Raport Roczny Płynność sektora bankowego Instrumenty polityki pieniężnej NBP

Transkrypt

1 Raport Roczny 2013 Płynność sektora bankowego Instrumenty polityki pieniężnej NBP

2 Raport Roczny 2013 Płynność sektora bankowego Instrumenty polityki pieniężnej NBP Warszawa, 2014

3 Opracował: Departament Operacji Krajowych NBP Redakcja: Krzysztof Senderowicz Agnieszka Strużyńska Tomasz Świst Zespół autorski: Dorota Czosnyka Małgorzata Dudek Iwona Durka Krzysztof Jankowski Renata Kowalewska Katarzyna Kowalska Jadwiga Mińczuk Ewa Sawicka Tomasz Świst Jan Wawryniuk Ewa Wilk Iwona Wojciechowska Skład i druk: Drukarnia NBP Wydał: Narodowy Bank Polski Departament Edukacji i Wydawnictw Warszawa ul. Świętokrzyska 11/21 tel.: Copyright Narodowy Bank Polski, 2014

4 Spis treści Wprowadzenie 5 Rozdział 1. Płynność sektora bankowego Sytuacja płynnościowa w 2013 r Wpływ czynników autonomicznych na zmiany płynności sektora bankowego Skup i sprzedaż walut przez NBP Pieniądz gotówkowy Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym 16 Rozdział 2. Instrumenty polityki pieniężnej Stopa procentowa Rezerwa obowiązkowa Operacje otwartego rynku Operacje podstawowe Operacje dostrajające Operacje strukturalne Operacje depozytowo-kredytowe Depozyt na koniec dnia Kredyt lombardowy 25 Rozdział 3. Pozostałe operacje Kredyt techniczny Kredyt w ciągu dnia w euro 28 Rozdział 4. Kształtowanie stawki POLONIA 29 Glosariusz 33 Załączniki 37 Załącznik 1. Zmienność stóp procentowych w latach Załącznik 2. Instrumenty NBP w latach Załącznik 3. Operacje podstawowe w 2013 r. 40

5 Spis treści Załącznik 4. Operacje dostrajające w 2013 r. 41 Załącznik 5. Umowy z Ministerstwem Finansów 42 Załącznik 6. Banki Dealerzy Rynku Pieniężnego w 2013 r. 43 Załącznik 7. Informacja dzienna (stan na koniec miesiąca) 45 Spis tabel 46 Spis wykresów 47

6 Wprowadzenie Wprowadzenie

7 Wprowadzenie Wprowadzenie Polityka pieniężna Narodowego Banku Polskiego (NBP) w 2013 r. prowadzona była zgodnie z Założeniami polityki pieniężnej na 2013 rok. Podstawowym jej celem, podobnie jak w latach poprzednich, było dążenie do utrzymania inflacji w średnim okresie na poziomie 2,5%, przy jednoczesnym sprzyjaniu zrównoważonemu wzrostowi gospodarczemu. Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej jest stopa procentowa. Rada Polityki Pieniężnej (RPP), określając podstawowe stopy procentowe NBP, wyznacza rentowność instrumentów polityki pieniężnej. Zmiany poziomu stopy referencyjnej NBP określają kierunek polityki pieniężnej i przekładają się na kształtowanie się stawek rynkowych. Stopa depozytowa i stopa lombardowa wyznaczają pasmo wahań (symetryczne względem stopy referencyjnej) stopy procentowej O/N (overnight) na rynku międzybankowym. W 2013 r. Rada Polityki Pieniężnej sześciokrotnie podejmowała decyzję o obniżeniu podstawowych stóp procentowych NBP, w tym stopy referencyjnej, z zachowaniem korytarza wahań krótkoterminowych stawek rynkowych +/ 1,5 pkt proc. Na koniec 2013 r. stopa referencyjna wyniosła 2,50%, stopa depozytowa 1,00%, stopa lombardowa zaś 4,00%. W stosunku do końca poprzedniego roku stopy procentowe zostały obniżone o 1,75 pkt proc. Realizacja przyjętych założeń polityki pieniężnej odbywa się za pośrednictwem przeprowadzania operacji otwartego rynku, za pomocą których NBP wpływa na płynność sektora bankowego. W 2013 r. podstawowe operacje otwartego rynku polegały na regularnej emisji 7-dniowych bonów pieniężnych NBP, natomiast operacje dostrajające na regularnej (w ostatnim dniu okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej) oraz nieregularnej emisji bonów pieniężnych o terminach zapadalności krótszych niż operacje podstawowe. Rentowność tych papierów wartościowych określona była na poziomie stopy referencyjnej NBP. Dostęp do operacji podstawowych i dostrajających otwartego rynku miały wszystkie banki spełniające określone przez NBP warunki, a do operacji podstawowych również Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG). Na początku 2013 r. status Dealera Rynku Pieniężnego miało 15 banków najbardziej aktywnych na rynku pieniężnym i walutowym. W ciągu roku status ten utraciły 4 banki. W 2013 r. banki komercyjne korzystały z udostępnianych przez NBP operacji depozytowo- -kredytowych, które ułatwiały zarządzanie bieżącą płynnością. Banki mogły uzupełniać niedobory płynności za pomocą kredytu lombardowego, a nadwyżki lokować w NBP w formie depozytu na koniec dnia. W 2013 r. NBP nie przeprowadzał operacji strukturalnych, których celem jest długoterminowa zmiana płynności w sektorze bankowym. Bardzo intensywny przyrost płynności sektora bankowego na przełomie 2012 i 2013 r. (o blisko 22 mld zł w okresie listopad 2012 styczeń 2013 r., z tego 21,2 mld zł w wyniku skupu walut obcych przez NBP w tym okresie) spowodował, że wartość średnioroczna krótkoterminowej płynności sektora bankowego w 2013 r. wyniosła 126 mld 541 mln zł, co oznacza jej zwięk- 6 Narodowy Bank Polski

8 Wprowadzenie Tabela I. Operacje otwartego rynku, repo, swap walutowy oraz depozytowo-kredytowe w latach (w mln zł) Okres Bony pieniężne Operacje repo Operacje swap walutowy depozyt na koniec dnia Operacje depozytowo-kredytowe kredyt lombardowy saldo (depozyt kredyt) Uwaga: wartości podano w ujęciu średniorocznym w okresach utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Źródło: NBP. Tabela II. Kształtowanie się stawek rynkowych w latach Okres Średnia stopa referencyjna (w %)* Odchylenie stóp od stopy referencyjnej (w pkt bazowych, średnioroczne)** O/N SW 2W 1M POLONIA , , , , , , , , , , , , , * Średnia stopa referencyjna ważona była długością okresu jej obowiązywania. ** Odchylenia stóp od stopy referencyjnej zastosowano jednolitą bazę 365 dni w roku. Źródło: NBP. szenie o 30 mld 235 mln zł, tj. o 31,4% w stosunku do roku wcześniejszego. W ciągu 2013 r. poziom krótkoterminowej płynności ulegał niewielkim wahaniom (w granicach 123,5 129,0 mld zł) i jej przyrost w ujęciu grudzień 2013 r. do grudnia 2012 r. wyniósł 6,6 mld zł. Rok 2013 charakteryzował się mniejszą niż 2012 r. zmiennością stawki POLONIA. W wyniku stosowania podstawowych operacji otwartego rynku, a także regularnych i nieregularnych operacji dostrajających, wykorzystywanych do stabilizowania rynkowych stóp procentowych w okresach ich zwiększonej zmienności, średnie absolutne odchylenie stawki POLONIA od stopy referencyjnej w 2013 r. wyniosło 18 pkt bazowych (w 2012 r. 21 pkt bazowych). Raport Roczny Płynność sektora bankowego. Instrumenty polityki pieniężnej NBP 7

