Zmiany w strukturze dochodów polskiego sektora bankowego po wejściu do strefy euro 1

Transkrypt

1 Zmiany w strukturze dochodów polskiego sektora bankowego po wejściu do strefy euro 1 Sylwester Kozak (wstępna wersja artykułu) Streszczenie Wprowadzenie euro w Polsce będzie dla banków szansą na osiągnięcie długoterminowych korzyści, jednak w początkowej fazie spowoduje poniesienia dodatkowych kosztów operacyjnych i utratę części ich dochodów. Dokonane oszacowania wskazują, Ŝe przygotowania organizacyjne banków do zmiany systemów informatycznych oraz uruchomienie rozliczeń bezgotówkowych i wprowadzenie nowej waluty do obiegu gotówkowego mogą kosztować sektor bankowy około mln zł. Koszty te moŝna zmniejszyć skracając okres przejściowego funkcjonowania dwóch walut oraz zmniejszając wolumen obrotu gotówkowego poprzez zwiększenie wykorzystania kart płatniczych i przelewów elektronicznych w transakcjach bankowych. Ustanowienie euro walutą krajową moŝe spowodować utratę około mln zł z tytułu wyeliminowania operacji wymiany złotego i euro. Straty te mogą być złagodzone poprzez wcześniejsze uruchomienie w zainteresowanych bankach nowych usług bankowych. Silna redukcja operacji wymiany walut moŝe być źródłem konkurencji na tym rynku nie tylko ze strony banków polskich, ale i zagranicznych centrów finansowych specjalizujących się w obsłudze przedsiębiorstw spoza strefy euro. Wprowadzenie euro w Polsce moŝe równieŝ wywołać inne istotne zmiany w strukturze dochodów banków, których oszacowanie jest jednak utrudnione ze względu na duŝą zmienność parametrów opisujących te procesy. Konwergencja stóp procentowych oraz silna konkurencja banków zagranicznych moŝe wpłynąć na zmniejszenie dochodów odsetkowych banków. Z kolei obserwowany w krajach wchodzących do strefy euro rozwój rynku korporacyjnych papierów 1 Opinie wyraŝone w niniejszym opracowaniu pochodzą od autora i nie stanowią oficjalnego stanowiska Narodowego Banku Polskiego 1

2 dłuŝnych moŝe stanowić konkurencję dla działalności kredytowej banków. Z drugiej jednak strony moŝe być źródłem większych przychodów z obsługi emisji tych instrumentów. Wstęp Wprowadzenie w 1999 r. wspólnej waluty euro w 11 krajach członkowskich było jednym z najwaŝniejszych wydarzeń w historii Unii Europejskiej. Proces ten przebiegał w dwóch fazach. W pierwszej, obejmującej lata , euro funkcjonowało wyłącznie w formie bezgotówkowego zapisu na rachunkach bankowych. W drugiej, euro jako gotówka weszło do obiegu 1 stycznia 2002 r. Rozszerzenie UE stało się impulsem do dalszego rozwoju Unii Gospodarczej i Walutowej (EMU) i włączania do niej nowych krajów członkowskich. Słowenia (2007) oraz Cypr i Malta (2008) stały się kolejnymi członkami unii. W najbliŝszych latach oczekuje się włączenia do strefy euro następnych państw, w tym Polski. CięŜar przygotowania i wprowadzenia euro do obiegu gotówkowego i rozliczeń bezgotówkowych spoczywać będzie zapewne na sektorze bankowym. Stąd teŝ proces ten będzie dla polskich banków powaŝnym wyzwaniem. Z jednej strony da on nowe perspektywy dla rozwoju oferty produktowej i osiągnięcia efektu skali, z drugiej natomiast będzie źródłem dodatkowych kosztów operacyjnych, utraty części przychodów i zwiększonej presji konkurencyjnej ze strony banków zagranicznych. Doświadczenia krajów EMU wskazują, Ŝe zaistniałe w tym czasie zmiany w strukturze dochodowej banków były zarówno bezpośrednim, jak i pośrednim efektem wdroŝenia w tych krajach nowej waluty euro (Danthine i in. 2000). Celem niniejszego opracowania jest oszacowanie wielkości zmian w poziomie kosztów i dochodów banków, jakie mogą wyniknąć wraz z wprowadzeniem euro w Polsce. Prezentacja tego zagadnienia została podzielona na dwa etapy. Pierwszy z nich analizuje doświadczenia państw aktualnie tworzących strefą euro. Krótka charakterystyka procesu tworzenia i rozwoju EMU przybliŝa róŝnice, jakie istniały pomiędzy sposobem przyjęcia euro przez pierwsze kraje członkowskie w latach , a przyjęciem euro przez trzy ostatnie kraje w latach Pozwala to na bardziej precyzyjną ewaluacji kosztów, jakie ponosił sektor bankowy w trakcie wprowadzania euro, zarówno przez kraje pierwszej, jak i ostatniej fali rozszerzania EMU. Ponadto doświadczenia i analizy kosztów oraz strat z tytułu utraconych przychodów przez sektor bankowy krajów EMU pozwoliły na zgrupowanie ich pod względem rodzajowym, a następnie oszacowanie przybliŝonych wyznaczników, jakie moŝna zastosować w analizie 2

3 prowadzonej dla sektora bankowego w Polsce. Wśród składników kosztowych podlegających analizie skoncentrowano się na takich kategoriach jak: koszty operacyjne i utracone przychody operacji wymiany walut. Drugi etap opracowania jest analizą hipotetycznej sytuacji polegającej na wprowadzeniu euro w Polsce w dniu 1 stycznia 2009 r. Analiza obejmuje okres dwóch lat i oparta jest na symulacji zmian wielkości kosztów i przychodów sektora bankowego. Pierwszy rok stanowi okres przygotowawczy przed wprowadzeniem euro, a następny jest okresem wycofywania waluty krajowej i funkcjonowania euro w rozliczeniach gotówkowych i bezgotówkowych. Do obliczeń zastosowano zagregowane dane sektora bankowego na koniec 2007 r. pochodzące z bazy danych NBP. W analizie symulacji utraconych przychodów operacji wymiany walut wykorzystano wyniki badań Narodowego Banku Polskiego zawarte w opracowaniu: Wyniki badania obrotów w kwietniu 2007 r. na rynku walutowym i rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych w Polsce. Badania te stanowią część składową raportu Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) Triennial Central Bank Survey of Foreign Exchange and OTC Derivatives Market Activity (NBP 200). Przeprowadzona analiza wykazała, Ŝe choć wprowadzenie euro w Polsce będzie dla banków szansą na osiągnięcie długoterminowych korzyści, to jednak w początkowej fazie będzie wymagało poniesienia dodatkowych kosztów operacyjnych i utraty części dochodów. Dokonane oszacowania wskazują, Ŝe przygotowania organizacyjne banków do zmiany systemów informatycznych oraz uruchomienie rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych mogą kosztować sektor bankowy około mln zł. Wartość dodatkowych kosztów operacyjnych moŝe zmniejszyć, a czynnikami sprzyjającymi redukcji kosztów są: Skrócenie okresu przejściowego funkcjonowania dwóch walut, Zmniejszenie wartości i wolumenu obrotu gotówkowego poprzez zwiększenie skali wykorzystania kart płatniczych i przelewów elektronicznych w transakcjach bankowych, Przeprowadzenie kampanii informacyjnej na temat rozpoznawania banknotów i monet euro sprzyjające obniŝeniu poziomu nieufności w stosunku do nowych banknotów i przyspieszeniu procesu wymiany walut. 3

