Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Transkrypt

1 Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Kształtowanie postaw etycznych u dziecka Dr Małgorzata Satoła Akademia Ekonomiczna w Katowicach 2 listopada 2009 r. POSTAWA To względnie trwała skłonność jednostki do zachowywania się w określony sposób. Postawy moŝna kształtować i utrwalać. Społecznie akceptowane postawy są przedmiotem wychowania moralnego. 1

2 WYCHOWANIE Postawy etyczne (moralne) dzieci kształtowane są w wyniku oddziaływań wychowawczych. Wychowanie moralne to proces polegający na kształtowaniu w jednostce takich postaw, zachowań, wartości i norm, które są uznawane i uwaŝane za słuszne w danym środowisku społecznym. Przedmiotem wychowania moralnego są wszelkie przekazywane zasady i normy zachowań, które w sposób względnie trwały wpływają na moralne zachowania człowieka w róŝnych sytuacjach społecznych. Rozwój moralny obejmuje następujące sfery: Poznawczą Emocjonalną Behawioralną 2

3 Rozwój moralnych postaw jednostki odbywa się poprzez: Wzmacnianie RóŜnicowanie Inicjację Cele wychowania moralnego: wzbudzanie poŝądanych postaw i zachowań kształtowanie poglądów dotyczących określonych spraw moralnych wzbudzanie uczuć moralnych, wzbudzanie przekonań moralnych, 3

4 Stadia/fazy rozwoju moralnego wg. J. Piageta I. ANOMII (0-2 rok Ŝycia) dzieci nie znają jeszcze pojęcia moralności nie odczuwają obowiązku przestrzegania jakichkolwiek reguł postępowania dziecko jest w tym czasie amoralne, czyli pozbawione moŝliwości rozumienia i oceny jakichkolwiek reguł 4

5 Stadia/fazy rozwoju moralnego wg. J. Piageta II. REALIZMU MORALNEGO (lub EGOCENTRYZMU) (2-7 rok Ŝycia) dzieci wszelkie reguły, a więc takŝe reguły moralne, traktują jako obowiązujące w sposób bezwzględny dobry moralnie - w przekonaniu dzieci - jest kaŝdy czyn, który wynika z posłuszeństwa wobec dorosłych dzieci w ocenie moralnej jakiegoś czynu liczą się szczególnie z jego konsekwencjami, a nie towarzyszącymi mu motywami czy intencjami jego sprawcy poczucie sprawiedliwości immanentnej. Łączy się ono z głębokim przekonaniem dzieci o przedziwnej mocy reguł, którym sprzeniewierzanie musi zawsze spotkać się z nieuchronną karą Stadia/fazy rozwoju moralnego wg. J. Piageta III. RELATYWIZMU MORALNEGO (około 7-11 roku Ŝycia) dzieci nabierają stopniowo przekonania o tym, Ŝe reguły moralne są umowami zawieranymi przez ludzi celem przychodzenia im z pomocą i słuŝenia sobie nawzajem reguł traktuje się jako rezultat autonomicznej decyzji podjętej w wyniku współdziałania (porozumiewania się) z innymi dzieci starają się wpływać na zmianę obowiązujących je reguł, o ile oczywiście zachodzi taka potrzeba w moralnej ocenie jakiegoś czynu kierują się one nie tyle konsekwencjami obiektywnymi, jakie czyn ten za sobą pociąga (szczególnie w wymiarze materialnym), ile coraz częściej motywami (intencjami), jakie przyświecają sprawcy danego czynu 5

6 Stadia/fazy rozwoju moralnego wg. J. Piageta IV. AUTONOMII (od około 12 roku Ŝycia) dzieci stają się coraz bardziej krytyczne wobec reguł narzuconych im przez dorosłych zdają sobie sprawę, Ŝe w kwestiach moralnych mogą istnieć takŝe róŝne opinie czy stanowiska zasługujące na uwagę z czasem koncentrują się nie tylko na tym, co ich osobiście dotyczy z moralnego punktu widzenia, lecz takŝe w niemałym stopniu na ogólnoludzkich problemach moralnych Poziomy i stadia rozwoju moralnego wg. L. Kohlberga I. POZIOM PRZEDKONWENCJONALNY (2-7 lat) Stadium 1: kary i posłuszeństwa lub moralności heteronomicznej ( moralność wywodzi się z wiedzy i autorytetu ) Stadium 2: relatywizmu instrumentalnego lub moralności instrumentalno-hedonistycznej ( moralność to troszczenie się o siebie samego ) 6

