OCENA PRAKTYK I PREFERENCJI ŻYWIENIOWYCH MŁODYCH PIŁKARZY AMATORÓW

Transkrypt

1 Renata Korzeniowska-Ginter, Tomasz Owczarek, Łukasz Czarnecki Akademia Morska w Gdyni OCENA PRAKTYK I PREFERENCJI ŻYWIENIOWYCH MŁODYCH PIŁKARZY AMATORÓW Celem pracy była ocena praktyk w zakresie żywienia i preferencji żywieniowych piłkarzy amatorów. Badania prowadzono metodą ankietową. Zawodnicy przyznawali się do nieregularnego konsumowania śniadań i spożywania kolacji tuż przed snem. Znaczna część badanych spożywała mniej niż cztery posiłki dziennie. Głównymi źródłami białka w diecie zawodników były przetwory mleczne, jaja i mięso drobiowe. Mniej niż raz w tygodniu konsumowano ryby. Preferowanym sposobem przygotowania mięsa było grillowanie. Główne źródła węglowodanów stanowiły jasne pieczywo, makarony, słodycze i wyroby cukiernicze. Znikoma była konsumpcja produktów zbożowych i kasz z pełnego przemiału. Najczęściej wykorzystywanym tłuszczem było masło. W czasie treningu piłkarze przeważnie gasili pragnienie wodą lub napojami gazowanymi, ale duża część sięgała po napoje energetyzujące. Stwierdzono, iż większość zawodników nie odżywia się prawidłowo i w związku z tym istnieje potrzeba edukacji żywieniowej młodych sportowców. Należy wskazać młodym sportowcom, że sposób żywienia istotnie wpływa na rozwój organizmu i osiągane w sporcie wyniki. Słowa kluczowe: żywienie piłkarzy, posiłki mięsne, preferencje żywieniowe. WSTĘP Sposób żywienia w istotny sposób wpływa na rozwój organizmu, budowę masy mięśniowej i wydolność wysiłkową, a konsekwencji na osiągane w sporcie wyniki. Organizm młodego sportowca przy niedostatecznej podaży substancji energetycznych i płynów może reagować spadkiem siły, obniżeniem wytrzymałości i szybkości, większą podatnością na zmęczenie. Jest w tej sytuacji bardziej zagrożony urazami i kontuzjami [4]. Dieta powinna być dostosowana do rodzaju wysiłku, intensywności i częstotliwości treningu sportowego. U osób uprawiających sport podwyższone tempo metabolizmu energetycznego mięśni zwiększa zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe [3, 4, 5]. Zapotrzebowanie energetyczne młodych piłkarzy określane jest na poziome kcal na dobę [12]. W przypadku młodych kilkunastoletnich zawodników, będących jeszcze na etapie wzrostu i rozwoju organizmu, właściwie zbilansowane żywienie jest szczególnie ważne. Prawidłowe żywienie powinno sprzyjać rozwojowi organizmu i kształtowaniu zdolności wysiłkowej, jak również szybkiej regeneracji po dużych obciążeniach fizycznych. Natomiast rozkład posiłków, ich jakościowy skład i wartość energetyczna powinny być adekwatne do wielkości strat energetycznych i metabolizmu charakterystycznego dla obciążeń treningowych [3, 4, 5, 14].

