Percepcja, język, myśłenie

Transkrypt

1 Percepcja, język, myśłenie Uwaga. Świadomość. Przykład dr Łukasz Michalczyk Definicja: wniosek: tylko część tego co przetwarzane sensorycznie może być objęte uwagą Uwaga to proces selektywnej koncentracji na jednych aspektach i ignorowanie innych aspektów zewnętrznego lub wewnętrznego świata.

2 1950 rok: początek eksperymentalnych badań nad uwagą ale: XIX wiek eksperymenty Hermana von Helmholtza Uwaga w percepcji gdy się rozglądamy doświadczamy świat wypełniony szczegółami, ale nie odnotujemy szczegółów obiektów, dopóki nie skierujemy na nie uwagi. Przykład: proszę zamknąć na moment oczy jaki jest kolor koszulki osoby, która siedzi przed wami lub obok was? Jaki jest kolor mojej koszuli dzisiaj? jaki jest kolor ścian w tej sali? jaki jest kolor rolety w oknach? Przykład 2 : change blindness Przykład 2 : change blindness paradygmat mignięcia flicker paradigm (Rensinck i wsp., 1997) paradygmat mignięcia flicker paradigm (Rensinck i wsp., 1997) wytłumaczenie: procesy percepcyjne dół góra są przystosowane do ciągłości informacji ch zmiany, które dokonują się w warunku nieprzerwanego dostępu do informacji na wejściu m podlegają natychmiastowej detekcji. Zazwyczaj dokonują się one z powodu ruchu, a ruch przyciąga uwagę. przerwa w ekspozycji dwóch obrazków zaburza przetwarzanie dół góra. Ruch nie może zostać spostrzeżony.

3 Przykład 2 : change blindness paradygmat mignięcia flicker paradigm (Rensinck i wsp., 1997) wytłumaczenie: procesy percepcyjne dół góra są przystosowane do ciągłości informacji ch zmiany, które dokonują się w warunku nieprzerwanego dostępu do informacji na wejściu m podlegają natychmiastowej detekcji. Zazwyczaj dokonują się one z powodu ruchu, a ruch przyciąga uwagę przerwa w ekspozycji dwóch obrazków zaburza przetwarzanie dół góra. Ruch nie może zostać spostrzeżony zmiana może być spostrzeżona dzięki kontroli uwagowej góra dół, przeszukując miejsce po miejscu. Przykład 3 : w jaki sposób uwaga wpływa na percepcję eksperyment z gorylem jest przykładem ślepoty pozauwagowej (ang. inattentional blindeness) zaangażowanie uwagi w wykonania zadania może spowodować, że pominiemy (nie spostrzeżemy) jakieś inne, istotne zdarzenie Wpływ uwagi na percepcję konsekwencje dla codziennego życia wiarygodność świadków zdarzenia zdolności do spostrzeżenia zmiany na drodze kierowcy interakcja człowiek maszyna np. kontrolerzy lotów mogą pominąć ważny sygnał podawany przez aparaturę na którą patrzą podsumowanie Uwaga powoduje, że skupiamy się na jednych bodźcach, jednocześnie powoduje też, że pomijamy inne bodźce. Uwaga wpływa na percepcję ślepota na zmianę (ang. change blindness) ślepota pozauwagowa (ang. change blindness) Uwaga wpływa także na inne funkcje poznawcze uczenie się tj. nabywanie wiedzy pamięć roboczą czujność Uwaga to centralny temat w psychologii poznawczej

