Kazimierz Korzan Koszty procesu z udziałem kuratora. Palestra 12/2(122), 22-31

Transkrypt

1 Kazimierz Korzan Koszty procesu z udziałem kuratora Palestra 12/2(122),

2 KAZIMIERZ KORZAN Koszt/ procesu z udziałem kuratora Gdy w procesie działa k u rato r n asu w ają się n a tle stosow ania przepisów o kosztach 1 następujące w ątpliw ości: 1) jakiem u k uratorow i przysługuje zw olnienie od kosztów sądowych? 2) czy i kiedy k u ra to r może być obciążony kosztam i procesu? 3) czy należne m u w ynagrodzenie za spraw ow anie fun k cji k u rato ra przyznaje sąd, k tó ry go ustanow ił, czy też sąd procesowy? Ad 1. W procesie cyw ilnym w ystępują zarówno kurato rzy praw a m aterialnego, jak i różnego rodzaju kuratorzy procesowi. W ystępują oni bądź w charakterze strony, bądź obok niej. Do kuratorów procesow ych, którzy działają w ch arakterze strony, zalicza się: 1) k u rato ra w spraw ie o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostw a (art k.r.o., art i art k.p.c.); 2) k u rato ra ustanaw ianego w celu przeprow adzenia postępow ania o uniew ażnienie uznania (art k.r.o. oraz a rt k.p.c.);, 3) k u rato ra w spraw ie o rozw iązanie przysposobienia w razie śm ierci przysposabiającego w toku postępow ania (art k.r.o. i art zdanie ostatnie k.p.c.); 4) kurato ra w spraw ie o uniew ażnienie m ałżeństw a po jego ustaniu (art i art k.p.c.); 5) k u rato ra w spraw ach o ustalenie istnienia lub nieistnienia m ałżeństw a (art i k.p.c.)'; 6) kuratora ustanaw ianego w toku procesu o uniew ażnienie m ałżeństw a (art k.r.o. oraz k.p.c.).2 Wszyscy ci k u ratorzy zawsze w ystępują po stronie pozw anej. Po stronie powodowej zaś k urator procesowy może w ystąpić wówczas, gdy zostanie ustanow iony do zastępstw a np. k u rato ra spadku, syndyka m asy upadłości z pow odu sprzeczności interesów, nieobecności itp. Spośród kuratorów praw a m aterialnego pozycję strony zajm uje tylko kurator sp a d k u.3 Pozostali kuratorzy p raw a m aterialnego i procesow ego (np. k u rato r u stanaw iany dla nieobecnego lub dla osoby niezdolnej procesow o4) nie w stępu ją do i M am tu n a m yśli a rt k.p.c., ustaw ę z dn. 13.VI.1967 r. o kosztach sądow ych w spraw ach cyw ilnych (Dz. U. N r 24, poz. 110), zw aną d alej przep isam i o kasztach, oraz rozporząd zen ie R ady M in istró w z dn. 13.V I.1967 r. w sp raw ie o k re śle n ia w ysokości w pisów w sp raw ac h cyw iln y ch (Dz. U. N r 24, paz. Ili), cy to w an e w dalszym ciąg u a rty k u łu ja k o rozporząd zen ie. a B liżej o ty m K. Korzan: K u ra to r w p o stę p o w an iu cyw iln y m, W arszaw a 1966, S. 25 i27 i N a te m a t m aterialn o p raw n e g o c h a ra k te ru czynności k u ra to ra sp a d k u p a trz K. K o - rzan: op. cit., s. 47 i P o r. w zw iązku z ty m K. Korzan: op. cit., s

3 2 (122) K o s z ty p ro cesu z u d zia łe m ku ra to ra 23 sprawy na m iejsce strony, lecz działają obok niej. S troną zawsze jest w tych w y p adkach osoba reprezentow ana przez k u rato ra, a nie k urato r.