2 R. Korzeniowska-Ginter, T. Owczarek, Ł. Czarnecki, Ocena praktyk i preferencji żywieniowych młodych 25 Zalecenia dotyczące żywienia sportowców są zróżnicowane ze względu na czas trwania i intensywności treningu oraz rodzaju wysiłku. Jednakże bezwzględnie posiłki powinny być lekkostrawne, niezbyt obfite i powinny zawierać składniki bioaktywne [14]. Zaleca się regularne odżywianie obejmujące 4 6 małych posiłków dobrze zbilansowanych, co pozwala na zwiększenie sytości i kontrolę apetytu. Właściwa obróbka technologiczna powinna zapewniać lekkostrawność posiłków [6]. Zagadnienie wpływu jakości żywienia na zdrowie i efektywność treningów i wyniki sportowe jest tematem wielu opracowań naukowych [2, 7, 8, 9, 10, 11, 13]. Badania prowadzone wśród grupy młodych francuskich piłkarzy wykazały niewystarczające spożycie energii, zbyt duże spożycie tłuszczów, niewystarczającą podaż węglowodanów, wapnia i przetworów mlecznych. Zwrócono uwagę na zaniedbywanie konsumpcji lunchu przez sportowców [12]. Wśród młodych piłkarzy amerykańskich stwierdzono małą, wynoszącą 3,6 częstotliwość posiłków w ciągu dnia, zbyt częstą konsumpcję żywności typu fast food, nadmierne spożycie suplementów, a mimo to tylko 3% z nich oceniało swoje zwyczaje żywieniowe jako złe [10]. Zawodnicy trenujący amatorsko żywią się w sposób tradycyjny, często też nie przykładają wagi do jakościowego i ilościowego zaspokojenia potrzeb żywieniowych organizmu. Ważne jest, aby młodzi sportowcy zdawali sobie sprawę z faktu, iż mają wpływ na osiągane przez siebie wyniki nie tylko poprzez intensywne i rygorystyczne treningi, lecz także powinni wiedzieć, że utrzymaniu dobrej formy sprzyja właściwe żywienie. W przypadku wadliwej diety intensywny trening może prowadzić do wyniszczenia organizmu [13]. Zagadnienie dotyczące wpływu żywienia na rozwój organizmu i wydolność wysiłkową powinno być znane zawodnikom już od początku kariery sportowej w każdym klubie sportowym. Z tego też względu w prowadzonych badaniach poddano ocenie praktyki żywieniowe i preferencje żywieniowe młodych zawodników piłki nożnej z małego, amatorskiego klubu sportowego na terenie gminy Gniewino. Klub sportowy Stolem Gniewino został utworzony w 1992 roku. W latach drużyna piłkarska awansowała z A klasy do V ligi, w tym czasie wygrała 19 meczy, 2 zremisowała i 1 przegrała. Ma dobrze przygotowaną infrastrukturę, która z powodzeniem wybrana została na siedzibę centrum pobytowego w czasie Euro 2012 przez reprezentację Hiszpanii [16]. 1. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono metodą wywiadu bezpośredniego wśród 34 członków klubu sportowego Stolem Gniewino, trenujących piłkę nożną. Zwalidowany kwestionariusz autorski zawierał pytania, dotyczące zwyczajów żywieniowych, jakości i częstotliwości spożywanych posiłków i napojów, głównych źródeł składników odżywczych oraz preferencji w zakresie przygotowania potraw mięsnych. Pytania w ankiecie miały charakter zamknięty, z możliwością wielokrotnego wyboru maksymalnie trzech odpowiedzi. Charakterystykę ankietowanych przedstawiono w tabeli 1.

3 26 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 88, listopad 2015 Na podstawie udzielonych przez zawodników odpowiedzi wyznaczono współczynniki preferencji w zakresie sposobu przygotowania potraw mięsnych w skali 5 pkt. Do tego celu wyliczono średnią ważoną, stosując noty dla poszczególnych stopni preferencji: maksymalną 5 dla bardzo lubię, minimalną 1 dla bardzo nie lubię. Wskaźnik częstotliwości spożycia wyliczono analogicznie w skali od 0 do 4. Do oceny preferencji oraz częstości spożycia, ze względu na zastosowanie skal porządkowych, wykorzystano mediany oraz kwartylowe współczynniki zmienności. Wpływ zależności sportowego na wybór mięsa w diecie oceniono za pomocą testu niezależności 2 przy istotności = 0,05 [1]. Cechy populacji Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy sportowców Table 1. The characteristics of the sportsmen study group Grupa Liczba respondentów [n] Procent respondentów [%] Ogółem Wiek [lata] > ,4 52,9 8,8 5,9 Wykształcenie Podstawowe Średnie Wyższe ,3 55,9 11,8 Miejsce zamieszkania Wieś Miasto < 50 tys. mieszk. Miasto 50 tys. mieszk ,2 5,9 2,9 Status materialny w odczuciu subiektywnym Niski Średni Dobry Bardzo dobry ,6 61,8 20,6 Większość badanych zawodników miała poniżej 25 lat, a część z nich (32,4%) była w okresie intensywnego wzrostu lat, zamieszkiwała na wsi, posiadała wykształcenie średnie i podstawowe, oraz deklarowała dobry status materialny (tab. 1). Biorąc pod uwagę staż treningowy, zdecydowana większość trenowała ponad 5 lat z częstotliwością większą niż 2, a nawet 4 treningi tygodniowo (tab. 2).