4 Ustanowienie euro walutą krajową moŝe spowodować utratę około mln zł z tytułu wyeliminowania operacji wymiany złotego i euro. Straty te nastąpią po wprowadzeniu euro a ich wartość moŝe być zmieniona ze względu na następujące czynniki: Wcześniejsze przygotowanie się banku do oczywistej straty i zaangaŝowanie się w inny segment rynku bankowego moŝe złagodzić skutki utraty dochodów, a jednocześnie być motywacją do nowelizacji oferty i restrukturyzacji banku Konsolidacja międzynarodowych korporacji moŝe wymusić na bankach walkę cenową na zmniejszonym znacznie rynku operacji walutowych. Efektem tego mogą być zmniejszone opłaty i spready na operacjach walutowych i niŝsze dochody walutowe banków Stosowanie przez korporacje spoza strefy euro zasady jednego rachunku bankowego dla działalności we wszystkich krajach euro moŝe skutkować w mniejszych bankach całkowitą utratą obsługi walutowej tego typu klientów na rzecz globalnych centrów finansowych. Wprowadzenie euro w Polsce moŝe równieŝ wywołać silne zmiany w strukturze dochodów banków, które trudno jest oszacować ze względu na brak odpowiednich danych, jak i duŝą zmienność opisujących je parametrów w czasie. Do najistotniejszych w Polsce naleŝy zaliczyć: Zwiększona konkurencja i konwergencja stop procentowych spowoduje zmniejszenie przychodów odsetkowych i kosztów odsetkowych, przy czym oszczędności na kosztów odsetkowych mogą być znacznie mniejsze, Rozwój nowych form finansowania przedsiębiorstw, m.in. poprzez papiery dłuŝne moŝe zmniejszyć popyt na kredyt bankowy, jednak z drugiej strony moŝe dać bankom nowe źródło przychodów z tytułu opłat za obsługę emisji papierów wartościowych. Dla pełnego zaprezentowania wyników analizy niniejsze opracowanie zostało podzielona na następujące rozdziały. Pierwszy koncentruje się na wynikach dotychczasowych analiz prowadzonych dla sektorów bankowych krajów EMU. W kolejnych zaprezentowano indywidualne efekty kosztowe i przychodowe, jakie wynikają z wprowadzenia euro. Wyodrębniono tu następujące efekty wprowadzenia euro: dodatkowe koszty operacyjne poniesione na uruchomienie bezgotówkowych i gotówkowych rozliczeń bankowych oraz utracone przychody z wyeliminowania części operacji wymiany walut. W części kalkulacyjnej 4

5 dokonano symulacji zmian kosztów, przychodów banków dokonujących się na skutek hipotecznego wprowadzenia euro w Polsce w 2009 r. Całość opracowania zamyka analiza rezultatów i wnioski z badań. 1. Prawne regulacje i zasady wprowadzania euro Jednym z najwaŝniejszych osiągnięć The Single European Act z 1986 r. reformującego struktury Unii Europejskiej było zobowiązanie krajów członkowskich do utworzenia do 1992 r. jednolitego rynku finansowego. Sposób realizacji tego zobowiązania regulowała Druga Dyrektywa Bankowa 2 z 15 grudnia 1989 r., wprowadzająca zasadę jednolitego paszportu dla instytucji finansowych mających siedzibę w krajach członkowskich. Dla potrzeb monitorowania procesu liberalizacji wspólnotowego rynku finansowego w 1994 r. został utworzony European Monetary Institute (EMI) z siedzibą we Frankfurcie. Miał on za zadanie koordynować europejską politykę monetarną i przygotować zasady funkcjonowania wspólnotowej waluty. W grudniu 1995 r. Rada Europy na swym posiedzeniu w Madrycie zaakceptowała euro, jako nazwę nowej waluty oraz wyznaczyła procedury i kalendarz wymiany walut narodowych. Przyjęto równieŝ ramy prawne dla utworzenia i funkcjonowania Europejskiego Banku Centralnego oraz ustalono wymogi, jakie miały być stosowane przy przyjmowaniu nowych członków EMU. Decyzje te stały się zwieńczeniem procesu liberalizacji rynku finansowego w Unii Europejskiej. Zgodnie z przyjętym przez UE programem, 1 stycznia 1999 r. na obszarze 11 krajów członkowskich euro stało się oficjalną walutą. Jednak do końca 2001 r. euro funkcjonowało wyłącznie w zapisach księgowych. W tym czasie banki miały prawo prowadzić rachunki i rozliczenia zarówno w euro, jak i w walutach krajowych, które nadal były jedynymi prawnymi środkami płatniczymi w obiegu gotówkowym. Pełne przyjęcie euro w krajach EMU nastąpiło 1 stycznia 2002 r. Od tego dnia wszystkie rachunki bankowe mogły być prowadzone wyłącznie w tej walucie, a nowe banknoty i monety zostały skierowane do obiegu gotówkowego. W efekcie w okresie przejściowym, w obiegu gotówkowym, funkcjonowały dwie waluty: euro i waluta krajowa. Okres ten mógł maksymalnie wynosić dwa miesiące, a od 1 marca 2002 r. waluty 2 Second Banking Directive of Dec. 15, 1989 (89/646 EWG) 5