* Rozróżnienie powyższych gru p k u rato ró w m a istotne znaczenie dla dalszych rozw ażań nad postaw ionym wyżej pytaniem. A rty k u ł 5 ust. 1 przepisów o kosztach stanow i, że do uiszczenia kosztów sądow ych obowiązana jest strona, k tó ra w nosi do sądu pismo podlegające opłacie lu b pow odujące w ydatki. W ynika z tego, że k u rato r p raw a m a terialnego i procesowego n i e zajmujący stanowiska strony nie ponosi zamiast niej kosztów sądowych. Koszty te pokryw a ta strona, a nie k u ra to r.6 O m aw iany k u rato r może jedynie w sytuacji przew i dzianej w art. 113 k.p.c. żądać zw olnienia jej od tych kosztów. K uratorzy zajm ujący stanow isko strony rów nież nie są zobowiązani do osob isteg o ponoszenia kosztów. K uratorów procesowych zw alnia od tego obow iązku art. I l l 1 p k t 5 k.p.c. Powoi anny artykuł odnosi się tylko do kuratorów procesowych w ystępujących w charakterze strony.7 Inni kurato rzy (jak to już wyżelj zostało zaznaczone), z braku przym iotu strony (art. 5 ust. 1 przep. o kosztach), nie są zobow iązani do ponoszenia kosztów sądowych. * A rty ku ł p k t 5 k.p.c. używ a ogólnego sform ułow ania k urato r w yznaczony przez sąd (...) d l a danej sprawy. Nie można jednak w yłącznie n a tej podstaw ie w yciągać w niosku (w oderw aniu od treści art. 5 ust. 1 przep. o kosztach), że om aw iane zwolnienie odnosi się do w szystkich kuratorów procesowych. P rzyjęcie takiego w niosku doprowadziłoby do przysłowiowego ąui pro quo, w yrażającego się w założeniu, że art. I l l 1 p k t 5 k.p.c. zw alnia k u ra to ra procesowego, nie w ystępującego w charakterze strony, od kosztów, do uiszczenia których nie je st w ogóle zobowiązany. A rt. I l l 1 p k t 5 k.p.c. dotyczy zw olnienia k u rato ra procesowego (będącego stro ną) od kosztów innych niż przeznaczone n a jego w ynagrodzenie. Z ajęcie odm iennego stanow iska prow adziłoby do nie nadającego się do przyjęcia poglądu, ża gdyby w ym ieniony k u rato r nie był zwolniony od kosztów (art. I l l 1 p k t 5), to m usiałby złożyć zaliczkę n a pokrycie w łasnych należności. Zaakcentow ania w ym aga jednak fakt, że zwolnienie od kosztów, o którym m ow a w pow ołanym przepisie, obejm uje m. in. rów nież w ydatki przeznaczone na w ynagrodzenie innego kuratora. Potrzeba ustanow ienia takiego kuratora, pociągająca za sobą w spom niany w ydatek, zachodzi w tedy, gdy k u rato r procesowy w ystępujący w charakterze strony w ytacza powództwo np. przeciwko osobie nie m ającej zdolności procesowej (art. 69 k.p.c.), n ie znanej z m iejsca pobytu (art. 143 k.p.c.) itp. 5 K. K o r z a n : op. cit., s oraz tegoż a u to ra a rty k u ł p t.: Z astępstw o stro n y przez k u ra to ra w p o stępow aniu cyiwilnym, N P 1964, n r 5, s. 503 i n. «P odobnie H. B e h r m a n : Ja k ie j k a te g o rii k u ra to ró w p rz y słu g u je u w o ln ien ie od kosztó w sąd o w y ch n a zasad zie a rt. 3 p k t 2 przep isó w o kosztach sądow y ch, P o lsk i p ro c e s C y w iln y, 1933, n r 13, s o ra z B. Dobrzański: G losa do o rzeczenia SN z dn. 21.X.1949 r. C 220/49, P ip 1950, n r 7, s. 128 i n. 7 C hodzi tu o s tro n ę w szerokim znaczen iu, a w ięc o k u ra to ra, k tó ry z a jm u je m iejsce "każdego u czestnika postępow ania w ro zum ien iu a rt. 27 u st. 1 przepisów o kosztach. s O dm ienny p ogląd w y p o w ied zieli: H. B e h r m an: op. cit., s oraz A. Wolter: C zy k u ra to r, w y znaczo n y n a p o d sta w ie a rt. 3«k o d. cyw. poi., k o rz y sta ze zw oln ien ia od k a s z tó w sądow ych, p rz ew id zian y ch w a r t. 3 p rzep. o k o sz tach sądow ych, P P C 1936, s. 18J. T w ierd zili oni bow iem, że zw oln ien ie od kosztów sądow ych o b e jm u je w szy stk ich k u ra to ró w procesow ych.