4 R. Korzeniowska-Ginter, T. Owczarek, Ł. Czarnecki, Ocena praktyk i preferencji żywieniowych młodych 27 Tabela 2. Staż treningowy i częstotliwość treningów w badanej grupie piłkarzy Table 2. The frequency of training and training experience in the group of football players Trening Poniżej roku Staż treningowy Od 1 do 5 lat Powyżej 5 lat Liczba respondentów [n] Procent respondentów [%] 5,9 17,6 76,5 Liczba treningów w tygodniu ,6 41,2 41,2 2. WYNIKI I DYSKUSJA W badanej grupie zaledwie 13 piłkarzy (38,2%) określiło swój sposób odżywiania jako prawidłowy, 12 (35,3%) oceniło swój sposób żywienia jako niewłaściwy, a 9 (26,5%) nie było co do tego pewnych. Stwierdzone nieprawidłowości sposobu żywienia dotyczą rozplanowania posiłków. Tylko 11 badanych (32,4%) przyznało się do regularnego spożywania śniadań, 8 badanych (23,5%) wyznało, że śniadań nie spożywa w ogóle, a pozostałych 15 osób (44,1%), że śniadania konsumuje nieregularnie. Korzystnym zjawiskiem u większości badanych (20 osób 58,8%) było spożywanie więcej niż czterech posiłków w ciągu doby, z zachowaniem około 4-godzinnej przerwy, ale trzy osoby (8,8%) deklarowały, że zazwyczaj jedzą maksymalnie dwa posiłki. 10 badanych (29,4%) przyznało, że sięga po pożywienie wtedy, gdy poczuje głód. Wszyscy piłkarze wskazali, że zawsze jedzą kolację. Taka sama liczba zawodników (12 35,3%) przyznała, że zachowuje 2 3-godzinną przerwę pomiędzy kolacją a snem i że zachowuje jednogodzinną przerwę przed snem po zjedzeniu posiłku. Natomiast 10 piłkarzy amatorów (29,4%) przyznało, iż tuż po zjedzeniu kolacji idzie spać. Analizując strukturę rodzaju spożywanej żywności, należy stwierdzić, że główne źródła białka w diecie zawodników, zgodnie z ich relacjami, stanowiły przetwory mleczne i jaja, a w dalszej kolejności mięso drobiowe. Ryby oraz mięso czerwone spożywane były znacznie rzadziej, a nasiona roślin strączkowych w ogóle. Najczęściej konsumowanym rodzajem mięsa było mięso drobiowe, na które wskazało 23 zawodników (67,6%), pozostali zaś najczęściej spożywali wieprzowinę. Inne rodzaje mięsa wybierano sporadycznie. Obliczony w skali 0 4 wskaźnik częstości spożycia posiłków mięsnych wynosił 2,76, a dla posiłków rybnych 0,88. Oznacza to, że badani piłkarze zjadają mięso kilka razy w tygodniu, ale rzadziej niż codziennie, natomiast ryby spożywają rzadziej niż raz w tygodniu. Stwierdzono istotną statystycznie zależność wpływu stażu sportowego na wybór rodzaju mięsa ( 2 = 8,05; n = 1, t kr = 3,84). Zawodnicy o dłuższym stażu istotnie częściej sięgają po mięso drobiowe niż mięso wieprzowe. Należy więc uznać, że staż zawodniczy istotnie wpływa na wybór mięsa drobiowego. Wpływ

5 28 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 88, listopad 2015 stażu treningu na konsumpcję innych rodzajów mięsa, niestety, nie mógł być przebadany ze względu na brak osób deklarujących ich częste spożycie. Odmienne wyniki uzyskano w przypadku badania wpływu stażu zawodniczego na częstość spożycia ryb. Stwierdzono brak statystycznej zależności między stażem zawodniczym a częstością spożywania ryb ( 2 = 5,39; n = 2, t kr = 5,99). Należy jednak mieć świadomość, że powyższe wyniki obarczone są sporym ryzykiem wnioskowania. Przebadani zawodnicy byli amatorami, których dieta zależała w znaczącej części od sytuacji ekonomicznej i preferencji w ich gospodarstwach domowych. Mięso drobiowe należy do najtańszych gatunków, natomiast ryby do znacznie droższych. Możliwe jest więc, że brak zależności