6 narodowe krajów EMU przestały być prawnymi środkami płatniczymi. Jednocześnie kaŝdy z banków centralnych dał moŝliwość wymiany pozostawionych banknotów i monet w swoich placówkach i w bankach komercyjnych. Okres ten najczęściej wynosił jeden rok w odniesieniu do monet oraz 10 i więcej lat w odniesieniu do banknotów (ECB 2002). Wraz z rozszerzeniem się Unii Europejskiej nowe kraje członkowskie przyjmowały plany przygotowania swych gospodarek do spełnienia kryteriów akcesyjnych i wprowadzenia euro. Pierwszym krajem, który spełnił kryteria z Maastricht była Słowenia. W 2007 r. dołączyła ona do obszaru unii monetarnej, a w kolejnym roku zrobiły to: Cypr i Malta. Włączenie Słowenii do EMU stało się podstawą do znowelizowania rozporządzenia wyznaczającego ramy prawne procesu wprowadzania wspólnej waluty 3 (Ciszak i in. 2008). Na podstawie znowelizowanego rozporządzenie moŝliwe jest zastosowanie trzech scenariuszy, według których nowe kraje członkowskie mogą wprowadzać euro: 1. Scenariusz z okresem przejściowym (maksymalnie trzyletnim), w którym w pierwszym etapie euro funkcjonuje wyłącznie w zapisach księgowych, a banknoty i monety stanowią prawny środek płatniczy dopiero po okresie przejściowym nawet, jeśli wcześniej są dostępne i wykorzystywane przez osoby prywatne i przedsiębiorstwa. 2. Scenariusz big bang, polegający na jednoczesnym i jednorazowym przejściu z waluty krajowej na euro w obrocie gotówkowym i bezgotówkowym. 3. Scenariusz big bang z okresem przejściowym, polegający na jednoczesnym wprowadzeniu euro do rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych i czasowym funkcjonowaniu obu walut obiegu. Okres ten nie moŝe być dłuŝszy niŝ rok, a w trakcie jego obie waluty są prawnymi środkami płatniczymi. Proces adopcji euro w trzech ostatnich krajach miał inny charakter niŝ w przypadku pierwszej grupy państw, gdzie daty wprowadzenia nowej waluty do obiegu gotówkowego i bezgotówkowego były przesunięte o trzy lata. Nowe kraje EMU zastosowały trzeci scenariusz, polegający na jednoczesnym uznaniu euro jako waluty księgowej oraz wprowadzeniu banknotów i monet euro do obiegu gotówkowego. Kraje te pozostawiły swoim obywatelom okres przejsciowy na wymianę krajowej waluty. Trwał on 14 dni w przypadku Słowenii oraz jeden 3 Rozporządzenie Rady (WE) nr 2169/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 974/98 w sprawie wprowadzania euro. 6

7 miesiąc w przypadku Cypru i Malty. Po tym czasie posiadaczom słoweńskich tolarów, maltańskich lirów i cypryjskich funtów pozostawiono moŝliwość wymiany w kasach banku centralnego i banków komercyjnych, przy czy dla wymiany monet okres ten wynosił jeden rok, a dla banknotów dziesięć lat. 2. Adopcja euro a koszty operacyjne sektora bankowego Dla sektora bankowego wprowadzania euro oznacza konieczność poniesienia dodatkowych kosztów operacyjnych. W największym stopniu wynikało to z potrzeby przezbrojenia sprzętu liczącego i sortującego banknoty i monety oraz modernizacji sprzętu komputerowego i systemów informatycznych. Przezbrojenia na nowe banknoty wymagały urządzenia znajdujące się na terenie placówek bankowych, a takŝe zainstalowane w bankomatach. Dodatkowo, w trakcie operacji wymiany walut, banki poniosły duŝe koszty transportu i przechowywania nowej waluty. Miało to miejsce w okresie przed jej wprowadzeniem do obiegu oraz koszty wycofania z obiegu dotychczasowej waluty krajowej. W obszarze kosztów osobowych wymiana walut niosło za sobą konieczność przeprowadzenia wielogodzinnych szkoleń na temat rozpoznawania nowych banknotów i monet, a takŝe zmian w funkcjonowaniu systemów księgowych i rozliczeń bankowych. Raporty z dotychczas przeprowadzonych operacji wymiany walut wskazują, Ŝe największe nasilenie prac przypadało na ostatni kwartał przed i pierwszy kwartał po dacie oficjalnego wprowadzania nowej waluty. W czwartym kwartale 2001 r. banki komercyjne poniosły bardzo duŝe koszty na transport nowej waluty z banków centralnych i zabezpieczenie jej we własnych placówkach (EBC s. 44). Banki centralne z reguły nie refinansowały bankom komercyjnym poniesionych z tego tytułu kosztów. Działały one zgodnie ze stanowiskiem ministrów finansów Unii Europejskiej z 16 października 2000 r. wskazującym, Ŝe długoterminowe korzyści, jakie kaŝdy podmiot gospodarczy uzyska z wprowadzenia euro są znacznie większe od jednorazowych kosztów ponoszonych w momencie wymiany walut. Ministrowie uwaŝali, Ŝe wszelkie tego typu koszty powinny być pokrywane bezpośrednio przez zainteresowane podmioty. Z tego względu EBC sprawę refundacji kosztów zaopatrzenia w nową walutę pozostawił do indywidualnej decyzji kaŝdego z banków centralnych. 7

8 Banki centralne w zróŝnicowany sposób podchodziły do refundacji kosztów transportu i przechowania nowej waluty. Wiele z nich uznało, Ŝe koszty zabezpieczenia przed rabunkiem zgromadzonej w bankach gotówki o tak duŝej kwocie są dla nich zbyt duŝym obciąŝeniem. Z tego teŝ względu przekazywały bankom opłaty za przechowanie, szczególnie monet, gdyŝ wymagały one duŝej przestrzeni do składowania. Szczególną zasadę proporcjonalności przyjął Bundesbank, gdyŝ uzaleŝniał wysokość opłat od długości okresu przechowywania nowej waluty (zob. tab. 1). Podobne zasady banki centralne przyjmowały w przypadku wycofywania dotychczasowej krajowej waluty. W tym teŝ wypadku największą premię udzielano za sortowanie, przechowywanie i transport monet (zob. tab. 1). Ogółem, do 1 marca 2002 r. banki centralne przekazały bankom komercyjnym 7,5 mld sztuk banknotów euro o wartości 248,9 mld euro oraz 35,8 mld sztuk monet o wartości 11,5 mld euro 4. Jednocześnie, według statystyk na r., banki komercyjne miały do zebranie i wycofania 116 mld sztuk monet walut krajowych o łącznej wartości 16,3 mld euro. Tabela 1. Opłaty banków centralnych dla banków komercyjnych za transport i przechowywanie wprowadzanych oraz wycofywanych banknotów i monet Kraj Wielkość opłat Niemcy 3,6% wartości banknotów euro przekazanych we wrześniu 2001 r. 2,4% wartości banknotów euro przekazanych w październiku 2001 r. 1,2% wartości banknotów euro przekazanych w listopadzie 2001 r. Belgia 0,01 EUR za przekazany 1 banknot euro 0,50 EUR za przekazany 1 worek monet euro Zwrot kosztów sortowania i transportu wycofywanych monet BEF Holandia 6% wartości wycofywanych monet NLG Zwrot kosztów transportu wycofywanych monet NLG Irlandia 0,1% wartości wycofywanych banknotów IEP 4,44 EUR za 1 worek wycofywanych monet IEP Portugalia 0,035 EUR za przekazany 1 banknot euro Hiszpania 2,444 EUR za 1 tys. szt. przekazywanych monet 7,322 EUR za 1 tys. szt. przekazywanych banknotów euro Źródło: ECB 2002, s. 17. Przekazane przez banki centralne banknoty i monety euro zostały wprowadzone do obiegu gotówkowego poprzez bankomaty i kasy bankowe. Nową walutę najczęściej 4 ECB 2002, s

