Mionowy system wyzwalania. w eksperymencie CMS przy Wielkim Zderzaczu Hadronów

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Mionowy system wyzwalania. w eksperymencie CMS przy Wielkim Zderzaczu Hadronów"

Transkrypt

1 Uniwersye Warszawski Wydział Fizyki Konrad Paweł Neseruk Nr albumu: Mionowy sysem wyzwalania woparciuokomoryrpc w eksperymencie CMS przy Wielkim Zderzaczu Hadronów Praca licencjacka na kierunku FIZYKA Praca wykonana pod kierunkiem dr. Marcina Koneckiego Insyu Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW Warszawa, Czerwiec 011

2 Oświadczenie kierującego pracą Powierdzam, że niniejsza praca zosała przygoowana pod moim kierunkiem i kwalifikuje się do przedsawienia jej w posępowaniu o nadanie yułu zawodowego. Daa Podpis kierującego pracą Oświadczenie auora(auorów) pracy Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa zosała napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera reści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami. Oświadczam również, że przedsawiona praca nie była wcześniej przedmioem procedur związanych z uzyskaniem yułu zawodowego w wyższej uczelni. Oświadczam ponado, że niniejsza wersja pracy jes idenyczna z załączoną wersją elekroniczną. Daa Podpis auora(auorów) pracy

3 Sreszczenie Mionowy sysem wyzwalania w oparciu o komory RPC, za kóry w całości odpowiada Warszawska Grupa eksperymenu Compac Muon Solenoid, jes jednym z podsysemów mionowego sysemu deekora CMS. Deekor en jes jednym z dwóch największych znajdujących się przy Wielkim Zderzaczu Hadronów usyuowanym w Europejskim Laboraorium Fizyki Cząsek CERN pod Genewą. Jednym z zadań deekora CMS jes poszukiwanie wysokopędowych mionów, kóre mogą być sygnaurą ważnych odkryć. Głównym celem pracy było zbadanie efekywności sysemu w całym obszarze deekora. Uzyskano krzywe efekywności dla kilku cięć na pęd poprzeczny na podsawie symulacji Mone Carlo przeprowadzonej w środowisku CMSSW z wykorzysaniem analizaora napisanego przez auora niniejszej pracy. Słowa kluczowe Mionowy sysem wyzwalania RPC, Tryger RPC, CMS, CMSSW, Wielki Zderzacz Hadronów (LHC) 13. Fizyka Dziedzina pracy(kody wg programu Socraes-Erasmus) Tyuł pracy w języku angielskim The RPC based rigger for he CMS experimen a he Large Hadron Collider

4 Spis reści 1. Wsęp... 3 Wsęp WielkiZderzaczHadronów(LHC) EksperymenCMS Mionowysysemwyzwalania(rygermionowy) Trygermionowypierwszegosopnia ZasadadziałaniarygeraRPC EfekywnośćrygeraRPC Próbkamionów Wzorcepędoweianalizaor Cięcianapędpoprzeczny Krzyweefekywności Podsumowanieiwnioski Bibliografia... 16

5 Rozdział 1 Wsęp Fizyka cząsek jes jednym z najszybciej rozwijających się działów fizyki. Teorią, kóra opisuje ę dziedzinę jes Model Sandardowy, o kórym mówi się, że sanowi zesawienie naszej akualnej wiedzy o Wszechświecie i cząskach elemenarnych. Mimo, że Model Sandardowy jes bardzo konsysenną eorią, kóra przeszła pomyślnie wiele doświadczalnych sprawdzianów, isnieją wciąż zagadnienia, kóre nie znajdują jeszcze rozwiązania i wybiegają poza Model Sandardowy, np.: pochodzenie masy grawiacja na poziomie mikroświaa ciemna maeria i ciemna energia. Nadzieją na wyjaśnienie chociaż części akich zagadnień jes Wielki Zderzacz Hadronów, czyli akceleraor cząsek znajdujący się w pobliżu Europejskiego Laboraorium Fizyki Cząsek CERN w Genewie, kóre jes jednym z największych ośrodków naukowych na świecie Wielki Zderzacz Hadronów(LHC) Akceleraor LHC(ang. Large Hadron Collider) znajduje się w kołowym unelu, kórego obwódwynosi7kmijesusyuowanyśredniook.0mpodpowierzchniąziemi.jeso akceleraor kołowy(kolajder), kórego idea opiera się na zderzeniach dwóch przeciwbieżnych wiązek hadronów. W głównym rybie pracy zderzenia nasępują między wiązkami proonowymi. LHC może również zderzać wiązki jonów ołowiu. Zderzenia ypu proon-proon mają ę przewagę nad zderzeniami np. elekron-pozyon, że proon będąc ok. 000 razy cięższy od elekronu ma dużo mniejsze sray energii spowodowane promieniowaniem synchroronowym. To umożliwia uzyskanie dużo większych energii zderzeń. W akceleraorze LHC energia adocelowomawynosić14tev(7tevnawiązkę).wejchwiliwlhcenergiazderzeń wynosi już 7 TeV, co sanowi połowę maksymalnej planowanej energii i już jes rekordem wskaliświaowej.rekordowajesrównieżświelność,kórajużwynosi 33 cm s 1,przy czym docelowa ma być jeszcze o rząd wielkości większa. Wiązki proonów uzyskiwane są w kilkueapowym procesie. Zjonizowane aomy wodoru, czyli proony, są wsrzykiwane do wsępnego akceleraora PS Booser. Później, wiązka przechodzi przez kolejne dwa akceleraory całego kompleksu, m.in. przez SPS(Super Proon Synchroron). Na końcu, po osiągnięciu energii 450 GeV, wiązki wsrzykiwane są do LHC (jedna zgodnie z ruchem wskazówek zegara, druga przeciwnie), gdzie uzyskują osaeczne energie zderzeń. Proony podróżują w zw. paczkach. Każda wiązka składa się z 808 paczek 3

6 zawierającychpo1,1 11 proonów.magnesydipoloweurzymującząskinaorbiachw przybliżeniu kołowych, magnesy kwadrupolowe ogniskują wiązkę, zaś zadaniem wnęk rezonansowych jes zapewnienie ścisłego upakowania paczkom oraz przyspieszanie cząsek. Wiązki proonów przecinają się w czerech punkach, z kórymi związane są najważniejsze deekory: ATLAS(A Toroidal LHC Apparaus), CMS(Compac Muon Solenoid) oraz LHCb (Large Hadron Collider beauy). ATLAS i CMS są deekorami ogólnego przeznaczenia. 1.. Eksperymen CMS Akronim CMS pochodzi od angielskiej nazwy deekora i jednocześnie eksperymenu związanego z nim- Compac Muon Solenoid. Nazwa nawiązuje m.in. do faku, że deekor en zosał zbudowany wokół ogromnego nadprzewodzącego solenoidu. Cewka zapewnia olbrzymie pole magneyczne, kóre osiąga do 4 T(obecnie podsawą jes pole 3,8 T), czyli warość ok razy większą od pola magneycznego Ziemi. CMS ma kszał beczki z dwiema pokrywami(rysunek 1.1). Budowa deekora jes bardzo złożona, ponieważ składa się on z wielu poddeekorów. Rysunek 1.1: Deekor CMS. Zaznaczono: jarzmo magnesu(reurn yoke), racker(deekor śladowy), crysal ECAL(kalorymer elekromagneyczny), preshower(wsępna część kalorymeru elekromagneycznego), forward calorimeer(kalorymer hadronowy w obszarze pokryw), muon chambers(komory mionowe), fee(elemeny nośne), HCAL(kalorymer hadronowy), superconducing magne(nadprzewodzący magnes). Wśród najważniejszych deekorów wchodzących w skład eksperymenu CMS znajdują się[1]: Deekor śladowy- usyuowany jes najbliżej przecięcia wiązek i służy do wyznaczania pozycji wierzchołków oddziaływania oraz orów produkowanych w zderzeniu cząsek. 4

7 Kalorymer elekromagneyczny- jes odpowiedzialny za pomiar energii elekronów i foonów. Kalorymer hadronowy- służy do pomiaru energii cząsek oddziałujących silnie. Komory mionowe- w skład komór wchodzą rzy ypy deekorów gazowych. Miony oddziałują słabo i elekromagneycznie i ze względu na relaywnie dużą masę nie deponują energii w posaci kaskady w kalorymerze elekromagneycznym. Umożliwia o penerację wszyskich warsw deekora CMS. W związku z ym, komory mionowe są umieszczone za cewką w obszarze beczki i pokryw. Możemy wśród nich wyróżnić: KomoryDT(DrifTube)-sąjedyniewobszarzebeczki. Komory CSC(Cahode Srip Chamber)- znajdują się jedynie w obszarze pokryw. Komory RPC(Resisive Plae Chamber)- usyuowane są w obszarze beczki i pokryw. Doskonała rozdzielczość czasowa pozwala wykorzysać je do idenyfikacji przecięcia wiązek. Głównym celem eksperymenu CMS[] jes wyjaśnienie zagadnienia sponanicznego łamania symerii elekrosłabej, na skuek czego cząski nabierają masy. W Modelu Sandardowym realizowane jes ono dzięki cząsce Higgsa. CMS poszukuje również cząsek supersymerycznych oraz wszelkich przejawów nowej fizyki. Precyzyjne esy Modelu Sandardowego są akże ważnym elemenem programu fizycznego CMS. 5