9 Wprowadzenie Zmienność stawki POLONIA (mierzona odchyleniem standardowym) zmalała do 20 pkt bazowych z 21 pkt bazowych w 2012 r. Stosowanym przez NBP rozwiązaniem, sprzyjającym ograniczaniu wahań krótkoterminowych stóp procentowych i stabilizowaniu płynności sektora bankowego, jest rezerwa obowiązkowa. W 2013 r., podobnie jak w latach poprzednich, banki zobowiązane były do utrzymania na rachunkach w NBP w okresach rezerwy obowiązkowej środków na poziomie średnim nie niższym od wartości rezerwy wymaganej. W 2013 r. podstawowa stopa rezerwy obowiązkowej nie zmieniła się i wyniosła 3,5%. Wahania poziomu płynności sektora bankowego w poszczególnych miesiącach 2013 r. wynikały ze zmian kształtujących ją czynników autonomicznych. W szczególności, do wzrostu płynności przyczynił się skup walut obcych przez NBP, a także wpłata z zysku NBP do budżetu państwa. Z kolei wśród czynników oddziałujących w kierunku ograniczenia poziomu płynności największe znaczenie miał przyrost poziomu pieniądza gotówkowego w obiegu oraz przyrost poziomu rezerwy wymaganej banków. 8 Narodowy Bank Polski

10 Rozdział 1 Płynność sektora bankowego

11 Rozdział 1 Płynność sektora bankowego 1.1. Sytuacja płynnościowa w 2013 r. W 2013 r. polityka pieniężna była prowadzona podobnie jak w latach poprzednich w warunkach nadpłynności sektora bankowego. Krótkoterminowa płynność sektora bankowego (mierzona saldem emisji bonów pieniężnych NBP i operacji depozytowo-kredytowych) ulegała niewielkim wahaniom i w poszczególnych miesiącach kształtowała się w granicach 123,5 129,0 mld zł. Wykres 1.1 przedstawia kształtowanie się krótkoterminowej płynności w ujęciu średniomiesięcznym. Wykres 1.1. Krótkoterminowa płynność sektora bankowego w 2013 r mln zł I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Źródło: NBP. Bony pieniężne NBP (operacje podstawowe) Bony pieniężne NBP (operacje dostrajające) Saldo operacji depozytowo-kredytowych W grudniu 2013 r. średni poziom krótkoterminowej płynności sektora bankowego wyniósł 123 mld 485 mln zł i był wyższy o 6 mld 562 mln zł, tj. o 5,6%, w porównaniu z grudniem 2012 r. Wśród czynników autonomicznych wpływających na wzrost płynności największe znaczenie miał skup walut obcych przez NBP ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej (w szczególności z funduszy strukturalnych i Wspólnej Polityki Rolnej) oraz skup z rachunku walutowego Ministerstwa Finansów prowadzonego w NBP. Łączne saldo skupu i sprzedaży walut zwiększyło płynność sektora bankowego w ujęciu średnim, grudzień 2013 do grudnia 2012 r., o 12 mld 77 mln zł. Należy zaznaczyć, że skup walut obcych przez NBP miał głównie miejsce w I połowie 2013 r., natomiast w II połowie roku skup ten był stosunkowo niski. W II połowie roku Ministerstwo Finansów (zwłaszcza po konsolidacji rachunków walutowych) dokonywało zamiany walut obcych na ogół na rynku walutowym w kraju, a nie w banku centralnym. Duży wpływ na zwiększenie płynności sektora bankowego miała wpłata z zysku Narodowego Banku Polskiego za 2012 r. do budżetu państwa w dniu 25 czerwca 2013 r. w wysokości 5 mld 264 mln zł. 10 Narodowy Bank Polski

12 Płynność sektora bankowego Tabela 1.1. Absorpcja krótkoterminowej płynności w ramach operacji prowadzonych przez NBP w 2013 r. (w mln zł) 2013 Średni poziom bonów pieniężnych NBP 7-dniowych Średni poziom bonów pieniężnych NBP 1-, 2-, 3-, 4-dniowych Średni poziom depozytu na koniec dnia Średni poziom kredytu lombardowego Średni poziom krótkoterminowej płynności sektora bankowego (1) (2) (3) (4) (1) + (2) + (3) + (4) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Średnio Uwagi: wartości podane średnio w okresach utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Wartości dodatnie oznaczają absorpcję środków z sektora bankowego, natomiast wartości ujemne zasilenie sektora bankowego w środki złotowe. Źródło: NBP. Do wzrostu płynności przyczyniały się również wypłaty przez NBP dla sektora bankowego z tytułu dyskonta bonów pieniężnych oraz oprocentowania środków rezerwy obowiązkowej (w skali roku wypłaty te wyniosły łącznie 4 mld 764 mln zł). Wśród czynników oddziałujących w kierunku ograniczenia poziomu nadpłynności w 2013 r. duże znaczenie miał przyrost poziomu pieniądza gotówkowego w obiegu. W ujęciu średnim grudzień 2013 do grudnia 2012 r. wzrost ten wyniósł 12 mld 414 mln zł. Roczne tempo jego wzrostu w grudniu 2013 r. wyniosło 10,9%. Szczególnie wysokie przyrosty gotówki w obiegu miały miejsce w maju, lipcu i grudniu. Drugim istotnym czynnikiem ograniczenia nadpłynności było zwiększenie poziomu rezerwy obowiązkowej banków o 1 mld 850 mln zł, spowodowane wzrostem wartości depozytów złotowych i walutowych, będących podstawą naliczania rezerwy wymaganej. W celu absorpcji nadwyżki płynności bank centralny emitował bony pieniężne z 7-dniowym terminem zapadalności w ramach podstawowych operacji otwartego rynku (średnia wartość w 2013 r. wyniosła 124 mld 232 mln zł) oraz bony pieniężne o krótszych terminach zapadalności w ramach operacji dostrajających (średnia wartość w 2013 r. wyniosła 1 mld 846 mln zł). W 2013 r. przeprowadzono łącznie 25 dostrajających operacji otwartego rynku. Banki dysponujące nadwyżkami środków, których nie ulokowały w operacjach otwartego rynku, składały w NBP depozyt na koniec dnia. Średni poziom depozytu w 2013 r. wyniósł 463 mln zł. W 2013 r. nie doszło do istotnych zmian w strukturze lokat na rynku międzybankowym. Podobnie jak w poprzednich latach zdecydowana większość transakcji na rynku depozy- Raport Roczny Płynność sektora bankowego. Instrumenty polityki pieniężnej NBP 11

