Pamięć i jej rola w procesie twórczym.

Transkrypt

1 Pamięć i jej rola w procesie twórczym. Źródło: Marta Witkowska Neurokognitywistyka w patologii i zdrowiu Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

2 Pojęcie pamięci i jej znaczenie. Źródło: Czym jest pamięć?

3 Pojęcie pamięci i jej znaczenie, cd. wieloznaczność opisu, stałe zaangażowanie procesu pamięciowego (24/7), efekt tego, co przeżyliśmy (ślad doświadczenia), Gdyby nie pamięć nas by tu nie było. Nośnik naszej przeszłości wiedzy i doświadczenia. Fazy procesu pamięciowego: - Kodowanie (zapamiętywanie, zapisywanie) informacji tworzenie śladu pamięciowego, (mimowolne, dowolne), kod pamięciowy, - Magazynowanie (przechowywanie) czas, w jakim informacja znajduje się w pamięci (zmienny -> różne formy kodowania), - Wydobywanie (przywoływanie) przypominanie, rozpoznawanie, mimowolne,

4 Jak opisywać pamięć? Zdolność poznawcza do archiwizacji danych (kodowanie, magazynowanie, wydobywanie, zapominanie), System poznawczy mózgu/umysłu (przechowywanie minionych doświadczeń), Zapis informacji (produktów uczenia się), Zbiór procesów (przebieg i uwarunkowania), inne Źródło:

5 Szafa czy miasto? Czyli krótka historia pamięci. Arystoteles ścieralna tablica, Szafa - magazyn Lata 60 XXw. komputer (system inf.), Podejście poznawcze kilka systemów, -> Źródło: HippieLama.deviantart.com Wielomagazynowe Modele Pamięci (wiele jednocześnie, niezależnie od siebie, ale zależne od różnych czynników), Źródło: 08 n7r deviantart.com

6 Wielomagazynowy Model Pamięci Atkinson i Shriffin Model komputerowy (struktura)+ model poznawczy (procesy przetw. inf.), Podział na pamięć: sensoryczną, krótkotrwałą i długotrwałą, Składowe: - struktura = magazyn, wyposażony w operacje przebiegające według stałych programów tych magazynów, - procesy kontrolne = regulacja przepływu informacji pomiędzy magazynami (selekcja i transformacja).

7 Wielomagazynowy Model Pamięci Atkinson i Shriffin, cd. Informacje utracone Wygasanie informacji Wejście Rejestr Magazyn Magazyn sensoryczny SR krótkotrwały STS długotrwały LTS (być może -?)

8 Wielomagazynowy Model Pamięci Atkinson i Shriffin, cd. Pamięć sensoryczna - dotyczy modalności zmysłowych: pamięć ikoniczna (wzrokowa), echoiczna (słuchowa) i in. (wejście ze świata zewnętrznego), - rejestracja sensorycznego bodźca rzeczywistego, nieprzetworzonego, (kod kopia wejścia sensorycznego), - duża pojemność, ale - pamięć ultrakrótka - bardzo krótki czas przechowywania: od kilkuset milisekund do 2-3 sek. to czas na wstępne percepcyjne opracowanie bodźca, -> STM (skupienie uwagi), - bardzo łatwo przerwać kolejnym bodźcem, utrata inf.,

9 Wielomagazynowy Model Pamięci Atkinson i Shriffin, cd. Pamięć sensoryczna, cd. Użyteczność pamięci sensorycznej: - Odbiór otoczenia rzeczywistego! - Opracowanie bodźca po jego zakończeniu, - szczególnie, podczas krótkiej ekspozycji na bodziec (umożliwienie analizy bodźca), Rodzaje: 1. Wzrokowa/wizualna/ ikoniczna: - Sperling 1960r. pierwsze badania, - Ciągła i dynamiczna, związana z procesami kontroli, przechowuje obrazy ikony, - Zbyt długa ekspozycja bodźca: trwałość wzrokowa (np. błyskawica), powidok (np. ostre światło).

10 Wielomagazynowy Model Pamięci Atkinson i Shriffin, cd. Pamięć sensoryczna, cd. 2. Słuchowa/echoiczna : - Przechowuje wrażenia akustyczne, - Neisser 1967r. badania: - Trwałość słuchowa: niezależnie od czasu ekspozycji bodźca milisekund, wrażenie słyszenia trwało 130 milisekund. Porównanie funkcjonowania, przy tej samej liczbie elementów: - pamięć wzrokowa efekt pierwszeństwa (lepiej zapamiętywane są pierwsze elementy) - pamięć słuchowa efekt świeżości (lepiej zapamiętywane są ostatnie elementy). 3.Inne rodzaje pamięci sensorycznej: węchowa, smakowa, dotykowa.