8 Rozdział Mionowy sysem wyzwalania (ryger mionowy) Zderzenia w LHC zachodzą z częsością 40 MHz, co oznacza, iż deekor CMS produkowałbyok.0tbdanychnasekundę(przyczymjedenprzypadekmieścisięna3,5calowej dyskiece). Ze względu na ograniczenia sprzęowe, zapisanie ak ogromnej liczby danych nie jes możliwe. Implikuje o konieczność obecności sysemu wyzwalania, kóry służy do selekcji przypadków. Musi on decydować, kóre przypadki są ciekawe i należy je zapisać. Ogromnym wyzwaniem jes uaj czas, jaki sysem wyzwalania, czyli ryger, ma do dyspozycji na podjęcie decyzji. Sysem wyzwalania CMS dzielimy na podsysemy: Tryger pierwszego sopnia(level-1 Trigger)- jes o część rygera, kóra podejmuje decyzję co 5 ns, czyli przy każdym przecięciu wiązek. Tryger en redukuje częsość przypadków do ok. 0 khz. Możemy u wyróżnić ryger kalorymeryczny i mionowy. Wyższe sopnie rygera(hlt- High-Level Trigger)- przypadki, kóre pozosały po selekcji przez Level-1, poddawane są analizie(ryger en działa w czasie rzeczywisym) z wykorzysaniem zaawansowanych algorymów[3]. Ta część algorymu rygera wykonuje się na farmie kompuerów PC. Osaecznie, w wyniku selekcji, uzyskiwana powinna być częsość rzędu 0 przypadków na sekundę. Zaem jes ona redukowana o 5 rzędów wielkości w sosunku do częsości przypadków produkowanych w wyniku zderzeń proonów. Mionowy sysem wyzwalania w oparciu o komory RPC, zwany dalej rygerem mionowym RPC, jes częścią(podrygerem) rygera pierwszego sopnia..1. Tryger mionowy pierwszego sopnia Powsające w wyniku zderzeń proonów miony mogą być sygnaurą ważnego procesu z punku widzenia poszukiwania nowej fizyki. W szczególności, czery wysokopędowe miony mogą oznaczać obecność bozonu Higgsa[3]. Jeden z najbardziej prawdopodobnych kanałów rozpadu bozonu Higgsa(nazywany eż złoym kanałem) polega na rozpadzie Higgsa na bozonyz 0 (przyczymjedenmożebyćwirualny-z ),kórerozpadająsięnaparęmionów: H ZZ µ + µ µ + µ. Tryger mionowy pierwszego sopnia służy do selekcji wysokopędowych mionów. Każdy ypkomórmionowychposiadaswójwłasnyryger:dt,cscorazrpc.woparciuodane 6

9 zcscorazdtrekonsruowanesąorymionów.napodsawieegoprzypisujesięimpęd poprzeczny. Komory RPC są dedykowane do sysemu wyzwalania. Każdy ryger wchodzący w skład Level-1 wysyła zrekonsruowane przez siebie miony do globalnego rygera mionowego GMT(Global Muon Trigger). Z komór DT oraz CSC wysyłanesąpoczerymionyorazosiemzkomórrpc(4zobszarupokrywi4zobszaru beczki). Na podsawie jakości rekonsrukcji oraz przypisanego pędu ryger GMT analizuje e obieky i wybiera czery najlepsze, a nasępnie wysyła je do rygera globalnego GT(Global Trigger). Tryger globalny podejmuje decyzję na podsawie danych z rygera mionowego oraz kalorymerycznego[4]... Zasada działania rygera RPC Tryger mionowy w oparciu o komory RPC nazywa się PACT(PAern Comparaor Trigger)[5]. Jes on w całości projekem Warszawskiej Grupy CMS, kóra cały czas ponosi za niego odpowiedzialność. Jak sama nazwa wskazuje, ryger en opiera się o dane z komór RPC,kórepokrywająobszarbeczkiipokryw,czyli η <,1.Paramerηzwanyjespseudopospiesznością i zdefiniowany jes jako: η = ln g θ ( ),gdzieθjeskąempolarnymliczonym względem wiązki. Komory e są deekorami gazowymi, kórych działanie opiera się na powsającej lawinie elekronów. Indukowany na paskowej elekrodzie sygnał(zwany dalej zapaleniem paska) jes nasępnie rejesrowany przez układy elekroniczne. Nadprzewodząca cewka w deekorze CMS zapewnia pole magneyczne, kóre jes użyeczne przy określaniu pędu poprzecznego cząsek oraz ich znaku. Sopień zakrzywienia oru mionów zależy właśnie od warości pędu poprzecznego. Trajekorie mionów o mniejszym pędzie są gięe w znacznym sopniu. Wraz ze wzrosem warości pędu, zmniejsza się sopień gięcia rajekorii. Tryger PACT operuje wcześniej zdefiniowanymi wzorcami pędowymi, kóre danej sekwencji zapalonych pasków w komorach przypisują odpowiedni pęd poprzeczny mionu. Opymalizacja algorymu związanego z generowaniem wzorców pędowych jes dużym wyzwaniem i niezwykle isonym problemem[5],[6]. Ugięa w polu magneycznym cząska zapala odpowiednie paski(rysunek.1) i na ej podsawie ryger PACT przypisuje wzorzec odpowiadający danej sekwencji zapaleń. To zaś, implikuje przypisanie kodu pędowego, czyli daje odpowiedź rygera, iż mion zosał zrekonsruowany z danym, oszacowanym pędem poprzecznym. Pęd szacowany jes z góry, czyli możemy mówić jedynie, że rzeczywisy pęd poprzeczny mógł być aż ak duży, jak warość, kóra odpowiada zwróconemu przez ryger kodowi pędowemu. Zdefiniowane w rygerze RPC kody pędowe oraz odpowiadające im warości pędu poprzecznego p przedsawiatabela.1. Biorąc pod uwagę przekrój podłużny przez deekor CMS, segmenacja rygera RPC poleganapodzialeobszaru,wkórymznajdująsiękomoryrpc,nawieże(komorywdanej wieży są rozmieszczone w kilku płaszczyznach) według warości pseudopospieszności η. Segmenację ę przedsawia Rysunek.. Ze względu na symerię deekora możemy wyróżnić 33 wieże, mimo że na rysunku widnieje jedynie połowa. Obecnie, ze względu na ograniczenia finansowe, zbudowany jes niepełny sysem RPC. Ograniczenia doyczą osaniej płaszczyzny w obszarach pokryw oraz komór w obszarze najbardziejzbliżonymdowiązki( 1,6< η <,1). 7

10 Rysunek.1: Schemayczna ilusracja działania rygera oparego o komory RPC. Koincydencja zapalonych pasków umożliwia wnioskowanie o pędzie poprzecznym mionu. Kod p [GeV/c] Kod p [GeV/c] 1 0, , , , , , , , , , , , , , , ,0 - - Tabela.1:Kodypędoweiodpowiadająceimwarościpędupoprzecznegop. 8

11 Z (cm) R (cm) Rysunek.: Segmenacja rygera RPC. 9

12 Rozdział 3 Efekywność rygera RPC Głównym celem prezenowanej pracy było zbadanie efekywności działania rygera RPC. Oczywiście, pożądana jes jak najwyższa efekywność, kóra określa wydajną rekonsrukcję mionów. Pozwala ona zidenyfikować ineresujące nas przypadki. Jeżeli przez R oznaczymy liczbę mionów zrekonsruowanych przez ryger RPC odpowiadających mionom, kóre fakycznie przelaują przez deekor, a G będzie odpowiadało liczbie wszyskich mionów przelaującychprzezkomoryrpcoprzezefekywnośće RPC rygerarpcmożemyrozumieć: E RPC = R G (3.1) Badania efekywności przeprowadzone zosały w oparciu o próbkę wygenerowanych mionóworazanalizaoranapisanegowjęzykuc++przezauorapracy Próbka mionów Próbka zosała wygenerowana w środowisku CMSSW używając plaformy Gean4, kóra służy do symulacji przejścia cząsek przez maerię opierając się o meody Mone Carlo. Wysymulowanook.3mlnmionówdodanichiujemnychwpełnymzakresiekąa ϕ πdla pseudopospieszności η <, 1. W symulacji założono wydajność komór RPC równą 1, brak szumów komór oraz brak klasrów, czyli zapaleń więcej niż jednego paska przez pojedynczy mion. 3.. Wzorce pędowe i analizaor Komory RPC rozmieszczone są w każdej wieży w kilku płaszczyznach pogrupowanych w zw. sacjach mionowych(wspólnych dla wszyskich sysemów). Każdej wieży odpowiada jedna płaszczyzna referencyjna, kóra w całości pokrywa dany zakres pseudopospieszności i na jej podsawie wieże są numerowane. Z daną płaszczyzną związane są oczywiście paski, kóre zapala przelaujący mion. W symulacji użyo algorymu, kóry wymaga zapalenia przez mion co najmniej: 3z6płaszczyzn(wrzechróżnychsacjach)lub3z4(wdwóchpierwszychsacjach) dla wież: 0-7, 3z4płaszczyzndlawieży8, 3z3płaszczyzndlawież:9-1,

