Percepcja. Percepcja jako zmysłowy odbiór bodźców. Percepcja jako proces. Definicja percepcji/spostrzegania

Transkrypt

1 Percepcja jako zmysłowy odbiór bodźców Wzrok Percepcja wykład 5 Słuch Smak Węch Dotyk (czucie skórne) Zmysł równowagi Definicja percepcji/spostrzegania W wąskim znaczeniu odbiór wrażeń zmysłowych W szerokim znaczeniu - rejestracja (uchwycenie) przedmiotów i zdarzeń środowiska zewnętrznego - odbiór wrażeń, percepcja identyfikacja i rozpoznawanie oraz organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych w celu zrozumienia otoczenia, jak i przygotowanie do reakcji. Percepcja jako proces Odbiór wrażeń energia fizyczna podlega transdukcji na aktywność nerwową komórek kory mózgowej Percepcja (w wąskim rozumieniu) kształtowanie wewnętrznej interpretacji obiektu i powstanie spostrzeżeń bodźców Identyfikacja i rozpoznanie przypisywanie znaczenia spostrzeżeniom Interpretacja obrazu na siatkówce Interpretacja obrazu na siatkówce bodziec dystalny 1

2 Interpretacja obrazu na siatkówce bodziec proksymalny Bodziec dystalny i proksymalny Wrażenia i spostrzeżenia Spostrzeżenie jest nie tylko rezultatem analizy percepcyjnej, ale także analizy znaczenia emocjonalnego Procesy dół góra: analiza informacji ze zmysłów, na końcu interpretacja w oparciu o pamięć Procesy góra dół: przy niepełnych inf. sensorycznych największa rolę odgrywają procesy pamięci (wyszukiwanie figur ukrytych w tle) Procesy odgórne (sterowane pojęciowo) Procesy oddolne (sterowane danymi) Schemat procesu percepcji Inne procesy umysłowe oczekiwania, wiedza, przekonania pamięć motywacja, język Identyfikacja i rozpoznanie analiza części Spostrzeżenia organizacja głębia Wrażenia stałość Przykład obrazek procesy sensoryczne Bodźce środowiskowe 9 Wrażenia i spostrzeżenia Wrażenie to odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych, np. koloru, jasności, głośności, temperatury Spostrzeżenia jako efekt organizacji percepcyjnej. Mają one charakter doświadczeń całościowych. Tworzenie reprezentacji obiektu percepcyjnego, to tworzenie obrazu jako konkretnych całości. Oprócz zmysłowego charakteru bodźca na spostrzeżenia wpływ ma tło na którym występuje ów bodziec Po drugie wpływ uprzedniego doświadczenia, kontaktu z tym bodźcem. 11 Stałość spostrzegania Spostrzeganie ma charakter doświadczenia całościowego. Tworzenie reprezentacji, to tworzenie obrazu jako konkretnych całości. Istotne oprócz zmysłowego charakteru bodźca na spostrzeżenia jest tło na którym występuje ów bodziec Wpływ uprzedniego doświadczenia, kontaktu z bodźcem. Zjawisko stałości spostrzegania: spostrzeżenie nie ulega zmianom (albo mniejszym zmianom) niż bodźce proksymalne np. otwierające się drzwi widzimy jako prostokąt w każdym ich położeniu (stałość jasności: oświetlony węgiel i biała kartka w piwnicy). Zasada stałości dotyczy ujmowania wielkości bodźca kształtu i jego stopnia jasności 2

3 Stałość spostrzegania Stałość spostrzegania Stałość spostrzegania Procesy organizujące percepcję Organizacja pola percepcyjnego Strefa centralna i peryferyczna pola percepcyjnego Figura i tło w polu percepcyjnym Reguła bliskości Zasady grupowania percepcyjnego (bliskość, podobieństwo, domykanie, dobra kontynuacja Wpływ tła na spostrzeganie 3

4 Figura i tło w polu percepcyjnym Figura i tło w polu percepcyjnym Figura i tło w polu percepcyjnym Zasady grupowania percepcyjnego zasada bliskości zasada podobieństwa zasada domykania zasada dobrej kontynuacji Zasada domykania 4

5 Złudzenia percepcji Złudzenie zmysłowe jest to nieadekwatne, błędne ujęcie jakiegoś fragmentu rzeczywistości na skutek albo zniekształconych danych zmysłowych albo ich niewłaściwej interpretacji. Złudzenia rozpoznawania Złudzenie góry cylindra co jest większe: rondo, czy szczyt cylindra? Złudzenie Poggendorfa czy linia ukośna jest łamana? Złudzenie Ebbinghausa które z centralnych kół jest większe? 5

6 Złudzenie Müllera-Lyera która z linii poziomych jest dłuższa Złudzenie Zoellnera czy linie pionowe są równoległe? Znajdź jelenia obok łani. 6