częstości spożywania ryb od stażu sportowego nie wynika z braku świadomości sportowca, ale z braku możliwości finansowych. Spożycie produktów białkowych wśród młodzieży o bardzo dużej aktywności fizycznej jest niezmierne ważne. Białko wpływa na adaptację organizmu do wysiłku fizycznego i szybkość regeneracji oraz decyduje o właściwym rozwoju organizmu młodego sportowca [13]. Zalecane dotyczące wielkości spożycia białka są wyższe dla młodych sportowców niż dla ich równolatków o niskiej aktywności fizycznej. W literaturze przedmiotu podany jest zakres od 1,1 do 1,8 g białka na kg masy ciała na dobę, w zależności od rodzaju i intensywności aktywności fizycznej, przy maksymalnej dawce, jaką organizm może wykorzystać, wynoszącej 2,2 g białka na kg masy ciała na dobę [4]. Tabela 3. Wartości przeciętne i rozproszenia dla preferencji oraz częstotliwości spożycia potraw mięsnych przygotowanych różnymi metodami obróbki kulinarnej Table 3. Average values and dispersion for preferences and frequency of consumption of meat dishes prepared by various culinary methods Gotowanie w wodzie Gotowanie na parze Gotowanie pod ciśnieniem Grillowanie Smażenie beztłuszczowe Smażenie w głębokim tłuszczu Duszenie Pieczenie w piekarniku Pieczenie w folii Preferencje Mediana Kwartylowy współczynnik zmienności 0,13 0,17 0,17 0,10 0,13 0,13 0,13 0,13 0,22 Częstość spożycia Mediana Kwartylowy współczynnik zmienności 0,25 0,25 0,50 0,17 0,25 0,50 0,25 0,17 0,44

6 R. Korzeniowska-Ginter, T. Owczarek, Ł. Czarnecki, Ocena praktyk i preferencji żywieniowych młodych 29 Analizując preferencje sportowców w stosunku do obróbki kulinarnej mięsa, stwierdzono, że w badanej grupie najbardziej preferowane są potrawy grillowane (tab. 3, rys. 1). Wyznaczony współczynnik preferencji w zakresie obróbki grillowania mięsa osiągnął wartość 4,68, bliską maksymalnej wartości współczynnika (rys. 1). Wyznaczona dla grillowania wartość współczynnika zmienności (0,1) wskazuje, że respondenci byli najbardziej jednomyślni w odbiorze sposobu przygotowania potraw mięsnych (tab. 3). Można więc przyjąć, że prawie wszyscy zawodnicy najbardziej lubią potrawy mięsne z grilla. Najmniej preferowaną obróbką kulinarną mięsa było gotowanie w szybkowarze, na parze i w wodzie, we wszystkich przypadkach wyznaczony współczynnik preferencji był niższy od wartości 3,5 (rys. 1). Odpowiedzi na pytanie dotyczące częstości spożycia wskazują także, że te rodzaje obróbki cieplnej były jednocześnie najrzadziej stosowane mediana 1 (tab. 3). Produkty pieczone w folii oraz gotowane w szybkowarze wśród budziły wśród respondentów najwięcej kontrowersji. Najwyższa wartość współczynnika zmienności, wynosząca 0,50, sugeruje, że częstość spożycia gotowanych w szybkowarze potraw mięsnych oraz pieczonych w folii najbardziej różniła zawodników (tab. 3). Może to świadczyć także o tym, że te formy obróbki termicznej produktów są mało znane badanym osobom. Najbardziej lubiane przez zawodników metody przygotowania mięsa to: grillowanie, pieczenie tradycyjne i pieczenie w folii, a więc formy, które cechują wyraziste cechy sensoryczne: zrumieniona, chrupiąca skórka, zapach i smak pieczonego mięsa. pieczenie w folii pieczenie tradycyjne duszenie smażenie w głębokim tłuszczu smażenie beztłuszczowe grillowanie gotowanie w szybkowarze gotowanie na parze gotowanie w wodzie Rys. 1. Współczynniki preferencji w zakresie sposobu przygotowania potraw mięsnych w skali 5 pkt w badanej grupie zawodników Fig. 1. Preference coefficients for method of preparing meat meals on a scale of 5 points in the group of players W zależności od warunków i czasu prowadzenia procesu grillowania i pieczenia mogą one prowadzić do znacznego obniżenia strawności składników odżywczych, a także do powstania związków toksycznych, takich jak akroleina i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Z tego względu niekorzystne jest