9 dystrybuowano w formie pakietów, zawierających zestaw najczęściej uŝywanych w danym kraju banknotów i monet. W początkowym okresie przy doborze nominałów euro brano pod uwagę dwa czynniki, tj. częstość stosowania nominałów w codziennych płatnościach oraz zbieŝność w wymiarów zewnętrznych banknotów. Z punktu widzenia kosztowego istotnym był drugi czynnik. Z tego teŝ względu kaŝdy kraj wprowadzał do obiegu dwa lub trzy banknoty euro o wymiarach jak najbardziej zbliŝonych do banknotów wycofywanej waluty krajowej (zob. tab. 2). Oczekiwano, Ŝe takie rozwiązanie umoŝliwi bankom stopniową adaptację urządzeń liczących i sortujących w kasach oraz w bankomatach i dostosowanie ich do pełnej gamy nominałów nowej waluty. Tabela 2. Podstawowe nominały banknotów euro skierowanych do obiegu na początku 2002 r. Kraj Nominały euro Kraj Nominały euro Austria 10, 100 Holandia 5, 10, 20, 50 Belgia 5, 20, 50 Irlandia 5, 10, 20 Finlandia 20, 50 Luksemburg 20, 50, 100 Francja 10, 20, 50 Niemcy 5, 10, 20, 50 Grecja 5, 10, 20, 50 Portugalia 5, 10, 20, 50 Hiszpania 10, 20, 50 Włochy 10, 20, 50 Źródło: Gruber i in. 2005, s. 68. Kolejne straty banków z tytułu wymiany walut wiązały się z koniecznością zabezpieczania waluty euro pobranej z banku centralnego w ramach przygotowywania się do wymiany walut. Zgodnie z wytycznymi EBC w sprawie zasad wymiany walut banknoty i monety euro były do r. własnością banku centralnego i banki pobierając je powinny ponosić koszt zabezpieczenia ich przed ryzykiem kradzieŝy. EBC zobowiązał, zatem krajowe banki centralne do pobierania od banków komercyjnych zabezpieczenia finansowego, odpowiedniego do wartości przekazanej im waluty 5. Sposób realizacji tego zalecenia EBC pozostawił do indywidualnej decyzji krajowych banków centralnych. Krajem, który w specyficzny sposób wykorzystał ten przepis do 5 Guideline of the European Central Bank of 10 January 2001adopting certain provisions on the 2002 cash changeover, (ECB/2001/1). 9

10 przyspieszenia procesu wymiany walut była Austria (Gruber i Grunwald 2005, s. 65). Bank Austrii wydając bankom banknoty i monety euro zobowiązywał je do składania zabezpieczenia prawnego na okresie nie tylko do 31 grudnia 2001 r., ale aŝ do momentu zwrotu równowartości wycofywanej waluty krajowej do banku centralnego. Celem, jaki chciał w ten sposób osiągnąć było jak największe skrócenie okresu wymiany walut i obniŝenie w ten sposób całkowitych kosztów tej operacji. Utrzymywanie zabezpieczenia oznaczało dla banków utracenie przychodów finansowych, zatem w ich interesie było jak najsprawniejsze przeprowadzenie tego procesu. Wydaje się, Ŝe bank centralny osiągnął oczekiwany cel. Statystyki Banku Austrii wskazują, Ŝe po dwóch tygodniach około 90% transakcji gotówkowych w Austrii przeprowadzano wyłącznie w euro. W tym samym czasie nasycenie obiegu gotówkowego nową walutą euro dla całego obszaru euro wynosiło około 55% (zob. tab. 3). Tabela 3. Udział banknotów euro w całkowitej sumie banknotów w trakcie wymiany walut w 2002r. Data Banknoty euro (mln EUR) Banknoty waluty krajowej (mln EUR) Banknoty w obiegu ogółem (mln EUR) Udział banknotów euro w obiegu (%) ,0% ,5% ,0% ,3% ,4% ,6% ,5% ,5% ,9% ,5% Źródło: ECB, 2002, Evaluation of the 2002 cash changeover, April. Przy wyznaczaniu planu wprowadzania do obiegu gotówkowego euro kraje członkowskie w zróŝnicowany sposób podchodziły do wyznaczania długości okresu przejściowego obowiązywania obu walut. Zdecydowana większość krajów wykorzystała jego maksymalny dwumiesięczny wymiar. Jednak kilka państw skróciło go o kilka tygodni. Dla przykładu we Francji trwał on do 17 lutego 2002 r., natomiast Niemcy całkowicie zrezygnowały z jego stosowania. W ich przypadku marka niemiecka przestała być prawnym środkiem płatniczym juŝ 1 stycznia 2002 r. (Gruber i in. 2005, s. 66). 10

11 Okresy przejściowe w ostatnich trzech krajów EMU były znacznie krótsze. W Słowenii krajowa waluta przestała być środkiem płatniczym od 15 stycznia 2007 r., a na Cyprze i Malcie od 1 lutego 2008 r. Banki centralne pozostawiły moŝliwość dalszej wymiany monet - w okresie kolejnego roku oraz banknotów w okresie dziesięciu lat. Skrócenie okresu przejściowego w tych krajach wynikało m.in. z faktu, Ŝe w 2002 r. euro wprowadzono do obiegu po raz pierwszy, natomiast obecnie duŝa część społeczeństwa posiadała duŝo gotówki denominowanej w euro jeszcze przed datą jego adopcji. Wiele osób uzyskuje dochody w krajach strefy euro pracując w Austrii, Grecji, czy we Włoszech. W przypadku Słowenii około 40% mieszkańców tego kraju w momencie wprowadzenia euro posiadało juŝ kwotę euro wystarczającą na pokrycie codziennych płatności (Ciszak 2008). Oceniając skalę wprowadzanych i wycofywanych banknotów naleŝy pamiętać o zasadzie pozostawiania przez ludność części wycofywanych banknotów. Zazwyczaj są one zatrzymywane na pamiątkę lub celach numizmatycznych. W Austrii podczas wymiany waluty około 5% monet i banknotów austriackich szylingów nigdy nie zostało zwróconych do wymiany w kasach bankowych. Z kolei w Irlandii do połowy 2002 r. nie zwrócono do kas bankowych około 40% banknotów pięciofuntowych i około 25% dziesięciofuntowych (Kelly 2003, s. 112). Wspólnym wyróŝnikiem procesu wprowadzania euro we wszystkich krajach było dąŝenie ludności do jak najszybszej wymiany gotówki. W trakcie pierwszej wymiany walut, w Austrii juŝ po 2 tygodniach około 90% transakcji gotówkowych przeprowadzano wyłącznie w euro. W Słowenii nastąpiło to jeszcze szybciej, bo po 3 dniach. Dla długości okresu wymiany walut duŝe znaczenie ma skala stosowania kart płatniczych i rachunków internetowych w przeprowadzaniu transakcji płatniczych. Wzrost popularności rozliczeń bezgotówkowych umoŝliwia redukcję kosztów operacyjnych wymiany walut, gdyŝ banki mogą zmniejszyć liczbę banknotów i monet euro oraz szybciej przystosować mniejszą liczbę urządzeń sortujących i liczących gotówkę w placówkach bankowych i bankomatach. W takiej sytuacji zmniejszeniu ulegają teŝ koszty transportu i zabezpieczania nowej i wycofywanej waluty. Mając na względzie obniŝenia tego rodzaju kosztów ponoszonych przez sektor bankowy, banki centralne, samodzielnie, jak i poprzez banki komercyjne prowadziły kampanię promującą stosowanie bezgotówkowych form płatności (Gruber i in. 2005, s. 66). W literaturze znanych jest niewiele prac analizujących wielkość dodatkowych kosztów, jakie banki poniosły w trakcie wprowadzania euro. Spośród 15 krajów wprowadzających euro, 11

