PSYCHOLOGIA ZEZNAŃ ŚWIADKA. prof. dr hab. Ewa Gruza

Transkrypt

1 PSYCHOLOGIA ZEZNAŃ ŚWIADKA prof. dr hab. Ewa Gruza

2 PSYCHOLOGIA ZEZNAŃ ŚWIADKA Podstawą oceny każdego dowodu: ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW art. 7 k.p.k. Kształtowanie przekonania na podstawie: - wszystkich przeprowadzonych dowodów - ocenianych swobodnie - z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania - wskazań wiedzy - i doświadczenia życiowego NORMA PRAWNA ZROZUMIENIE TREŚCI PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE

3 PODSTAWOWA WIEDZA Z ZAKRESU PSYCHOLOGII SĄDOWEJ FAZY FORMOWANIA SIĘ ZEZNAŃ - SPOSTRZEGANIE - ZAPAMIĘTYWANIE - PRZECHOWYWANIE - PRZYPOMINANIE RODZAJE PAMIĘCI Ze względu na czas trwania: - ultrakrótkotrwała (ikonograficzna, sensoryczna) rejestracja wszystkich bodźców czas przechowywania ok. 2 sek - krótkotrwała (robocza, operacyjna) informacje, na których skoncentrowano uwagę, informacja ma postać kodu wizualnego lub akustycznego czas przechowywania do ok. minuty - długotrwała informacje zakodowane na lata Pamięć rozpoznawcza - już to widziałem, choć nie mogłem sobie przypomnieć Pamięć opisowa (deklaratywna): epizodyczna i semantyczna Pamięć nieopisowa (niedeklaratywna): proceduralna, odruchów warunkowych (gotowości reakcji, dyspozycyjności), sentetyzacja oraz torowanie

4 ZALEŻNOŚCI PSYCHOLOGICZE ZDARZENIE PERCEPCJA ZDARZENIA CZYNNIKI OSOBOWOŚCIOWE ZMIENNE NIEZALEŻNE METODY PRZESŁUCHANIA EFEKTY PRZESŁUCHANIA ZMIENNE INTERWENIUJĄCE ZMIENNE ZALEŻNE

5 SPOSTRZEGANIE OBIEKTY NIEOŻYWIONE: - znajomość przedmiotów podobnych - doświadczenie życiowe - widzenie obiektu jako pewnej całości, a nie zbioru składowych OSOBY: - wyjście poza bezpośrednie obserwacje - schematy atrybucyjne (wnioskowania o cechach psychicznych na podstawie zachowania) - stereotypy - selektywna percepcja emocji - nastawienie - własna rola społeczna

6 Czynniki wpływające na proces formowania się zeznań CZYNNIKI OBIEKTYWNE - warunki obserwacji - czas obserwacji - upływ czasu od spostrzegania do odtwarzania CZYNNIKI SUBIEKTYWNE wiek, płeć, wiek, uwaga, motywacja, stan emocjonalny, atrakcyjność wyglądu obiektu obserwowanego, rola społeczna, płeć, stereotypy i uprzedzenia

7 BŁĘDY W SPOSTRZEGANIU OSÓB WPŁYW PIERWSZEGO WRAŻENIA WŁASNE TEORIE OSOBOWOŚCI EFEKT HALLO PRZECENIANIE ZWIĄZKÓW POMIĘDZY ZACHOWANIEM SIĘ A WYNIKIEM DZIAŁANIA TENDENCJE DO OCENY INNYCH

8 BŁĘDY W SPOSTRZEGANIU OBIEKTÓW BŁĘDY W WIDZENIU ODBIÓR PRZESTRZENI, OCENA RUCHU I CZASU, BŁĘDY ODBIORU WRAŻEŃ AKUSTYCZNYCH NASTAWIENIE

9 ZAPAMIĘTYWANIE FAZA ZAPAMIĘTYWANIA (ENGRAM) - zapamiętywanie mechaniczne - zapamiętywanie logiczne - pamięć wzrokowa, słuchowa, ruchowa PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZA - dane dotyczące faktów z życia, ciągi zdarzeń - dobrze zapamiętujemy zdarzenia, którym przypisujemy emocje ZAPOMINANIE

10 ZAPAMIĘTYWANIE Zależy od: liczby elementów zapamiętywanych znajomości obiektu obserwowanego nastawienia na zapamiętywanie intensywności bodźca, kontrastowości, ruchu zaangażowania emocjonalnego

11 PRZECHOWYWANIE I PRZYPOMINANIE przypominanie ma charakter wybiórczy i związane jest ze zjawiskiem uwagi jest zjawiskiem twórczym informacje organizujemy, przekształcamy, sensownie interpretujemy posługujemy się schematami poznawczymi, wiedzą i doświadczeniem, szukamy podobieństw przypominanie determinuje nastawienie jednostki i kontekst sytuacyjny czy chcę i jakie to ma dla mnie znaczenie, jaką mam motywację