7 30 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 88, listopad 2015 częste spożywanie produktów, zwłaszcza przygotowanych na grillu [15]. Wskazana w związku z tym byłaby edukacja żywieniowa w zakresie prawidłowych zasad grillowania i pieczenia mięsa. Analizując spożycie węglowodanów, należy stwierdzić, że głównymi ich źródłami w diecie ankietowanych było pieczywo jasne (80%), makarony (55%) oraz słodycze i wyroby cukiernicze (50%), w dalszej zaś kolejności płatki zbożowe (35%) oraz warzywa i owoce (35%). 10% odpowiedzi wskazywało na spożycie odżywek węglowodanowych, a zaledwie 5% dotyczyło kasz i makaronów razowych. Żaden z badanych nie przyznał się do konsumpcji pieczywa razowego. Należy uznać to za nieprawidłowość, ponieważ produkty zbożowe z pełnego przemiału, takie jak grube kasze, pieczywo razowe, są cennym składnikiem pożywienia, jako że oprócz skrobi, która powoli rozkłada się do glukozy, nie powodując skoku insulinowego zawierają błonnik pokarmowy, magnez, żelazo, witaminę B 1, niacynę i cynk [6]. Węglowodany stanowią podstawowe źródło energii w diecie sportowca, źle dobrane produkty w posiłkach mogą nie pokrywać zapotrzebowania na ten składnik. Spożycie węglowodanów wpływa na koncentrację glikogenu mięśniowego, który zużywany jest podczas wysiłku aerobowego. Udział wysiłku aerobowego w futbolu określany jest w badaniach na poziomie pomiędzy 85 a 98% ogólnego wysiłku [2]. Według Bonci [4] minimalne spożycie węglowodanów, wynoszące 180 g w ciągu doby, pokrywa podstawowe czynności organizmu oraz dodatkowo wydatek energetyczny związany z ćwiczeniami, natomiast organizm sportowca potrzebuje dostarczenia g węglowodanów w ciągu doby. Glukoneogeneza z wykorzystaniem źródeł niewęglowodanowych zapewnia dostawę 130 g węglowodanów na dobę, resztę zaś potrzebnych węglowodanów należy spożyć z pokarmem. Według Bean [3] zapotrzebowanie na węglowodany określane jest w zależności od poziomu aktywności fizycznej. Spożycie 5 do 7 g węglowodanów na kg masy ciała zaleca się większości regularnie ćwiczących zawodników przy aktywności 1 2 godzin dziennie, a najwyższe 8 do 10 g węglowodanów na kg masy ciała przy ponad 4 godzinach sportu dziennie. Szybkość wchłaniania się węglowodanów w jelicie cienkim zależy od ich budowy, konsystencji i substancji towarzyszących, a także objętości posiłku [3]. Produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG), takie jak świeże warzywa, makarony, płatki zbożowe, spożyte 2 4 godzin przed treningiem zwiększają wytrzymałość i opóźniają zmęczenie. Produkty o wysokim IG, do których należą np. słodycze zjedzone przed treningiem, mogą oddziaływać korzystnie, ale u niektórych sportowców wrażliwych na wahania cukru we krwi istnieje ryzyko hipoglikemii [3]. Węglowodany, które badani konsumują w największych ilościach, mają wysoki IG, dlatego też wskazane byłoby wprowadzenie do diety przetworów wysokobłonnikowych o niższym IG. Do najczęściej spożywanych przez sportowców tłuszczów należało masło (80%) i margaryna (55%). Na oleje roślinne i oliwę z oliwek wskazało tylko 40% badanych.