11 Wielomagazynowy Model Pamięci Atkinson i Shriffin, cd. Pamięć krótkotrwała i długotrwała. Właściwość Pamięć krótkotrwała Pamięć długotrwała Wejście z pamięci sensorycznej z pamięci krótkotrwałej Pojemność 7±2 elementy G. Miller (1956) 4±1 elementy N. Cowan (2001) Trwałość do 30 sek., (Personowie 18-30sek.) bardzo duża -> Permanentna (być może) Kod Akustyczny, wzrokowy itp. semantyczny, obrazowy (?) Mechanizm OUN Impulsacja neuronalna obieg inf. w OUN, Poziom molekularny/biochemiczny zmiany morfologiczne neuronów ślad pamięciowy. Zapamiętywanie Szybkie, prawie automatyczne, Powolne, wymaga skupienia uwagi i powtarzania,

12 Wielomagazynowy Model Pamięci Atkinson i Shriffin, cd. Pamięć krótkotrwała i długotrwała, cd. Właściwość Pamięć krótkotrwała Pamięć długotrwała Zapominanie szybkie, Interferencja - łatwa do przerwania i utraty, zanikanie śladu, z. retro- i proaktywne, trudne, Interferencja tylko chwilowa niedostępność inf., trudna do przerwania, pozorne zapominanie Wydobywanie Łatwe, bez wysiłku świadomość lub pamięć długoterminowa, trudne, wymaga wysiłku aktywne szukanie inf., potrzebne wskazówki (inf. ukryte), Funkcja - przechowywanie informacji do bieżących zadań, -przygotowanie materiału do chwilowego lub trwałego zapamiętania - kieruje uwagą poznawczą (zależna od naszej woli i motyw.) - gromadzenie wiedzy dotyczącej całego życia

13 Wielomagazynowy Model Pamięci Atkinson i Shriffin, cd. Pamięć krótkotrwała i długotrwała, cd. Właściwość Pamięć krótkotrwała Pamięć długotrwała Procesy kontrolne powtarzanie podejmowanie decyzji strategia pamięciowa przekazywanie do LTS poszukiwanie wydobywanie przekazywanie do STS Procesy kodowania informacji Skupienie uwagi powtarzanie organizowanie (grupowanie, porcjowanie, porządkowanie), efekt struktury, werbalizacja wyobrażenia elaboracja

14 Pamięć operacyjna Allana Baddeleya, czyli nowa pamięć krótkotrwała zmodyfikowane ujęcie STS -> pamięć operacyjna, Baddeley i Hitch - pamięć operacyjna może działać także podczas obciążenia powtarzaniem (sprzeczność z STS), płynna zdolność poznawcza, której nie można zmienić uczeniem się, (?). Obszar wzajemnego oddziaływania pamięci i różnych aspektów poznania. Funkcja pamięci operacyjnej (już nie tylko magazyn STS): - powtarzanie inf. i przekazywanie do LTL komput. - podtrzymanie poprzedniej operacji poznaw. - produkty operacji pochodzą z SR, STL, LTL, - utrzymywanie w pamięci celu i planu działania.

15 Schemat pamięci operacyjnej - Baddeley i Hitch. Centralny system wykonawczy 1. Pętla fonologiczna Bufor epizodyczny 2. Szkicownik wizualnoprzestrzenny Język Epizodyczna LTM Semantyka wizualna

16 Schemat pamięci operacyjnej Baddeley i Hitch, cd. Centralny system wykonawczy - nadrzędny system pamięci operacyjnej, słabo poznany - kontrola dwóch służalczych systemów: pętli fonologicznej i notatnika wizualno-przestrzennego, - podejmuje decyzję, - wykonuje operacje umysłowe na małej liczbie jednostek.

17 Schemat pamięci operacyjnej Baddeley i Hitch, cd. 1. Pętla fonologiczna/artykulacyjna - Manipuluje na informacjach opartych na mowie, - Udział w rozumieniu języka, - Funkcja: utrzymanie informacji akustycznej i bezgłośne /ukryte powtarzanie, - Czas przechowywania: do 2 sek., powtarzanie dłużej, zależny od rodzaju języka lub ilości bieżących czynności (np. tłumacz), - Zjawiska: efekt długości słowa, efekt stłumienia artykulacji,

18 Schemat pamięci operacyjnej Baddeley i Hitch, cd. 2. Szkicownik wizualno-przestrzenny - Bierny magazyn wizualny - przechowuje wzrokowe cechy przedmiotów i scen, - Aktywny system przestrzenny, wewnętrzna skryba planowanie i kontrolowanie ruchu, Na ogół funkcjonują razem. ale np. uszkodzenie mózgu funkcjonuje jeden z nich: - Wizualny poprawnie, ale problem z organizacją przestrzeni (sięgniecie po przedmiot), - Przestrzenny poprawnie, ale problem z rozpoznaniem przedmiotu (np. piłka w ruchu).

