Kognitywistyka II r. Rewolucja poznawcza. Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (9) Z perspektywy poznawczej

Transkrypt

1 Kognitywistyka II r Teorie inteligencji i sposoby jej pomiaru (9) Z perspektywy poznawczej Rewolucja poznawcza Jakie jest poznawcze podłoże cech intelektualnych? synteza badań nad inteligencją zejście na niższy - elementarny poziom analizy opis mechanizmów poznawczych Badania: Poznawcze korelaty inteligencji 1

2 Poznawcze korelaty inteligencji Elementarne zadania poznawcze np. zadanie Posnera i Mitchella Na podstawie Nęcka 2003 Poznawcze korelaty inteligencji Earl Hunt czas dostępu leksykalnego poznawcze podłoże zdolności werbalnych pamięć robocza i pamięć długotrwała jest mechanizmem organizującym procesy poznawcze Czy czas potrzebny na identyfikację semantycznych aspektów liter jest różny dla różnych osób? Korelacja pomiędzy zdolnościami werbalnymi a czasem identyfikacji znaczenia liter jest istotna (-0,30) Pytanie o kierunek zależności: inteligentni szybciej identyfikują litery podejście top-down sąinteligentne więc szybciej identyfikują podejście bottom-up szybciej identyfikują dlatego są inteligentne Poznawcze korelaty inteligencji Średnie różnice w czasach reakcji Na podstawie Strelau

3 Poznawcze korelaty inteligencji Artur Jensen czas reakcji prostej aktywność poznawcza sprowadzana do percepcji bodźca z wyborem proces decyzyjny Założenia: czynnik g jest wspólny dla wszystkich rodzajów czynności poznawczych czynnik g odzwierciedla wariację w szybkości i efektywności procesów przetwarzania informacji osoby charakteryzujące się szybszym procesem przetwarzania informacji mają szybszy czas reakcji (CR) w czasie wykonywania ECT prawo Hicka CR wzrasta liniowo jako funkcja logarytmiczna liczby wyborów czy alternatywnych bodźców Poznawcze korelaty inteligencji Artur Jensen wyniki najsłabszy związek z inteligencją (mierzoną najczęściej testem Ravena) występuje w przypadku CR prostej (-0,10) siła związku wzrasta, gdy dokonuje się pomiaru CR z wyborem po przekroczeniu pewnej liczby bodźców (powyżej 8) związek ten zanika korelowano także składowe CR (tj. czas decyzji DT oraz czas wykonania ruchu MT) z ilorazem inteligencji korelacja DT i MT z IQ = około 0,30 gdy pod uwagę bierze się różnice intraindywidualne, to korelacja IQ i MT maleje do zera a rośnie korelacja IQ i DT szybkość transmisji impulsu nerwowego stanowi podstawę ogólnej zdolności umysłowej i związku CR ze zdolnościami umysłowymi Poznawcze korelaty inteligencji Ted Nettelbeck czas inspekcji Czas reakcji czas podejmowania decyzji oraz czas wykonania samej reakcji Czas inspekcji (inspection time IT) czas podejmowania decyzji z pominięciem szybkości reagowania (czas wstępnej analizy bodźców wzrokowych) Badania nad TI poprzez zmianę ekspozycji bodźca wzrokowego ogranicza się dokładność podejmowanej przez osobę badaną decyzji Miara czasu inspekcji ten czas ekspozycji bodźców, przy którym osoba badana udzieliła 95% poprawnych odpowiedzi 3

4 Poznawcze korelaty inteligencji A Typowe bodźce wykorzystywane w badaniach nad czasem inspekcji Osobie badanej eksponuje się bodziec wzrokowy (A). Czas ekspozycji jest zróżnicowany. Bodziec właściwy jest poprzedzony bodźcem ostrzegawczym, a bezpośrednio po ekspozycji bodźca właściwego nakłada się na niego bodziec maskujący. Średnia korelacja IT z wynikiem testów wykonaniowych = -0,45, a z wynikami testów werbalnych: =-0,18 IT odpowiada za wariancję niektórych aspektów inteligencji mierzonej testami psychometrycznymi B Uczenie się Inteligencja jako zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki procesom uczenia się Wieloznaczność terminu uczenie się Hipoteza Sternberga szybkość automatyzowania procesów poznawczych Osoby inteligentne szybciej przechodzą ze sterowania globalnego i kontrolowanego na lokalne i automatyczne relatywnie krótszy czas reakcji Przewaga osób inteligentnych powinna ujawnić się nie na początku wykonywania zadania, ale po pewnej liczbie prób Uczenie się Hipoteza Ackermana i Schneidera Trzy fazy uczenia się: faza poznawcza (opanowanie podstawowych umiejętności potrzebnych do wykonywania zadania; zależy od wysiłku i uwagi) faza asocjacyjna (tworzy i utrwala skojarzenia typu S-R) faza autonomiczna (automatyzacja czynności i uwolnienie jej od kontroli świadomości) Inteligencja ważna jest tylko w pierwszej fazie nabywania wprawy Proces nabywania wprawy znosi korelacje pomiędzy IQ a RT 4