8 R. Korzeniowska-Ginter, T. Owczarek, Ł. Czarnecki, Ocena praktyk i preferencji żywieniowych młodych 31 inne soki napoje izotoniczne napoje energetyczne napoje gazowane napoje niegazowane woda gazowana woda niegazowana 0% 20% 40% 60% 80% 100% Rys. 2. Rodzaje napojów wypijanych przez badanych zawodników podczas treningu Fig. 2. Types of beverages drunk by the footballers during training Piłkarze, pytani o rodzaj napojów wypijanych podczas treningów, wskazywali najczęściej na wodę mineralną niegazowaną (80%) i gazowaną (70%) oraz napoje gazowane (70%) i niegazowane (65%) (rys. 2). Po napoje energetyczne sięgało 30% z nich, a tylko 10% po izotoniczne. Ilość wypijanych dziennie napojów najczęściej (65%) określano na poziomie 3 4 litrów. Wysiłek fizyczny wiąże się zawsze z wyższym zapotrzebowaniem na wodę. Zależnie od jego rodzaju, intensywności i warunków otoczenia, zawodnicy podczas treningu mogą tracić od 2 do 12 litrów wody na dobę, a ekstremalnie nawet 2 litry na godzinę [11]. Straty te wymagają bieżącej i adekwatnej podaży płynów. Napoje spożywane przez sportowców powinny w łatwy sposób uwalniać substancje odżywcze i nie obciążać przewodu pokarmowego, co uwarunkowane jest ich osmolarnością. Do napojów efektywnie nawadniających należą: woda mineralna, rozcieńczone soki owocowe, owocowo-warzywne i warzywne oraz napoje izotoniczne [7]. Największą dynamiką wchłaniania i skutecznością nawadniania charakteryzują się płyny hipo- i izotoniczne. Napoje izotoniczne są szczególnie rekomendowane podczas wysiłku, pozwalają na efektywne nawodnienie, regulują gospodarkę wodno-elektrolitową, wspomagają wydolność fizyczną oraz sprzyjają powysiłkowej regeneracji glikogenu [7]. Napoje energetyzujące zaś charakteryzują się właściwościami silnie hipertonicznymi i podobnie jak słodkie napoje i napoje owocowe nie powinny być stosowane w trakcie intensywnego wysiłku fizycznego [11]. Energy drinki są napojami specjalnego przeznaczenia, zawierającymi środki pobudzające, takie jak kofeina czy tauryna, inne dodatki np. witaminy i wysoki udział cukrów (ok. 45 kcal/100 ml). Napoje te nie powinny być spożywane przez młodzież niepełnoletnią, a nadużywanie ich grozi negatywnymi skutkami. W Polsce obserwuje się, niestety, wysokie spożycie energy drinków wśród sportowców i młodych mężczyzn [7].

9 32 ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MORSKIEJ W GDYNI, nr 88, listopad 2015 Badani sportowcy częściej gasili pragnienie właściwymi napojami, jednakże 30% z nich wskazało na napoje energetyzujące. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić nieprawidłowe praktyki żywieniowe wśród badanych piłkarzy. Za najbardziej niewłaściwe uznano: nieracjonalny rozkład posiłków, niespożywanie śniadań, konsumpcję kolacji tuż przed snem. Brak pierwszego śniadania powoduje spadek glukozy we krwi i znaczne obniżenie wydolności organizmu, poza tym nie służy właściwej kontroli apetytu. Późne jedzenie kolacji zbytnio obciąża układ pokarmowy w czasie spoczynku, skutkować może dolegliwościami żołądkowymi i zaburzeniami w czasie snu [3, 6]. W diecie sportowców występowało zbyt dużo produktów węglowodanowych o wysokim indeksie glikemicznym, zbyt niskie było spożycie produktów zbożowych z pełnego przemiału zbóż. Zgodnie z zaleceniami żywieniowymi pełnowartościowe białko powinno występować w przynajmniej w 75% posiłków, a produkty mleczne przynajmniej w jednym posiłku dziennie [8]. Niska częstość spożycia mięsa i ryb budzi wątpliwości co do dostatecznej podaży pełnowartościowego białka. Niepokojący jest również fakt gaszenia pragnienia podczas treningu i meczu napojami energetycznymi. WNIOSKI 1. Badani sportowcy amatorzy w dużej części nie realizują zaleceń żywieniowych, dotyczy to przede wszystkim małej liczby posiłków, niespożywania śniadań i późnej pory konsumowania kolacji. 2. W diecie piłkarzy stwierdzono niski udział produktów wysokobłonnikowych przy zbyt wysokim spożyciu produktów o wysokim indeksie glikemicznym. 3. Głównym źródłem białka zwierzęcego w diecie badanych sportowców był nabiał i mięso drobiowe. Zbyt rzadko konsumowane były ryby. 4. Spośród metod kulinarnych przygotowania mięsa sportowcy najbardziej preferowali mięso grillowane, najmniej gotowane, najczęściej zaś konsumowali mięso grillowane i pieczone w piekarniku. 5. Uzyskane wyniki wykazują potrzebę większej uwagi na szkolenia sportowców w zakresie racjonalnego odżywiania i technologii przygotowania posiłków. LITERATURA 1. Amir D. Aczel, Statystyka w zarządzaniu, PWN, Warszawa Bangsbo J., Mohr M., Krustrup P., Physical and metabolic demands of training and match-play in the elite football player, Journal of Sports Sciences, 2006, 24(7), s Bean A., Żywienie w sporcie, kompletny przewodnik, Zysk i S-ka, Poznań Bonci L., Sports nutrition for young athletes, Pediatric Annals, 2010, 39 (5), s Celejowa I., Żywienie w treningu i walce sportowej, Biblioteka Trenera, COS, Warszawa 2001.