4 24 Kazimierz Korzan N r 2 (122) Z tych też chyba wzglądów T.G. w artykule pt. O w łaściw ą w ykładnię art k.p.c. (NIP 1964, n r 10, s. 62) stw ierdził bez bliższego uzasadnienia, że om a w iane zw olnienie dotyczy kosztów, które się w ykłada nie tylko za, ale i n a,y kuratora. Inaczej przedstaw ia się spraw a, jeśli chodzi o k u rato ra spadku. Jego fu n k cje sprow adzają się głów nie do działalności pozasądowej. Tego rodzaju działalność w ypływ a z potrzeby praw idłow o pojętej ochrony całości spadku w rozum ieniu a rt i art k^p.c. Czynności procesowe k u rato r spadku podejm uje tylko Ubocznie, a m ianow icie w tedy, gdy zajdzie konieczność w ytoczenia powództw a luib gdy zostanie on pozwany przez osobę trzecią itp.9 N ie można zatem uznać go za k u rato ra ustanaw ianego dla d an ej siprawy w rozum ieniu pow ołanego a rt p k t 5 k.p.c. Nie uznaw ał go rów nież za takiego B. D obrzański 10 n a tle poprzednio obow iązującego stanu praw nego. Z tych względów k u ra to r spadkiu nie k o rzy sta ze zw olnienia określonego w ant p k t 5 k.p.c.11 Przed w ejściem w życie nowych przepisów o kosztach nie uiszczał on jed n ak opłat ze w zględu n a art. 79 dotychczasow ych przepisów o kosztach sądow ych w spraw ach cyw ilnych, k tó ry go od tych opłat z w a ln ia ł.12 O bow iązujące obecnie przepisy o kosztach nie zaw ierają odpow iednika art. 79. W związku z tym k u rato r spadku obowiązany jest uiszczać nie tylko wpis za spraw ow anie nadzoru nad zarządem spadku (art. 38 przep. o kosztach), ale i p ełn e koszty w razie w ytoczenia przez niego pow ództw a tak samo jak każda inna strona. Koszty te w ykłada z m ajątk u spadkow ego.18 Jeżeli k urator nie może pokryć z zarządzanego spadku kosztów sądowych z braku środków, może się dom agać zw olnienia od tych kosztów na zasadach ogólnych. U staw odaw ca, zw alniając k u rato ra procesowego zajm ującego stanow isko strony od kosztów sądowych (art p k t 5 k.p.c.), w prow adził w yjątek od ogólnej zasady obciążania kosztam i strony procesowej (art. 5 ust. 1 przepisów o kosztach), ale z kosztów tych nie zrezygnow ał. Z mocy art k.p.c., jeżeli przepisy szczególne nie stanow ią inaczej, w y datk i za takiego k u rato ra ponosi tymczasowo: a) strona, dla której k u rato r został ustanow iony, a gdyby to nie było możliwe, b) strona, k tó ra sw ym w nioskiem lub sw ą czynnością spow odow ała u stanow ienie k u ratora, c) w pozostałych zaś w ypadkach S karb P aństw a. ad a). S trona, dla której ustanow iono k u rato ra procesowego m ającego chara k te r strony, tylko w yjątkow o praktycznie rzecz biorąc poniesie w ym ienione w ydatki. N astąpi to m ianow icie wówczas, gdy np. k u rato r spadku jako sam oistna strona nie może reprezentow ać nie zidentyfikow anych spadkobier 8 W zw iązku z szero k im zakresem d ziałan ia k u ra to ra sp a d k u p o r. K. Korzan: op. cit.^ p rzy p is 2, s. 47, B. Dobrzański: op. cit., s n. 11 P odobnie B. D obrzański (op. cit., s. 128 i n.) n a tle dotychczasow ego s ta n u praw nego. l i Chodzi tu o u sta w ę z dn. 30.XII.1950 r. p rzep isy o k o sz tach sąd o w y ch w sp raw ac h cy w iln y ch (Dz. U. z 1961 r. N r 10, poz. 57 z p ó źn iejszy m i zm ianam i), z g o d n ie z a rt. 85 te jż e u sta w y k u ra to r sp a d k u o p łacał je d y n ie cały w p is sto su n k o w y za każd y ro k trw a n ia n a d z o ru (w w yso k o ści o znaczonej w ty m p rzepisie) i ponosił w y d a tk i, od k tó ry c h n ie b y ł zw olniony. i> W skazuje n a to tak że a rt. 38 ust. 2 przepisów o kosztach.

