IGA GROMNY KATEDRA I KLINIKA GASTROENTEROLOGII I HEPATOLOGII UM WE WROCŁAWIU ZAKŁAD DIETETYKI

Transkrypt

1 Znaczenie błonnika w diecie IGA GROMNY KATEDRA I KLINIKA GASTROENTEROLOGII I HEPATOLOGII UM WE WROCŁAWIU ZAKŁAD DIETETYKI

2 Błonnik pokarmowy: To heterogenna mieszanina substancji ( pozostałości sciań komórkowych roślin) będących składnikami zbóż, owoców, warzyw, nasion, które są oporne na działanie enzymów trawiennych. Ulegają częściowej lub całkowitej hydrolizie przez enzymy bakterii bytujących w okrężnicy. Błonnik pokarmowy: frakcja rozpuszczalna i nierozpuszczalna w wodzie

3 Peckenpaugh N., Podstawy żywienia i dietoterapia, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011

4 BŁONNIK Wg. WHO dobowe spożycie błonnika u dorosłych powinno wynosić g W Polsce przyjmuje się, że kaloryczność błonnika to ok. 2 kcal /g

5

6 Błonnik w chorobach przewodu pokarmowego: ZAPOBIEGANIE LECZENIE

7 Błonnik w chorobach przewodu pokarmowego: RAK JELITA GRUBEGO UCHYŁKOWATOŚĆ ZABURZENIA CZYNNOŚCIOWE

8 Rak jelita grubego Rozkład częstości zachorowań na najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce w 2013 roku

9 Rak jelita grubego Objawy: obecność krwi w/na stolcu U około 76% chorych krwawienie ma charakter utajony (+ krew utajona w kale) rak prawej połowy okrężnicy: niecharakterystyczny tępy ból w okolicy podbrzusza po stronie prawej, w okolicy pępka lub nadbrzusza niekiedy sugerujące zapalenie wyrostka robaczkowego; stolec ciemny, brunatny lub zmieszany z krwią; guz wyczuwalny w/pod śródbrzuszu po stronie prawej; rak lewej połowy okrężnicy: wzdęcia i/lub bóle, często o charakterze kolki jelitowej; świeża domieszka jasnoczerwonej krwi pokrywającej stolec; zmiana rytmu wypróżniania (objętość stolca, stolce zwężone, zmiany pory wypróżnień, zaparcia); niedrożność (narastające wzdęcia, ból, nudności, wymioty, zaparcia); rak odbytnicy: domieszka jasnoczerwonej krwi pokrywającej stolec; uczucie niepełnego wypróżnienia (parcie daremne, biegunka poranna); kolka jelitowa powodująca potrzebę wypróżnienia, ból brzucha i/lub krocza.

10 RAK JELITA GRUBEGO: Błonnik wydaje się być jednym z ważniejszych i jednocześnie jednym z najbardziej kontrowersyjnych czynników w zapobieganiu rakowi jelita grubego. Wyniki badań oceniających związek między spożyciem błonnika a rakiem jelita grubego nie są jednoznaczne.

11 Kombinacja czterech czynników dietetycznych (błonnik, ryby, czerwone i przetworzone mięso) w połączeniu ze spożyciem alkoholu, otyłością i niskim poziomem aktywności fizycznej odgrywa główną rolę w etiologii raka jelita grubego.

12 MECHANIZM DZIAŁANIA BŁONNIKA: 1. Rozpuszczanie i wchłanianie potencjalnych karcynogenów 2. Zmniejszanie czasu ekspozycji komórek nabłonka na potencjalne karcynogeny 3. Wpływ na metabolizm kwasów żółciowych 4. Zwiększenie produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych 5. Wpływ na mikroflorę jelita grubego

13 RAK JELITA GRUBEGO Opublikowano badania sugerujące, że zwiększone spożycie błonnika może zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego.

14 Projekt EPIC Dietary fibre in food and protection against colorectal cancer in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC): an observational study

15 23 ośrodki w różnych krajach Europy [odmienny styl życia, nawyki żywieniowe, częstość raka]

16 osób w wieku lat 1065 przypadków raka jelita grubego W populacji o niskim średnim spożyciu błonnika podwojenie zawartości błonnika w diecie mogłoby zredukować ryzyko raka jelita grubego o 40%. Związek był silniejszy w raku okrężnicy, zwłaszcza lewej połowy, niż w raku odbytnicy. Bingham i wsp. Dietary fibre in food and protection against colorectal cancer in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC): an observational study. Lancet 2003,

17 Dieta bogata w żółte i ciemnozielone warzywa, czosnek i cebulę była związana z umiarkowanym obniżeniem ryzyka gruczolaków jelita grubego [badanie PLCO, Am J Clin Nutr, 2007]