13 Rozdział 1 tów międzybankowych w 2013 r. została zawarta na okresy kilkudniowe (do tygodnia). W poszczególnych miesiącach udział depozytów O/N w całości obrotów na rynku wahał się w granicach 75 86%, udział depozytów jednodniowych (T/N i S/N) wyniósł 4 7%, a udział depozytów zawartych na okres od 2 do 7 dni stanowił 9 15% całości obrotów Wpływ czynników autonomicznych na zmiany płynności sektora bankowego Skup i sprzedaż walut przez NBP W 2013 r. na wzrost płynności sektora bankowego w największym stopniu wpłynęły, podobnie jak w roku poprzednim, transakcje skupu i sprzedaży walut obcych przez NBP. Skup walut przez NBP wiązał się z: wykorzystaniem środków pochodzących z Unii Europejskiej w ramach funduszy pomocowych w wysokości 20 mld 993 mln zł (w 2012 r. skupiono z tego tytułu waluty o wartości 38 mld 139 mln zł), obsługą zadłużenia zagranicznego Skarbu Państwa w wysokości 2 mld 344 mln zł (w 2012 r. skupiono z tego tytułu waluty o wartości 3 mld 653 mln zł), obsługą jednostek budżetowych, których rachunki prowadzone są w NBP, w wysokości 2 mld 410 mln zł (w 2012 r. skupiono z tego tytułu waluty o wartości 721 mln zł). W ciągu 2013 r. skup walut obcych przez NBP dokonywany był nieregularnie i jego wielkość wykazywała tendencję malejącą (I kwartał 11 mld 16 mln zł, II kwartał 6 mld 847 mln zł, III kwartał 3 mld 127 mln zł i IV kwartał 3 mln zł). Sytuacja ta była skutkiem zmiany sposobu zarządzania środkami walutowymi przez Ministerstwo Finansów i wymiany części walut obcych na walutę krajową bezpośrednio na rynku. Ograniczony (w stosunku do 2012 r.) skup walut obcych przez bank centralny w ciągu roku wpłynął na stabilizację płynności sektora bankowego. Wykres 1.2. Skup i sprzedaż walut przez NBP w 2013 r mln euro Źródło: NBP. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Sprzedaż walut przez NBP Skup walut przez NBP 12 Narodowy Bank Polski

14 Płynność sektora bankowego Sprzedaż walut przez NBP była wynikiem: przewalutowania składki członkowskiej wpłacanej na rachunek Komisji Europejskiej (KE), w wysokości 17 mld 752 mln zł (dla porównania w 2012 r. w wysokości 16 mld 106 mln zł), obsługi jednostek budżetowych, których rachunki prowadzone są w NBP, w wysokości 2 mld 834 mln zł. W 2013 r. sprzedaż walut obcych przez NBP dokonywana była stosunkowo równomiernie. Najwięcej walut sprzedano w lutym, co było wynikiem zamiany na euro znacznej części składki członkowskiej wpłacanej do budżetu Unii Europejskiej przez Polskę. W I kwartale roku Komisja Europejska może przewalutować na euro środki otrzymywane w walucie danego kraju w wysokości 5/12 rocznej składki. Operacje walutowe przeprowadzane przez bank centralny w ramach skupu i sprzedaży walut obcych w 2013 r. Transakcje związane z członkostwem w Unii Europejskiej Dysponentem środków pomocowych pochodzących z UE jest Ministerstwo Finansów. Fundusze te są przeznaczone na programy i projekty związane z wyrównywaniem różnic w rozwoju gospodarczym poszczególnych regionów kraju. Beneficjent końcowy wykorzystuje większość otrzymanych środków w walucie krajowej, po ich wcześniejszym przewalutowaniu na złote. W 2013 r. NBP wymieniał na złote środki otrzymywane przez Polskę w ramach Wspólnej Polityki Rolnej oraz funduszy strukturalnych. Transakcje zamiany euro na walutę krajową, związane z rozwojem gospodarki rolnej, miały wartość 6 mld 412 mln zł i były przeprowadzane głównie w styczniu, marcu i kwietniu. Operacje związane z wykorzystaniem funduszy strukturalnych były przeprowadzane w NBP do momentu konsolidacji środków walutowych MF, czyli do 25 września 2013 r. Wartość środków przewalutowanych w NBP do tego dnia wyniosła 14 mld 581 mln zł. Sprzedaż walut obcych przez NBP dotyczyła przewalutowania składki członkowskiej Polski wpłacanej do budżetu unijnego w złotych. W 2013 r. wartość transakcji zamiany składki członkowskiej na euro stanowiła równowartość 17 mld 752 mln zł. Operacje zagraniczne Skarbu Państwa Na płynność sektora bankowego mają również wpływ operacje związane z obsługą zobowiązań i należności zagranicznych Skarbu Państwa, polegające na skupie i sprzedaży walut obcych przez NBP. W 2013 r., podobnie jak w roku poprzednim, NBP nie sprzedawał walut obcych na rzecz Ministerstwa Finansów, gdyż zobowiązania zagraniczne Skarbu Państwa były regulowane ze środków znajdujących się na rachunku walutowym Ministerstwa Finansów w banku centralnym. Rachunek ten był zasilany walutami pochodzącymi głównie z emisji obligacji na rynki zagraniczne (o równowartości 2 mld 434 mln euro) oraz z kredytów zaciągniętych w międzynarodowych instytucjach finansowych (2 mld 670 mln euro). Raport Roczny Płynność sektora bankowego. Instrumenty polityki pieniężnej NBP 13

15 Rozdział 1 Płatności dokonywane ze środków znajdujących się na rachunku walutowym dotyczyły zobowiązań wobec posiadaczy obligacji zagranicznych Skarbu Państwa (5 mld 361 mln euro) oraz z tytułu zaciąganych kredytów zagranicznych, płatności udziałów i innych transakcji (1 mld 228 mln euro). W 2013 r. skup walut obcych przez NBP od Ministerstwa Finansów związany był z: kredytami otrzymanymi z międzynarodowych instytucji finansowych i udzielonymi innym państwom, emisją obligacji na rynki zagraniczne, wykorzystaniem na bieżące finansowanie potrzeb budżetowych części środków znajdujących się na rachunku walutowym MF w NBP. Łączna wartość tych transakcji stanowiła w 2013 r. równowartość 565 mln euro. Obsługa jednostek budżetowych Poza operacjami walutowymi dotyczącymi obsługi zobowiązań i należności zagranicznych Skarbu Państwa oraz transakcjami związanymi z wykorzystaniem funduszy unijnych bank centralny przeprowadzał operacje walutowe z innymi podmiotami, które mogły kupować lub sprzedawać waluty obce w banku centralnym na podstawie umowy rachunku bankowego. W 2013 r. transakcje polegające na skupie walut obcych przez NBP stanowiły równowartość 2 mld 410 mln zł, natomiast sprzedaż walut obcych przez bank centralny w ramach zawartych umów powyższego typu stanowiła równowartość 2 mld 834 mln zł. Wykres 1.3. Struktura skupu walut przez NBP w 2013 r. (w mln euro) 583 9% 9% 565 Wykres 1.4. Struktura sprzedaży walut przez NBP w 2013 r. (w mln euro) 14% % % Źródło: NBP. Wykorzystanie funduszy unijnych Obsługa jednostek budżetowych Obsługa zadłużenia zagranicznego Źródło: NBP. Przewalutowanie składki członkowskiej Obsługa jednostek budżetowych Pieniądz gotówkowy W 2013 r. średni poziom pieniądza gotówkowego w obiegu wyniósł 120 mld 49 mln zł, co oznacza jego przyrost o 7 mld 777 mln zł (tj. o 6,93%) w stosunku do roku poprzedniego. W 2013 r. na poziom pieniądza gotówkowego miały wpływ kilkakrotne obniżki stóp procentowych, do poziomów najniższych w historii. Ponadprzeciętne średnie przyrosty pieniądza gotówkowego, które obserowano w okresie marzec-lipiec, kształtowały się w przedziale 14 Narodowy Bank Polski