12 tylko Bank Austrii (Dirschmid i in. 2001) i Bank Słowenii (Financial Stability Review 2007) dokonały oszacowania wielkości kosztów operacyjnych i utraconych przychodów na podstawie ankiet przeprowadzonych wśród banków komercyjnych. Istnieje równieŝ kilka oszacowań dotyczących kosztów związanych z wprowadzeniem euro, jakie poniosła cała gospodarka krajowa i sektor niefinansowy (zob, tab. 4). Większość tych analiz dotyczy adopcji euro w krajach, które wprowadzały euro w latach i są wyraŝane w procentach PKB. Zgodnie z nimi sektor bankowy kaŝdego kraju musiał ponieść dodatkowe koszty na wprowadzenie euro w wysokości od 0,1% do 0,3% PKB. W przypadku Austrii kwota ta zawierała się w przedziale od 200 do 600 mln EUR. RównieŜ oszacowania Banku Słowenii dotyczące wejścia tego kraju do strefy euro w 2007 r. po odniesieniu ich do PKB z 2006 r. (wartość 30,448 mld EUR 6 ) okazują się być zbieŝnymi z oszacowaniami dokonanymi przez banki centralne pięciu krajów UE. Kwota 44 mln EUR poniesiona przez banki słoweńskie w 2006 r. na przygotowanie wymiany walut stanowi bowiem 0,15% PKB tego kraju. Tabela 4. Koszty wymiany walut w krajach EMU Kraj Instytucja Wskaźniki oszacowanie Austria 1) Holandia 2) Slowenia 3) Banki centralne krajów UE - ankiety (2001) Eurocommerce (1997) Goldman Suchs (2001) Austriacka Izba Gospodarcza (1996) Bank Holandii (2002) Bank Słowenii (2007) 0,3 0,8% PKB (kraj) 0,1 0,3 % PKB (banki) Gospodarka krajowa (mln EUR) Sektor bankowy (mln EUR) Sektor niefinansowy (mln EUR) 1,3 1,4% sprzedaŝy rocznej ,5 1% sprzedaŝy rocznej ,7% PKB (kraj) 0,3% PKB (banki) 0,15% PKB (przedsiębiorstwa) % sprzedaŝy rocznej 900 3,7% wyniku działalności bankowej 11,3% wynik finansowy brutto 0,15% PKB (banki) Źródło: 1. Dirschmid i in. 2001, s. 212 (badania prowadzone dla Finlandii, Holandii, Niemiec, Szwecji i Wielkiej Brytanii). 2. Folkertsma i in. 2002, s Bank of Slovenia, 2007, Financial Stability Review, s Dane ze strony internetowej Urzędu Statystycznego Słowenii: 12

13 Wszystkie analizy wskazują, Ŝe banki, a takŝe przedsiębiorstwa poniosły największe dodatkowe koszty operacyjne w roku bezpośrednio poprzedzającym wprowadzenia euro. Oznacza to, Ŝe proces przystosowania banków do funkcjonowania wyłącznie w ramach jednej waluty przebiegał bardzo szybko i sprawnie oraz nie wprowadzał zauwaŝalnych dodatkowych kosztów operacyjnych. 3. Transakcje wymiany walut Jedną z największych strat, jakiej banki doświadczyły bezpośrednio po wejściu do EMU okazała się utrata przychodów z operacji wymiany walut oraz instrumentów pochodnych zabezpieczających przed ryzykiem walutowym pary: waluta krajowa euro. Wraz z wejściem danego kraju do unii monetarnej euro staje się walutą krajową. Znika zatem potrzeba wymiany euro i waluty krajowej. Redukcja tych przychodów jest uznawana za największy negatywny efekt dla banków z wprowadzenia euro (ECB 1999, s. 12). Z uwagi na to, Ŝe operacje wymiany walut są w większości krajów wysoce skoncentrowane, to efekt ten moŝe być ograniczony do wąskiej grupy banków. Jednak wysoka koncentracja tej działalności moŝe spowodować, Ŝe dla tej grupy banków adopcja euro będzie mocnym czynnikiem obniŝającym dochodowość ich działalności. Taka sytuacja wprowadza ryzyko niestabilności w funkcjonowaniu tych banków i moŝe oddziaływać na inne instytucje finansowe. Z drugiej jednak strony naleŝy zauwaŝyć, Ŝe banki zaangaŝowane w operacje wymiany walut są świadome strat, jakie niewątpliwie zrealizują się w momencie wejścia do strefy euro. Wiele z nich, aby zniwelować te straty zapewne precyzyjnie przygotuje się do tego momentu i wypracowuje plany wejścia na rynki nowych produktów finansowych. NaleŜy oczekiwać, Ŝe straty w obszarze wymiany walut będą wyłącznie ograniczać się do utraty przychodów z operacji waluta krajowa euro. Pozostawienie w działalności walutowej wyłącznie operacji EUR/USD i EUR/JPY spowoduje, Ŝe banki krajowe zostaną wystawione na bardzo silną konkurencję. Jej głównymi źródłami będą zagraniczne centra finansowe, specjalizujące się w wymianie tych właśnie walut. Zmniejszy to, zatem przychody banków 13