7 Podsumowując Percepcja jest procesem twórczym, polegającym na aktywnym odbiorze, analizie i interpretacji zjawisk zmysłowych. Nieuniknione ruchy oczu wywołują drganie tej części obrazu zmieniając jego położenie na siatkówce. Znaczenie ma tutaj kontrastująca barwa i pozorna trójwymiarowość przedstawionych kształtów W procesie tym aktualnie nadchodzące informacje zmysłowe przetwarzane są w taki sposób, aby zgadzały się z zarejestrowaną w pamięci jednostki wiedzą o otaczającym świecie. Uwaga założenia definicyjne Uwaga to zdolność do koncentracji na jednym zadaniu pomimo działania bodźców dystrakcyjnych. Koncepcje uwagi: Koncepcje selekcji bodźców Wstępna selekcja cech bodźca (na poziomie cech fizycznych) Broadbenta Późna selekcja cech i selekcja reakcji wg Treisman Uwaga jako wrota świadomości Koncepcja alokacji zasobów uwagi wg Kahnemanna Uwaga jako proces poznawczy Przetwarzanie dowolne i mimowolne Funkcje uwagi: Pozwala dokładniej rejestrować pewne aspekty otoczenia Umożliwia uczenie się Pozwala na szybkie reagowanie Funkcje uwagi Selektywność zdolność wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji czy ciągu myśli, kosztem innych Czujność zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowanie pozostałych bodźców, zwanych szumem Przeszukiwanie proces aktywny (w przeciwieństwie do czujności), polegający na systematycznym badaniu pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium Kontrola myśli jednoczesnych np. teoria zasobów uwagi (D. Kahneman) Właściwości bodźca ogniskowania uwagi Cechy pozwalające na łatwe wyodrębnienie bodźca: wyrazistość, intensywność, nowość Kontekst, w jakim występuje bodziec 41 7

8 Czujność uwagi Stan, dzięki któremu człowiek potrafi w dłuższym okresie czasu wykrywać bodźce specyficzne spośród wielu możliwych bodźców pojawiających się w polu uwagi. Osłabienie czujności: - zbyt długi czas oczekiwania - wiele monotonnych innych bodźców - negatywne oczekiwanie związane z sytuacją (zielone światło na pasach) Przeszukiwanie pola uwagi Proces aktywny nie wiadomo czy i nie wiadomo gdzie pojawi się bodziec (szukanie grzybów) Przeszukiwanie oparte na 1 kryterium proste, odporne na dystraktory Przeszukiwanie oparte na wielu kryteriach (koniunkcja i, dysjunkcja lub ) trudne, podatne na dystraktory Ale niektóre kryteria łatwo się ze sobą łączą tworząc konglomerat Podzielność uwagi Czy można robić dwie rzeczy od razu? Obserwacje potoczne: Napoleon potrafił pisać dwa listy równocześnie. Ludzie czytają gazety i słuchają muzyki Uwaga może działać w sposób elastyczny możliwe jest poświęcanie większej uwagi albo czytaniu gazety lub słuchaniu muzyki Teoria alokacji zasobów uwagi Kahnemana (1973) Uwagę można interpretować jako wysiłek umysłowy. Jest ona formą energii psychicznej, którą można wykorzystać do realizacji różnych celów Pewne formy aktywności wymagają większego wysiłku psychicznego Energia potrzebna w przetwarzaniu informacji może wzrastać lub obniżać się pod wpływem innych czynników, takich jak poziom pobudzenia W tym samym czasie można wykonywać różne działania przy założeniu, że suma zaangażowanej w nie energii nie przekracza całkowitych zasobów dostępnych jednostce Teoria Kahnemana alokacja zasobów Kluczową rolę odgrywa polityka alokacji zasobów uwagi. Decyduje ona o tym, na czym zostanie skupiona uwaga Ognisko uwagi może zostać przeniesione z jednego działania na inne działanie (przerzutność) Możliwe są następujące układy wyników w wypadku dwóch zadań A może zakłócać B, podczas gdy A pozostaje nietknięte lub odwrotnie Zarówno A jak i B mogą zostać zakłócone B może być całkowicie zablokowane, podczas gdy A jest nietknięte, albo na odwrót Przetwarzanie automatyczne i kontrolowane wg Schneidera i Shiffrina Automatyczne Nie angażuje świadomości Małe zapotrzebowanie na zasoby uwagi Ma charakter równoległy Duża szybkość Zadania dobrze znane i łatwe Wykorzystuje proste procesy poznawcze Kontrolowane Angażuje świadomość Duże zapotrzebowanie na zasoby uwagi Ma charakter sekwencyjny Mała szybkość Zadania nowe i trudne Wykorzystuje złożone procesy poznawcze 8

9 Zadanie Stroopa 1 Zadanie Stroopa 1 Zmierz swój czas czytania na głos wszystkich słów, nie zwracając uwagi na kolor, jakim są wydrukowane Zadanie Stroopa 2 Zadanie Stroopa 2 Zmierz mierz swój czas wymieniania kolorów wszystkich słów bez zwracania uwagi na ich treść Zadanie Stroopa 3 Prawdopodobnie wykonałeś zadanie pierwsze szybko i bez wysiłku, wcale lub tylko minimalnie zastanawiając się nad nim Zadanie drugie wymagało twej pełnej, świadomej uwagi, ponieważ musiałeś poradzić sobie z interferencją poznawczą Efekt Stroopa Interferencja między dwoma cechami bodźca Wskazuje, że ludzie potrafią zatrzymać reakcję nawykową Muszą ją zablokować, co wymaga czasu i wysiłku W miarę upływu czasu jest ono wykonywane coraz lepiej szybciej i z mniejszą ilością błędów 9