13 3 z 4 płaszczyzn dla wież: Ta opcja dosępna będzie po uzupełnieniu sysemu RPC o brakujące komory. Analizaor, na podsawie koincydencji czasowo-przesrzennej przypisuje wygenerowanemu mionowi o usalonym pędzie poprzecznym miony zrekonsruowane przez ryger. Jeżeli na jeden mion wygenerowany przypada więcej, niż jeden mion zrekonsruowany, wybiera się przypadek o wyższym pędzie poprzecznym(odpowiadającym zwróconemu przez ryger kodowi pędowemu). Zrekonsruowany mion jes dodawany do odpowiedniego hisogramu(licznika) oznaczonego zgodnie z numerem wieży oraz cięciem na pęd poprzeczny(parz: 3.3). Warość pędu poprzecznego na hisogramie jes warością pędu mionu generowanego. Wszyskie zaś miony generowane dla danej wieży i cięcia na pęd poprzeczny są dodawane do hisogramu mianownika. Na końcu, hisogramy w programie ROOT[7] dzielone są przez siebie i w en sposób orzymujemy hisogram efekywności dla konkrenej wieży oraz cięcia na pęd poprzeczny Cięcia na pęd poprzeczny Przez cięcie na pęd poprzeczny należy rozumieć aką warość pędu, dla kórej zrekonsruowane przypadki o wyższej warości pędu(odpowiadającej przypisanemu kodowi pędowemu) są dodawane do hisogramu związanego z danym cięciem. Przy worzeniu krzywych efekywności wzięo pod uwagę czery nasępujące cięcia na pęd poprzeczny: p cu =3GeV/c, p cu =5GeV/c, p cu =GeV/c, p cu =0GeV/c, p cu =40GeV/c, p cu =0GeV/c Krzywe efekywności Rysunki sanowiące orzymany wynik badań efekywności rygera RPC sporządzono umieszczając wszyskie sześć krzywych odpowiadających użyym cięciom na jednym wykresie doyczącym konkrenej wieży. W en sposó uzyskano 17 rysunków dla pełnego zakresu η. Komple krzywych wraz z opisem oznaczeń przedsawiają Rysunki

14 0< η <7 (ower=0) < η <0.7 (ower=1) 0.7< η <4 (ower=) < η <0.58 (ower=3) 0.58< η <0.7 (ower=4) Rysunek 3.1: Krzywe efekywności dla wież 0-4 z zasosowanymi sześcioma różnymi cięciami na pęd poprzeczny. 1

15 0.7< η <3 (ower=5) 3< η <0.93 (ower=6) < η <4 (ower=7) 4< η <1.14 (ower=8) < η <1.4 (ower=9) 1.4< η <1.36 (ower=) Rysunek 3.: Krzywe efekywności dla wież 5- z zasosowanymi sześcioma różnymi cięciami na pęd poprzeczny. 13

16 1.36< η <1.48 (ower=11) 1.48< η <1.61 (ower=1) < η <1.73 (ower=13) 1.73< η <1.85 (ower=14) < η <1.97 (ower=15) 1.97< η <.1 (ower=16) Rysunek 3.3: Krzywe efekywności dla wież z zasosowanymi sześcioma różnymi cięciami na pęd poprzeczny. 14

17 Rozdział 4 Podsumowanie i wnioski Uzyskane krzywe efekywności pokazują skueczność rygera w oparciu o komory mionowe RPC. Widać, że najgorszą efekywnością cechuje się wieża nr 9, kóra obejmuje obszar graniczny beczki i pokryw deekora CMS. Efekywności dla wszyskich cięć nie przekraczają am warości 0,8, podczas gdy efekywności dla innych wież osiągają warość ok. 0,9-0,95. W obszarze wieży dziewiąej odnosimy się jedynie do rzech płaszczyzn, przy czym wymagane jes zapalenie wszyskich. Idealna krzywa efekywności dla danego cięcia na pęd powinna przyjmować warość 0 dla pędów mniejszych od cięcia oraz warość 1 dla większych od rozważanego cięcia. W związku z ym oczekujemy, aby uzyskiwane krzywe dla rygera RPC były maksymalnie srome w punkcie odpowiadającym warości cięcia, a nasępnie były jak najbardziej gładkie i znajdowały się możliwie najbliżej warości 1. Odsępswa od naszych oczekiwań wynikają przede wszyskim z faku, iż ryger RPC rekonsruuje mion w sposób dający jedynie górne ograniczenie na pęd. To oznacza, że mion, kóry ma pęd 5 GeV/c może być zrekonsruowany jako mion wysokopędowy, np. 0 GeV/c. Tendencja a ma odzwierciedlenie w przedsawionych wynikach. Dążenie do ideału ogranicza w ogóle przesrzenna zdolność rozdzielcza komór RPC. Podsumowując, uzyskane wyniki pokazują efekywność w pełnym zakresie pseudopospieszności. Wyraźnie widać, iż dla znacznej większości obszaru rygera RPC efekywności e przekraczają warość 0,9, co jes wynikiem zadowalającym. Należy jednak pamięać, że w symulacjach wykonanych przez auora, pominięo nieefekywności komór, szumy komór oraz klasryzację. W odrębnych sudiach waro byłoby zbadać wygląd krzywych dla realisycznych warunków doyczących modelu działania komór, wysępowania klasrów oraz oddziaływania z komorami RPC innych cząsek niż miony. Należałoby również przeprowadzić badania doyczące częsości wyzwoleń rygera RPC w funkcji pseudopospieszności oraz warości cięć na pęd poprzeczny. Badania e będą konynuowane przez auora. 15

18 Bibliografia [1] The CERN Large Hadron Collider: Acceleraor and Experimens, Volume : CMS, LHCb,LHCf,andTOTEM,TheCMSexperimenaheCERNLHC,008JINST 3S [] G.L. Bayaian e al.(cms Collaboraion), CMS Technical Design Repor, Volume II: Physics Performance, J.Phys. G. G34(007). [3] CMS Collaboraion, CMS The TriDAS Projec TDR, Volume : Daa Acquisiion and High-Level Trigger, CERN/LHCC 00-6, CMS TDR 6.. [4] A.Kalinowski, Opymalizacja algorymu rygera mionowego deekora CMS w obecności szumów komór RPC, praca magiserska, Warszawa 00. [5] K.Buńkowski, Opimizaion, Synchronizaion, Calibraion and Diagnosic of he RPC PAC Muon Trigger Sysem for he CMS deecor, rozprawa dokorska, Warszawa 009. [6] T.Fruboes, Mionowy sysem wyzwalania deekora CMS w oparciu o komory RPCemulacja algorymu i opymalizacja wzorców pędowych, praca magiserska, Warszawa 008. [7] ROOT, An Objec-Oriened Daa Analysis Framework, hp://roo.cern.ch. 16

Wyznaczanie efektywności mionowego układu wyzwalania w CMS metodą Tag & Probe

Wyznaczanie efektywności mionowego układu wyzwalania w CMS metodą Tag & Probe Wyznaczanie efektywności mionowego układu wyzwalania w CMS metodą Tag & Probe Uniwersytet Warszawski - Wydział Fizyki opiekun: dr Artur Kalinowski 1 Plan prezentacji Eksperyment CMS Układ wyzwalania Metoda

Bardziej szczegółowo

Poszukiwania bozonu Higgsa w rozpadzie na dwa leptony τ w eksperymencie CMS

Poszukiwania bozonu Higgsa w rozpadzie na dwa leptony τ w eksperymencie CMS Poszukiwania bozonu Higgsa w rozpadzie na dwa leptony τ w eksperymencie CMS Artur Kalinowski Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski Warszawa, 7 grudnia 2012 DETEKTOR CMS DETEKTOR CMS Masa całkowita : 14

Bardziej szczegółowo

Jak działają detektory. Julia Hoffman

Jak działają detektory. Julia Hoffman Jak działają detektory Julia Hoffman wielki Hadronowy zderzacz Wiązka to pociąg ok. 2800 wagonów - paczek protonowych Każdy wagon wiezie ok.100 mln protonów Energia chemiczna: 80 kg TNT lub 16 kg czekolady

Bardziej szczegółowo

Compact Muon Solenoid

Compact Muon Solenoid Compact Muon Solenoid (po co i jak) Piotr Traczyk CERN Compact ATLAS CMS 2 Muon Detektor CMS był projektowany pod kątem optymalnej detekcji mionów Miony stanowią stosunkowo czysty sygnał Pojawiają się