18 M i K 10,6 lat 461 przypadków raka okrężnicy i 283 odbytnicy Wyższe spożycie produktów pełnoziarnistych (zwłaszcza pieczywa pełnoziarnistego) było związane z niższym o 15% ryzykiem raka okrężnicy u mężczyzn. Obserwowano również skłonność w kierunku niższego ryzyka raka odbytnicy u mężczyzn. Egeberg i wsp. Intake of wholegrain products and risk of colorectal cancers in the Diet, Cancer and Health cohort study. Br J Cancer 2010, 730-4

19 M i K w wieku 50-71l 2974 przypadki raka jelita grubego Całkowite spożycie błonnika nie było związane z rakiem jelita grubego. Spożycie produktów pełnoziarnistych było natomiast związane z umiarkowanym zmniejszeniem ryzyka. Schatzkin i wsp. Dietary fiber and whole-grain consumption in relation to colorectal cancer in NIH-AARP Diet and Health Study Am J Clin Nutr, 2007, 85,

20 Produkty pełnoziarniste są nie tylko źródłem błonnika ale również witamin (z grupy B i E), minerałów, antyoksydantów, fitoestrogenów i innych substancji bioaktywnych.

21 Wyższe spożycie produktów roślinnych i włóknika nie było związane z niższym ryzykiem raka jelita grubego. Jednocześnie wyniki sugerują, że bardzo niskie spożycie produktów roślinnych może zwiększać to ryzyko. McCullough M i wsp. A prospective study of whole grains, fruits, vegetables and colon cancer risk. Cancer Causes and Control, 2003

22 Uchyłki jelita grubego

23 Uchyłki nabyte (rzekome) drobne przepukliny błony śluzowej prez błonę mięśniową okrężnicy Wsytępują u 1/3 populacji po 60 r.ż, najczęstsza lokalizacja : esica, nigdy w odbytnicy Uchyłki wrodzone (prawdziwe): uwypuklenia wszystkich warstw ściany jeita, przeważnie pojedyncze, najczęściej: kątnica

24 UCHYŁKI JELITA GRUBEGO: UCHYŁKOWATOŚĆ uchyłki bez objawów CHOROBA UCHYŁKOWA: uchyłki +objawy BÓL BRZUCHA ZMIANA RYTMU WYPRÓŻNIEŃ WZDĘCIA CHOROBA UCHYŁKOWA NIEPOWIKŁANA POWIKŁANA CHOROBA UCHYŁKOWA: ostre zapalenie uchyłków, perforacja, ropień, niedrożność, krwawienie

25 Błonnik a uchyłki jelita grubego: Znaczenie błonnika w: Powstawaniu uchyłków Zapobieganiu powikłaniom uchyłkowatości Leczeniu niepowikłanej uchyłkowatości

26 Painter i Burkitt nazwali uchyłkowatość chorobą cywilizacji zachodniej z niedoboru błonnika i zaproponowali model patofizjologiczny rozwoju uchyłków.

27 Aldoori i wsp. wykazali, że niższe spożycie błonnika było związane z wyższym ryzykiem objawowej choroby uchyłkowej a wysokie spożycie błonnika zwłaszcza pochodzącego z warzyw i owoców oraz niskie spożycie tłuszczu chroniło przed rozwojem uchyłków.

28 Zwiększonemu spożyciu błonnika w ostatnich trzech dekadach w krajach zachodnich nie towarzyszy zmniejszenie częstości występowania uchyłkowatości, a wręcz częściej obserwuje się jej powikłania.

29 W leczeniu niepowikłanej choroby uchyłkowej zalecana jest dieta bogata w błonnik i/lub podawanie gotowych suplementów diety oraz rifaksymina, mesalazyna i probiotyki.

30 ZESPÓŁ JELITA DRAŻLIWEGO

31 Zespół jelita drażliwego Najczęstsza przewlekła choroba jelita cienkiego i grubego (10 % populacji ) Przyczyna nie jest znana U 70-90% chorych z IBS występują zaburzenia psychiczne Bóle brzucha o zmiennej lokalizacja, zmiana rytmu wypróżnień, wzdęcia IV kryteria rzymskie rozpoznanie Postać biegunkowa, zaparciowa, mieszana UWAGA OBJAWY ALARMUJĄCE: gorączka, spadek masy ciała, krew w stolcu, niedokrwistość, + wywiad rodzinny w kierunku raka jelita grubego, IBD