12 DEFORMACJE TREŚCI PODCZAS PRZYPOMINANIA zakłócenia związane z przeżyciami psychicznymi projektowanie uczuć zaburzenia pamięci kryptomnezja, amnezja deformacje pamięci /złudzenia i omamy/ racjonalizacja obrazów zapamiętanych ilość czasu potrzebna na przypomnienie

13 UMIEJĘTNOŚĆ AKTYWNEGO SŁUCHANIA 1. Unikać elementów rozpraszających uwagę - wspomagać koncentrację uwagi - nie oceniać rozmówcy 2. Słuchać aktywnie - parafrazować - precyzować - przekazywać informacje zwrotne - utrzymywać kontakt wzrokowy 3. Tworzyć mapę zdarzenia - rekonstruować zdarzenia - nastawienie na czas i przestrzeń 4. Rozumieć emocje i postawy

14 SWOBODA WYPOWIEDZI możliwość dokonania obserwacji zachowania aktywne słuchanie styl wypowiedzi, słownictwo, używane zwroty uwaga na dezinformacje człowiek nie jest urządzeniem rejestrującym

15 PYTANIA zwracać uwagę na słownictwo - słowa wieloznaczne, ocenne, slang - wpływ słownictwa na odpowiedź dostosowanie pytań do poziomu, mentalności i możliwości percepcyjnych; jedno pytanie jedna kwestia do wyjaśnienia; ton zadawania pytań, tempo, proste zdania pytające

16 Świadek jako zeznający przyczyny błędów

17 MITY PRZESŁUCHANIA 1. (Nie) można nauczyć się przesłuchiwania 2. Przesłuchanie to lista pytań - (nie) 3. Przesłuchania rodzą się, a nie są tworzone 4. Przesłuchanie to tylko fakty (nie to emocje) 5. Słuchanie to naturalna zdolność, a nie umiejętność 6. Zapisywanie jest najważniejsze (nie ważniejsze słuchanie i obserwowanie) 7. Przesłuchujący panem sytuacji (nie - kontroluj, ale nie dominuj)

18 ZEZNANIA ODMIENNE w co drugiej sprawie odczytuje się przynajmniej jeden protokół zeznań świadków /art.391 kpk/ w 38% spraw rozbieżności pomiędzy zeznaniami były istotne, rzutujące na wynik sprawy przyczyny odmienności: - rzeczywista utrata pamięci - 47 % - ochrona oskarżonych /solidarność grupy, niechęć do wtrącania się/ - 22 % - pozorna utrata pamięci /niechęć do zeznawania w obecności oskarżonego, skrępowanie/ 10% - obawa zemsty ze strony oskarżonego lub jego środowiska 6,5 % - ugoda, porozumienie z oskarżonym, przekupstwo 6,5 % - obawa przed odpowiedzialnością karną 2 % - zaburzenia psychiczne 2 %

19 MOTYWACJA ZŁOŻENIA ZEZNAŃ WIARYGODNYCH do czasu złożenia pierwszego zeznania świadek był pozytywnie nastawiony do podejrzanego, co można obiektywnie stwierdzić świadek i podejrzany byli sobie całkowicie obcy lub nie byli ze sobą w żaden sposób emocjonalnie związani świadek złożył zeznanie natychmiast po zdarzeniu świadek składa zeznanie po raz pierwszy odpowiadając na pytania, na które nie był przygotowany /bez fazy wypowiedzi spontanicznych, ale i bez sugestii/ świadek składa samooskarżenie bezpośrednio powiązane z zeznaniami obciążającymi świadek zeznaje tak bezstronnie, że z takim samym akcentem podaje zeznania obciążające i nie obciążające albo wyraźnie nie zauważa obciążającego charakteru swoich zeznań

20 Kryteria wiarygodności Najmniej zawodne kryteria wiarygodności wypowiedzi : stałość (względna!) oryginalność przekazu motywacja uczuciowe uczestnictwo (emocje) styl wypowiedzi (język) reakcje niewerbalne

21 SYTUACJA ŚWIADKA 1. Sala sądowa to środowisko nienaturalne dla świadka 2. Proces karny nakłada na świadka niecodzienne obowiązki (sankcje) 3. W czynnościach procesowych uczestniczy wielokrotnie spotykając się z różnym traktowaniem 4. Atmosfera przesłuchania: - obowiązek świadczenia - wewnętrzny konflikt - obawa o konsekwencje - utrata anonimowości

22 PSYCHOLOGIA A WYROKOWANIE oceniając osobę kierujemy się m.in. tzw. pierwszym wrażeniem nastrój ma wpływ na to, jak oceniamy siebie i innych oceniając kierujemy się stereotypami na ocenę osoby ma wpływ atrakcyjność jej wyglądu chętnie wierzymy autorytetom efekt kontrastu efekt pierwszeństwa i świeżości kierujemy się zasadą dostępności kierujemy się zasadą reprezentatywności