Bardziej szczegółowo

WYKŁAD 8. Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników

WYKŁAD 8. Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 8 1 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 2.12. 2009 Współczesne eksperymenty-wprowadzenie Detektory Akceleratory Zderzacze LHC Mapa drogowa Tevatron-

Bardziej szczegółowo

WYKŁAD 8. Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników. Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 25.11.2011

WYKŁAD 8. Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników. Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 25.11.2011 Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 8 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 25.11.2011 Współczesne eksperymenty Wprowadzenie Akceleratory Zderzacze Detektory LHC Mapa drogowa Współczesne

Bardziej szczegółowo

Jak działają detektory. Julia Hoffman

Jak działają detektory. Julia Hoffman Jak działają detektory Julia Hoffman wielki Hadronowy zderzacz Wiązka to pociąg ok. 2800 wagonów - paczek protonowych Każdy wagon wiezie ok.100 mln protonów Energia chemiczna: 80 kg TNT lub 16 kg czekolady

Bardziej szczegółowo

Jak działają detektory. Julia Hoffman# Southern Methodist University# Instytut Problemów Jądrowych

Jak działają detektory. Julia Hoffman# Southern Methodist University# Instytut Problemów Jądrowych Jak działają detektory Julia Hoffman# Southern Methodist University# Instytut Problemów Jądrowych LHC# Wiązka to pociąg ok. 2800 paczek protonowych Każda paczka składa się. z ok. 100 mln protonów 160km/h

Bardziej szczegółowo

Badanie funktorów logicznych TTL - ćwiczenie 1

Badanie funktorów logicznych TTL - ćwiczenie 1 adanie funkorów logicznych TTL - ćwiczenie 1 1. Cel ćwiczenia Zapoznanie się z podsawowymi srukurami funkorów logicznych realizowanych w echnice TTL (Transisor Transisor Logic), ich podsawowymi paramerami

Bardziej szczegółowo

Temat: Weryfikacja nienaruszalności bezpieczeństwa SIL struktury sprzętowej realizującej funkcje bezpieczeństwa

Temat: Weryfikacja nienaruszalności bezpieczeństwa SIL struktury sprzętowej realizującej funkcje bezpieczeństwa 1 Lab3: Bezpieczeńswo funkcjonalne i ochrona informacji Tema: Weryfikacja nienaruszalności bezpieczeńswa SIL srukury sprzęowej realizującej funkcje bezpieczeńswa Kryeria probabilisyczne bezpieczeńswa funkcjonalnego

Bardziej szczegółowo

Politechnika Gdańska Wydział Elektrotechniki i Automatyki Katedra Inżynierii Systemów Sterowania. Podstawy Automatyki

Politechnika Gdańska Wydział Elektrotechniki i Automatyki Katedra Inżynierii Systemów Sterowania. Podstawy Automatyki Poliechnika Gdańska Wydział Elekroechniki i Auomayki Kaedra Inżynierii Sysemów Serowania Podsawy Auomayki Repeyorium z Podsaw auomayki Zadania do ćwiczeń ermin T15 Opracowanie: Kazimierz Duzinkiewicz,

Bardziej szczegółowo

Tryger RPC jako część systemu mionowego CMS - analiza pierwszych danych LHC przy energii 7 TeV.

Tryger RPC jako część systemu mionowego CMS - analiza pierwszych danych LHC przy energii 7 TeV. Uniwersytet Warszawski Wydział Fizyki Dominik Bartkiewicz Nr albumu: 234454 Tryger RPC jako część systemu mionowego CMS - analiza pierwszych danych LHC przy energii 7 TeV. Praca magisterska na kierunku

Bardziej szczegółowo

Theory Polish (Poland)

Theory Polish (Poland) Q3-1 Wielki Zderzacz Hadronów (10 points) Przeczytaj Ogólne instrukcje znajdujące się w osobnej kopercie zanim zaczniesz rozwiązywać to zadanie. W tym zadaniu będą rozpatrywane zagadnienia fizyczne zachodzące

Bardziej szczegółowo

Epiphany Wykład II: wprowadzenie

Epiphany Wykład II: wprowadzenie Epiphany 2008 LEP, 2: opady deszczu LHC This morning I visited the place where the street-cleaners dump the rubbish. My God, it was beautiful - Van Gogh 20 krajów europejskich należy do CERN Kraje

Bardziej szczegółowo

Wszechświat czastek elementarnych

Wszechświat czastek elementarnych Wszechświat czastek elementarnych Wykład 9: Współczesne eksperymenty prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych Wykład

Bardziej szczegółowo

Fizyka cząstek elementarnych warsztaty popularnonaukowe

Fizyka cząstek elementarnych warsztaty popularnonaukowe Fizyka cząstek elementarnych warsztaty popularnonaukowe Spotkanie 3 Porównanie modeli rozpraszania do pomiarów na Wielkim Zderzaczu Hadronów LHC i przyszłość fizyki cząstek Rafał Staszewski Maciej Trzebiński

Bardziej szczegółowo

Eksperyment ALICE i plazma kwarkowo-gluonowa

Eksperyment ALICE i plazma kwarkowo-gluonowa Eksperyment ALICE i plazma kwarkowo-gluonowa CERN i LHC Jezioro Genewskie Lotnisko w Genewie tunel LHC (długość 27 km, ok.100m pod powierzchnią ziemi) CERN/Meyrin Gdzie to jest? ok. 100m Tu!!! LHC w schematycznym

Bardziej szczegółowo

ψ przedstawia zależność

ψ przedstawia zależność Ruch falowy 4-4 Ruch falowy Ruch falowy polega na rozchodzeniu się zaburzenia (odkszałcenia) w ośrodku sprężysym Wielkość zaburzenia jes, podobnie jak w przypadku drgań, funkcją czasu () Zaburzenie rozchodzi

Bardziej szczegółowo

Jak to działa: poszukiwanie bozonu Higgsa w eksperymencie CMS. Tomasz Früboes

Jak to działa: poszukiwanie bozonu Higgsa w eksperymencie CMS. Tomasz Früboes Plan wystąpienia: 1.Wprowadzenie 2.Jak szukamy Higgsa na przykładzie kanału H ZZ 4l? 3.Poszukiwanie bozonu Higgsa w kanale ττ μτjet 4.Właściwości nowej cząstki Częste skróty: LHC Large Hadron Collider

Bardziej szczegółowo

POLITECHNIKA POZNAŃSKA Wydział: BMiZ Kierunek: MiBM / KMiU Prowadzący: dr hab. Tomasz Stręk Przygotował: Adrian Norek Plan prezentacji 1. Wprowadzenie 2. Chłodzenie największego na świecie magnesu w CERN

Bardziej szczegółowo

Pobieranie próby. Rozkład χ 2

Pobieranie próby. Rozkład χ 2 Graficzne przedsawianie próby Hisogram Esymaory przykład Próby z rozkładów cząskowych Próby ze skończonej populacji Próby z rozkładu normalnego Rozkład χ Pobieranie próby. Rozkład χ Posać i własności Znaczenie

Bardziej szczegółowo

Różnica bilansowa dla Operatorów Systemów Dystrybucyjnych na lata (którzy dokonali z dniem 1 lipca 2007 r. rozdzielenia działalności)

Różnica bilansowa dla Operatorów Systemów Dystrybucyjnych na lata (którzy dokonali z dniem 1 lipca 2007 r. rozdzielenia działalności) Różnica bilansowa dla Operaorów Sysemów Dysrybucyjnych na laa 2016-2020 (kórzy dokonali z dniem 1 lipca 2007 r. rozdzielenia działalności) Deparamen Rynków Energii Elekrycznej i Ciepła Warszawa 201 Spis

Bardziej szczegółowo

1. Wcześniejsze eksperymenty 2. Podstawowe pojęcia 3. Przypomnienie budowy detektora ATLAS 4. Rozpady bozonów W i Z 5. Tło 6. Detekcja sygnału 7.

1. Wcześniejsze eksperymenty 2. Podstawowe pojęcia 3. Przypomnienie budowy detektora ATLAS 4. Rozpady bozonów W i Z 5. Tło 6. Detekcja sygnału 7. Weronika Biela 1. Wcześniejsze eksperymenty 2. Podstawowe pojęcia 3. Przypomnienie budowy detektora ATLAS 4. Rozpady bozonów W i Z 5. Tło 6. Detekcja sygnału 7. Obliczenie przekroju czynnego 8. Porównanie

Bardziej szczegółowo

Politechnika Częstochowska Wydział Inżynierii Mechanicznej i Informatyki. Sprawozdanie #2 z przedmiotu: Prognozowanie w systemach multimedialnych

Politechnika Częstochowska Wydział Inżynierii Mechanicznej i Informatyki. Sprawozdanie #2 z przedmiotu: Prognozowanie w systemach multimedialnych Poliechnika Częsochowska Wydział Inżynierii Mechanicznej i Informayki Sprawozdanie #2 z przedmiou: Prognozowanie w sysemach mulimedialnych Andrzej Siwczyński Andrzej Rezler Informayka Rok V, Grupa IO II

Bardziej szczegółowo

E k o n o m e t r i a S t r o n a 1. Nieliniowy model ekonometryczny

E k o n o m e t r i a S t r o n a 1. Nieliniowy model ekonometryczny E k o n o m e r i a S r o n a Nieliniowy model ekonomeryczny Jednorównaniowy model ekonomeryczny ma posać = f( X, X,, X k, ε ) gdzie: zmienna objaśniana, X, X,, X k zmienne objaśniające, ε - składnik losowy,

Bardziej szczegółowo

4.2. Obliczanie przewodów grzejnych metodą dopuszczalnego obciążenia powierzchniowego

4.2. Obliczanie przewodów grzejnych metodą dopuszczalnego obciążenia powierzchniowego 4.. Obliczanie przewodów grzejnych meodą dopuszczalnego obciążenia powierzchniowego Meodą częściej sosowaną w prakyce projekowej niż poprzednia, jes meoda dopuszczalnego obciążenia powierzchniowego. W

Bardziej szczegółowo

Ruch płaski. Bryła w ruchu płaskim. (płaszczyzna kierująca) Punkty bryły o jednakowych prędkościach i przyspieszeniach. Prof.