19 Schemat pamięci operacyjnej Baddeley i Hitch, cd. Bufor epizodyczny - Tymczasowe magazynowanie informacji z różnych źródeł: pętla fonolog., notes w-p., LTM, - Intergracja informacji czasowa i przestrzenna (krótkotrwały odpowiedni LTM epizodycznej), - Kod przechowywania: wielomodalny (może łączyć dane wizualne, przestrzenne, słowne i semanatyczne), - Dane łączy w spójne epizody, - Wydobywanie świadome.

20 Rozróżnienie pamięci długotrwałej, czyli nasze zaplecze. Pamięć deklaratywna Opisowa / typu co jawna Dotyczy wiedzy Informacja (bodziec) jest łatwa do uświadomienia do werbalizacji lub wizualizacji (opis) Podział: - pamięć epizodyczna (pamięć wydarzeń, +autobiograficzna) - pamięć semantyczna (pamięć faktów) Pamięć niedeklaratywna Nieopisowa / typu jak utajona Dotyczy umiejętności, nawyków, zachowań Informacja (bodziec) jest trudna do uświadomienia wykonanie automatyczne Podział: - pamięć proceduralna - pamięć emocjonalna - pamięć genetyczna

21 Pamięć deklaratywna epizodyczna, czyli nasza subiektywność. Źródło:

22 Pamięć deklaratywna epizodyczna Dotyczy wydarzeń (+ autobiograficzna), zmienna, subiektywna, Paradygmat pamiętam-wiem pamiętam, Składowe: - subiektywne odczucie czasu - osadzenie wydarzeń na matrycy życia, - świadomość autonoetyczna świat wspomnień, odróżniany od innych światów fantazji, snu, czy rzeczywistości. - jaźń istnieje w subiekt. czasie, podróżuje, inicjuje wspomnienia i doświadcza przeszłości, Jedyna pamięć kierowana wstecz, zapatrzona w przeszłość, Związana z odczuwanymi emocjami (I. Rozenfield) To tak, jakby nasz mózg, który braliśmy za komputer, miał serce. Ewolucyjnie najpóźniej prawdopodobnie tylko u ludzi,

23 Pamięć deklaratywna semantyczna, czyli nasza obiektywność. Źródło:

24 Pamięć deklaratywna semantyczna Dotyczy faktów (słowa, symbole, znaczenie przedmioty odniesienia, relacje reguły), niezmienna, obiektywna, Paradygmat pamiętam-wiem wiem, Wewnętrzna encyklopedia system pojęć podstawowa wiedza do wykonywanie procesów poznawczych, Przekaz informacji - sądy i twierdzenia, (np. biały kot biegł za małą dziewczynką), - wyobrażenia, np. Czy krowa ma rogi? Ile okien ma twoje mieszkanie?(poszukiwanie rzeczy małych trwa dłużej), - podwójne kodowanie (imageny, logogeny), Ewolucyjnie wcześnie u ludzi i zwierząt.

25 Pamięć niedeklaratywna 1. Pamięć emocjonalna: - Zapis odczuć, - Reakcje warunkowe i bezwarunkowe, - Wynik doświadczania, 2. Pamięć genetyczna: - Odruchy bezwarunkowe - Systemy w strukturach mózgu wdrukowane odruchy, - Występuje już w życiu płodowym, - Nie jest wynikiem doświadczeń osobistych,

26 Pamięć niedeklaratywna 3. proceduralna. Źródło: Nabywanie umiejętności

27 3. Pamięć proceduralna Pamięć niedeklaratywna proceduralna. - Pamięć nawyków, procedur i umiejętności, - O tym, jak coś wykonywać, trudna do opisu, bo utajona, - Rodzaje: nabywanie umiejętności, torowanie (1 próba), proste warunkowanie klasyczne, uczenie nieasocjacyjne, Nabywanie umiejętności: - Następuje stopniowo, wymaga powtórzeń (ćwiczeń) i wielu ekspozycji materiału bodźcowego, - zamierzone z instrukcją słowną lub regułami, - niezamierzone utajone, bez udziału świadomości, (gdy nie zdajemy sobie z tego sprawy), - Po opanowaniu umiejętności nie ma wyraźnego końca ciągłe doskonalenie,