16 Płynność sektora bankowego Wykres 1.5. Pieniądz gotówkowy w obiegu w latach mln zł I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Źródło: NBP Wykres 1.6. Tempo wzrostu pieniądza gotówkowego w obiegu w latach (r/r) 25 % Źródło: NBP. od 2 mld 104 mln zł (kwiecień) do 2 mld 786 mln zł (lipiec). Łącznie w tym okresie przyrost pieniądza gotówkowego w obiegu wyniósł 12 mld 79 mln zł. Dla porównania rok wcześniej w analogicznym okresie przyrost ten był ponaddwukrotnie mniejszy i wyniósł 5 mld 579 mln zł. Na poziom pieniądza gotówkowego w obiegu miały wpływ także czynniki o charakterze sezonowym, które tłumaczą zmiany poziomu gotówki w obiegu w wybranych okresach (od sezonowości tygodniowej po roczną, a także przyrosty obserwowane w okresach świątecznych). W niemal całym 2013 r. (z wyłączeniem kwietnia i października) można było zaobserwować stałe przyrosty rocznego tempa wzrostu pieniądza gotówkowego w obiegu (r/r). Wskaźnik ten wahał się od 1,2% (styczeń) do 10,9% (grudzień). Średni poziom pieniądza gotówkowego w obiegu w grudniu 2013 r. wyniósł 126 mld 523 mln zł, co stanowiło przyrost o 12 mld 414 mln zł w stosunku do grudnia 2012 r. Ponadto w ostatnim miesiącu 2013 r. przyrost średniego poziomu pieniądza gotówkowego Raport Roczny Płynność sektora bankowego. Instrumenty polityki pieniężnej NBP 15

17 Rozdział 1 w obiegu, w stosunku do poziomu z listopada, wyniósł 2 mld 518 mln zł i był znacznie wyższy niż rok wcześniej, wówczas wyniósł 1 mld 384 mln zł. Grudniowy przyrost poziomu pieniądza gotówkowego w obiegu miał charakter sezonowy, co spowodowane było zwiększonym popytem na pieniądz gotówkowy w związku z intensyfikacją zakupów w okresie świątecznym Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym Depozyty sektora publicznego utrzymywane w banku centralnym obejmują przede wszystkim środki bieżące i lokaty terminowe budżetu państwa. Poziom depozytów sektora publicznego w NBP kształtowany był pod wpływem: zmian w wielkościach dochodów i wydatków budżetowych, rozliczeń z tytułu emisji i wykupu skarbowych papierów wartościowych, zamienionych na złote środków pochodzących z rachunku walutowego MF w NBP, wielkości limitów określonych dla złotowych lokat terminowych MF w banku centralnym, przepływu środków pomiędzy Polską a Unią Europejską (m.in. wpłata składki członkowskiej Polski do budżetu Unii Europejskiej oraz wypłata środków z funduszy unijnych), stopnia wykorzystania środków pochodzących z funduszy unijnych, płatności wynikających z obsługi innych transakcji związanych z potrzebami pożyczkowymi budżetu państwa, wpłaty zysku NBP do budżetu państwa. W 2013 r. depozyty sektora publicznego wykazywały tendencję spadkową. Średni poziom depozytów sektora publicznego w 2013 r. wyniósł 3 mld 645 mln zł i był o 623 mln zł niższy w porównaniu z występującym w roku poprzednim (4 mld 268 mln zł). Średni poziom depozytów sektora publicznego utrzymywanych na rachunkach bieżących w NBP wyniósł 2 mld 413 mln zł (wobec 2 mld 533 mln zł w 2012 r.), natomiast średni poziom lokat terminowych Ministerstwa Finansów w NBP, stanowiących istotną pozycję w strukturze złotowych depozytów sektora publicznego (33,7%), wyniósł 1 mld 227 mln zł wobec 1 mld 736 mln zł (40,7%) w 2012 r. Ministerstwo Finansów lokowało przejściowo wolne środki budżetu państwa w Narodowym Banku Polskim na okresy od 1 do 7 dni. Łącznie w 2013 r. zostały złożone 283 lokaty. Wolne środki Ministerstwa Finansów najczęściej były lokowane: na 7 dni (166 lokat, co stanowiło 59,7% wszystkich złożonych lokat), 1 dzień (79 lokat, co stanowiło 27,9% wszystkich złożonych lokat) oraz 3 dni (29 lokat, co stanowiło 10,2% wszystkich złożonych lokat). Resztę stanowiły lokaty składane na terminy 2, 4 i 6 dni. Średni poziom lokat terminowych MF w NBP w 2013 r., podobnie jak w latach poprzednich, wykazywał zbliżoną tendencję, tzn. występowały okresy ich przejściowego wzrostu (w kwietniu i w lipcu do wysokości 2,3 mld zł, w październiku do 1,7 mld zł). Wzrosty te związane były z czasowym zwiększaniem limitu lokat MF w NBP (do poziomu 4,5 mld zł, podobnie jak w 2012 r.). Taka sytuacja wynikała z konieczności zgromadzenia przez Ministerstwo Finansów środków złotowych w związku z wykupem obligacji skarbowych (OK0113) 25 stycznia 2013 r., (PS0413) 25 kwietnia 2013 r., (OK0713) 25 lipca 2013 r. oraz (DS1013) i (PP1013) 24 października 2013 r. 16 Narodowy Bank Polski

18 Płynność sektora bankowego Wykres 1.7. Ilościowa struktura lokat Ministerstwa Finansów w NBP w 2013 r ,9% ,7% 6 2,1% 2 0,7% 29 10,2% 1 0,4% Źródło: NBP. 1-dniowe 4-dniowe 2-dniowe 6-dniowe 3-dniowe 7-dniowe Wykres 1.8. Wykorzystanie limitu lokat Ministerstwa Finansów w NBP w 2013 r mln zł 21% I 56% 56% 33% 57% 13% 42% 46% 28% 20% 44% 53% II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Średni poziom lokat MF Limit lokat Okres rezerwowy Źródło: NBP. Wielkość lokat utworzonych w 2013 r. stanowiła 39,4% ustanowionego dziennego limitu (dla porównania w 2012 r. stanowiła około 53,4%). Największe wykorzystanie limitu lokat (powyżej 50%) występowało w marcu, kwietniu, lipcu i grudniu 2013 r. W 2013 r., podobnie jak w roku poprzednim, część środków budżetu państwa lokowana była na rynku międzybankowym za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego (średnio w roku na kwotę 10 mld 859 mln zł). Ministerstwo Finansów lokowało te środki zarówno na międzybankowym rynku niezabezpieczonych lokat terminowych, jak i w formie transakcji zabezpieczonych obligacjami skarbowymi. Ministerstwo Finansów najwięcej środków przekazywało do sektora bankowego w okresie od czerwca do listopada 2013 r. średnio w miesiącu blisko 13,7 mld zł wobec blisko Raport Roczny Płynność sektora bankowego. Instrumenty polityki pieniężnej NBP 17