Ruch płaski. Bryła w ruchu płaskim. (płaszczyzna kierująca) Punkty bryły o jednakowych prędkościach i przyspieszeniach. Prof. Ruch płaski Ruchem płaskim nazywamy ruch, podczas kórego wszyskie punky ciała poruszają się w płaszczyznach równoległych do pewnej nieruchomej płaszczyzny, zwanej płaszczyzną kierującą. Punky bryły o jednakowych

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE 4 Badanie stanów nieustalonych w obwodach RL, RC i RLC przy wymuszeniu stałym

ĆWICZENIE 4 Badanie stanów nieustalonych w obwodach RL, RC i RLC przy wymuszeniu stałym ĆWIZENIE 4 Badanie sanów nieusalonych w obwodach, i przy wymuszeniu sałym. el ćwiczenia Zapoznanie się z rozpływem prądów, rozkładem w sanach nieusalonych w obwodach szeregowych, i Zapoznanie się ze sposobami

Bardziej szczegółowo

Akceleratory Cząstek

Akceleratory Cząstek M. Trzebiński Akceleratory cząstek 1/30 Akceleratory Cząstek Maciej Trzebiński Instytut Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauki Praktyki studenckie na LHC IFJ PAN, 23 sierpnia 2016 Obserwacje w makroświecie

Bardziej szczegółowo

IV.4.4 Ruch w polach elektrycznym i magnetycznym. Siła Lorentza. Spektrometry magnetyczne

IV.4.4 Ruch w polach elektrycznym i magnetycznym. Siła Lorentza. Spektrometry magnetyczne r. akad. 005/ 006 IV.4.4 Ruch w polach elektrycznym i magnetycznym. Siła Lorentza. Spektrometry magnetyczne Jan Królikowski Fizyka IBC 1 r. akad. 005/ 006 Pole elektryczne i magnetyczne Pole elektryczne

Bardziej szczegółowo

LHC: program fizyczny

LHC: program fizyczny LHC: program fizyczny Piotr Traczyk CERN Detektory przy LHC Planowane są 4(+2) eksperymenty na LHC ATLAS ALICE CMS LHCb 2 Program fizyczny LHC Model Standardowy i Cząstka Higgsa Poza Model Standardowy:

Bardziej szczegółowo

LHC i po co nam On. Piotr Traczyk CERN

LHC i po co nam On. Piotr Traczyk CERN LHC i po co nam On Piotr Traczyk CERN LHC: po co nam On Piotr Traczyk CERN Detektory przy LHC Planowane są 4(+2) eksperymenty na LHC ATLAS ALICE CMS LHCb 5 Program fizyczny LHC 6 Program fizyczny LHC

Bardziej szczegółowo

Wykład monograficzny 0 1

Wykład monograficzny 0 1 Fizyka zderzeń relatywistycznych ciężkich jonów Wykład 0: LHC okno na Mikroświat Wykład 1: AA: Motywacja, cele fizyczne, akceleratory, eksperymenty Wykład 2: Plazma kwarkowo-gluonowa Wykład 3: Geometria

Bardziej szczegółowo

dr inż. MARCIN MAŁACHOWSKI Instytut Technik Innowacyjnych EMAG

dr inż. MARCIN MAŁACHOWSKI Instytut Technik Innowacyjnych EMAG dr inż. MARCIN MAŁACHOWSKI Insyu Technik Innowacyjnych EMAG Wykorzysanie opycznej meody pomiaru sężenia pyłu do wspomagania oceny paramerów wpływających na możliwość zaisnienia wybuchu osiadłego pyłu węglowego

Bardziej szczegółowo

2.1 Zagadnienie Cauchy ego dla równania jednorodnego. = f(x, t) dla x R, t > 0, (2.1)

2.1 Zagadnienie Cauchy ego dla równania jednorodnego. = f(x, t) dla x R, t > 0, (2.1) Wykład 2 Sruna nieograniczona 2.1 Zagadnienie Cauchy ego dla równania jednorodnego Równanie gań sruny jednowymiarowej zapisać można w posaci 1 2 u c 2 2 u = f(x, ) dla x R, >, (2.1) 2 x2 gdzie u(x, ) oznacza

Bardziej szczegółowo

WYKORZYSTANIE STATISTICA DATA MINER DO PROGNOZOWANIA W KRAJOWYM DEPOZYCIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

WYKORZYSTANIE STATISTICA DATA MINER DO PROGNOZOWANIA W KRAJOWYM DEPOZYCIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH SaSof Polska, el. 12 428 43 00, 601 41 41 51, info@sasof.pl, www.sasof.pl WYKORZYSTANIE STATISTICA DATA MINER DO PROGNOZOWANIA W KRAJOWYM DEPOZYCIE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH Joanna Maych, Krajowy Depozy Papierów

Bardziej szczegółowo

Poszukiwany: bozon Higgsa

Poszukiwany: bozon Higgsa Poszukiwany: bozon Higgsa Higgs widoczny w świetle kolajdera liniowego Fizyka Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych: TESLA & ZEUS Poszukiwane: czastki sypersymetryczne (SUSY) Fizyka Czastek i Oddziaływań

Bardziej szczegółowo

DYNAMIKA KONSTRUKCJI

DYNAMIKA KONSTRUKCJI 10. DYNAMIKA KONSTRUKCJI 1 10. 10. DYNAMIKA KONSTRUKCJI 10.1. Wprowadzenie Ogólne równanie dynamiki zapisujemy w posaci: M d C d Kd =P (10.1) Zapis powyższy oznacza, że równanie musi być spełnione w każdej

Bardziej szczegółowo

Układy sekwencyjne asynchroniczne Zadania projektowe

Układy sekwencyjne asynchroniczne Zadania projektowe Układy sekwencyjne asynchroniczne Zadania projekowe Zadanie Zaprojekować układ dwusopniowej sygnalizacji opycznej informującej operaora procesu o przekroczeniu przez konrolowany paramer warości granicznej.

Bardziej szczegółowo

Ewa Dziawgo Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Analiza wrażliwości modelu wyceny opcji złożonych

Ewa Dziawgo Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Analiza wrażliwości modelu wyceny opcji złożonych DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE X Ogólnopolskie Seminarium Naukowe, 4 6 września 7 w Toruniu Kaedra Ekonomerii i Saysyki, Uniwersye Mikołaja Kopernika w Toruniu Uniwersye Mikołaja Kopernika w Toruniu

Bardziej szczegółowo

Wszechświat czastek elementarnych

Wszechświat czastek elementarnych Wszechświat czastek elementarnych Wykład 8: Współczesne eksperymenty prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych Wykład

Bardziej szczegółowo

Struktura sektorowa finansowania wydatków na B+R w krajach strefy euro

Struktura sektorowa finansowania wydatków na B+R w krajach strefy euro Rozdział i. Srukura sekorowa finansowania wydaków na B+R w krajach srefy euro Rober W. Włodarczyk 1 Sreszczenie W arykule podjęo próbę oceny srukury sekorowej (sekor przedsiębiorsw, sekor rządowy, sekor

Bardziej szczegółowo

PROPOZYCJA NOWEJ METODY OKREŚLANIA ZUŻYCIA TECHNICZNEGO BUDYNKÓW

PROPOZYCJA NOWEJ METODY OKREŚLANIA ZUŻYCIA TECHNICZNEGO BUDYNKÓW Udosępnione na prawach rękopisu, 8.04.014r. Publikacja: Knyziak P., "Propozycja nowej meody określania zuzycia echnicznego budynków" (Proposal Of New Mehod For Calculaing he echnical Deerioraion Of Buildings),

Bardziej szczegółowo

Optymalizacja kryteriów selekcji dla rozpadu Λ+c pμ+μza pomocą wielowymiarowej analizy danych

Optymalizacja kryteriów selekcji dla rozpadu Λ+c pμ+μza pomocą wielowymiarowej analizy danych Optymalizacja kryteriów selekcji dla rozpadu Λ+c pμ+μza pomocą wielowymiarowej analizy danych Maciej Kościelski Jakub Malczewski opiekunowie prof. dr hab. Mariusz Witek mgr inż. Małgorzata Pikies LHCb