4 Uwaga powoduje, że skupiamy się na jednych bodźcach, jednocześnie powoduje też, że pomijamy inne bodźce. Przykład Pytania podstawowe: w jaki sposób dokonujemy wyboru, na które bodźce skupić uwagę, a które ignorować? na jakim poziome przetwarzania informacji podejmowana jest decyzja o skupieniu uwagi na bodźcu? cech fizycznych bodźca (jak jasność, głośność)? znaczenia bodźca (jak jasność, głośność)? Pytania podstawowe: w jaki sposób dokonujemy wyboru, na które bodźce skupić uwagę, a które ignorować? na jakim poziome przetwarzania informacji podejmowana jest decyzja o skupieniu uwagi na bodźcu? cech fizycznych bodźca (jak jasność, głośność)? znaczenia bodźca (jak jasność, głośność)? co dzieje się z bodźcami, na których uwaga nie jest skupiona? Efekt cocktail party: na przyjęciu nie mamy problemu, aby skupić uwagę na swoim rozmówcy nie ma także problemu, aby przekierować uwagę na inną osobę Cherry (1953) paradygmat dychotomicznego słuchania dwie różne wiadomości są przekazywane do lewego i prawego ucha

5 Cherry (1953) paradygmat dychotomicznego słuchania dwie różne wiadomości są przekazywane do lewego i prawego ucha jeśli głos w obu kanałach miał takie same właściwości fizyczne, badani nie potrafili oddzielić wiadomości w oparciu jedynie o znaczenie przekazywanych treści Co pozostaje z wiadomości nie objętej uwagą? zadanie podążania/ zacieniania (shadowing task) Co pozostaje z wiadomości nie objętej uwagą? zadanie podążania/ zacieniania (shadowing task) Czy ignorowane treści są jakoś zapamiętywane? Badani silnie skoncentrowani na informacji, którą mają powtórzyć. W konsekwencji brak koncentracji na kanale, który mieli ignorować Co pozostaje z wiadomości nie objętej uwagą? Czy ignorowane treści są jakoś zapamiętywane? zazwyczaj odnotowywane są fizyczne właściwości informacji (np. ton głosu) praktycznie wcale nie odnotowują: znaczenia informacji (o czym była mowa) zmiany języka np. z angielskiego na niemiecki zmiany płci osoby mówiącej przekazywania informacji od tyłu Wygląda na to, że informacja w kanale ignorowanym jest filtrowana na wczesnym etapie przetwarzania sensorycznego, ponieważ informacje wyższego rzędu właściwie nie są przechowywane.

6 Model filtra (Broadbent, 1958) Model filtra (Broadbent, 1958) bottleneck Bufor Filtr selektywny Filtr selektywny szyjka od butelki całkowita blokada treści ignorowanych Przetwarzanie wyższego rzędu filtr ten opiera się o fizyczne cechy bodźca np. głośność Model filtra (Broadbent, 1958) Model filtra (Broadbent, 1958) Bufor Filtr selektywny Bufor Filtr selektywny

7 Model filtra (Broadbent, 1958) którymi kanałami przekazywana jest informacja uprzywilejowana? kanałami np. wzrokowymi, słuchowymi,. tymi, na których skupiona jest uwaga endogenna (wolicjonalna lub mówiąc inaczej: kierowana odgórnie, procesami góra dół, kierowana przez cel goal directed) może być też związana z uwagą ezgogenną (automatyczną, mimowolną lub inaczej: kierowaną oddolnie, procesami dół góra, przyciąganą przez bodziec stimuli capture attention) konepcja saliencji (ang salience) definicja: salince to stan lub cecha poprzez którą bodziec (osoba, przedmiot) wyróżnia się względem innych, otaczających go bodźców Model filtra (Broadbent, 1958) którymi kanałami przekazywana jest informacja uprzywilejowana? może być kierowany procesami dół góra lub góra dół która informacja w wybranym kanale jest informacją uprzywilejowaną? może być kierowany procesami dół góra w oparciu o podstawowe fizyczne właściwości bodźca (np. kolor lub głośność) może być też sterowana w oparciu o procesy góra dół, bo możemy wybrać partnera konwersacji Anna Treisman z mężem Danielem Kahnemanem

