Spis treści. Wykaz używanych skrótów i symboli Wprowadzenie... 18

Transkrypt

1 Spis treści Wykaz używanych skrótów i symboli Wprowadzenie Podstawowe zasady działania układu immunologicznego Formy odpowiedzi immunologicznej Rozpoznanie antygenu i indukcja odpowiedzi immunologicznej Reakcje efektorowe Regulacja odpowiedzi immunologicznej Pamięć immunologiczna Interakcje międzyukładowe Powstanie immunologii jako nauki i jej rozwój Antygeny Determinanty antygenowe (epitopy) Immunogenność Rodzaje antygenów Antygeny reagujące krzyżowo oraz antygeny heterofilne Antygeny T-zależne i T-niezależne Morfologia narządów i komórek układu limfatycznego Centralne (pierwotne) narządy limfatyczne Grasica Obwodowe narządy limfatyczne i cyrkulacja (krążenie) limfocytów Węzły chłonne Śledziona Cyrkulacja (krążenie) limfocytów Limfocyty Antygeny różnicowania (markery CD) Komórki plazmatyczne (plazmocyty) Makrofagi (Mf) Komórki dendrytyczne (DC) Granulocyty Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) Granulocyty kwasochłonne (eozynofile)

2 Granulocyty zasadochłonne (bazofile) i komórki tuczne (mastocyty) Limfocyty odpowiedzi nieswoistej Immunoglobuliny przeciwciała Budowa immunoglobulin Rola fragmentu Fab Mechanizm i swoistość wiązania determinanty z antydeterminantą Powinowactwo przeciwciała i jego awidność (zachłanność) Reakcja antygen-przeciwciało Kompleksy immunologiczne Rola fragmentu Fc Receptory Fc i przeciwciała cytofilne Cechy fizykochemiczne i właściwości biologiczne przeciwciał Heterogenność immunoglobulin (izo-, allo- i idiotypy) Metabolizm immunoglobulin Przeciwciała monoklonalne (moab) i hybrydyzacja przeciwciał Immunoglobuliny patologiczne Organizacja genów kodujących immunoglobuliny i receptory limfocytów B (BCR) Teorie syntezy przeciwciał Kodowanie zmienności przeciwciał Zmienność kombinatoryczna i na złączach Kodowanie części stałych C Transkrypcja genów immunoglobulin Immunoglobulinowe receptory limfocytów B Mutacje somatyczne Kombinatoryczne łączenie łańcuchów H i L Wyłączenie alleliczne (ekskluzja) Synteza i wydzielanie przeciwciał Receptory antygenowe limfocytów T (TCR) Kodowanie TCR Kompleks CD Sygnalizacja przez ITAM I ITIM Główny układ antygenów zgodności tkankowej (MHC) MHC u człowieka i myszy Budowa antygenów MHC Ekspresja antygenów MHC Rola MHC poza układem immunologicznym Limfocyty B i T oraz ich subpopulacje Limfocyty B Heterogenność limfocytów B Limfocyty T i ich generacja w grasicy (tymocyty) Proliferacja i różnicowanie tymocytów Subpopulacje limfocytów Tαβ Limfocyty Tγδ SPIS TREŚCI

3 9. Mechanizmy komunikacji pomiędzy komórkami układu immunologicznego Cytokiny Chemokiny Cząsteczki adhezyjne i zasiedlanie narządów limfatycznych Selektyny Integryny Nadrodzina Ig CAM (NRIg) Wieloetapowy mechanizm migracji komórek fagocytujących Mechanizmy cyrkulacji limfocytów Dopełniacz (komplement, C) Droga klasyczna aktywacji dopełniacza Droga lektynowa aktywacji dopełniacza Droga alternatywna aktywacji dopełniacza Kontrola aktywacji dopełniacza Receptory komórkowe dla fragmentów dopełniacza (CR) Synteza składników dopełniacza Rola biologiczna składników układu dopełniacza Mechanizmy odporności nieswoistej Bariery odporności wrodzonej Bariery anatomiczne i fizjologiczne Czynniki genetyczne i różnice indywidualne Substancje bakteriobójcze w wydzielinach i płynach ciała Wpływ temperatury ciała Rozpoznanie antygenów bakteryjnych TLR (receptory Toll-podobne) Receptory NOD Receptory odpowiedzialne za fagocytozę Wydzielnicze PRR Fagocytoza Mechanizmy fagocytozy Wewnątrzkomórkowe zabijanie drobnoustrojów Zapalenie Mediatory zapalenia Biologiczne znaczenie odczynu zapalnego Wstrząs septyczny Limfocyty odpowiedzi nieswoistej (wrodzonej), ILL Limfocyty Tγδ Limfocyty B Limfocyty NKT Komórki NK Mechanizmy prezentacji i rozpoznawania antygenu Komórki prezentujące antygen (APC) Przetworzenie (processing) antygenu Prezentacja antygenu Rozpoznanie antygenu przez limfocyty T Alternatywne drogi rozpoznawania antygenu przez limfocyty T SPIS TREŚCI 9