5 N r 2 (122) K oszty procesu z udziałem kuratora 25 c ó w 14, których m ajątkiem z mocy art k.p.c. zatządza, z powodu sprzeczności interesów (art. 98 k.r.o.) albo przem ijającej przeszkody (np. dłuższej chordby), troska zaś o całość zarządzanego m ajątku w ym aga w ytoczenia powództwa. W taikich okolicznościach m oże dojść do ustanow ienia k u rato ra aid hoc w celu podjęcia przezeń niezbędnych w tym w zględzie czynności procesowych. W podobnej sytuacji może okazać się konieczne ustanow ienie kurato ra procesowego dla zajmujących stanow isko strony: syndyka m asy upadłości, w ykonaw cy te stam entu, zarządcy zajętej nieruchom ości (art k.p.c.), zarządcy ustanaw ianego w trybie zabezpieczenia powództwa (art. 757 k.p.c.) oraz nadzorcy z art praw a układowego. W sytuacjach wyżej w skazanych k u rato r procesowy zajm ie stanow isko strony, działając n a rzecz osoby, do reprezentow ania której go powołano, inaczej bow iem nie mógłby z takim skutkiem ja k ona działać. W om a w ianych zatem sytuacjach za kuratora procesowego zajm ującego pozycję strony poniesie tymczasowo w m yśl art. I l l 2 k.p.c. w ydatki strona, dla której wymienionego k u rato ra ustanowiono (np. syndyk masy upadłości itp. z m ajątku przez siebie zarządzanego). ad b). Niemożność pokrycia w ydatków przez stronę, dla której kurato ra ustanowiono, zachodzi wówczas, gdy np. powództwo zostało wytoczone przeciwko kuratorow i z powodu śm ierci osoby, której postępow anie dotyczy. Dla przykładu w ystarczy tu w ym ienić k u rato ra z art i 2 k.p.c. w spraw ie o ustalenie istnienia lub nieistnienia m ałżeństw a. K urator w ypełnia w tedy lukę w ynikłą z u traty (przez śmierć) osobowości m ałżonka i w skutek tego jest jego zastępcą w znaczeniu alter ego. W charakterze strony występuje tu kurator, a nie zmarły. O zimarłym jaiko stronie można mówić, w om aw ianej sytuacji, tylko w cudzysłow ie dla podkreślenia, że k u rato r działający z pozycji strony podejm uje czynności ze skutkiem bezpośrednim (art k.c.) w cudzym im ieniu, a nie w im ieniu w łasnym. Ściśle rzecz biorąc, strona, dla k tó rej kurato ra ustanow iono (w rozum ieniu art. lill 2 k.p.c.), z powodu śm ierci nie istnieje. Nie m a więc obiektyw nej możności pokrycia w ydatków. K urator procesowy zaś w ystępujący w charakterze strony zwolniony jest jak w iadomo od w ym ienionych w ydatków. W tych i podobnych w ypadkach w ydatki poniesie strona, k tóra swym w nioskiem lub swą czynnością spow odow ała u stanow ienie k u ra to ra.15 ad c). Jeżeli w y datku nie może ponieść strona, dla której k u rato ra ustanowiono, ani strona, k tó ra sw ym w nioskiem lub sw ą czynnością spowodowała u stanow ienie kurato ra (np. z powodu zwolnienia jej przez sąd od kosztów), w ydatek ta k i poniesie tym czasow o Skarb P aństw a. S karb P ań stw a ponosi rów nież w ydatki w spraw ie, w której powód jest zwolniony od kosztów sądowych, nie m a zaś podstaw uzasadniających zobowiązanie strony przeciw nej do ich uiszczenia. Ma to m iejsce np. w spraw ie o ustalenie ojcostwa wytoczonej przeciwko kuratorow i w skutek śm ierci dom niem anego ojca (art k.r.o.). 