8 Model osłabiacza (ang. attenuator) Anna Treisman (1964) filtr nie działa wg zasady wszystko albo nic (tak jak zakłada model Braodbenta) filtr jest jak stopniowo działający osłabiacz model Treisman (nazywany także: modelem wczesnej selekcji) Bufor filtr tłumiący szyjka od butelki stłumiona informacja Przetwarzanie wyższego rzędu model Broadbenta (nazywany także: modelem wczesnej selekcji) Bufor Filtr selektywny szyjka od butelki Przetwarzanie wyższego rzędu model Treisman (nazywany także: modelem wczesnej selekcji) Bufor filtr tłumiący szyjka od butelki Przetwarzanie wyższego rzędu model Treisman (nazywany także: modelem wczesnej selekcji) wyjaśnia w jaki sposób informacja ignorowana może być przetwarzana i stać się przedmiotem uwagi (a w ten sposób także zostać uświadomiona) pozostała informacja zanika w pamięci sensorycznej kiedy tłumiona informacja jest analizowana? gdy jej aktywacja przekroczy określony próg aktywacji próg ten determinowany jest przez: kontekst, subiektywne znaczenie, np. własne imię stłumiona informacja Przetwarzanie wyższego rzędu informacja jest analizowana hierarchicznie (od prostego do złożonego) jeśli zadanie jest trudne, wtedy niski poziom przetwarzania stłumionej informacji jeśli zadanie nie jest wymagające, wtedy przetwarzanie może być pełne model ten zakłada (tak jak model Broadbenta), że informacja, która nie jest przedmiotem analizy uwagowej nie wpłynie na zachowanie. wg tego modelu, na zachowanie mają mieć wpływ tylko te informacje, których jesteśmy świadomi, a więc analizowane uwagowo.

9 poziom poziom uwagowy poziom pamięciowy poziom motoryczny modele późnej selekcji (Deutsch, Deutsch, 1963; Norman, 1968) wszystkie informacje są w pełni analizowane pod względem znaczenia i dopiero wtedy, bazując na informacjach ch wiadomości (przetwarzanych najpierw) i informacjach dotyczących znaczenia wiadomości (przetwarzanych później) dochodzi do selekcji poprzez filtrowanie Gdyby tak było jak zakłada model to: korzyści: jeśli wszystkie informacje są przetwarzane, to jest mało prawdopodobne, że istotne informacje zostaną pominięte koszty: bardzo angażuje zasoby modele późnej selekcji modele późnej selekcji (Deutsch, Deutsch, 1963; Norman, 1968) w jaki sposób możemy zbadać ich prawdziwość? modele późnej selekcji (Deutsch, Deutsch, 1963; Norman, 1968) w jaki sposób możemy zbadać ich prawdziwość? podstawowe założenie: wszystkie informacje są w całości przetwarzane w tym informacje spoza ogniska uwagi i nieuświadomione dlatego, informacje spoza ogniska uwagi i nieuświadomione powinny silnie wpływać na zachowanie (co nie jest możliwe wg modeli wczesnej selekcji) w jaki sposób możemy zbadać ich prawdziwość? James Vicary (1957): prezentował podprogową wiadomość na filmie (czas ekspozycji = 0,3 ms, co 5 sek) sprzedaż Coli wzrosła o 18%, a Popcornu o 58% pomimo, że później cały eksperyment okazał się oszustwem, to wzbudził dyskusję nad podprogową prezentacją