4 12.5. Biologiczne znaczenie mechanizmu prezentacji antygenu Aktywatory poliklonalne (mitogeny) Superantygeny Odpowiedź humoralna Rozpoznanie antygenu przez limfocyty B Rozpoznanie łączne Mechanizm interakcji limfocytów T i B Dynamika wytwarzania przeciwciał Immunoglobuliny nieswoiste Odporność komórkowa mediowana przez limfocyty T CD4 Th1 i CD8 Tc Charakter antygenu Odpowiedź komórkowa z udziałem limfocytów Th1 CD4 (indukcja) Interakcja limfocytów T z komórkami prezentującymi antygen Faza efektorowa odporności komórkowej mediowana przez limfocyty CD Bierne przeniesienie odporności komórkowej i transfer factor Nabyta odporność komórkowa Reakcje komórkowe mediowane przez limfocyty cytotoksyczne Tc CD8 (CTL) Indukcja limfocytów cytotoksycznych CD8 Tc Faza efektorowa odpowiedzi cytotoksycznej Biologiczne znaczenie limfocytów cytotoksycznych Odpowiedź komórkowa Th17-zależna Regionalna odpowiedź immunologiczna Układ immunologiczny skóry (SIS, SALT) Morfologia SALT Indukcja i ekspresja odpowiedzi immunologicznej w skórze Tolerancja indukowana przez naskórną aplikację antygenu oraz jej przełamanie Układ immunologiczny błon śluzowych (MALT) Morfologia MALT Indukcja i ekspresja odpowiedzi immunologicznej w MALT Tolerancja pokarmowa Regulacja odpowiedzi immunologicznej i tolerancja immunologiczna Rola antygenu w indukcji odpowiedzi immunologicznej i tolerancji Regulacja funkcji limfocytów T Regulacja funkcji limfocytów B przez dopełniacz i przeciwciała Wzajemna regulacja odpowiedzi immunologicznej przez limfocyty Th1 i Th Tolerancja immunologiczna i jej mechanizmy Anergia klonu Delecja klonu Limfocyty regulacyjne Limfocyty kontrasupresyjne SPIS TREŚCI

5 16.7. Ignorancja immunologiczna Sieć immunologiczna. Regulacja poprzez idiotypy Konkurencja antygenowa (kompetycja antygenowa) Ułatwienie immunologiczne Praktyczne znaczenie tolerancji w medycynie Nieswoiste czynniki endogenne i egzogenne regulujące odpowiedź immunologiczną Modulujący wpływ układu nerwowego i hormonalnego na odpowiedź immunologiczną Interakcje układ nerwowy-układ immunologiczny Interakcje układ hormonalny-układ immunologiczny Wpływ czynników psychosomatycznych na reakcje immunologiczne Wpływ czynników pokarmowych na odporność swoistą i nieswoistą Modulacja odpowiedzi immunologicznej Immunosupresja Kortykosteroidy (KS) Antymetabolity. Analogi zasad purynowych. Antagoniści kwasu foliowego Substancje alkilujące Antybiotyki Promieniowanie jonizujące Środki biologiczne Immunopotencjacja (immunostymulacja) Adiuwanty immunologiczne Biomodulatory, endogenne stymulatory odporności Mechanizmy działania adiuwantów Filogeneza i ontogeneza odporności Filogeneza odporności Ontogeneza odporności u człowieka Rozwój układu immunologicznego w okresie płodowym Odporność u noworodków i dzieci Starzenie się układu immunologicznego (immunogerontologia, immunosenescencja) Mechanizmy reakcji nadwrażliwości Typ I reakcje anafilaktyczne Charakter antygenu Przeciwciała IgE i ich receptory Fc Atopia Regulacja wytwarzania przeciwciał IgE Degranulacja mastocytów i bazofilów Mediatory reakcji anafilaktycznych Rola eozynofilów Późne reakcje wywołane IgE Kliniczne postacie reakcji typu anafilaktycznego SPIS TREŚCI 11