10 R. Korzeniowska-Ginter, T. Owczarek, Ł. Czarnecki, Ocena praktyk i preferencji żywieniowych młodych Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka, PZWL, wyd. 3, Warszawa Gacek M., Spożycie napojów w grupie juniorów młodszych trenujących piłkę nożną niektóre uwarunkowania osobnicze, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2013, 94(2), s Gacek M., Fiedor M., Ilościowa i jakościowa ocena zbiorowego żywienia młodzieży w wieku lat na wakacyjnym obozie sportowym, Roczniki PZH, 2005, 56(3), s Hyżyk A.K., Romankow J., Ocena stanu wysycenia organizmu witaminami antyoksydacyjnymi C i E oraz ich wpływ na wydolność fizyczną młodych sportowców, Roczniki PZH, 2005, 56(1), s Jonnalagadda S.S., Rosenbloom C.A., Skinner R., Dietary Practices, Attitudes, and Physiological Status of Collegiate Freshman Football Players, Journal of Strength and Conditioning Research, 2001, 15(4), s Kozirok W., Babicz-Zielińska E., Ocena spożycia wody i napojów przez zawodników różnych dyscyplin sportowych, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2013, 94(2), s Leblanc J.Ch., Le Gall F., Grandjean V., Verger P., Nutritional intake of French soccer players at the clairefontaine training center, International Journal Sport Nutr. Exerc. Metab., 2002,12(3), s Nazarewicz R., Babicz-Zielińska E., Spożycie białka w wybranych grupach młodzieży o różnej aktywności fizycznej a zlecenia żywieniowe dla sportowców, Roczniki PZH, 2004, 55(4), s Niedźwiecka-Kącik D, Piramida żywieniowa dla sportowców jako strategia upowszechnienia zasad racjonalnego żywienia osób uprawiających sport, Dietetyka, 2010, 4(1 2), s Tkacz K., Bezpieczne grillowanie, Gospodarka Mięsna, 2007, 59(6) dostęp r. ASSESSMENT OF NUTRITION PRACTICES AND FOOD PREFERENCES OF YOUNG AMATEUR FOOTBALLERS Summary The aim of the study was to assess dietary habits and food preferences among amateur football players. The study was conducted by questionnaire survey. Competitors admitted to the irregular consuption of breakfast and eating dinner right before bedtime. A large part of the respondents consumed less than 4 meals a day. The main sources of protein in players diet were dairy products, eggs and poultry meat. They consumed fish less than once a week. The preferred way to prepare the meat was grilling. The main source of carbohydrates were white bread, pasta, sweets and confectionery. Consumption of cereals and wholemeal groats was negligible. Butter was the most commonly used fat. During training, players frequently quenched their thirst with water or carbonated beverages, but a big part of them drank energy drinks. It was found that most of the players did not have a proper diet, as a result there is the need for nutrition education. Young sportsmen should be pointed out that the diet has a significant impact on the growth of the organism and the results achieved in sport. Keywords: footballers nutrition, meat meal, food preferences.