Bardziej szczegółowo

Fizyka cząstek elementarnych

Fizyka cząstek elementarnych Wykład III Metody doświadczalne fizyki cząstek elementarnych I Źródła cząstek elementarnych Elektrony, protony i neutrony tworzą otaczającą nas materię. Aby eksperymentować z elektronami wystarczy zjonizować

Bardziej szczegółowo

System zielonych inwestycji (GIS Green Investment Scheme)

System zielonych inwestycji (GIS Green Investment Scheme) PROGRAM PRIORYTETOWY Tyuł programu: Sysem zielonych inwesycji (GIS Green Invesmen Scheme) Część 6) SOWA Energooszczędne oświelenie uliczne. 1. Cel programu Ograniczenie lub uniknięcie emisji dwulenku węgla

Bardziej szczegółowo

Silniki cieplne i rekurencje

Silniki cieplne i rekurencje 6 FOTO 33, Lao 6 Silniki cieplne i rekurencje Jakub Mielczarek Insyu Fizyki UJ Chciałbym Pańswu zaprezenować zagadnienie, kóre pozwala, rozważając emaykę sprawności układu silników cieplnych, zapoznać

Bardziej szczegółowo

Całka nieoznaczona Andrzej Musielak Str 1. Całka nieoznaczona

Całka nieoznaczona Andrzej Musielak Str 1. Całka nieoznaczona Całka nieoznaczona Andrzej Musielak Sr Całka nieoznaczona Całkowanie o operacja odwrona do liczenia pochodnych, zn.: f()d = F () F () = f() Z definicji oraz z abeli pochodnych funkcji elemenarnych od razu

Bardziej szczegółowo

PROGNOZOWANIE I SYMULACJE. mgr Żaneta Pruska. Ćwiczenia 2 Zadanie 1

PROGNOZOWANIE I SYMULACJE. mgr Żaneta Pruska. Ćwiczenia 2 Zadanie 1 PROGNOZOWANIE I SYMULACJE mgr Żanea Pruska Ćwiczenia 2 Zadanie 1 Firma Alfa jes jednym z głównych dosawców firmy Bea. Ilość produku X, wyrażona w ysiącach wyprodukowanych i dosarczonych szuk firmie Bea,

Bardziej szczegółowo

Cząstki elementarne wprowadzenie. Krzysztof Turzyński Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski

Cząstki elementarne wprowadzenie. Krzysztof Turzyński Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski Cząstki elementarne wprowadzenie Krzysztof Turzyński Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski Historia badania struktury materii XVII w.: ruch gwiazd i planet, zasady dynamiki, teoria grawitacji, masa jako

Bardziej szczegółowo

dr Bartłomiej Rokicki Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Wydział Nauk Ekonomicznych UW

dr Bartłomiej Rokicki Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Wydział Nauk Ekonomicznych UW Kaedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Wydział Nauk Ekonomicznych UW Sposoby usalania płac w gospodarce Jednym z głównych powodów, dla kórych na rynku pracy obserwujemy poziom bezrobocia wyższy

Bardziej szczegółowo

Perspektywy fizyki czastek elementarnych

Perspektywy fizyki czastek elementarnych Perspektywy fizyki czastek elementarnych Wykład XIII Nowe projekty akceleratorowe: CLIC ( VLHC ( Photon Collider zderzenia ) Elementy fizyki czastek elementarnych ) fabryki neutrin Astro-cz astki?!...

Bardziej szczegółowo

2. Wprowadzenie. Obiekt

2. Wprowadzenie. Obiekt POLITECHNIKA WARSZAWSKA Insyu Elekroenergeyki, Zakład Elekrowni i Gospodarki Elekroenergeycznej Bezpieczeńswo elekroenergeyczne i niezawodność zasilania laoraorium opracował: prof. dr ha. inż. Józef Paska,

Bardziej szczegółowo

r. akad. 2008/2009 V. Precyzyjne testy Modelu Standardowego w LEP, TeVatronie i LHC

r. akad. 2008/2009 V. Precyzyjne testy Modelu Standardowego w LEP, TeVatronie i LHC V. Precyzyjne testy Modelu Standardowego w LEP, TeVatronie i LHC 1 V.1 WYNIKI LEP 2 e + e - Z 0 Calkowity przekroj czynny 3 4 r. akad. 2008/2009 s Q N 3 4 s M s N Q I M 12 s ) M (s s s 2 f C 2 Z C f f

Bardziej szczegółowo

Obserwacja Nowej Cząstki o Masie 125 GeV

Obserwacja Nowej Cząstki o Masie 125 GeV Obserwacja Nowej Cząstki o Masie 125 GeV Eksperyment CMS, CERN 4 lipca 2012 Streszczenie Na wspólnym seminarium w CERN i na konferencji ICHEP 2012 [1] odbywającej się w Melbourne, naukowcy pracujący przy

Bardziej szczegółowo

Analiza danych LHC w poszukiwaniu rezonansów w rozkładzie masy niezmienniczej dwóch mionów.

Analiza danych LHC w poszukiwaniu rezonansów w rozkładzie masy niezmienniczej dwóch mionów. Uniwersytet Warszawski Wydział Fizyki Robert Boniecki Nr albumu: 7683 Analiza danych LHC w poszukiwaniu rezonansów w rozkładzie masy niezmienniczej dwóch mionów. Praca licencjacka na kierunku fizyka Praca

Bardziej szczegółowo

POMIAR PARAMETRÓW SYGNAŁOW NAPIĘCIOWYCH METODĄ PRÓKOWANIA I CYFROWEGO PRZETWARZANIA SYGNAŁU

POMIAR PARAMETRÓW SYGNAŁOW NAPIĘCIOWYCH METODĄ PRÓKOWANIA I CYFROWEGO PRZETWARZANIA SYGNAŁU Pomiar paramerów sygnałów napięciowych. POMIAR PARAMERÓW SYGNAŁOW NAPIĘCIOWYCH MEODĄ PRÓKOWANIA I CYFROWEGO PRZEWARZANIA SYGNAŁU Cel ćwiczenia Poznanie warunków prawidłowego wyznaczania elemenarnych paramerów

Bardziej szczegółowo

Artur Kalinowski WYBRANE ASPEKTY POSZUKIWA BOZONU HIGGSA Z MODELU STANDARDOWEGO W ZDERZENIACH PROTON PROTON W EKSPERYMENCIE CMS PRZY LHC

Artur Kalinowski WYBRANE ASPEKTY POSZUKIWA BOZONU HIGGSA Z MODELU STANDARDOWEGO W ZDERZENIACH PROTON PROTON W EKSPERYMENCIE CMS PRZY LHC Artur Kalinowski WYBRANE ASPEKTY POSZUKIWA BOZONU HIGGSA Z MODELU STANDARDOWEGO W ZDERZENIACH PROTON PROTON W EKSPERYMENCIE CMS PRZY LHC WYBRANE ASPEKTY POSZUKIWA BOZONU HIGGSA Z MODELU STANDARDOWEGO W

Bardziej szczegółowo

PROGNOZOWANIE I SYMULACJE EXCEL 2 AUTOR: MARTYNA MALAK PROGNOZOWANIE I SYMULACJE EXCEL 2 AUTOR: MARTYNA MALAK

PROGNOZOWANIE I SYMULACJE EXCEL 2 AUTOR: MARTYNA MALAK PROGNOZOWANIE I SYMULACJE EXCEL 2 AUTOR: MARTYNA MALAK 1 PROGNOZOWANIE I SYMULACJE 2 hp://www.oucome-seo.pl/excel2.xls DODATEK SOLVER WERSJE EXCELA 5.0, 95, 97, 2000, 2002/XP i 2003. 3 Dodaek Solver jes dosępny w menu Narzędzia. Jeżeli Solver nie jes dosępny

Bardziej szczegółowo

Na tropach czastki Higgsa

Na tropach czastki Higgsa Na tropach czastki Higgsa Wykład inauguracyjny 2004/2005 A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Na tropach czastki Higgsa Wykład inauguracyjny 2004/2005

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE NR 43 U R I (1)

ĆWICZENIE NR 43 U R I (1) ĆWCZENE N 43 POMY OPO METODĄ TECHNCZNĄ Cel ćwiczenia: wyznaczenie warości oporu oporników poprzez pomiary naężania prądu płynącego przez opornik oraz napięcia na oporniku Wsęp W celu wyznaczenia warości

Bardziej szczegółowo

Korekcja energii dżetów w eksperymencie CMS

Korekcja energii dżetów w eksperymencie CMS Maciej Misiura Wydział Fizyki UW opiekun: dr Artur Kalinowski Wstęp O czym seminarium? Zmierzyliśmy energię dżetu w CMS. Jak ona ma się do energii na poziomie hadronowym? Dlaczego taki temat? Zagadnienie

