Wykład 1 Termin: Odpowiedź nieswoista komórkowa i humoralna. Wykład 2 Termin: Odpowiedź swoista komórkowa i humoralna

Transkrypt

1 Immunologia kierunek Lekarski Liczba godzin dydaktycznych: 55 Wykłady: 10 godzin (5 wykładów) Ćwiczenia: 45 godzin (15 ćwiczeń) ETCS: 4 WYKŁADY: Wykład 1 Termin: Odpowiedź nieswoista komórkowa i humoralna Wykład 2 Termin: Odpowiedź swoista komórkowa i humoralna Wykład 3 Termin: Nadwrażliwość. Autoimmunizacja. Wykład 4 Termin: Rozwój układu immunologicznego. Zakażenia infekcyjne. Immunoprofilaktyka Wykład 5 Termin: Niedobory odpornościowe. Transplantologia. Immunologia rozrodu i nowotworów. ĆWICZENIA: 1. Zajęcia organizacyjne omówienie regulaminu, programu zajęć i zasad BHP. Termin: Podstawowe elementy i zasady działania układu immunologicznego. Odporność nieswoista cz. I (humoralna) Odporność: wrodzona, nabyta; czynna, bierna; nieswoista, swoista; naturalna, sztuczna; komórkowa, humoralna. Układ limfatyczny: pierwotne (centralne) i wtórne (obwodowe) narządy limfatyczne, krążenie limfocytów. Komórki układu odpornościowego i ich podstawowe funkcje: stem cell, limfocyty B, T, NK, makrofagi, granulocyty, komórki dendrytyczne, komórki tuczne, płytki krwi. Mediatory rozpuszczalne: dopełniacz, przeciwciała, cytokiny (monokiny, limfokiny, interleukiny, chemokiny...), interferony, mediatory zapalne. Odporność nieswoista (wrodzona): drogi wnikania antygenu do ustroju, naturalne bariery anatomiczno-czynnościowe skóry i błon śluzowych, rola flory fizjologicznej, nieswoiste czynniki humoralne (dopełniacz, interferony, lizozym, laktoferyna, fibronektyna, białko C-reaktywne, białka szoku termicznego). Dopełniacz: aktywacja (droga klasyczna, alternatywna i lektynowa), biologiczne efekty układu dopełniacza (zwiększenie przepuszczalności naczyń, chemotaksja i aktywacja neutrofilów, adherencja i opsonizacja, przetwarzanie kompleksów, liza lub uszkodzenie komórki). Receptory dla fragmentów dopełniacza na komórkach. Współdziałanie układu dopełniacza z układem krzepnięcia i kinin. Film. The immune system. Wykonanie rozmazu krwi barwionego metodą Giemsy. Metody badania układu dopełniacza: oznaczanie stężenia składowych C3, C4, inhibitora C1, czynnika B oraz aktywności hemolitycznej. Termin: Odporność nieswoista cz. II (komórkowa) Fagocytoza: migracja komórek fagocytujących, cząsteczki adhezyjne (integryny, selektyny), czynniki chemotaktyczne (składowe dopełniacza, chemokiny), receptory na komórkach fagocytujących, opsonizacja, pochłanianie, wewnątrzkomórkowe zabijanie drobnoustrojów mechanizmy zależne i niezależne od tlenu. Cytotoksyczność naturalna komórki NK (brak restrykcji MHC), mechanizm działania (perforyny). Rozpoznanie antygenu ( nieswoiste ) - cząsteczki PAMP, receptory PPR, Toll-podobne (TLR), receptory mannozy. Bariera patologiczna odczyn zapalny. Film: Fagocytoza. Krwinki białe. Ocena rozmazu krwi barwionego metodą Giemsy identyfikacja komórek układu odpornościowego w mikroskopie świetlnym. Omówienie chemotaksji metoda agarozowa.