5 Uczenie się Badania Neubauera i Freudenthalera Korelacja pomiędzy wynikami w teście Ravena a czasem potrzebnym na poprawną weryfikację zdania była taka sama na początku, jak i pod koniec sesji uczenia się (-0,40) Interpretacja wyników w duchu tezy Jensena inteligencja jako szybkość przetwarzania Uczenie się Badania Nęcki Przezwyciężenie efektu interferencji między niespójnymi aspektami bodźca Korelacja IQ z RT malała w związku z procesem uczenia się na początku wynosiła 0,51, na końcu: -0,35 (hipoteza Ackermana) Szybkość automatyzowania większa u osób mniej inteligentnych; osoby inteligentne szybciej uzyskiwały plateau (hipoteza Sternberga) Na podstawie Nęcka 2003 Uwaga Koncepcja Hunta i Lansmana Poznawczym podłożem inteligencji są zasoby uwagi, interpretowane jako wielkość mocy przetworzeniowej systemu poznawczego Zdolność systemu poznawczego do kontrolowania czynności i procesów poznawczych zwłaszcza tych, które wykonuje się jednocześnie Wielkość zasobów uwagi jest stała, choć indywidualnie zróżnicowana Im więcej zasobów tym mniejsze negatywne skutki deficytu zasobów, wynikającego bądź to ze zbyt dużej liczby jednocześnie nadzorowanych czynności, bądź z nadmiernej złożoności jednej czynności poznawczej 5

6 Uwaga Badania Lazara Stankova Prezentowanie dwóch zadań równoległych Korelacje poziomu wykonania zadań poznawczych z miarami inteligencji płynnej (silniejsze) i skrystalizowanej (słabsze) były wyższe wtedy, gdy prezentowano dwa zadania niż wtedy, gdy prezentowano jedno Inteligencja, zwłaszcza płynna zależy od zasobów uwagi Uwaga Badania Nęcki Dwa zadania: zadanie pierwotne i zadanie doładowujące Pytanie: jak bardzo wydłuża się czas reakcji w wypadku zadania pierwotnego (prezentowanego na kilku poziomach trudności), gdy równolegle trzeba wykonywać zadanie doładowujące Wniosek: choć wszyscy radzą sobie gorzej, gdy trzeba równolegle wykonywać dwa zadania, to osoby inteligentne tracą relatywnie mniej. Osoby inteligentne charakteryzują się zwiększona pulą zasobów uwagi Hipoteza: przełączanie zasobów uwagi z jednej czynności na drugą konsekwencje chwilowej utraty priorytetu przez dana czynność są różne w przypadku osób różniących się ogólną pulą zasobów uwagi Pytanie: zasoby uwagi czy kontrola poznawcza? Pamięć robocza Pamięć robocza (Baddley i Hitch ) Systemy składowe: szkicownik wzrokowo-przestrzenny, pętla fonologiczna,..., centralny ośrodek wykonawczy Centralny ośrodek wykonawczy koncentracja podzielność przełączanie Pętla fonologiczna Bufor epizodyczny Notatnik wzrokowo-przestrzenny Informacje werbalne Pamięć epizodyczna Informacje wizualne 6

7 Pamięć robocza Badania Kyllonen i Cristal cztery grupy testów: inteligencji płynnej pojemności pamięci roboczej inteligencji skrystalizowanej szybkości przetwarzania informacji czynnik inteligencji płynnej koreluje z czynnikiem pamięci roboczej na poziomie +0,80 pozostałe korelacje znacznie niższe (od +0,35 do +0,51) Wniosek: inteligencja płynna jest prawie tym samym, co pojemność pamięci roboczej Pamięć robocza Edward Nęcka: oprócz pojemności pamięci roboczej o inteligencji człowieka może decydować wolne tempo samoistnego zanikania informacji przechowywanej w pamięci bezpośredniej, natomiast szybkość dokonywania operacji w pamięci roboczej nie ma większego znaczenia Susan Embretson: inteligencję płynną można podzielić na dwa składniki pojemność pamięci roboczej i ogólną kontrolę poznawczą Pamięć robocza Mechanizm: bardziej pojemna pętla artykulacyjna daje przewagę w operacjach wymagających operacji kombinatorycznych i w zadaniach, które wymagają utrzymywania rosnącego zbioru jednostek informacji w aktywnej postaci Centralny system wykonawczy to nadrzędny system allokacji zasobów uwagi do poszczególnych zadań (dysponowanie zasobami uwagi oraz aktywne podtrzymywanie informacji potrzebnych do przetwarzania oraz tłumienia tych, które są zbędne) Pamięć robocza podlega zasadzie przetargu 7