14 krajowych z opłat i spreadów na transakcjach EUR/USD i EUR/JPY. Zmusi to zapewne banki do zmiany oferty produktowej i skierowanie aktywności na inne operacje finansowe. Dodatkowym czynnikiem strat banków w obszarze operacji wymiany walut jest wyeliminowanie operacji zabezpieczania banków przed ryzykiem walutowym. Jednak dla całego systemu bankowego ten negatywny efekt zostanie zneutralizowany. Dla części banków opłaty te stanową źródło przychodów, podczas gdy dla innych banków są one kosztem zabezpieczania ryzyka walutowego w działalności kredytowej. Analiza wpływu wprowadzenia euro na działalność banków austriackich wskazuje, Ŝe doznały one znaczących strat z tytułu zwiększonych kosztów operacyjnych, ale równieŝ utraty przychodów w kilku bardzo dochodowych obszarach działania (Hubmer 1999, s. 69). Największe straty banki austriacki poniosły w zakresie operacji wymiany walut. Wraz z wyeliminowaniem austriackiego szylinga i innych walut krajów członkowskich EMU, zniknął rynek wymiany tych walut, a takŝe rynek instrumentów pochodnych bazujących na tych parach walut. Bank Austrii oszacował te straty na 6 mld ATS, co jest równoznaczne z 4% wartości wyniku działalności bankowej. Tak duŝe straty wynikały ze struktury transakcji walutowych koncentrującej się na walutach krajów, które weszły w 1999 r. do strefy euro. Na te pary walut w 1998 r. przypadało: 70% transakcji walutowych rynku kasowego, 20% transakcji walutowych rynku instrumentów pochodnych. Banki silnie zaangaŝowane w ten segment działalności odczuły o wiele bardziej utratę przychodów z operacji wymiany walut, niŝ te, które prowadziły transakcje wymiany austriackiego szylinga z walutami krajów spoza EMU (Hubmer 1999, s. 69). Inną przyczyną kumulowania się negatywnych efektów wejścia Austrii do unii monetarnej była lokalizacja małych banków wzdłuŝ granicy państwowej z krajami strefy euro. Dla nich utworzenie obszaru jednej waluty oznaczało utratę duŝej części przychodów z transakcji wymiany walut, jakich dokonywali turyści i firmy w pasie nadgranicznym. Jako odpowiedź na konkurencję ze strony zagranicznych centrów finansowych banki austriackie obniŝały opłaty i spready na transakcjach wymiany euro i walut spoza strefy euro. Zwiększona konkurencja i duŝa zmienność kursów wymiany walut wielu gospodarek spoza strefy euro wprowadzały z kolei ryzyko walutowe, co paradoksalnie miało ulec poprawie w wyniku wprowadzenia wspólnej waluty euro. 14

15 Konsolidacja w sektorze bankowym i ekonomia skali mogą być kolejnymi czynnikami, który, w połączeniu z utratą operacji wymiany walut, mogą być źródłem strat i ryzyka obniŝenia stabilności dochodów. Dla duŝych wielonarodowych korporacji wszystkie kraje EMU są traktowane jako jeden obszar gospodarczy. Z tego teŝ względu wiele amerykańskich i azjatyckich przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą w Unii Europejskiej stara się konsolidować w jednym rachunku całkowitą obsługę bankową we wszystkich krajach członkowskich. W ten sposób duŝe korporacje podnoszą presję konkurencyjną, zarówno na rynku operacji walutowych, jak i na pozostałych segmentach działalności bankowej (zarządzanie aktywami i pasywami, obsługa emisji papierów dłuŝnych i inne), obniŝając w efekcie dochodowość banków (ECB 1999, s. 10). 4. Oszacowanie zmian kosztów i przychodów polskiego sektora bankowego w wyniku adopcji euro Adopcja euro w Polsce w silny sposób wpłynie na działalność sektora bankowego. Znajdzie to zapewne swe odbicie w bilansach i rachunkach zysków i strat banków. Dwa czynniki, jakie będą odgrywać zasadniczą rolę to: wzrost wartości kosztów operacyjnych i utrata przychodów z operacji wymiany walut. Dla obliczenia tych wielkości dla systemu bankowego w Polsce przyjęto załoŝenie, Ŝe proces wprowadzania euro trwa dwa lata, z których pierwszy jest okresem przygotowawczym a drugi okresem uruchomienia obiegu gotówkowego i rozliczeń bezgotówkowych w euro. Dane bilansowe odnoszące się do punktu startowego tego procesu są danymi zagregowanymi dla całego systemu bankowego na dzień r. i pochodzą z bazy danych Narodowego Banku Polskiego. a. Dodatkowe koszty operacyjne banków Oszacowanie dodatkowych kosztów operacyjnych wykorzystuje współczynniki określające te wielkości, jakie występowały w przypadku Słowenii. W Polsce wymiana waluty będzie zapewne przebiegać według scenariusza zbliŝonego do tego, jaki zastosowała Słowenia. NaleŜy równieŝ oczekiwać, Ŝe czas przygotowania i wprowadzenia gotówki do obiegu powinien 15

16 być równie krótki jak w Słowenii, gdyŝ duŝa część polskich przedsiębiorstw i osób prywatnych posiada juŝ banknoty i monety euro. MoŜna zatem oczekiwać, Ŝe rzeczywista wymiana walut będzie trwała, podobnie jak w Słowenii, tj. kilka dni. Ustalając długość okresu przejściowe naleŝy brać pod uwagę dodatkowe czynniki kosztowe zwiększające się wraz z jego wydłuŝaniem. Sprawne przeprowadzenie wymiany euro w ostatnio przyjętych krajach EMU pozwala oczekiwać, Ŝe w Polsce moŝliwe jest równieŝ przyjęcie trzeciego scenariusza wprowadzania wspólnej waluty, z zachowaniem dwutygodniowego lub miesięcznego okresu przejściowego dla obwiązywania dwóch walut w obiegu gotówkowym. Przyjęcie długości tego okresu wymaga dokładnej analizy i zaleŝeć będzie od aktualnych w danym momencie moŝliwości logistycznych. Jednak naleŝy zwrócić uwagę, Ŝe jego wydłuŝenie zwiększa całkowite koszty wymiany walut. Zgodnie z szacunkami Deloitte & Touche Consulting Group (Dirschmid i in. 2001, s. 212), całkowity koszt wymiany walut ponoszony przez przedsiębiorstwa sektora handlu detalicznego wynosi: 1,1% sprzedaŝy rocznej przy braku okresu przejściowego, 1,3 1,4% sprzedaŝy rocznej przy dwumiesięcznym okresie przejściowym, 1,8% sprzedaŝy rocznej przy półrocznym okresie przejściowym. Przyjmując wartości współczynników szacunkowych dla oceny dodatkowych kosztów operacyjnych wydaje się zasadnym przyjęcie wskaźników zbliŝonych do oszacowań Słowenii. W przypadku Polski wymiana waluty będzie zapewne przebiegać według scenariusza zbliŝonego do tego, jaki stosowała Słowenia. NaleŜy równieŝ oczekiwać, Ŝe czas przygotowania i wprowadzenia gotówki do obiegu będzie równie krótki jak w tym kraju. W przypadku Polski duŝa część przedsiębiorstw i osób prywatnych posiada juŝ banknoty i monety euro. MoŜna zatem oczekiwać, Ŝe rzeczywista wymiana walut będzie trwała, podobnie jak w Słowenii, kilka dni. Z tego teŝ względu uzasadnionym wydaje się przyjęcie wskaźników wielkości kosztów, jakie zostały oszacowane w Słowenii (zob. tab. 4) jako miary wielkości kosztów dodatkowych ponoszonych przez sektor bankowy w Polsce. Wyznaczniki dodatkowych kosztów operacyjnych, jakie banki poniosły w roku przygotowawczym do wprowadzenia euro wynoszą: 3,7% wyniku działalności bankowej 11,3% wyniku finansowego brutto banków 0,15% produktu krajowego brutto. 16