7 Poziomy i stadia rozwoju moralnego według L. Kohlberga II. POZIOM KONWENCJONALNY (około 7-11 roku Ŝycia) Stadium 3: "dobrego chłopca (dziewczyny)", nazywane równieŝ stadium konformizmu interpersonalnego albo moralności konformistycznej ( moralność oznacza robienie tego za co jest się lubianym) Stadium 4: prawa i porządku ( dozwolone jest to, co nie jest zgodne z prawem ) Poziomy i stadia rozwoju moralnego według L. Kohlberga III. POZIOM POSTKONWENCJONALNY (około 12 lat) Stadium 5: społecznej umowy (kontraktu) lub moralnych praw jednostki ( prawa człowieka są waŝniejsze od innych praw ) Stadium 6: uniwersalnych zasad etycznych ( moralność jest sprawą własnego sumienia ) 7

8 Rozwój moralny To proces stopniowych zmian zachodzących we wraŝliwości moralnej dziecka, w jego stosunku do: dobra i zła, do własnych czynów i ich skutków, spraw innych ludzi. W rozwoju tym istotne są zmiany (przeobraŝenia) w sferze podzielanych przez jednostkę: przekonań (sądów i ocen) moralnych, w sferze konkretnego postępowania moralnego, reakcję na własne zachowanie. Czym są wartości Słowo "wartość" pochodzi od słowa łacińskiego: valor lub valere ("wartość", "być wartym") W filozofii - przez wartość rozumie się to "wszystko, co cenne, godne poŝądania i wyboru; co stanowi cel ludzkich dąŝeń" W znaczeniu psychologicznym wartość pojmowana jest głównie jako zainteresowanie, jakim obdarza się jakiś przedmiot" lub jako szacunek, jakim się darzy jakąś osobę 8

9 W socjologii przez wartość rozumie się dowolny «przedmiot», w stosunku do którego jednostka lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku i przypisują mu waŝną rolę w Ŝyciu, a dąŝenia do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus-powinność" W ekonomii natomiast mówi się o wartości szczególnie w odniesieniu do czystego zysku w wyniku wymiany danej rzeczy. Zysk ów bywa mierzony albo ilością otrzymanych towarów albo pewnym środkiem wymiany - na ogół pieniędzmi" W pedagogice bowiem przez wartość rozumie się w szczególności wszystko to, co uchodzi za waŝne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne poŝądania, co łączy się z pozytywnymi odczuciami i stanowi jednocześnie cel dąŝeń ludzkich Klasyfikacja wartości Klasyfikacja wartości (zaproponowana przez E. Sprangera). Obejmuje ona sześć róŝnych rodzajów wartości, którymi są: wartości teoretyczne, wartości ekonomiczne, wartości estetyczno-artystyczne, wartości społeczne, wartości polityczne, wartości religijne, 9

10 Hierarchia wartości Wartości religijne (to co święte) Wartości duchowe/kulturowe (estetyczne, prawne, poznawcze) Wartości witalne/biologiczne (np. wartości Ŝycia, zdrowia, rozkwitu) Wartości utylitarne (uŝytecznościowe) Wartości hedonistyczne (przyjemnościowe) Rola wartości moralnych Wartości moralne potrzebne są nie tylko w wymiarze społecznym, przynoszą one niekwestionowane korzyści osobiste tym, którzy je praktykują: nadają Ŝyciu sens, który jest źródłem naszego szczęścia i poczucia spełnienia stanowią drogowskaz w stosunkach z ludźmi i są waŝnym elementem dobrej komunikacji międzyludzkiej ułatwiają podejmowanie słusznych decyzji i trwały sukces stanowią wewnętrzny hamulec dla zachowań niemoralnych chronią przed demoralizującymi wpływami z zewnątrz budują harmonię w Ŝyciu osoby Ŝyjącej zgodnie z wartościami i w Ŝyciu jej najbliŝszych oraz jej otoczeniu 10