14 Jeżeli sp ad k o b iercy są zidentyfikow ani, a ty lk o nie znani z m iejsca pobytu, u stan aw ia się d la n ich k u ra to ra z a r t. 143 k.p.c., a n ie k u ra to ra sp a d k u (por. K. Korzan: op. cit., s. 126 i n.). 15 Jeżeli n p. k u r a to r w p ro cesie o u n iew ażn ien ie m ałżeństw a w ytoczonym po śm ierci m ałżonka (art k.p.c.) złoży w niosek o przesłu ch anie św iadka zam iejscow ego, w y d a tk i zw iązane z p rzesłu ch a n ie m tego św iadka (a rt. 4 p k t 2 przep isó w o kosztach) w m yśl a rt. I ll 2 k.p.c. (inaczej w ięc n iż to m a m iejsce w sy tu a c ji o k reślo n ej w a rt. 41 p rzep. o k asztach) p oniesie stro n a, k tó ra sw ym w n io sk iem lu b sw ą czynnością spow odow ała u sta n o w ien ie w ym ienionego k u ra to ra.

6 26 Kazimierz Korzan N r 2 (122) Przez obciążenie S karbu P ań stw a tym czasow ym ponoszeniem w ydatków za k u ra to ra (art k.p.c.) ustaw odaw ca um ożliw ia dochodzenie w ym iaru spraw iedliw ości w sytuacji, gdy żadna ze stron z jfrzyczyn wyżej przedstaw ionych w ydatków ponieść nie może. Z mocy art. 11 ust. 1 przepisów o kosztach sąd w orzeczeniu kończącym spraw ę w instancji pow inien obciążyć w ym ienionym i kosztam i przeciw nika, jeżeli istnieją ku tem u podstaw y, przy odpow iednim zastosow aniu zasad obow iązujących przy zw rocie kosztów procesu. Zgodnie z cytow anym a rt. 11 ust. 2 koszty nie obciążające przeciw nika ściąga się z roszczenia zasądzonego na rzecz strony zastąpionej przez k u rato ra albo z innego m ajątku tej strony. P raktycznie rzecz biorąc, tego rodzaju ściągnięcie będzie wchodziło w grę w zupełnie w yjątkow ych w ypadkach, a m ianow icie w tedy, gdy k u rato r procesowy w ystępujący w charakterze strony działa w opisanej wyżej sytuacji n a rzecz kurato ra spadku, w ykonaw cy testam entu np. z powodu sprzeczności interesów itp. Mimo że 'w om aw ianym w ypadku kurator procesowy realizuje przedstaw icielstw o ustaw ow e z pozycji strony, wszelki* roszczenia zasądzane są od i na rzecz zastąpionego kurato ra spadku, wykonawcy testam entu (por. art. 780 k.p.c.)lł itp. Jeżeli zatem kosztam i sądowym i nie zostanie w końcowym orzeczeniu obciążony przeciw nik (art. 11 ust. 1), to istnieje możliwość ściągnięcia om aw ianych kosztów z roszczenia zasądzonego na rzecz np. w ykonaw cy testam entu jako strony reprezentow anej przez ustanowionego, w w ym ienionych w arunkach, k u rato ra procesowego, a w b rak u takiego roszczeni3 z m a jątk u zarządzanego przez tegoż w ykonaw cę testam en tu (art. 11 ust. 2). Inaczej przedstaw ia się spraw a, gdy w m iejsce osoby zm arłej w stępuje k u rator procesow y w ch arak terze strony. K u rato rzy tego typu jak już wyżej stw ierdzon o w ystępują w yłącznie pio stro n ie pozwanej. Od osoby, którą zastępuje w ym ieniony k urato r, ściągnięcie kosztów sądow ych po zakończeniu procesu jest n ie m ożliwe, gdyż osoba ta w istocie rzeczy (w skutek śmierci) nie istnieje. Poza tym we wszystkich w ym ienionych w yżej w ypadkach w stąpienia k u rato ra w m iejsce osoby zm arłej chodzi o roszczenie niem ajątkow e. To sam o odnosi się do gpraw y o u stalenie ojcostw a wytoczonej przeciw ko kuratorow i pow ołanem u z m ocy art k.r.o. Jeżeli naw et sąd u stali ojcostwo, to również i w tym w ypadku nie m ożna