8 Strategie poznawcze Strategie poznawcze: swoisty, jakościowo odrębny sposób wykonania zadania poznawczego Strategia werbalna i wyobrażeniowa Strategia analityczna i globalna Wysoki poziom inteligencji wiąże się ze strategią analityczną (szeregowe przetwarzanie kolejnych elementów zadania) Znaczenie czynników osobowościowych dla optymalnego wyboru strategii (np. wysoka otwartość na doświadczenie strategia werbalna; niska strategia wyobrażeniowa) Upośledzenie umysłowe: niedobór myślenia strategicznego Pośredniość wskaźników Kontrola poznawcza Poznanie: bezpośredni udział w wykonywaniu czynności ważnych dla rozwiązania zadania Metapoznanie: planowanie czynności, nadzór i kontrola nad ich wykonaniem, analiza informacji zwrotnych nadzór nad procesami uczenia się; także hamowanie procesów niepożądanych Dylematy: kontrola poznawcza czy strategie poznawcze? Kontrola poznawcza Badania Susan Embretson rozwiązywanie testu Ravena angażuje nie tylko pamięć roboczą, ale też wymaga nadrzędnych procesów kontroli, dzięki którym pojemność pamięci roboczej może być wykorzystywana zgodnie z przyjętą strategią poszukiwania rozwiązania Test Rozumowania Abstrakcyjnego (zadania zróżnicowane pod względem wymagań stawianych pamięci roboczej) Założenia: (a) (b) Jeżeli dwie osoby różnią się pod względem pojemności pamięci roboczej, to ich wyniki zależą od stopnia angażowania pamięci przez poszczególne zadania Jeżeli dwie osoby różnią się pod względem siły i skuteczności procesów kontroli poznawczej, to ich wyniki będę zróżnicowanie niezależnie od wymagań stawianych pamięci roboczej przez poszczególne zadania 8

9 Kontrola poznawcza Badania Edwarda Nęcki pomiar czasu reakcji w warunkach spójnych i niespójnych różnica czasu reakcji w warunkach niespójnych i spójnych wskaźnikiem skuteczności tłumienia konkurencyjnej, niepożądanej reakcji im niższa wartość wskaźnika, tym lepsza kontrola współczynniki korelacji wskaźnika z poziomem inteligencji ogólnej (test Ravena) okazały się ujemne i istotne : DEKOMPOZYCJA inteligentnego procesu poznawczego (a) Analizował procesy rozwiązywania różnych zadań poznawczych np. myślenie przez analogię, zakładając etapowość wykonywania zadań (b) Zastanawiał się, czy można odnaleźć tak ogólną etapowość dla procesu intelektualnego, czy też raczej poszczególne zadania wymagają swoistego układu komponentów : Punktem wyjścia była analiza rozwiązywania zadań przez analogię (inteligencję płynną dobrze się mierzy wykorzystując zadania wymagające rozumowania indukcyjnego - Cattell) Etapy procesu poznawczego: a) kodowanie poszczególnych składników analogii b) wnioskowanie o relacji między pierwszymi dwoma składnikami c) umiejscowienie trzeciego składnika w logicznej strukturze analogii d) wykorzystanie wykrytej wiedzy na temat logicznej struktury analogii w celu wybrania poprawnej odpowiedzi e) udzielenie odpowiedzi na pytanie 9

10 : Do składników uniwersalnych procesu intelektualnego Sternberg zaliczył (teoria komponentowa): a) komponenty wykonawcze: procesy przetwarzania informacji uczestniczące w wykonywaniu zadań (rozumowanie przez analogię, kodowanie) b) nabywania wiedzy: procesy przetwarzania informacji obecne w czynnościach uczenia się i nabywania wiedzy (przyswajanie informacji,porównanie z posiadanymi, tworzenie funkcjonalnie sensownych kombinacji jednostek informacji) c) metakomponenty: procesy przetwarzania informacji wyższego rzędu (planowanie i przebieg procesu poznawczego). Nadzorują przebieg procesów niższego rzędu : Triarchiczna teoria inteligencji jest teorią o jednostkach i ich relacji do świata wewnętrznego, ich świata zewnętrznego i ich doświadczeń, które są mediatorami między wewnętrznym i zewnętrznym światem jednostek Obejmuje: (a) Subteorię składników (b) Subteorię doświadczenia (c) Subteorię kontekstu : Triarchiczna teoria inteligencji Subteoria składników Subteoria doświadczenia Subteoria kontekstu Metaskładniki Składniki wykonawcze Składniki nabywania wiedzy Zdolność radzenia sobie z nowym zadaniem Zdolność automatyzacji procesów myślowych Adaptacja Selekcja Kształtowanie (zmiana) 10

11 : Subteoria komponentowa opisuje inteligencję jako wewnętrzny proces poznawczy, polegający na działaniu komponentów wykonawczych. Proces ten pozostaje pod nadzorem metakomponentów, a w swym przebiegu wykorzystuje efekty działania komponentów nabywania wiedzy Subteoria doświadczeniowa opisuje sposób funkcjonowania wyróżnionych trzech grup składników w sytuacjach o zróżnicowanym poziomie nowości w stosunku do dotychczasowych doświadczeń podmiotu (skuteczność działania w sytuacjach nowych oraz tempo automatyzowania czynności poznawczych w wyniku uczenia się) Subteoria kontekstowa opisuje sposób działania składników inteligencji w realnych sytuacjach życiowych, decydujących o inteligencji praktycznej i społecznej (skuteczne przystosowanie się do zastanego środowiska, wybór preferowanego środowiska lub zmiana środowiska) : 11