32 IBS Zwiększenie zawartości błonnika w diecie prowadzi do nasilenia dolegliwości nawet u połowy pacjentów z IBS (wzdęcia, zwiększona produkcja gazów)- błonnik nierozpuszczalny w wodzie Zastosowanie błonnika rozpuszczalnego w wodzie w postaci zaparciowej IBS ( babka jajowata, babka płesznik ) Błonnik rozpuszczalny ma właściwości prebiotyczne

33 Błonnik pokarmowy a cukrzyca typu 2 EUROPEAN PROSPECTIVE INVESTIGATION INTO CANCER AND NUTRITION (EPIC)-INTERACT STUDY

34 Błonnik pokarmowy a cukrzyca typu 2 badanie EPIC Populacja badanych: osób, osób z cukrzycą typu 2 Obserwacje nad badanymi trwały 10 lat i 8 miesięcy, były prowadzone we Włoszech, Francji, Niemczech, Danii, Szwecji, Holandii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii Średni wiek badanych: 52.4±9.1 lat Średnie spożycie błonnika w diecie wynosiło 22.9± 6.2 g/dzień, z czego najniższe było w Szwecji 19,9 g/dzień, najwyższe w Danii 25.2 g/dzień. Głównym źródłem błonnika w diecie osób badanych było zboże z wyjątkiem Francji, gdzie warzywa były głównym jego źródłem. The InterAct (2015): Consortium Dietary fibre and incidence of type 2 diabetes in eight European countries: the EPIC-InterAct Study and a meta-analysis of prospective studies.diabetologia May 29.

35 Błonnik pokarmowy a cukrzyca typu 2 badanie EPIC Źródła błonnika pokarmowego z produktów zbożowych: 81% chleb, 8% makarony i ryż, 7% płatki śniadaniowe Pozostałe źródła błonnika: owoce i orzechy (20%), warzywa (18%), ziemniaki i bulwy (9%) rośliny strączkowe (5%) The InterAct (2015): Consortium Dietary fibre and incidence of type 2 diabetes in eight European countries: the EPIC-InterAct Study and a meta-analysis of prospective studies.diabetologia May 29.

36 Błonnik pokarmowy a cukrzyca typu 2 badanie EPIC Uczestnicy badania, których dziennie spożycie błonnika było wysokie (>26.4 g/dzień) rzadziej byli palaczami, spożywali mniejszą ilość alkoholu oraz prowadzili aktywniejszy tryb życia w porównaniu z osobami o niższym spożyciu błonnika w diecie ( 18,9 g/dzień) The InterAct (2015): Consortium Dietary fibre and incidence of type 2 diabetes in eight European countries: the EPIC-InterAct Study and a meta-analysis of prospective studies.diabetologia May 29.

37 Błonnik pokarmowy a cukrzyca typu 2 badanie EPIC Uwzględniając styl życia oraz czynniki dietetyczne okazało się, że wyższe całkowite spożycie błonnika związane jest z niższym ryzkiem cukrzycy typu 2 (HRQ4 vs Q1 0.82; 95% CI 0.69, 0.97; p for trend=0.02) Większe spożycie błonnika pochodzącego z produktów zbożowych i warzyw zmniejsza ryzyko cukrzycy typu 2 (HR 0.84; 95% CI 0.74, 0.96; p for trend <0.01), taka zależność nie potwierdziła się w przypadku błonnika pokarmowego pochodzącego z owoców The InterAct (2015): Consortium Dietary fibre and incidence of type 2 diabetes in eight European countries: the EPIC-InterAct Study and a meta-analysis of prospective studies.diabetologia May 29.

38 Błonnik pokarmowy, (szczególnie frakcja rozpuszczalna w wodzie) spowalnia szybkość opróżniania żołądka oraz proces trawienia i wchłaniania, obniżając poposiłkową glikemię. Stymuluje wydzielanie glukagonopodobnego peptydu 1oraz insulinotropowego polipeptydu zależnego od glukozy, wpływające na wydzielanie insuliny Zawartość błonnika w diecie powinna wynosić około g/dobę lub g na 1000 kcal. Szczególnie zalecane są rozpuszczalne w wodzie frakcje błonnika pokarmowego (pektyny, beta-glukany). Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego

39 Jak zwiększyć ilość błonnika w swojej diecie? Jedz codziennie 1-2 porcje owoców ze skórką (oczywiście tam, gdzie jest to możliwe ) Zamień białe pieczywo ze śniadania na pełnoziarniste. Przygotuj na śniadanie owsiankę lub płatki zbożowe z dodatkiem nasion i orzechów. Na II śniadanie wybieraj surówki i sałatki. Przynajmniej raz w tygodniu postaraj się jeść nasiona roślin strączkowych (groch, fasola) i różnego rodzaju kasze.

40 Stopniowe wprowadzanie błonnika do diety 2-2,5 l płynów na dobę Suplementcja mikro, makroelementów

41