19 Rozdział 1 Wykres 1.9. Średni poziom złotowych lokat terminowych Ministerstwa Finansów w 2013 r mln zł I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Średni poziom lokat MF w BGK Średni poziom lokat MF w NBP Średni limit lokat MF w NBP Źródło: NBP. 13,0 mld zł w tym samym okresie roku poprzedniego. W 2013 r. średni poziom lokat MF w bankach komercyjnych był wyższy o 1 mld 488 mln zł (tj. około 16%) w stosunku do roku poprzedniego. Ponadto w 2013 r. MF lokowało część środków za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego jako depozyt na koniec dnia w NBP (średnio w roku 146 mln zł). 18 Narodowy Bank Polski

20 Rozdział 2 Instrumenty polityki pieniężnej

21 Rozdział 2 Instrumenty polityki pieniężnej 2.1. Stopa procentowa Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej jest krótkoterminowa stopa procentowa stopa referencyjna NBP, która określa rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając jednocześnie na poziom krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Zmiany wysokości stopy referencyjnej NBP odzwierciedlają kierunek prowadzonej przez bank centralny polityki pieniężnej. Stopa depozytowa i stopa lombardowa NBP wyznaczają pasmo wahań stopy procentowej overnight na rynku międzybankowym. W 2013 r. Rada Polityki Pieniężnej sześciokrotnie podejmowała decyzje o obniżeniu podstawowych stóp procentowych NBP, w tym stopy referencyjnej, z zachowaniem symetrycznego korytarza wahań krótkoterminowych stawek rynkowych o +/ 1,5 pkt proc., wyznaczonego przez stopę lombardową i stopę depozytową. Na koniec 2013 r. stopa referencyjna osiągnęła historycznie najniższy poziom, tj. 2,50%, i była o 175 pkt bazowych niższa od poziomu z końca 2012 r. Analogiczna skala redukcji dotyczyła stopy depozytowej i stopy lombardowej. Tabela 2.1. Stopy podstawowe NBP w 2013 r. w skali roku (w %) Obowiązuje od: Stopa referencyjna Stopa lombardowa Stopa depozytowa ,00 5,50 2, ,75 5,25 2, ,25 4,75 1, ,00 4,50 1, ,75 4,25 1, ,50 4,00 1,00 Źródło: NBP Rezerwa obowiązkowa W 2013 r. nie nastąpiły zmiany w systemie rezerwy obowiązkowej. Banki zobowiązane były do utrzymywania średniego stanu środków na rachunkach w NBP w okresie rezerwowym na poziomie nie niższym od wartości rezerwy wymaganej. Rozwiązanie takie sprzyjało stabilizowaniu poziomu krótkoterminowych stóp procentowych. Podstawowa stopa rezerwy obowiązkowej w 2013 r. wynosiła 3,5% od wszystkich zobowiązań, z wyjątkiem środków uzyskanych z tytułu operacji repo i sell-buy-back, w przypadku których obowiązywała stopa rezerwy obowiązkowej w wysokości 0%. Rezerwa obowiązkowa na dzień 31 grudnia 2013 r. ukształtowała się na poziomie 31 mld 876 mln zł i była wyższa o 1 mld 957 mln zł w porównaniu ze stanem na 31 grudnia 2012 r., co oznacza wzrost o 6,5%. 20 Narodowy Bank Polski

22 Instrumenty polityki pieniężnej Wykres 2.1. Zmiany wielkości rezerwy obowiązkowej i odchylenia od rezerwy wymaganej w 2013 r Rezerwa wymagana Odchylenie od rezerwy wymaganej mln zł Źródło: NBP. Środki rezerwy obowiązkowej utrzymywane przez banki na rachunkach w NBP były oprocentowane w wysokości 0,9 stopy redyskontowej weksli. Średnie oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej w 2013 r. wynosiło 2,87% wobec 4,37% w 2012 r. Spadek ten wynikał ze zmiany wysokości stopy redyskontowej weksli, której średni poziom obniżył się z 4,86% w 2012 r. do 3,19% w 2013 r. W 2013 r. we wszystkich okresach rezerwowych utrzymywała się niewielka nadwyżka średniego stanu środków na rachunkach banków w porównaniu z wymaganym poziomem rezerwy obowiązkowej. Wynosiła ona od 14,8 mln zł w lutym (nadwyżka najniższa) do 46,1 mln zł w marcu (nadwyżka najwyższa). Przeciętne odchylenie średniego stanu środków na rachunkach banków w stosunku do wymaganego poziomu rezerwy obowiązkowej wyniosło 30,1 mln zł i stanowiło 0,10% przeciętnego poziomu wymaganej rezerwy obowiązkowej w 2013 r. Minimalizowaniu różnic pomiędzy rezerwą utrzymywaną a wymaganą w poszczególnych okresach rezerwowych sprzyjało udostępnienie przez NBP instrumentów ułatwiających zarządzanie środkami na rachunkach w NBP (depozyt na koniec dnia, kredyt lombardowy i kredyt techniczny) oraz oprocentowanie środków rezerwy tylko do wysokości rezerwy wymaganej. W 2013 r. dwa banki komercyjne naruszyły obowiązek utrzymania rezerwy obowiązkowej. Wszystkie banki spółdzielcze w 2013 r. utrzymały wymagany poziom rezerwy Operacje otwartego rynku W 2013 r. głównym instrumentem wykorzystywanym w celu kształtowania rynkowych stóp procentowych były operacje otwartego rynku: Raport Roczny Płynność sektora bankowego. Instrumenty polityki pieniężnej NBP 21