28 Zapominanie, czyli kiedy Trwałość Pamięci zawodzi. Źrodło: Źródło: Źródło: Trwałość Pamięci S. Dali,

29 Zapominanie długoterminowe Definicja: częściowa lub całkowita utrata zdolności do odtworzenia lub rozpoznawania informacji, która uprzednio została przyswojona. Występuje u wszystkich gatunków i we wszystkich systemach pamięci. Zapominamy, bo nie możemy wszystkiego pamiętać. Amnezja dziecięca, Zapominanie, to porządkowanie. Szczęście to dobre zdrowie i krótka pamięć. E. Hemingway. Ale często zapominanie ma charakter czasowy zmiana kontekstu,

30 Zapominanie, cd. Zapamiętujemy, czy zapominamy? Ogólna zasada - Krzywa zapominania Ebbinghausa: - po 20 min. pozostaje 40% treści, - po 9h. pozostaje 35% treści, - po 1 mies. pozostaje 21% treści, Źródło:

31 Zapominanie wiedzy: Zapominanie języka obcego: - Zależy od czasu nauczania: im więcej lat, tym mniejsze zapominanie (bad.: ocena końcowa też ma wpływ), Zapominanie wiedzy szkolnej i akademickiej: - szybciej zapomina się treści techniczne, niż humanistyczne (najpierw szczegół, potem ogół), - po 3 latach - zapominanie na poziomie 30%, potem stabilizacja, nawet do 30 lat, - Fakty i metody badań pamięta się długo, Tekst na pamięć : jako łańcuch asocjacji

32 Zapominanie wspomnień: Zapominanie zdarzeń autobiograficznych: - im zdarzenie starsze, tym trudniej dostępne, ale.. - wspomnienia spontaniczne, - zmiany w strukturze treści i interpretacjach, - Po 4 latach zapisy zdarzeń mogą stać się niezrozumiałe i nie wywoływać wspomnień, - Przyczyny rozpad lub brak dostępu do śladu pamięciowego (interferencja, modyfikacja, wyparcie, PTSD),

33 Trening pamięci? Źródło:

34 Podstawa zapamiętywania Jakość zdolność pamięci operacyjnej. Podstawowy wpływ na poznawcze funkcjonowanie człowieka. Od niej zależy, ile informacji możemy brać pod uwagę rozwiązując zadanie. Bioelektryczność neuronów: - Włączona informacje przebiegają w OUN, Ograniczona ilość włączonych neuronów = ograniczenie przepływu informacji.

35 Trwałość pamięci? Trwałość zapamiętanego materiału zależy od jego charakteru: Zwykle materiał sensowny jest zapamiętywany dłużej, niż bezsensowny: - rodzaj uporządkowania i strategie zapamiętywania, - długość treningu, - stopień emocjonalny, kondycja psychiczna i fizyczna, - nastawienie na czas pamiętania (efekt końca sezonu), bo

36 Powrót do początku, czyli zmiana perspektywy. Źródło: Przyjrzeć się własnej pamięci Czym jest, teraz już nasza, pamięć?

37 Twórczość - kreatywność Składowe procesu twórczego: 1. substrat (nauczone neurony) + 2. wyobraźnia (ruch) + 3. filtrowanie (skojarzenia) = 4. tworzenie nowych ścieżek. Mózg daje przestrzeń do szukania nowych ścieżek, bo To pamięć zawiera reprezentacje tego, czego doświadczyliśmy, Pamięć to nasze zasoby, Aktywacja różnych rodzajów pamięci pozwala szukać i składać nowe elementy, Pobudzenie pamięci w tworzeniu poprzez wyobraźnię, im większe uporządkowanie informacji, tym łatwiejszy dostęp

38 Twórczość kreatywność, cd. Kreatywność prosta (codzienna) słowa, metafory, etc. Np.: tworzenie nowych słów słowa niedające się wymówić nie powstają (brak morfemów słów) selekcja mózgu taka kombinacja nie pasuje do istniejących struktur mentalnych, A może twórczość jednak nie ma celu? Sztuka - eksploracja możliwości układu nerwowego, (neuroestetyka) sztuka dla sztuki, Teoria memów i teoria ewolucji D.T. Campbella (1960) teorii procesów twórczych szczególne przypadki twórczości: ewolucja nie ma celu.

39 Zaufać pamięci.

40 Dziękuję za uwagę. Źródło: Marta Witkowska

41 Test Stroopa test pamięci operacyjnej. Miara umiejętności poznawczych - koncentracji uwagi. Należy nazwać kolory, w jakich napisane są wyrazy, jak najszybciej. Jak można zauważyć, podczas wykonywania zadania, zachodzi konflikt działania umysł niemalże automatycznie odczytuje treść wyrazu, ale także stara się powiedzieć, w jakim kolorze je napisano. Problemy w wykonaniu testu świadczy o ubytkach poznawczych kory przedczołowej i zakrętu obręczy miejsc procesów podejmowania decyzji, które zostają zaburzone absorbowaniem uwagi.