11 WARTOŚCI MORALNE SKŁANIAJĄ NAS DO ZACHOWAŃ, KTÓRE SĄ DOBRE DLA WSZYSTKICH I NIKOGO NIE KRZYWDZĄ MOCNY SYSTEM WARTOŚCI MORALNYCH I UMIEJETNOŚCI KIEROWANIA SIĘ NIMI W śyciu TO NAJWAśNIEJSZY KSPITAŁ, W JAKI POWINNIŚMY WYPOSAśYĆ DZIECKO NAUCZANIE DZIECKA WARTOŚCI JEST NAJWAśNIEJSZYM ZADANIEM WYCHOWAWCZYM DLA RODZICÓW I NAUCZYCIELI Szczególną wagę w wychowaniu moralnym przywiązuje się do: dokonywania trafnej oceny własnych i cudzych zachowań i postaw w kategorii dobra i zła, zapoznania dzieci z sądami i ocenami moralnego postępowania ludzi, umoŝliwiania dzieciom i młodzieŝy uwewnętrznienie określonych sądów i ocen, norm i wartości. 11

12 Podstawowe wartości uniwersalne prawo do Ŝycia, pokój, tolerancja, wolność, prawda, sprawiedliwość, miłość. 12

13 Metoda modelowania/uczenia się przez naśladownictwo/uczenia się zastępczego Polega ona na dawaniu przykładu postępowania moralnego szczególnie przez rodziców, wychowawców i nauczycieli, a takŝe przez inne osoby zasługujące rzeczywiście lub potencjalnie na miano wzorów osobowych. W odwoływaniu się do metody modelowania warto pamiętać, Ŝe model tym większy wywiera wpływ na obserwatora: - w im wyŝszym stopniu obserwator postrzega jego kompetencje i prestiŝ, jakim cieszy się w swym otoczeniu; im szerszy jest zakres władzy modela i większe ma moŝliwości zapewnienia obserwatorowi oparcia w sensie duchowym i materialnym; w im większym stopniu ocenia go obserwator jako podobny do siebie, np. pod względem określonych umiejętności, zainteresowań i uzdolnień; im bardziej opiekuńczy i przyjacielski jest stosunek modela do obserwatora; im więcej entuzjazmu przejawia model dla swych zachowań i postaw. METODA ZADANIOWA (WDRAśANIE DO ZACHOWAŃ MORALNYCH) Metoda ta polega ona na zalecaniu i umoŝliwianiu dzieciom wyświadczania innym przyjacielskiej i dobroczynnej przysługi zgodnie z podjętą przez nich wcześniej decyzją. Niekiedy powierza się im konkretne zadania do wykonania bez czekania na ich decyzję w tej sprawie. 13

14 Nauka zasad regulujących relacje międzyludzkie Odbywa się to najczęściej: 1. Poprzez bezpośrednie oddziaływanie na świadomość moralną wychowanków Metoda perswazji Oddziaływanie to polega głównie na zapoznawaniu ich z normami i wartościami moralnymi oraz róŝnymi innymi problemami natury moralnej, z którymi spotykają lub mogą się swym Ŝyciu. Odbywa się to przewaŝnie w formie pogadanki lub wykładu, czyli w odwołaniu bezpośredniego przekazu słownego. 2. Na drodze rozmów i dyskusji. Zasady przeprowadzania rozmów: przestrzegać zasady partnerstwa, koncentrować się na partnerze rozmowy lub dyskusji, wewnętrznie akceptować rozmówcę (dyskutanta) i wyraŝać poszanowanie dla jego integralności jako jednostki autonomicznej, zagwarantować rozmówcy (dyskutantowi) pierwszeństwo wypowiadania się i szukać w usłyszanych wypowiedziach podstawowego punktu oparcia dla ujawnienia swego stanowiska, umoŝliwiać mu samodzielne i samorzutne oraz niczym nie skrępowane wypowiadanie się, uwaŝać wypowiedzi rozmówcy (dyskutanta) za podstawowy element oddziaływania terapeutycznego. 14