23 Rozdział 2 operacje podstawowe w postaci regularnej emisji bonów pieniężnych NBP z 7-dniowym (z reguły) terminem zapadalności 1, operacje dostrajające w postaci emisji bonów pieniężnych o terminach zapadalności krótszych niż operacje podstawowe (1-, 2-, 3- i 4-dniowe) Operacje podstawowe W 2013 r. NBP prowadził podstawowe operacje otwartego rynku, polegające na emisji bonów pieniężnych NBP z tygodniowym terminem zapadalności. Emisja bonów pieniężnych odbywała się regularnie raz w tygodniu, w piątek. Dostęp do podstawowych operacji miały, podobnie jak w roku poprzednim, wszystkie banki uczestniczące w systemie SORBNET, mające rachunek w Rejestrze Papierów Wartościowych prowadzonym w NBP oraz posiadające aplikację ELBON, jak również Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Rozliczenie przetargów na bony pieniężne odbywało się w terminie t + 0, z rentownością równą stopie referencyjnej NBP. W 2013 r. średni poziom bonów pieniężnych NBP emitowanych w ramach operacji podstawowych wyniósł 124 mld 232 mln zł i był wyższy od średniego poziomu w 2012 r. o 29 mld 901 mln zł. W 2013 r. bank centralny zaoferował w operacjach podstawowych bony pieniężne o wartości 6 bln 677 mld 200 mln zł. Oferty zakupu otrzymane od banków wyniosły w tym okresie 6 bln 504 mld 788 mln zł, natomiast oferty zaakceptowane przez bank centralny 6 bln 470 mld 595 mln zł. Wykres 2.2. Popyt na bony pieniężne NBP i ich podaż w 2013 r.* mln zł I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Podaż Popyt * Przetargi podstawowych operacji otwartego rynku. Źródło: NBP. Skumulowane wartości popytu i podaży w 2013 r. ukształtowały się na zbliżonym poziomie, jednak na poszczególnych przetargach obserwowano zróżnicowane oceny sytuacji płynno- 1 W 2013 r. operacje regularne z 8-dniowym terminem zapadalności przeprowadzono 2 maja i 31 października, natomiast operacje regularne z 6-dniowym terminem zapadalności przeprowadzono 19 kwietnia i 25 października. 22 Narodowy Bank Polski

24 Instrumenty polityki pieniężnej ściowej przez banki komercyjne i bank centralny. Dodatkowo, banki komercyjne mają własne, indywidualne polityki zarządzania swoją płynnością, które nie muszą być spójne z polityką NBP. W związku z tym występowały zarówno przewagi podaży nad popytem (częściej), jak i przewagi popytu nad podażą. W ciągu roku relacja popytu zgłaszanego przez banki komercyjne na poszczególnych przetargach sprzedaży bonów pieniężnych NBP w stosunku do podaży oferowanej przez bank centralny wahała się od 0,849 do 1, Operacje dostrajające W ciągu 2013 r. płynność sektora bankowego, mierzona emisją bonów pieniężnych, utrzymywała się na zbliżonym poziomie i wahała się od 122 mld 113 mln zł do 128 mld 909 mln zł średnio w okresie rezerwowym. Jednocześnie ciągle utrzymująca się nieufność pomiędzy kontrahentami na rynku międzybankowym powodowała, że banki ostrożnie inwestowały w operacje otwartego rynku. W 2013 r. w celu ograniczania wpływu zmian w warunkach płynnościowych w sektorze bankowym na wysokość krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych NBP przeprowadzał przynajmniej raz w miesiącu operacje o charakterze dostrajającym, emitując bony pieniężne z terminem zapadalności krótszym niż w przypadku operacji podstawowych. Były one dwojakiego rodzaju. Pierwsze odbywały się w ostatnim dniu okresu rezerwowego. Ich celem było zbilansowanie warunków płynnościowych w sektorze bankowym średnio w całym okresie utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Dodatkowo, gdy zachodziła taka potrzeba, operacje otwartego rynku były prowadzone w ciągu miesiąca, w celu wyrównania rynkowych stóp procentowych wobec stopy referencyjnej. Wykres 2.3. Operacje prowadzone przez NBP w 2013 r. mln zł I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Bony pieniężne NBP Bony pienieżne NBP o terminach zapadalności krótszych niż 7 dni Źródło: NBP. Wszystkie operacje dostrajające przeprowadzone w 2013 r. absorbowały płynność z sektora bankowego. W 2013 r. NBP przeprowadzał operacje dostrajające 25 razy, w tym 12 razy na koniec okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Średni poziom bonów pieniężnych NBP, emitowanych w ramach tego typu operacji, wyniósł 1 mld 846 mln zł i był wyższy od średniego Raport Roczny Płynność sektora bankowego. Instrumenty polityki pieniężnej NBP 23

25 Rozdział 2 poziomu w 2012 r. o 264 mln zł. W 2013 r. bank centralny zaoferował w operacjach dostrajających bony pieniężne o wartości 352 mld 500 mln zł. Oferty zakupu otrzymane od banków wyniosły w tym okresie 269 mld 6 mln zł, oferty zaakceptowane przez bank centralny 265 mld 745 mln zł Operacje strukturalne Celem operacji strukturalnych jest długoterminowa zmiana płynności w sektorze bankowym. W 2013 r. NBP nie przeprowadził operacji o takim charakterze Operacje depozytowo-kredytowe Operacje depozytowo-kredytowe umożliwiały bankom lokowanie nadwyżek wolnych środków (depozyt na koniec dnia) oraz stanowiły źródło krótkoterminowego uzupełniania niedoborów płynności (kredyt lombardowy). Operacje te dokonywane były na termin overnight z inicjatywy banków komercyjnych i miały na celu stabilizację poziomu płynności na rynku międzybankowym oraz krótkoterminowych stóp rynkowych. Stopa oprocentowania kredytu lombardowego wyznaczała maksymalną cenę pozyskania pieniądza w NBP przy jednoczesnym określeniu górnej granicy wahań stóp na rynku międzybankowym, natomiast stopa depozytowa ograniczała wahania tych stóp od dołu Depozyt na koniec dnia W 2013 r. depozyt na koniec dnia wyniósł ogółem 169 mld zł i był wyższy o 18,23% od depozytu złożonego w 2012 r. Łączna wysokość depozytu na koniec dnia, składanego przez banki w danym dniu, wahała się od 670 tys. zł do 8 mld 890 mln zł. Jego średni dzienny poziom wyniósł 463 mln zł wobec 393 mln zł w roku ubiegłym. Najwyższe środki banki lokowały w ostatnich dniach okresów utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Wykres 2.4. Wykorzystanie depozytu na koniec dnia w 2013 r mln zł Źródło: NBP. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 24 Narodowy Bank Polski

26 Instrumenty polityki pieniężnej Kredyt lombardowy W ubiegłym roku banki, uzupełniając bieżącą płynność na rachunkach bieżących w NBP, korzystały z kredytu lombardowego pod zastaw papierów wartościowych. Łączna kwota wykorzystanego kredytu lombardowego wyniosła w skali roku 163 mln zł i była prawie 8-krotnie wyższa niż w 2012 r. (21 mln zł). Średnie dzienne wykorzystanie kredytu lombardowego ukształtowało się na poziomie 448 tys. zł wobec 56 tys. zł w 2012 r. Raport Roczny Płynność sektora bankowego. Instrumenty polityki pieniężnej NBP 25

27

28 Rozdział 3 Pozostałe operacje

29 Rozdział 3 Pozostałe operacje 3.1. Kredyt techniczny Kredyt techniczny był instrumentem ułatwiającym bankom zarządzanie płynnością w ciągu dnia operacyjnego oraz realizację rozrachunku międzybankowego w NBP. Jest to kredyt nieoprocentowany, zabezpieczany papierami wartościowymi, zaciągany i spłacany w tym samym dniu operacyjnym. W 2013 r. dzienne zasilenie banków płynnością operacyjną kształtowało się od 33 mld 870 mln zł do 57 mld 118 mln zł. Wykorzystanie kredytu technicznego spadło o 1,31% w stosunku do 2012 r. i wyniosło średnio w roku 40 mld 70 mln zł Kredyt w ciągu dnia w euro Kredyt w ciągu dnia w euro pełnił funkcję instrumentu zapewniającego płynność rozrachunku w systemie TARGET2-NBP. Kredyt, zabezpieczany obligacjami skarbowymi zaakceptowanymi przez Europejski Bank Centralny, był zaciągany i spłacany w ciągu dnia operacyjnego. W 2013 r., podobnie jak w ubiegłym roku, dzienne zasilanie banku w płynność operacyjną w euro wynosiło 10 mln euro. Wykorzystanie tego kredytu utrzymało się na takim samym poziomie jak w 2012 r., tj. 2 mld 550 mln euro. 28 Narodowy Bank Polski