ściągnąć nie uiszczonych kosztów sądowych, gdyż nie zasądza się alim entów. Po śm ierci dom niem anego ojca nie je st dopuszczalne ja k w iadom o rozstrzyganie o roszczeniach m ajątkow ych zw iązanych z żądaniem ustalenia ojcostw a z udziałem k u rato ra. 17 W przedstaw ionych w ięc wyżej w ypadkach Skarb P aństw a nie tylko początkowo, ale także ostatecznie ponosi koszty sądowe. Uwagi te odnoszą się do sytuacji, gdy strona powodowa zwolniona jest od kosztów sądowych. Jeżeli bow iem uiściła ona te koszty, problem ich ściągnięcia w try b ie art. U lw ogóle nie pow staje. A d 2. Z dotychczasowych rozw ażań w ynika, że koszty sądowe z mocy art. 5 przep. o kosztach obciążają stronę, a nie kuratora, który nie zajm uje stanow iska strony. K uratorzy procesowi w ystępujący w charakterze strony rów nież osobiście kosztów sądowych nie ponoszą. Tymczasowo w ydatki za nich pokryw ają osoby w ym ieniona w art k.p.c., k tóre to wydaitki w ostatecznym w yniku łącznie z opłatam i rozlicza się w try b ie art. 11 przepisów o kosztach. 16 Podobnie p rzed staw ia się zagadnienie p rzy k u ra te li z a rt. 84 g 2 k.r.o. K u rato r pow o łan y n a p o d sta w ie teg o p rz e p isu Jest ró w n ież stro n ą, a le u sta la się ojcostw o zm arłego, a n ie k u ra to ra (po<r. K. Korzan: K u ra to r w p o stę p o w an iu cyw iln y m, s. 26 i n.). J7 P o r. orzeoz. SN z dn. 24.IX.1960 r. CK 447/60, N P z 1962 r. n r 7 8, s

7 N r 2 (122) K oszty procesu z udzialeiji kuratora 27 Jeśli chodzi o k u rato ra spadku, to koszty sądow e w braku zwolnienia p okryw ane są z m a jątk u zarządzanego przez tegoż k u rato ra. Można innym i słow y powiedzieć, że zarówno k uratorzy praw a m aterialnego, ja k i k u ratorzy p ro cesowi (bez w zględu na to, czy w ystępują w charakterze strony, czy też obok niej) są zwolnieni o d osobistego ponoszenia kosztów sądowych. Wypowiedź ta nie dotyczy sytuacji z art. 103 i 110 k.p.c. (o czym niżej). Przechodząc ido om ów ienia kosztów procesu, podkreślić należy, że art k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za w ynik zobow iązuje do zw rotu tych kosztów przeciw nikow i stronę przegrywającą, z w yjątkow ym odstępstw em od tej zaisady n a rzecz zasady zaw inienia, w sytuacji przew idzianej w art. 102 k.p.c.., i W tym stanie rzeczy kuratorzy praw a m aterialnego i procesowego w ystępujący obok strony n ie ponoszą kosztów procesu. Je śli chodzi o k u rato ra spadku zajm u jącego stanow isko strony i zastępującego go kurato ra procesowego w w ypadkach wyżej opisanych, to zasądzone od tego kurato ra koszty procesu (podobnie jak koszty sądowe) pokryw ane są z m ajątk u zarządzanego przez tegoż k u rato ra spadku. To samo odnosi się do kuratorów procesowych w stępujących w m iejsce syndyka m asy upadłości, w ykonaw cy testam entu, zarządcy zajętej nieruchom ości, zarządcy ustanowionego w try b ie zabezpieczenia powództwa oraz nadzorcy z art praw a układowego. Z agadnienie kom plikuje się dopiero w tedy, gdy powództwo je st skierow ane p rzeciw ko kuratorow i z powodu śm ierci osoiby, 'której postępow anie dotyczy (np. w sipraw ie o ustalenie ojcostw a osoby zm arłej a rt k.r.o.). Mimo braku w yraźnego zwolnienia przez