Bardziej szczegółowo

METROLOGICZNE WŁASNOŚCI SYSTEMU BADAWCZEGO

METROLOGICZNE WŁASNOŚCI SYSTEMU BADAWCZEGO PROBLEY NIEONWENCJONALNYCH ŁADÓW ŁOŻYSOWYCH Łódź, 4 maja 999 r. Jadwiga Janowska, Waldemar Oleksiuk Insyu ikromechaniki i Fooniki, Poliechnika Warszawska ETROLOGICZNE WŁASNOŚCI SYSTE BADAWCZEGO SŁOWA LCZOWE:

Bardziej szczegółowo

ESTYMACJA KRZYWEJ DOCHODOWOŚCI STÓP PROCENTOWYCH DLA POLSKI

ESTYMACJA KRZYWEJ DOCHODOWOŚCI STÓP PROCENTOWYCH DLA POLSKI METODY ILOŚCIOWE W BADANIACH EKONOMICZNYCH Tom XIII/3, 202, sr. 253 26 ESTYMACJA KRZYWEJ DOCHODOWOŚCI STÓP PROCENTOWYCH DLA POLSKI Adam Waszkowski Kaedra Ekonomiki Rolnicwa i Międzynarodowych Sosunków

Bardziej szczegółowo

WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE

WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE Wnioskowanie saysyczne w ekonomerycznej analizie procesu produkcyjnego / WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE W EKONOMETRYCZNEJ ANAIZIE PROCESU PRODUKCYJNEGO Maeriał pomocniczy: proszę przejrzeć srony www.cyf-kr.edu.pl/~eomazur/zadl4.hml

Bardziej szczegółowo

PROGNOZOWANIE I SYMULACJE EXCEL 2 PROGNOZOWANIE I SYMULACJE EXCEL AUTOR: ŻANETA PRUSKA

PROGNOZOWANIE I SYMULACJE EXCEL 2 PROGNOZOWANIE I SYMULACJE EXCEL AUTOR: ŻANETA PRUSKA 1 PROGNOZOWANIE I SYMULACJE EXCEL 2 AUTOR: mgr inż. ŻANETA PRUSKA DODATEK SOLVER 2 Sprawdzić czy w zakładce Dane znajduję się Solver 1. Kliknij przycisk Microsof Office, a nasępnie kliknij przycisk Opcje

Bardziej szczegółowo

Poszukiwania mezonu B s w eksperymencie CMS

Poszukiwania mezonu B s w eksperymencie CMS Uniwersytet Warszawski Wydział Fizyki Piotr Kuszaj Nr albumu: 277903 Poszukiwania mezonu B s w eksperymencie CMS Praca licencjacka na kierunku Fizyka Praca wykonana pod kierunkiem dr. Marcina Koneckiego

Bardziej szczegółowo

Ochrona przeciwpożarowa

Ochrona przeciwpożarowa 17 Wykonanie w wersji ogniochronnej łączników Schöck Isokorb dla połączeń żelbe/żelbe Każdy elemen Schöck Isokorb do łączenia żelbe/żelbe jes dosępny również w wersji ogniochronnej (oznaczenie np. Schöck

Bardziej szczegółowo

LHC klucz do Mikroświata

LHC klucz do Mikroświata LHC klucz do Mikroświata Barbara Wosiek Dzień Otwarty, IFJ PAN 26.09.2008 1 LHC Large Hadron Collider Wielki Zderzacz Hadronów Gigantyczny akcelerator cząstek w Europejskim Ośrodku Fizyki Cząstek CERN

Bardziej szczegółowo

ANALIZA, PROGNOZOWANIE I SYMULACJA / Ćwiczenia 1

ANALIZA, PROGNOZOWANIE I SYMULACJA / Ćwiczenia 1 ANALIZA, PROGNOZOWANIE I SYMULACJA / Ćwiczenia 1 mgr inż. Żanea Pruska Maeriał opracowany na podsawie lieraury przedmiou. Zadanie 1 Firma Alfa jes jednym z głównych dosawców firmy Bea. Ilość produku X,

Bardziej szczegółowo

Oddziaływania elektrosłabe

Oddziaływania elektrosłabe Oddziaływania elektrosłabe X ODDZIAŁYWANIA ELEKTROSŁABE Fizyka elektrosłaba na LEPie Liczba pokoleń. Bardzo precyzyjne pomiary. Obserwacja przypadków. Uniwersalność leptonów. Mieszanie kwarków. Macierz

Bardziej szczegółowo

Wszechświat czastek elementarnych

Wszechświat czastek elementarnych Wszechświat czastek elementarnych Wykład 7: Współczesne eksperymenty prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych Wykład

Bardziej szczegółowo

Wszechświat czastek elementarnych

Wszechświat czastek elementarnych Wszechświat czastek elementarnych Wykład 6: prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych Wykład 6: 27 marca 2013 p.1/43

Bardziej szczegółowo

Bozon Higgsa prawda czy kolejny fakt prasowy?

Bozon Higgsa prawda czy kolejny fakt prasowy? Bozon Higgsa prawda czy kolejny fakt prasowy? Sławomir Stachniewicz, IF PK 1. Standardowy model cząstek elementarnych Model Standardowy to obecnie obowiązująca teoria cząstek elementarnych, które są składnikami

Bardziej szczegółowo

System wyzwalania i filtracji w eksperymencie ATLAS na LHC

System wyzwalania i filtracji w eksperymencie ATLAS na LHC System wyzwalania i filtracji w eksperymencie ATLAS na LHC Tomasz Bołd, AGH Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej Katedra Oddziaływań i Detekcji Cząstek 1 Plan Przedstawienie problemu Historia Podstawowe

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 119. Tabela II. Część P19. Wyznaczanie okresu drgań masy zawieszonej na sprężynie. Nr wierzchołka 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Ćwiczenie 119. Tabela II. Część P19. Wyznaczanie okresu drgań masy zawieszonej na sprężynie. Nr wierzchołka 0 1 2 3 4 5 6 7 8 2012 Kaedra Fizyki SGGW Nazwisko... Daa... Nr na liście... Imię... Wydział... Dzień yg.... Godzina... Ruch harmoniczny prosy masy na sprężynie Tabela I: Część X19. Wyznaczanie sałej sprężyny Położenie

Bardziej szczegółowo

Wyznaczanie temperatury i wysokości podstawy chmur

Wyznaczanie temperatury i wysokości podstawy chmur Wyznaczanie emperaury i wysokości podsawy chmur Czas rwania: 10 minu Czas obserwacji: dowolny Wymagane warunki meeorologiczne: pochmurnie lub umiarkowane zachmurzenie Częsoliwość wykonania: 1 raz w ciągu

Bardziej szczegółowo

C d u. Po podstawieniu prądu z pierwszego równania do równania drugiego i uporządkowaniu składników lewej strony uzyskuje się:

C d u. Po podstawieniu prądu z pierwszego równania do równania drugiego i uporządkowaniu składników lewej strony uzyskuje się: Zadanie. Obliczyć przebieg napięcia na pojemności C w sanie przejściowym przebiegającym przy nasępującej sekwencji działania łączników: ) łączniki Si S są oware dla < 0, ) łącznik S zamyka się w chwili

Bardziej szczegółowo

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE

DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE IX Ogólnopolskie Seminarium Naukowe, 6 8 września 005 w Toruniu Kaedra Ekonomerii i Saysyki, Uniwersye Mikołaja Kopernika w Toruniu Pior Fiszeder Uniwersye Mikołaja Kopernika

Bardziej szczegółowo

Dendrochronologia Tworzenie chronologii

Dendrochronologia Tworzenie chronologii Dendrochronologia Dendrochronologia jes nauką wykorzysującą słoje przyrosu rocznego drzew do określania wieku (daowania) obieków drewnianych (budynki, przedmioy). Analizy różnych paramerów słojów przyrosu

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE 7 WYZNACZANIE LOGARYTMICZNEGO DEKREMENTU TŁUMIENIA ORAZ WSPÓŁCZYNNIKA OPORU OŚRODKA. Wprowadzenie

ĆWICZENIE 7 WYZNACZANIE LOGARYTMICZNEGO DEKREMENTU TŁUMIENIA ORAZ WSPÓŁCZYNNIKA OPORU OŚRODKA. Wprowadzenie ĆWICZENIE 7 WYZNACZIE LOGARYTMICZNEGO DEKREMENTU TŁUMIENIA ORAZ WSPÓŁCZYNNIKA OPORU OŚRODKA Wprowadzenie Ciało drgające w rzeczywisym ośrodku z upływem czasu zmniejsza ampliudę drgań maleje energia mechaniczna

Bardziej szczegółowo

LABORATORIUM PODSTAWY ELEKTRONIKI Badanie Bramki X-OR

LABORATORIUM PODSTAWY ELEKTRONIKI Badanie Bramki X-OR LORTORIUM PODSTWY ELEKTRONIKI adanie ramki X-OR 1.1 Wsęp eoreyczny. ramka XOR ramka a realizuje funkcję logiczną zwaną po angielsku EXLUSIVE-OR (WYŁĄZNIE LU). Polska nazwa brzmi LO. Funkcję EX-OR zapisuje

Bardziej szczegółowo

ĆWICZENIE 2. BADANIE WAHADEŁ SPRZĘŻONYCH.