30 Rozdział 4 Kształtowanie stawki POLONIA

31 Rozdział 4 Kształtowanie stawki POLONIA Zgodnie z treścią Założeń polityki pieniężnej, realizując cel operacyjny polityki pieniężnej, Narodowy Bank Polski dążył do kształtowania stawki POLONIA 2 w pobliżu stopy referencyjnej NBP, przeprowadzając w odpowiedniej skali operacje otwartego rynku. W 2013 r. nastąpiło dalsze zbliżenie stawki POLONIA do stopy referencyjnej NBP w porównaniu z wartościami tych wskaźników uzyskiwanych w poprzednich latach. Zmiany te miały miejsce w warunkach utrzymujących się napięć na światowych rynkach finansowych (zmniejszyła się jednak ich intensywność), które nadal ograniczały efektywność krajowego rynku międzybankowego. Powyższe uwarunkowania przejawiały się m.in. ostrożnością banków w zarządzaniu własną pozycją płynnościową wraz z preferowaniem zarządzania nią w terminie overnight, a także okresowym gromadzeniem buforów płynnościowych przez uczestników rynku międzybankowego. Wykres 4.1. Stawka POLONIA oraz stopy podstawowe NBP w latach % Brak stosowania krótkoterminowych operacji dostrajających Stosowanie krótkoterminowych operacji dostrajających w trakcie okresu utrzymywania rezerwy Dodatkowo stosowanie krótkoterminowych operacji dostrajających na koniec okresu utrzymywania rezerwy I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI POLONIA Stopa referencyjna NBP Stopa lombardowa NBP Stopa depozytowa NBP Średnia ruchoma stawki POLONIA (28-dniowa) Źródło: NBP. W 2013 r. odnotowano spadek odchyleń stawki POLONIA od stopy referencyjnej NBP, jak również ograniczenie jej zmienności. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że skala odchyleń stawki POLONIA od stopy referencyjnej NBP w 2013 r. była zarazem niższa niż przed nasileniem się kryzysu finansowego, tj. przed październikiem 2008 r. Średnie absolutne odchylenie 2 POLONIA (ang. Polish Overnight Index Average) średnia stawka overnight ważona wielkością transakcji na rynku niezabezpieczonych depozytów międzybankowych. 30 Narodowy Bank Polski

32 Kształtowanie stawki POLONIA Wykres 4.2. Zmienność stawki POLONIA na tle wykorzystania wybranych instrumentów polityki pieniężnej w latach mln zł pkt bazowe I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI Średnie odchylenie rachunku bieżącego Średnie saldo operacji dostrajających Średnie saldo operacji depozytowo-kredytowych Koniec okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej Odchylenie stawki POLONIA od stopy referencyjnej NBP (w pkt bazowych) Źródło: NBP. stawki POLONIA od stopy referencyjnej NBP w 2013 r. wyniosło 18 pkt bazowych, w stosunku do 24 pkt bazowych średnio w 2007 r., 19 pkt bazowych w okresie styczeń-wrzesień 2008 r. oraz 21 pkt bazowych w 2012 r. Odchylenie standardowe stawki POLONIA w ostatnim roku ukształtowało się na poziomie 20 pkt bazowych, w porównaniu z 45 pkt bazowymi w 2007 r., 33 pkt bazowymi w okresie styczeń-wrzesień 2008 r. oraz 21 pkt bazowymi w 2012 r. Poprawę w zakresie kształtowania przez bank centralny stawki POLONIA w ostatnich latach można częściowo uzasadniać stopniową stabilizacją sytuacji na rynku międzybankowym. Pomimo tego należy podkreślić, że rynek ten dotąd nie osiągnął pełnej efektywności (notowanej przed kryzysem), co w dalszym ciągu ograniczało skuteczność NBP w realizacji celu operacyjnego polityki pieniężnej. Mając powyższe na uwadze, bank centralny zdecydował się na dokonanie zmian w systemie operacyjnym polityki pieniężnej. Duże znaczenie dla ograniczenia odchyleń stawki POLONIA od stopy referencyjnej NBP oraz jej zmienności miało rozpoczęcie od 2008 r. stosowania krótkoterminowych operacji otwartego rynku o charakterze dostrajającym (przeprowadzanych nieregularnie, w trakcie okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej, oraz quasi-regularnie, w jego ostatnim dniu roboczym). Rezultatem tych działań było stopniowe zwiększanie stopnia zbilansowania warunków płynnościowych średnio w okresie utrzymywania rezerwy obowiązkowej, co ograniczało konieczność wykorzystywania przez banki operacji depozytowo-kredytowych oferowanych przez NBP. Kontynuowanie przez NBP opisanego powyżej sposobu zarządzania płynnością sektora bankowego powodowało wzrost zaufania banków komercyjnych do działań banku central- Raport Roczny Płynność sektora bankowego. Instrumenty polityki pieniężnej NBP 31

33 Rozdział 4 nego w zakresie bilansowania warunków płynnościowych w sektorze bankowym. W efekcie banki zakładały, że w razie potrzeby NBP dokona interwencji na rynku pieniężnym, przeprowadzając w odpowiedniej skali operację dostrajającą. Powyższe założenie uwzględniano w kwotowaniach ceny pieniądza na rynku międzybankowym, czego odzwierciedleniem było zbliżanie się stawki POLONIA do poziomu stopy referencyjnej NBP. 32 Narodowy Bank Polski