k.p.c. kuratorów od kosztów procesu (odm iennie niż m a to m iejsce w przepisach o kosztach w odniesieniu do opłat i w y datków) nie m ożna uznać, że w razie przegrania procesu przez kurato ra ad actum koszty należy zasądzić od niego jako od strony procesowej, gdyż doprowadziłoby to do nie zam ierzonych przez ustaw odaw cę w yników. K urator m usiałby bowiem uiścić koszty ze swego m ajątku, gdyż osoba, na m iejsce której wszedł z powodu jej śm ierci, nie istnieje i w skutek tego ściągnięcie od niej kosztów nie może już wchodzić w rachubę., Zasada odpow iedzialności za w y n ik ó w stosunku do pozwanego działającego -osobiście tłum aczy się tym, że jego postępow anie jest z reguły przyczyną w ytoczenia powództwa, gdyż nie spełnił on w czasie w łaściw ym swego zobowiązania, oraz dalszego procesu, gdyż nie uznał pow ództw a przy pierw szej czynności procesowej. Inaczej przedstaw ia się spraw a, gdy stroną pozw aną w procesie jest k u rator z powodu śm ierci osoby, której postępow anie dotyczy, a więc w spraw ach takich, jak np. o zaprzeczenie ojcostw a męża m atk i w razie jego śm ierci, o rozw iązanie przysposobienia w w ypadku śm ierci przysposabiającego w toku postępow ania itp. M Ze w zględu na sw oją sytuację w ym ieniony k u rato r nie m a inaczej niż działający osobiście pozwany decydującego w pływ u n a wytoczenie pow ództw a i na dalszy bieg spraw y. W szczególności nie może on, n a zasadach sw obodnej dyspozycji, zapobiec w ytoczeniu pow ództw a przez jego uznanie ze skutkiem bezpośrednim dla zm arłego.19 Przeciw nie, obow iązkiem jego jest prow adzenie procesu do końca, w ykazyw anie słabych punktów w tw ierdzeniach stro n y powodowej, w sk a zyw anie dowodów w celu obalenia tych tw ierdzeń itp. W tym stanie rzeczy p rze 18 B liżej o teg o ty p u k u ra to ra c h p a trz. K. Korzan: op. cit., s u P o r. K. Korzan: op. cit., p rzy p is 2, s. 77 i n.

8 28 Kazimierz Korzan N r 2 (122> granie w om aw ianych w ypadkach przez k u rato ra procesu n ie je st w ynikiem n iew ykonania przez niego Obowiązków w ypływ ających z praw a m aterialnego. B rak je st zatem przesłanki, k tó ra leży u podstaw art. 98 i 1 k.p.c., do zasądzenia od ta kiego k u rato ra kosztów p ro cesu.20 W św ietle powyższych w yw odów łatw o zauważyć, że żaden z kuratorów p ra w a m aterialnego lub procesowego nie zw raca ze swego m ajątk u stronie w ygryw ającej poniesionych przez n ią kosztów procesu, k tóre o bejm u ją rów nież koszty sądowe- Zajęcie odm iennego stanow iska nie dałoby się pogodzić z zasadą odpłatności fun k cji ku rato ra (art k.r.o.). Inaczej przedstaw ia się spraw a, gdy k u rator nie dopełnia obowiązków należytejobrony. W w ypadku takim sąd może włożyć na k u rato ra w ystępującego w charakterze strony (art. 103 k.p.c.) lub k u rato ra nie będącego stroną (art. 110 k.p.c.) obow iązek zw rotu kosztów procesu w yw ołanych jego rażącą w iną albo też niesum iennym lub oczywiście niew łaściw ym w rozum ieniu art. 103 postępow aniem.