17 Bazując na zagregowanych danych z sektora bankowego oraz wartości produktu krajowego brutto 7 za 2007 r. obliczono, Ŝe średnia wartość dodatkowych kosztów operacyjnych, jakie banki będą musiały ponieść w trakcie wprowadzania euro wyniesie mln zł. Zestawienie obliczonych wielkości kosztów zawarte są w tabeli 5. Tabela 5. Wielkość dodatkowych kosztów operacyjnych ponoszonych w trakcie adopcji euro w Polsce Wskaźnik oszacowania Koszty operacyjne Koszty operacyjne wartość (mln zł) średnia (mln zł) 0,15% PKB ,7% wynik działalności bankowej ,3% wynik finansowy brutto Źródło: obliczenia własne b. Utracone przychody z operacji wymiany walut Wraz z wprowadzeniem euro do Polski stanie się ono walutą krajową. W ten sposób zostaną wyeliminowane operacje wymiany walut PLN/EUR zarówno z rynku kasowego, jak i z rynku walutowych instrumentów pochodnych. Zmiana ta będzie miała istotne znaczenie dla przychodów banków silnie zaangaŝowanych w działalność wymiany walut i obrót walutowymi instrumentami pochodnymi. Wyniki badań NBP zawarte w raporcie Wyniki badania obrotów w kwietniu 2007 r. na rynku walutowym i rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych w Polsce wskazują na zmianę struktury rynku operacji kasowych i zorientowanie na wymianę z euro. Pomiędzy kwietniem 2004 r. a kwietniem 2007 r. główna relacja wymiany na rynku krajowym zmieniała się z pary USD/PLN na EUR/PLN. Nastąpił równieŝ stopniowy wzrost udziału euro w strukturze walutowej obrotów na międzybankowym rynku złotego. Sytuacja ta wiąŝe się z faktem wejścia Polski do Unii Europejskiej i w konsekwencji wzrostem obrotów towarowych i kapitałowych pomiędzy Polską a krajami strefy euro. W rezultacie transakcje pomiędzy instytucjami finansowymi zostały zdominowane przez transakcje wymiany EUR/PLN, 7 Według wstępnych oszacowań GUS PKB za 2007 r. wynosi: mld zł; dane ze strony internetowej: 17

18 a ich udział w dziennych obrotach rynku złotego wynosił 90%. W kwietniu 2007 r. udział transakcji wymiany EUR/PLN zawieranych przez wszystkie podmioty dla rynku kasowego w Polsce wynosił 53,5% (zob. tab. 6). Tabela 6. Udział transakcji wymiany EUR/PLN w transakcjach walutowych i wartość utraconych przychodów z operacji wymiany po adopcji euro w Polsce (mln USD) Transakcje rynku kasowego Kontrakty outrightforward Swapy walutowe Pozagiełdowe instrumenty pochodne Średnie dzienne obroty wymiany dla pary EUR/PLN Średnie dzienne obroty wymiany wszystkich walut Udział EUR/PLN (%) 53,5% 57,8% 4,1% 56,7% Straty na przychodach z operacji walutowych Oszczędności na kosztach operacji walutowych Utracone dochody operacji walutowych Suma utraconych dochodów z operacji walutowych Źródło: obliczenia własne Rynek walutowych instrumentów pochodnych składa się z trzech głównych segmentów: Kontrakty outright-forward Swapy walutowe Pozagiełdowe instrumenty pochodne W segmencie kontraktów outright-forward w osiemdziesięciu procentach zdominowany był przez operacje z krajowymi podmiotami niefinansowymi. Wynikał on ze wzrostu wymiany handlowej i zabezpieczaniu przez przedsiębiorstwa przyszłych płatności od ryzyka zmiany kursu złotego. Kierunek wymiany towarów i usług przedsiębiorstw determinował strukturę walutową obrotów. Udział transakcji EUR/PLN na tym rynku wynosił 57,8%. Swapy walutowe pozostawały w Polsce najbardziej płynnym instrumentem rynku walutowego. Na rynku tym dokonywano najczęściej transakcji z USD, a największą aktywność 18

19 związana była z zaangaŝowaniem nierezydentów na rynku obligacji skarbowych denominowanych w złotych. Udział transakcji EUR/PLN na tym rynku był niewielki i wynosił 4,1%. Wartość pozagiełdowych walutowych instrumentów pochodnych wzrosła pomiędzy badaniami rynku walutowego w 2004 r. i 2007 r. o 129%. NajwaŜniejszymi instrumentami tego rynku są kontrakty CIRS i opcje walutowe. Wśród transakcji CIRS dominowały transakcje zawierane przez banki krajowe w celu zabezpieczenia ryzyka walutowego i ryzyka stopy procentowej, szczególnie z tytułu udzielanych kredytów hipotecznych. Wzrost obrotów w segmencie opcji walutowych wynikał ze zwiększenia popytu ze strony przedsiębiorstw zabezpieczających wartość przyszłych płatności. Kierunek współpracy handlowej przedsiębiorstw determinował bardzo silny wzrost udziału transakcji EUR/PLN. Ogółem wielkość udziału transakcji EUR/PLN w obrocie pozagiełdowymi instrumentami pochodnymi wynosił 56,7%. Wykorzystując strukturę transakcji rynku kasowego i rynku walutowych instrumentów pochodnych jako wskaźnik podziału wielkości przychodów i kosztów operacji wymiany walut oraz wielkości przychodów i kosztów z operacji walutowymi pochodnymi instrumentami finansowymi wyznaczono wielkość utraconych przychodów i zaoszczędzonych kosztów banków (zob. tab. 6). Całkowita wartość utraconych dochodów na operacjach wymiany walut wyniesie mln zł. Wartość ta stanowi 5,45% wyniku działalności bankowej sektora bankowego. Dla porównania moŝna odwołać się do oszacowania tego typu strat dokonanego przez Banku Austrii. Wartość strat, jakie poniosły banki austriackie wyniosła 4% wyniku działalności bankowej. ZbieŜność oszacowań moŝe się wiązać, m.in. ze strukturą rynku operacji walutowych banków, zdominowanego przez operacje wymiany walut krajów, które weszły w 1999 r. do strefy euro (70% - rynek kasowy i 20% - walutowe instrumenty pochodne ) 8. c. Podsumowanie kosztów dodatkowych i utraconych przychodów banków z tytułu wprowadzenia euro Podsumowując oszacowanie efektu kosztowego adopcji euro w Polsce moŝna stwierdzić, Ŝe dodatkowe koszty w bankach będą rozłoŝone stopniowo w czasie. Koszty operacyjne niemal 8 Hubmer 1999, s