15 METODA KIEROWANIA PROCESEM SAMOWYCHOWANIA Polega na inspirowaniu i zachęcaniu dzieci do samowychowania pod względem moralnym. Istotnymi przejawami wychowania moralnego, z pomocą metody kierowania własnym procesem samowychowania, mogą być - oprócz inspirowania i zachęcania dzieci do pracy nad sobą - takŝe: podsuwanie im odpowiednich wzorów osobowych do naśladowania, a w szczególności znajdywania w nich wewnętrznego impulsu do własnych zachowań i postaw moralnych; kształtowanie w nich poczucia odpowiedzialności moralnej za swe postępowanie na co dzień, zwłaszcza zaś wobec osób pokrzywdzonych i sponiewieranych, znajdujących się w sytuacji bez wyjścia; udostępnianie dzieciom i młodzieŝy literatury pięknej i innych dzieł sztuki, budzących głębszą refleksję nad własnym Ŝyciem moralnym i konsekwencjami, jakie moŝe ono pociągać za sobą dla innych ludzi; zapoznanie wychowanków z róŝnymi technikami samodoskonalenia się, jak np. technika autosugestii, wizualizacji, asertywności. METODA WZMACNIANIA POZYTYWNEGO Polega na wyraŝaniu pod adresem dzieci i młodzieŝy pochwał lub dawania im innych dowodów uznania w odpowiedzi na ich konkretne zachowania i postawy moralne. Sposoby wzmacniania pozytywnego: z pomocą bezpośredniej gratyfikacji, zawierania kontraktu, sukcesywnej gratyfikacji. 15

16 METODA WZMACNIANIA NEGATYWNEGO (METODA PRZYMUSU, KARANIA) Polega ona m.in. na szybkim reagowaniu na niestosowne postępowanie dzieci, słownym ich napomnieniu, potrącaniu danej im do dyspozycji określonej liczby punktów, a nawet niekiedy na chwilowej izolacji. METODA SAMORZĄDNOŚCI Metoda ta polega na umoŝliwianiu dzieciom i młodzieŝy współdecydowania w róŝnych sprawach, a nade wszystko pozostawania przez nich w bliskich kontaktach interpersonalnych ze sobą i dorosłymi 16

17 METODA ROZUMOWANIA MORALNEGO Jest to metoda prowadzenia dyskusji lub dialogu na temat róŝnych dylematów moralnych. Metoda "rozumowania moralnego" zazwyczaj przewiduje kolejno: 1) prezentację dylematu moralnego, 2) poszukiwanie jego rozwiązań, 3) ustalenie konsekwencji znalezionych rozwiązań dla osób, których dany dylemat dotyczy, 4) określenie wartości ukrytych w rozwaŝanym dylemacie, 5) wyeksponowanie wartości świadczących o wyŝszym poziomie rozwoju moralnego. PODMIOTOWE (HUMANISTYCZNE) TRAKTOWANIE DZIECI Zapewnienie im prawa do postępowania w miarę samodzielnego i niezaleŝnego oraz równouprawnionego udziału w kontaktach interpersonalnych z dorosłymi. 17

18 Czynniki dezorganizujące wychowanie moralne 1.W dobie współczesnej hipertrofia postaw konsumpcyjnych, dewaluacja wartości moralnych, anonimowość w kontaktach między ludzkich, instytucjonalizacja Ŝycia społecznego, nadmiar przemocy i seksu w mediach. 2. W rodzinie dezintegracja Ŝycia rodzinnego, wadliwe postawy rodziców, pozbawienie dziecka wzorów osobowych w rodzinie, niedosyt miłości rodzicielskiej, niedocenianie wartości w Ŝyciu rodzinnym. 18

19 3. W szkole autokratyczny styl kierowania wychowawczego, preferowanie funkcji kształcącej, niedocenianie wychowania moralnego, przerost współzawodnictwa nad współdziałaniem uczniów, niedosyt współpracy z rodzicami. 4. Inne przeszkody pozbawienie dzieci i młodzieŝy dobrego przykładu, niedosyt śpieszenia innym z pomocą, nadmiar perswazji i pouczeń, brak konsekwencji w postępowaniu pedagogicznym. 19

20 Pamiętajmy! Dzieci, którym dodaje się otuchy, uczą się ufać sobie. Dzieci, którym okazuje się wyrozumiałość, uczą się cierpliwości. Dzieci, które się aprobuje, uczą się poszanowania wartości. Dzieci, które spotykają się z uczciwością, uczą się sprawiedliwości. Dzieci, które doznają serdeczności, uczą się przyjaźni. Dzieci, które Ŝyją w poczuciu bezpieczeństwa, uczą się ufności wobec innych. Dzieci, które się obejmuje, uczą się doznawać miłości i kochać. Dzieci, które są kochane, uczą się Ŝyć (N. Rückriem) 20