6 20.2. Typ II reakcje cytotoksyczne Reakcje typu II u człowieka Typ III reakcje z udziałem kompleksów immunologicznych Zjawisko Arthusa Choroba posurowicza Typ IV nadwrażliwość typu późnego (NTP) Alergie bakteryjne Nadwrażliwość kontaktowa Immunologia transplantacji Rodzaje przeszczepów Odrzucanie przeszczepów Odrzucanie przeszczepu allogenicznego u myszy Mechanizmy odrzucania przeszczepu allogenicznego Odrzucanie przeszczepu u człowieka Nadostre odrzucanie przeszczepu. Ksenoprzeszczepy Ostre odrzucanie przeszczepu Chroniczne (przewlekłe) odrzucanie przeszczepu Genetyka układu HLA Dziedziczenie antygenów HLA Transplantacja narządów Typowanie tkankowe Przeszczep szpiku Reakcja przeszczep przeciw biorcy (GvH) Mechanizm reakcji GvH Formy reakcji GvH u człowieka Ciąża jako przeszczep allogeniczny Immunologia nowotworów Antygeny nowotworowe i czynniki rakotwórcze (karcinogeny) Neoantygeny nowotworów indukowanych przez karcinogeny chemiczne i fizyczne Neoantygeny indukowane przez wirusy onkogenne (karcinogeny biologiczne) Antygeny płodowe (onkofetalne) Molekularne podstawy transformacji nowotworowej Mechanizmy immunologiczne odrzucania nowotworów. Nadzór immunologiczny Mechanizmy ucieczki komórek nowotworowych spod kontroli immunologicznej Immunoterapia nowotworów Autoimmunizacja Kryteria rozpoznania choroby z autoimmunizacji Etiologia schorzeń autoimmunizacyjnych Anatomiczna sekwestracja antygenów Autoantygeny zmienione Antygeny reagujące krzyżowo z autoantygenami Zaburzenia regulacji immunologicznej SPIS TREŚCI

7 Czynniki genetyczne i hormonalne Rola receptorów TLR w aktywacji autoreaktywnych limfocytów B Swoistość odpowiedzi autoimmunologicznej Mechanizmy patogenetyczne chorób autoimmunizacyjnych Swoista odporność przeciwzakaźna Mechanizmy odporności przeciwzakaźnej Typy zakażeń Odporność swoista w zakażeniach bakteryjnych Odpowiedź humoralna w stosunku do bakterii pasożytujących pozakomórkowo Odpowiedź komórkowa w zakażeniach wywołanych bakteriami pasożytującymi wewnątrzkomórkowo Odporność swoista w zakażeniach wirusowych Rola przeciwciał w zakażeniach wirusowych Rola odporności komórkowej Odporność swoista w zakażeniach pasożytniczych Zakażenia wywołane przez pierwotniaki Robaczyce Odpowiedź immunologiczna na ektopasożyty Odporność swoista w zakażeniach wywołanych przez grzyby Strategie używane przez drobnoustroje i pasożyty w celu uniknięcia mechanizmów obronnych ustroju Modyfikacja funkcji komórek fagocytujących Manipulowanie odpowiedzią immunologiczną Interferencje w rozpoznawanie antygenu HIV Zakażenia ostre i przewlekłe Niedobory immunologiczne a zakażenia Immunoterapia i immunoprofilaktyka Uodpornienie czynne. Szczepienia ochronne Szczepionki antyidiotypowe Rozwój ontogenetyczny odporności i kalendarz szczepień Konkurencja antygenowa i szczepionki wieloskładnikowe Ryzyko związane ze stosowaniem szczepień ochronnych Uodpornienie bierne. Seroterapia Przyszłość immunoterapii i seroterapii Słownik terminologiczny Skorowidz SPIS TREŚCI 13