20 w całości banki będą musiały ponieść w roku bezpośrednio poprzedzającym wprowadzenie euro do rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych. Z kolei straty w obszarze operacji walutowych wynikające z wyeliminowania złotego i zastąpieniem go euro ujawnią się po adopcji wspólnej waluty. Tabela 7. Zestawienie kosztów i utraconych przychodów z tytułu wprowadzenia euro Rok I Rok II Koszty operacyjne (mln zł) Operacje walutowe (mln zł) Razem straty (mln zł) Źródło: obliczenia własne Wnioski: Wprowadzenie euro w Polsce będzie dla banków szansą na osiągnięcie długoterminowych korzyści, jednak w początkowej fazie będzie wymagało poniesienia dodatkowych kosztów operacyjnych i utratę części dochodów. 1. Przygotowania organizacyjne banków do zmiany systemów informatycznych oraz uruchomienie rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych mogą kosztować sektor bankowy około mln zł. Wartość dodatkowych kosztów operacyjnych moŝna częściowo zmniejszyć, a czynnikami sprzyjającymi redukcji kosztów są: Skrócenie okresu przejściowego funkcjonowania dwóch walut, Zmniejszenie wolumenu obrotu gotówkowego poprzez zwiększenie skali wykorzystania kart płatniczych i przelewów elektronicznych w transakcjach bankowych, Przeprowadzenie kampanii informacyjnej na temat rozpoznawania banknotów i monet euro ułatwiające szybkie rozpoznawanie nowe banknoty i przyspieszające proces wymiany. 20

21 2. Adopcja euro w Polsce moŝe spowodować utratę około mln zł z tytułu wyeliminowania operacji wymiany złotego i euro. Straty te nastąpią po wprowadzeniu euro i uznaniu tej waluty jako waluty krajowej, a ich wartość moŝe się zmieniać ze względu na następujące czynniki: Wcześniejsze przygotowanie się banku do poniesienia straty w przychodach z operacji walutowych i zaangaŝowanie się w inny segment rynku bankowego, co złagodzi skutki utraty dochodów i zwiększy motywację do nowelizacji oferty i restrukturyzacji banku. Konsolidacja międzynarodowych korporacji wymusi na bankach walkę cenową na zmniejszającym się juŝ rynku operacji walutowych., co moŝe zmniejszyć opłaty i spready na operacjach walutowych i niŝsze dochody walutowe banków. Stosowanie przez korporacje spoza strefy euro zasady jednego rachunku bankowego dla działalności we wszystkich krajach euro moŝe skutkować w mniejszych bankach całkowitą utratą obsługi walutowej tego typu klientów na rzecz globalnych centrów finansowych. 3. Wprowadzenie euro w Polsce moŝe równieŝ wywołać silne zmiany w strukturze dochodów banków, które trudno jest oszacować ze względu na brak odpowiednich danych, jak i duŝą zmienność opisujących je parametrów w czasie. Do najistotniejszych przyczyn zmian w dochodach banków naleŝy zaliczyć: Zwiększona konkurencja i konwergencja stop procentowych spowoduje zmniejszenie przychodów odsetkowych i kosztów odsetkowych, przy czym oszczędności na kosztów odsetkowych mogą być znacznie mniejsze niŝ utracone przychody. Rozwój nowych form finansowania przedsiębiorstw, m.in. poprzez papiery dłuŝne moŝe zmniejszyć popyt na kredyt bankowy, jednak z drugiej strony moŝe dać bankom nowe źródło przychodów z tytułu opłat za obsługę emisji papierów wartościowych. 21

22 Bibliografia: Bank of Slovenia, 2007, Price Stability Report, March. Bank of Slovenia, 2007, Price Stability Report, October. Bank of Slovenia, 2007, Financial Stability Review, May. Bie, U., 2002, From Irish Pounds to Euro, Danmarks Nationalbank Monetary Review No. 2Q, June, pp Cabral, Ines, F. Dierick and J. Vesala, 2002, Banking Integration in the Euro Area, ECB Occasional Paper Series No. 6, December. Ciszak, T., A. Górska, S. Jakubiec, M. Siemaszko, 2008, Pierwsze doświadczenia Słowenii związane z zamianą tolara na euro, NBP Materiały i Studia Zeszyt nr 224, styczeń. Danthine, J., F. Giavazzi and E. von Thadden, 2000, European Financial Markets after the EMU: A First Assessment, NEPR Working Paper No. 8044, December. Dirschmid, W. M. Fluch, and E. Gnan, 2001, Economic Aspects of the Euro Cash Changeover in Austria, Oesterreichische Nationalbank Focus on Austria No. 2/2001, pp Eurocommerce, 1997, Euro: Costs and the Retail Changeover Challenge, Deloitte & Touche Consulting Group, November. European Central Bank, 1999, Possible effects of EMU on the EU banking Systems in the Medium to Long Term, February. European Central Bank, 2002, Evaluation of the 2002 Cash Changeover, April. European Commission, 2007, Green Paper on Retail Financial Services in the Single Market, EBC No. 022/07, June. Fluch, M., E. Gnan, S. Schlogi, 2007, Euro Cash in Austri Five Years after Its Introduction What the Public Thinks, Oesterreichische Nationalbank The Economy No. Q1., pp Folkertsma, C., K., C. van Renselaar and A.C.J. Stokman, 2002, Smooth euro changeover,higher prices? Results of a survey among Dutch retailers, De Nederlandsche Bank Research Memorandum WO. No. 682.E, April. 22

23 Gruber, T. and D. Ritzbeger-Grünwald, 2005, The Euro Changeover in the New Member States A. Preview Oesterreichische Nationalbank Focus on European Integration No. 1/2005, pp Hubmer, G., 1999, Effects of the Euro on the Stability of Austrian Banks, Oesterreichische Nationalbank Focus on Austria No. 3/1999, pp Manna, M., 2004, Developing Statistical Indicators of the Integration of the Euro Area banking System, ECB Working Paper No. 300, January. Narodowy Bank Polski, 2007, Wyniki badania obrotów w kwietniu 2007 r. na rynku walutowym I rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych w Polsce, Warszawa. Waschiczek, W., 1999, The Austrian Banks at the Beginning of Monetary Union, Oesterreichische Nationalbank Focus on Austria No. 3/1999, pp