34 Glosariusz

35 Glosariusz Glosariusz Dealerzy Rynku Pieniężnego banki najbardziej aktywne na rynku pieniężnym i walutowym, z którymi NBP podpisuje umowy w sprawie pełnienia funkcji Dealera Rynku Pieniężnego. Banki te oprócz dostępu do podstawowych operacji otwartego rynku biorą udział w operacjach dostrajających. Ponadto uczestniczą w fixingu stawek referencyjnych WIBOR i WIBID oraz przekazują NBP informacje o zawartych w bieżącym dniu transakcjach O/N, na podstawie których ustalana jest stawka POLONIA. Depozyt na koniec dnia instrument, który pozwala bankom na lokowanie nadwyżek środków w banku centralnym na termin overnight. Oprocentowanie tego depozytu określa dolne ograniczenie stawki rynkowej kwotowanej na ten termin. Kredyt lombardowy instrument, który umożliwia bankom komercyjnym zaciąganie kredytu na termin overnight. Jego oprocentowanie wyraża krańcowy koszt pozyskania pieniądza w banku centralnym. Kredyt ten zabezpieczany jest papierami wartościowymi, akceptowanymi przez bank centralny. Kredyt w ciągu dnia operacyjnego (w złotych lub w euro) nieoprocentowany kredyt, dający możliwość pozyskania środków w czasie trwania dnia operacyjnego, zabezpieczany papierami wartościowymi akceptowanymi przez bank centralny. Jest to instrument ułatwiający bankom komercyjnym zarządzanie płynnością w ciągu dnia operacyjnego. Krótkoterminowa płynność sektora bankowego płynność rozumiana jako saldo przeprowadzanych przez NBP operacji otwartego rynku, tzn. operacji podstawowych i dostrajających, a także transakcji typu swap walutowy oraz operacji depozytowo-kredytowych. Operacje depozytowo-kredytowe operacje podejmowane z inicjatywy banków komercyjnych. Dzięki nim banki mają możliwość lokowania nadwyżek środków finansowych w NBP w formie depozytu na koniec dnia oraz możliwość uzupełniania niedoborów płynności, wykorzystując kredyt lombardowy. Operacje dostrajające operacje, które mogą zostać przeprowadzone przez NBP w celu ograniczenia wpływu zmian w warunkach płynnościowych w sektorze bankowym na wysokość krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Operacje otwartego rynku podstawowy instrument banku centralnego, wykorzystywany w celu utrzymania krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych na poziomie bliskim określonemu przez Radę Polityki Pieniężnej poziomowi stopy referencyjnej NBP. Operacje podstawowe operacje przeprowadzane standardowo, regularnie (raz w tygodniu). W warunkach nadpłynności sektora bankowego polegają na emisji bonów pieniężnych NBP z 7-dniowym terminem zapadalności. Na przetargach obowiązuje stała rentowność na poziomie stopy referencyjnej NBP. 34 Narodowy Bank Polski

36 Glosariusz Operacje repo operacje mające na celu zasilenie sektora bankowego w płynność, krótkoterminowe i długoterminowe, których zabezpieczenie stanowią papiery wartościowe akceptowane przez NBP. Operacje strukturalne operacje przeprowadzane w celu długoterminowej zmiany struktury płynności w sektorze bankowym. W ramach tych operacji bank centralny może przeprowadzić następujące operacje strukturalne: emisję obligacji, przedterminowy wykup obligacji, zakup lub sprzedaż papierów wartościowych na rynku wtórnym. Operacje typu swap walutowy operacje, w ramach których NBP ma możliwość zakupu (lub sprzedaży) na rynku kasowym złotych za waluty obce z jednoczesnym przyrzeczeniem sprzedaży (lub odkupu) złotych, w ramach transakcji terminowej, w określonej dacie waluty. Rezerwa obowiązkowa instrument polityki pieniężnej, wykorzystywany przez bank centralny m.in. do regulowania płynności w sektorze bankowym i ograniczania w ten sposób zmienności krótkoterminowych stóp procentowych. Obowiązek utrzymywania rezerwy jest także elementem zarządzania płynnością w bankach. Wymóg utrzymywania rezerwy obowiązkowej polega na zobowiązaniu banków do utrzymywania na rachunkach w banku centralnym określonej procentowo części gromadzonych przez nie środków. Obowiązkowi utrzymywania rezerwy obowiązkowej na rachunkach w NBP podlegają banki, oddziały instytucji kredytowych i oddziały banków zagranicznych działających w Polsce. Rezerwa obowiązkowa jest utrzymywana w systemie uśrednionym. Banki są zobowiązane do utrzymywania średniego stanu środków na rachunkach w NBP w okresie rezerwowym na poziomie nie niższym od wartości rezerwy wymaganej. Podstawę naliczania rezerwy obowiązkowej stanowią zwrotne środki pieniężne gromadzone na rachunkach bankowych oraz uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych. Z podstawy naliczania rezerwy wyłączone są środki przyjęte od innego banku krajowego, pozyskane z zagranicy na co najmniej dwa lata oraz gromadzone na rachunkach oszczędnościowo-kredytowych w kasach mieszkaniowych, na indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego. Rezerwa obowiązkowa jest naliczana i utrzymywana w złotych. Wartość naliczonej rezerwy banki pomniejszają o równowartość 500 tys. euro. Stawka POLONIA stawka POLONIA (ang. Polish Overnight Index Average) została wprowadzona przez NBP oraz ACI Polska z początkiem 2005 r. Jest ona średnią stawką overnight ważoną wielkością transakcji na rynku depozytów międzybankowych. Poziom stawki odzwierciedla rzeczywiste oprocentowanie krótkoterminowych lokat międzybankowych. Stawka POLONIA publikowana jest przez NBP na stronie serwisu informacyjnego Reuters (NBPS), Bloomberg (PZCFPLNI Index) oraz stronie internetowej NBP każdego dnia o godzinie Fixing stawki POLONIA jest przeprowadzany w każdym dniu operacyjnym przez NBP o godz Jego uczestnik zobowiązany jest do przekazania bankowi centralnemu wykazu transakcji o terminie O/N, zawartych z innymi uczestnikami i przesłanych do rozliczenia w danym dniu do godz Stopa referencyjna NBP określa rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając jednocześnie na poziom krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Raport Roczny Płynność sektora bankowego. Instrumenty polityki pieniężnej NBP 35

37 Glosariusz Stopa lombardowa NBP wyznacza koszt pozyskania pieniądza w NBP. Określa górną granicę wzrostu rynkowej stopy overnight. Stopa depozytowa NBP wyznacza oprocentowanie depozytu w NBP. Określa dolne ograniczenie wahań rynkowej stopy overnight. Stopa depozytowa i stopa lombardowa tworzą korytarz wahań stawki overnight, który jest symetryczny względem stopy referencyjnej banku centralnego. Publikacja informacji w serwisach informacyjnych w serwisie informacyjnym Reuters na stronie NBPM oraz w serwisie informacyjnym Bloomberg na stronie NBP18 Narodowy Bank Polski przekazuje bankom bieżące informacje na temat sytuacji płynnościowej na rynku, dotyczące: rachunku bieżącego banków, depozytu na koniec dnia składanego w NBP oraz kredytu lombardowego, zaciągniętego w NBP w układzie dziennym, poziomu rezerwy wymaganej w danym okresie rezerwowym, średniego poziomu rachunku bieżącego banków w okresie utrzymywania rezerwy obowiązkowej, prognozy średniego dziennego stanu rachunku bieżącego w okresie od dnia emisji bonów pieniężnych (w ramach operacji podstawowych) do dnia poprzedzającego ich dzień zapadalności. Na stronie Reuters publikowany jest prognozowany średni stan rachunku bieżącego banków po podjęciu decyzji o wielkości oferowanych przez NBP bonów. W serwisie informacyjnym Reuters na stronie NBPT oraz w serwisie Bloomberg na stronie NBP19 publikowane są ponadto informacje na temat bieżących przetargów sprzedaży bonów pieniężnych, a wyniki przeprowadzonych przetargów umieszczane są na stronie NBPU (Reuters) oraz NBP20 (Bloomberg). Informacje dotyczące bieżącej sytuacji płynnościowej oraz przeprowadzonych przez NBP przetargów w ramach operacji otwartego rynku są publikowane także na stronie internetowej NBP ( 36 Narodowy Bank Polski