10 modele późnej selekcji (Deutsch, Deutsch, 1963; Norman, 1968) w jaki sposób możemy zbadać ich prawdziwość? prymowanie podprogowe (subliminal priming) Dehaene i wsp., 1998) maska czyni prymę niewidoczną. Pryma staje się w ten sposób informacją nieświadomą target maska pryma maska pryma wpływa na czas reakcji = na zachowanie nie jest to proces prymowania percepcyjnego przetwarzanie zachodzi na poziomie semantycznym = znaczenia bodźca modele późnej selekcji (Deutsch, Deutsch, 1963; Norman, 1968) prymowanie podprogowe działa wiele odmian tego zadania potwierdza istnienie prymowania podprogowego eksperyment Coca Cola Vicary a nie działa na czym polega różnica pomiędzy prymowaniem podprogowym a eksperymentem Vicary a" modele późnej selekcji (Deutsch, Deutsch, 1963; Norman, 1968) na czym polega różnica pomiędzy prymowaniem podprogowym a eksperymentem Vicary a" w paradygmacie prymowania podprogowego (jak Dehaene a) badani przygotowywali się do tego by zareagować jak najszybciej to możliwe na liczbę, a pryma też była liczbą zachowanie poddane wpływowi prymy (np. naciśnięcie klawisza) zachodzi bardzo szybko po prezentacji prymy modele późnej selekcji (Deutsch, Deutsch, 1963; Norman, 1968) Jeśli pryma nie jest związana z aktualnie wykonywanym/planowanym zachowaniem, to wtedy nie oddziałuje na zachowanie

11 Istnieją argumenty świadczące na rzecz modeli wczesnej selekcji informacje zawarte w kanale nie objętym uwagą nie są przechowywane Istnieją argumenty świadczące na rzecz modeli późnej selekcji przetwarzane jest znaczenie bodźców podprogowych Który model jest właściwy? może oba są prawidłowe? może czasami selekcja jest wczesna, a czasami jest późna? co determinuje czy selekcja jest wczesna czy późna? Który model jest właściwy? może oba są prawidłowe? Teoria ładunku percepcyjnego (ang. perceptual load) Lavie; 1995;2000) trudne zadania wymagające percepcyjnie np. poszukiwanie książek w bibliotece wymaga dużej części zasobów uwagi selekcja jest wczesna, aby nie doszło do przeciążenia systemu (umysłu) nadmierną ilością informacji Teoria ładunku percepcyjnego (ang. perceptual load) Neely Lavie; 1995;2000) x z warunek niezgodny NISKI ŁADUNEK z p warunek neutralny aswxrfk z warunek niezgodny WYSOKI ŁADUNEK p ksmzerg warunek neutralny łatwe zadanie np. wyszukać książkę wśród płyt DVD wymaga małej części zasobów uwagi selekcja jest późna, aż do wyczerpania zasobów uwagi warunek neutralny warunek niezgodny

12 Teoria ładunku percepcyjnego (ang. perceptual load) Neely Lavie; 1995;2000) NISKI ŁADUNEK x z z p warunek neutralny WYSOKI ŁADUNEK aswxrfk z warunek niezgodny ksmzerg p WYSOKI ŁADUNEK NISKI ŁADUNEK podsumowanie model wczesnej selekcji (Broadbent, 1958) informacja nieobjęta uwagą jest w całości odfiltrowywana na wczesny etapie przetwarzania model osłabiacza (Treisman, 1964) informacja nieobjęta uwagą jest tłumiona na wczesny etapie przetwarzania model późnej selekcji (Deutsch, Deutsch, 1963) wszystkie informacje są przetwarzane, odfiltrowywane są na późniejszych etapach przetwarzania teoria ładunku percepcyjnego (Lavie, 1995) selekcja jest wczesna dla trudnych zadań i późna dla zadań łatwych przykład zadanie Stroopa Przykład interferencja Stroopa

13 interferencja Stroopa czytanie jest czynnością automatyczną dlatego czynność tab interferuje z zadaniem nazywania koloru czcionki słowa procesy poddane kontroli są konieczne do tego, aby przezwyciężyć czynność automatyczną Dowody, że tak jest: osoby, które mają problemy z czytaniem wykazują mniejszą interferencję w zadaniu Stroopa zadanie Stroopa w drugim języku mniejsza interferencja Stroopa Automatyzacja uwagi Przykład Procesy automatyczne mogą być przezwyciężone poprzez: Funkcje wykonawcze (ang. executive); procesy kontroli wykonawczej Uwaga wykonawcza (Michael Posner)