ĆWICZENIE 2. BADANIE WAHADEŁ SPRZĘŻONYCH. ĆWICZENIE BADANIE WAHADEŁ SPRZĘŻONYCH Wahadło sprzężone Weźmy pod uwagę układ złożony z dwóch wahadeł o długościach połączonych sprężyną o współczynniku kierującym k Rys Na wahadło działa siła będąca składową

Bardziej szczegółowo

ZASTOSOWANIE METODY OBLICZEŃ UPROSZCZONYCH DO WYZNACZANIA CZASU JAZDY POCIĄGU NA SZLAKU

ZASTOSOWANIE METODY OBLICZEŃ UPROSZCZONYCH DO WYZNACZANIA CZASU JAZDY POCIĄGU NA SZLAKU PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 87 Transpor 01 Jarosław Poznański Danua Żebrak Poliechnika Warszawska, Wydział Transporu ZASTOSOWANIE METODY OBLICZEŃ UPROSZCZONYCH DO WYZNACZANIA CZASU JAZDY

Bardziej szczegółowo

WYKORZYSTANIE TESTU OSTERBERGA DO STATYCZNYCH OBCIĄŻEŃ PRÓBNYCH PALI

WYKORZYSTANIE TESTU OSTERBERGA DO STATYCZNYCH OBCIĄŻEŃ PRÓBNYCH PALI Prof. dr hab.inż. Zygmun MEYER Poliechnika zczecińska, Kaedra Geoechniki Dr inż. Mariusz KOWALÓW, adres e-mail m.kowalow@gco-consul.com Geoechnical Consuling Office zczecin WYKORZYAIE EU OERERGA DO AYCZYCH

Bardziej szczegółowo

Rozdział 4 Instrukcje sekwencyjne

Rozdział 4 Instrukcje sekwencyjne Rozdział 4 Insrukcje sekwencyjne Lisa insrukcji sekwencyjnych FBs-PLC przedsawionych w niniejszym rozdziale znajduje się w rozdziale 3.. Zasady kodowania przy zasosowaniu ych insrukcji opisane są w rozdziale

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ LEKCJI FIZYKI Z WYKORZYSTANIEM FILMU PĘDZĄCE CZĄSTKI.

SCENARIUSZ LEKCJI FIZYKI Z WYKORZYSTANIEM FILMU PĘDZĄCE CZĄSTKI. SCENARIUSZ LEKCJI FIZYKI Z WYKORZYSTANIEM FILMU PĘDZĄCE CZĄSTKI. SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie. II. Części lekcji. 1. Część wstępna. 2. Część realizacji. 3. Część podsumowująca. III. Karty pracy. 1. Karta

Bardziej szczegółowo

WYTRZYMAŁOŚĆ KOMPOZYTÓW WARSTWOWYCH

WYTRZYMAŁOŚĆ KOMPOZYTÓW WARSTWOWYCH WYTRZYMAŁOŚĆ KOMPOZYTÓW WARTWOWYCH Zagadnienia wyrzymałościowe w przypadku maeriałów kompozyowych, a mówiąc ściślej włóknisych kompozyów warswowych (np. laminay zbrojone włóknami) należy rozparywać na

Bardziej szczegółowo

Zderzenia relatywistyczne

Zderzenia relatywistyczne Zderzenia relatywistyczne Fizyka I (B+C) Wykład XVIII: Zderzenia nieelastyczne Energia progowa Rozpady czastek Neutrina Zderzenia relatywistyczne Zderzenia nieelastyczne Zderzenia elastyczne - czastki

Bardziej szczegółowo

Wszystko, co kiedykolwiek chcieliście wiedzieć o CERNie i o fizyce cząstek

Wszystko, co kiedykolwiek chcieliście wiedzieć o CERNie i o fizyce cząstek Wszystko, co kiedykolwiek chcieliście wiedzieć o CERNie i o fizyce cząstek i jeszcze kilka, których nie chcieliście wiedzieć, ale i tak się dowiecie mgr inż. Małgorzata Janik - majanik@cern.ch mgr inż.

Bardziej szczegółowo

Równania różniczkowe. Lista nr 2. Literatura: N.M. Matwiejew, Metody całkowania równań różniczkowych zwyczajnych.

Równania różniczkowe. Lista nr 2. Literatura: N.M. Matwiejew, Metody całkowania równań różniczkowych zwyczajnych. Równania różniczkowe. Lisa nr 2. Lieraura: N.M. Mawiejew, Meody całkowania równań różniczkowych zwyczajnych. W. Krysicki, L. Włodarski, Analiza Maemayczna w Zadaniach, część II 1. Znaleźć ogólną posać

Bardziej szczegółowo

WSTĘP DO ELEKTRONIKI

WSTĘP DO ELEKTRONIKI WSTĘP DO ELEKTRONIKI Część I Napięcie, naężenie i moc prądu elekrycznego Sygnały elekryczne i ich klasyfikacja Rodzaje układów elekronicznych Janusz Brzychczyk IF UJ Elekronika Dziedzina nauki i echniki

Bardziej szczegółowo

Drgania elektromagnetyczne obwodu LCR

Drgania elektromagnetyczne obwodu LCR Ćwiczenie 61 Drgania elekromagneyczne obwodu LCR Cel ćwiczenia Obserwacja drgań łumionych i przebiegów aperiodycznych w obwodzie LCR. Pomiar i inerpreacja paramerów opisujących obserwowane przebiegi napięcia

Bardziej szczegółowo

PROGNOZOWANIE W ZARZĄDZANIU PRZEDSIĘBIORSTWEM

PROGNOZOWANIE W ZARZĄDZANIU PRZEDSIĘBIORSTWEM PROGNOZOWANIE W ZARZĄDZANIU PRZEDSIĘBIORSTWEM prof. dr hab. Paweł Dimann 1 Znaczenie prognoz w zarządzaniu firmą Zarządzanie firmą jes nieusannym procesem podejmowania decyzji, kóry może być zdefiniowany

Bardziej szczegółowo

Autoreferat Opis dorobku i osiągnięć naukowych

Autoreferat Opis dorobku i osiągnięć naukowych Załącznik nr 2a do Wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego (file: Konecki_autoreferatPL.pdf) dr Marcin Konecki, Uniwersytet Warszawski, Wydział Fizyki Warszawa, 30 grudnia 2014 r. Autoreferat

Bardziej szczegółowo

Nadprzewodniki. W takich materiałach kiedy nastąpi przepływ prądu może on płynąć nawet bez przyłożonego napięcia przez długi czas! )Ba 2. Tl 0.2.

Nadprzewodniki. W takich materiałach kiedy nastąpi przepływ prądu może on płynąć nawet bez przyłożonego napięcia przez długi czas! )Ba 2. Tl 0.2. Nadprzewodniki Pewna klasa materiałów wykazuje prawie zerową oporność (R=0) poniżej pewnej temperatury zwanej temperaturą krytyczną T c Większość przewodników wykazuje nadprzewodnictwo dopiero w temperaturze

Bardziej szczegółowo

Po co nam CERN? Po co nam LHC? Piotr Traczyk

Po co nam CERN? Po co nam LHC? Piotr Traczyk Po co nam CERN? Po co nam LHC? Piotr Traczyk Sympozjum IPJ Plan 1)Wstęp Po co nam LHC? 2)Eksperymenty w CERNie w których bierzemy udział COMPASS LHCb ALICE CMS 3)Podsumowanie 2 Po co nam LHC? Po co kopać

Bardziej szczegółowo

Wskazówki projektowe do obliczania nośności i maksymalnego zanurzenia statku rybackiego na wstępnym etapie projektowania

Wskazówki projektowe do obliczania nośności i maksymalnego zanurzenia statku rybackiego na wstępnym etapie projektowania CEPOWSKI omasz 1 Wskazówki projekowe do obliczania nośności i maksymalnego zanurzenia saku rybackiego na wsępnym eapie projekowania WSĘP Celem podjęych badań było opracowanie wskazówek projekowych do wyznaczania

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO

UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO M O N I T O R UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO Warszawa, 30 maja 2006 r. Nr 6 Poz. 90 ZARZĄDZENIE NR 16 SENATU UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO zmieniające Zarządzenie Nr 8 Rektora UW z dnia 31 sierpnia 2004 r. w

Bardziej szczegółowo

Wykład FIZYKA I. 2. Kinematyka punktu materialnego. Dr hab. inż. Władysław Artur Woźniak

Wykład FIZYKA I. 2. Kinematyka punktu materialnego. Dr hab. inż. Władysław Artur Woźniak Wykład FIZYKA I. Kinemayka punku maerialnego Kaedra Opyki i Fooniki Wydział Podsawowych Problemów Techniki Poliechnika Wrocławska hp://www.if.pwr.wroc.pl/~wozniak/fizyka1.hml Miejsce konsulacji: pokój

Bardziej szczegółowo