2 Metody oceny funkcji komórek fagocytujących odsetek komórek fagocytujących, indeks fagocytarny, odsetek komórek zabitych, test NBT. Termin: Swoista odpowiedź immunologiczna cz. I (komórkowa) Antygen: pełnowartościowy, hapten; autologiczny, izogeniczny (syngeniczny), allogeniczny, ksenogeniczny; antygeny MHC (HLA), antygeny reagujące krzyżowo (heterofilne); alergen, tolerogen. Determinanty antygenowe (epitopy), immunogenność (antygenowość), swoistość, immunogenność a budowa chemiczna antygenu i wielkość cząsteczki; antygeny T-zależne i T- niezależne, superantygeny. Limfocyty: B T (subpopulacje: limfocyty pomocnicze - Th1, Th2 CD4 +, cytotoksyczne - Tc CD8 +, regulatorowe - Treg), NK; rozwój, markery/receptory powierzchniowe: antygeny różnicowania - CD, inne: B Ig, T TCR, HLA; krążenie limfocytów. Prezentacja antygenu: komórki prezentujące antygen (APC), przetworzenie antygenu. Główne etapy swoistej odpowiedzi immunologicznej: faza indukcyjna (rozpoznanie antygenu), faza centralna (aktywacja, proliferacja - selekcja klonalna i różnicowanie zaangażowanych komórek w limfocyty efektorowe), faza efektorowa (eliminacja antygenu przy współdziałaniu różnych mechanizmów i komórek). Pamięć i tolerancja immunologiczna. Swoista odpowiedź komórkowa: typu cytotoksycznego - rozpoznanie antygenu (T CD8 - restrykcja MHC kl. I), mechanizmy cytotoksyczności; typu późnego rozpoznanie antygenu (T CD4 MHC kl. II), faza efektorowa (aktywowany makrofag). Film: Cellular mechanisms of the immune response. Metody badania ilości i funkcji limfocytów T i B: izolacja limfocytów, ocena markerów powierzchniowych (testy rozetkowe, przy użyciu przeciwciał monoklonalnych metodą IF, cytometria przepływowa), ocena funkcji limfocytów (test transformacji blastycznej pod wpływem fitohemaglutyniny, test zahamowania migracji), ocena stężenia cytokin, testy cytotoksyczne. Termin: Swoista odpowiedź immunologiczna cz. II (humoralna). Układ immunologiczny skóry i błon śluzowych. Regulacja odpowiedzi immunologicznej. Swoista odpowiedź humoralna: rozpoznanie antygenu przez limfocyty B, współdziałanie T i B, komórki plazmatyczne produkcja przeciwciał, pierwotna i wtórna odpowiedź typu humoralnego. Przeciwciała: budowa, rola Fab i Fc, izotyp, allotyp, idiotyp, paratop, właściwości biologiczne poszczególnych klas Ig, obecność receptorów Fc na komórkach i ich znaczenie biologiczne, przeciwciała monoklonalne, antyidiotypowe; swoistość i siła wiązania z antygenem (powinowactwo affinity, zachłanność avidity). Immunoglobuliny błonowe. Rodzina immunoglobulin. Reakcje antygen przeciwciało: in vivo - neutralizacja, kompleksy immunologiczne, opsonizacja, liza; in vitro odczyny serologiczne: aglutynacja, precypitacja, OWD.Korzystne (ochrona przed czynnikami infekcyjnymi, kontrola rozrostu przednowotworowego) i niekorzystne (alergia, autoimmunizacja, odrzucanie przeszczepu, erytroblastoza płodowa) konsekwencje odpowiedzi swoistej. Kooperacja odpowiedzi swoistej humoralnej i komórkowej: immunofagocytoza, ADCC odpowiedź komórkowa zależna od przeciwciał (NK CD16, makrofagi, neutrofile). Regulacja odpowiedzi immunologicznej: rola antygenu (charakter chemiczny, dawka, droga podania), dopełniacza, przeciwciał, limfocytów regulatorowych (supresyjnych i kontrasupresyjnych), sieć immunologiczna regulacja poprzez idiotypy. Udział cytokin (interleukiny, IFN- ). Interakcje neurohormonalne, pokarmowe i genetyczne. Układ immunologiczny skóry i błon śluzowych: SIS (SALT), MALT: GALT, NALT, BALT, podobieństwa i różnice, tolerancja pokarmowa, wpływ promieniowania UV. Częśćpraktyczna: Film: Antibody structure and the generation diversity. Oznaczanie poziomów przeciwciał w surowicy w poszczególnych klasach (IgG, IgM, IgA) metodą immunodyfuzji radialnej. Obserwacja funkcji przeciwciał in vivo: odczyn lityczny na przykładzie krwinek czerwonych. Termin: Diagnostyka immunologiczna Podstawowe i złożone odczyny serologiczne rodzaje, zasada działania, odczyt, interpretacja, wady i zalety: aglutynacja, hemaglutynacja, precypitacja, OWD, odczyn Coombsa, immunofluorescencja, RIA, ELISA, immuno-blotting. Wykrycie antygenu lub przeciwciał swoistych w testach serologicznych in vitro prezentacja/ wykonanie testów: aglutynacja szkiełkowa i probówkowa, precypitacja pierścieniowa, podwójna dyfuzja w żelu, immunodyfuzja radialna, odczyn wiązania dopełniacza, immunofluorescencja bezpośrednia i pośrednia, ELISA, immuno-blotting. Termin:

3 7. Rozwój immunologicznego. Immunologia infekcyjna Filogeneza i ontogeneza układu odpornościowego: rozwój układu immunologicznego w okresie płodowym, odporność u noworodków i dzieci, fizjologiczne starzenie się układu immunologicznego. Gatunkowe, indywidualne i inne nieswoiste czynniki wpływające na odporność. Rola flory fizjologicznej w odporności. Zakażenie wypadkowa pomiędzy właściwościami drobnoustroju do namnażania i wywołania choroby a zdolnością makroorganizmu do szybkiej mobilizacji nieswoistych i swoistych mechanizmów obronnych. Typy zakażeń: obligatoryjne pasożyty wewnątrzkomórkowe (wirusy, chlamydie, riketsje, Toxoplasma gondii), fakultatywne pasożyty wewnątrzkomórkowe (prątki, brucelle, listerie, niektóre grzyby), obligatoryjne pasożyty zewnątrzkomórkowe (większość bakterii gronkowce, paciorkowce, pałeczki Gram-ujemne). Odporność w zakażeniach bakteryjnych: zależność od budowy ściany komórkowej i chorobotwórczości (adherencja, toksyczność, inwazyjność), rola poszczególnych mechanizmów nieswoistych i swoistych w różnych typach zakażeń bakteryjnych. Wstrząs septyczny, zjawisko Kocha. Odporność w zakażeniach wirusowych: zakażenia ostre, przewlekłe, latentne, powolne (priony), odporność wrodzona (interferony, NK, makrofag), udział przeciwciał, dopełniacza, DTH i mechanizmów cytotoksycznych. Odporność w zakażeniach grzybiczych i pasożytniczych znaczenie poszczególnych mechanizmów nieswoistych i swoistych. Sposoby unikania mechanizmów obronnych ustroju przez drobnoustroje. Film: Infectious diseases Analiza wyników odczynów serologicznych w wybranych zakażeniach: Helicobacter pylori, Borrelia burgdorferi, Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumonia.. Termin: Nadwrażliwość Mechanizmy reakcji nadwrażliwości. Reakcje wczesne: typ I anafilaktyczny (charakter antygenu-alergenu, przeciwciała IgE i receptory Fc dla IgE, zaangażowane komórki, mediatory, postacie kliniczne); typ II cytotoksyczny lub cytolityczny (reakcje potransfuzyjne, polekowe, choroby autoimmunologiczne); typ III z udziałem kompleksów immunologicznych (odczyn Arthusa, choroba posurowicza, choroby autoimmunologiczne); reakcje późne: typ IV tuberkulinowy (alergie bakteryjne, np. prątki, alergia kontaktowa). Film: Próby uczuleniowe. Diagnostyka immunologiczna in vitro w schorzeń alergicznych Omówienie zasad wykonania i interpretacji testów: oznaczanie całkowitego i swoistego IgE - testy RIST i RAST, uwalnianie histaminy z bazofili, test degranulacji bazofilów, test CAST-ELISA, oznaczanie trypazy w surowicy, oznaczanie eozynofilowgo białka katinowego ECP w surowicy, oznaczanie ilości eozynofili w preparacie z BAL-u. Omówienie odczynu tuberkulinowego Mantoux, testów skórnych (metoda skaryfikacyjna, śródskórna), testów prowokacji (próba nosowa, próba oskrzelowa) Termin: Kolokwium nr 1 podstawy immunologii (zakres materiału ćwiczenie 2-7). Termin poprawy kolokwium nr 1 do uzgodnienia w trakcie trwania zajęć. Termin: Autoimmunizacja- cz. I Referaty charakterystyka poszczególnych najważniejszych chorób autoimmunizacyjnych (objawy kliniczne, patomechanizm, diagnostyka, leczenie) Termin: Autoimmunizacja- cz. II Tolerancja immunologiczna, mechanizmy tolerancji. Autoimmunizacja. Autoantygeny, autoprzeciwciała, czynniki wpływające na zaburzenie stanu tolerancji na własne antygeny, mechanizmy powstawania chorób autoimmunizacyjnych (typ II, III, IV), uwarunkowania genetyczne i hormonalne. Mimikra antygenowa (gorączka reumatyczna). Najważniejsze choroby autoimmunologiczne diagnostyka. Pozytywna rola IgE, autoimmunizacji i tolerancji. Film: Autoimmune disease Zasady diagnostyki chorób autoimmunizacyjnych - wykrywanie autoprzeciwciał metodą IF i ELISA oraz kompleksów immunologicznych. Algorytmy postępowania. Termin: Niedobory odpornościowe Niedobory pierwotne: zależne od limfocytów B i T, defekty białek dopełniacza, defekty komórek fagocytujących. Niedobory wtórne. AIDS. Film: Niektóre objawy zakażenia HIV. Referaty charakterystyka poszczególnych chorób niedoborowych (objawy kliniczne, patomechanizm, diagnostyka, leczenie) Termin:

4 13. Immunologia transplantacyjna Immunologia transplantacyjna: budowa układu HLA, zasady doboru tkanek do przeszczepu, mechanizmy odrzucania przeszczepu allogenicznego; przeszczep szpiku, reakcja GvH. Wykorzystanie badania układu HLA w wykluczaniu ojcostwa. Związek HLA z chorobami. Film:Transplantacja. Metody badania antygenów zgodności tkankowej: oznaczanie HLA kl. I i II metodami serologicznymi oraz metodami molekularnymi (PCR-SSP, PCR-SSO). Demonstracja testu limfocytotoksycznego. Zasady doboru dawcy i biorcy. Wirtualny cross-mach oraz PRA Termin: Immunoterapia - immunoprofilaktyka, immunomodulacja, immunosupresja. Uodpornienie czynne: Szczepienia ochronne: typy szczepionek, szczepienia obowiązkowe, zalecane, szczepienia w grupach ryzyka, szczepionki wieloskładnikowe, cykle szczepień, odstępy pomiędzy szczepieniami, przeciwskazania, reakcje niekorzystne. Adiuwanty mechanizmy działania. Uodpornienie bierne. (Seroterapia). Surowice odpornościowe, gamma-globuliny rodzaje, wskazania i powikłania. Szczepionki nieswoiste typy szczepionek, wskazania i ogólne zasady podawania. Autoszczepionki wskazania, zasady podawania. Odczulanie szczepionki stosowane w chorobach atopowych. Nieswoista immunoterapia (preparaty roślinne, bakteryjne, cytokiny). Zastosowanie w praktyce klinicznej. Immusupresja efekty działania podstawowych grup leków immunosupresyjnych. Film. Szczepienia ochronne. Demonstracja różnego typu szczepionek profilaktycznych i surowic odpornościowych. Demonstracja różnego typu szczepionek nieswoistych oraz innych preparatów immunomodulacyjnych. Autoszczepionki zasady doboru i prowadzenia chorych. Analiza przypadków. Termin: Immunologia rozrodu i nowotworów. Immunologia rozrodu: immunologiczne podstawy niepłodności u mężczyzn i kobiet, immunoterapia nawracających poronień samoistnych. Ciąża jako przeszczep allogeniczny- mechanizmy immunologiczne w ciąży. Konflikt serologiczny mechanizm, diagnostyka i profilaktyka. Immunologia nowotworów: antygeny nowotworowe, reakcja układu immunologicznego na komórki nowotworowe, antygeny płodowo-nowotworowe (CEA, AFP), markery nowotworowe (PSA, Ca 125, Ca 19-9), wirusy kancerogenne. Mechanizmy ułatwiające rozwój nowotworu. Immunoterapia nowotworów. Film: Monoclonal antibodies. Wykonanie odczynu Coombsa bezpośredniego i pośredniego (wykrywanie przeciwciał niekompletnych). Immunoprofilaktyka kobiet Rh(-) zasady podania immunoglobuliny anty-d. Wykrywanie przeciwciał antyplemnikowych metodą IF. Ocena morfologii komórek NK Analiza wyników badań cytometrycznych w diagnostyce rozrostowych chorób krwi. Termin: Kolokwium nr 2 immunologia kliniczna (zakres materiału ćwiczenie 8,10-15). Termin: Diagnostyka chorób o podłożu immunologicznym przypadki kliniczne. Postępowanie w konkretnych przypadkach chorób o podłożu immunologicznym.. Analiza konkretnych przypadków klinicznych Odróbka zajęć. Termin: Kolokwium poprawkowe nr Kolokwium poprawkowe nr 1 i/lub nr 2 Termin: (drugi termin) Termin: (trzeci termin)

5 Zalecane podręczniki: 1. Immunologia J. Gołąb, M. Jakóbisiak, W. Lasek, T. Stokłosa (aktualne wydanie) 2. Immunologia D. Male,, J. Brostoff, DB Roth, I.Roitt, 3. Immunologia Badania immunogenetyczne w transplantologii i diagnostyce red. Katarzyna Bogunia Kubik wyd. I BIS Wrocław Immunologia funkcje i zaburzenia układu odpornościowego red. J. Żeromski wyd. Edra Urban & Partner Wrocław 2015