*1 Obciążenie kurato ra kosztam i procesu na postaw ie art. 103 i 110 k<p.c. nie w yłącza jego odpowiedzialności cyw ilnej za szkodę w yrządzoną stronie nienależytą obroną. ** Podkreślić nadto trzeba, że k u rato r praw a m aterialnego i k u rato r procesowy, nie zajm ujący stanow iska strony, nie m ają roszczenia do kosztów zasądzonych od przeciw nika. 23 Jeżeli zaś k u rato r jest stroną w procesie, to roszczenie jego sprow adza się do należnego mu w ynagrodzenia za spraw ow anie funkcji k u rato ra i poniesionych osobiście w ydatków np. na honorarium adw okackie itp. Ad 3. Przy k u rateli (odm iennie niż przy opiece art k.r.o.) obowiązujezasada odpłatności fun k cji k u rato ra (art k.r.o).i4 K urator, nie będąc zobowiązany do zw rotu kosztów przeciw nikow i, ma prawodo w ynagrodzenia za spraw ow anie czynności w danej spraw ie bez w zględu n a w y nik, jakim się ona zakończyła. 25 Bezpłatność ku rateli je st przew idziana tylko wówczas, gdy n akład pracy k u ra tora jest nieznaczny, a spraw ow anie kurateli czyni zadość zasadom w spółżycia społecznego (art k.r.o.). A rt k.r.o. stanow i, że o rgan państw ow y, k tóry ustanow ił k u rato ra, przyznaje m u w ynagrodzenie. K urator praw a m aterialnego zastępuje reprezentow anego w procesie w ram ach w ykonyw ania ogólnego oibowiązku pieczy nad osobą i m ajątk iem k u ra n d a.26 W ynagrodzenie wym ienionego k u rato ra zgodnie z art k.r.o. ustala sąd, który go ustanow ił, a w ięc sąd opiekuńczy. Należność za zastępstw o w procesie je st składnikiem ogólnego w ynagrodzenia, jak ie m u przysługuje w zw iązku z działalnością pozaprocesową. Może m u być ona 20 Id en ty czn y p o g ląd w sto s u n k u do k u ra to ra o u sta le n ie o jco stw a d om niem anego ojca w razie jeg o śm ierci w y pow iedział I. Ignatow icz na tle a rt kjr. (patrz Kom en tarz do k odeksu rodzinnego, w yd. II, s. 483). 21 T a k też M. Waligórski: P ro c e s cyw ilny, fu n k c ja i s tru k tu ra, W arszaw a 1947». s. 131, a n a tle p ro c e d u ry a u s tria c k ie j H. W. Fasching: K o m e n ta r zu den Z ivilprozessgesetzen, W iedeń 1962, s B liżej o ty m K. Korzan: op. cit., s P odobnie H. W. Fasching: op. cit., s Zasadę odpłatności w y raża rów nież 10 au str. ZPO w o dniesieniu do k u ra to ra w y stępującego w postępow aniu cyw ilnym. *5 T ak też H. W. Fasching: o p. cit., s. 165 (pod rząd em a u s tria c k ie j ZPO). 2* P o r. K. Korzan: op. cit., s. 35 i 55.

9 2 (122) K o szty procesu z udziałem ku ra to ra 29 przyznana jednorazow o za całokształt czynności pozaprocesowych i podejm ow anych w procesie, np. za w ystępow anie w ściśle określonej spraw ie przed sądem. Jeżeli sąd opiekuńczy przyzna k urato ro w i p raw a m aterialnego odrębne w y n a grodzenie za zastępstw o w procesie przed jego zakończeniem, to w razie w ygrania procesu przez stronę reprezentow aną przez tego k u rato ra zw rot wspom nianego w y nagrodzenia, jaiko faktycznie poniesionego wydatku wchodzącego w skład kosztów sądowych, pow inien być zasądzony od przeciw nika na podstaw ie art i 2 k.p.c. Sąd procesowy nie może przyznać kuratorow i praw a m aterialnego w ynagrodzenia za zastępstw o z b rak u ku tem u podstaw praw nych. Ja k w iadom o, działalność k u ra to ra praw a m aterialnego w procesie wchodzi w zakres jego podstawowej funkcji przedstaw icielstw a ustaw ow ego.27 S ąd opiekuńczy sp raw uje nadzór nad jego działalnością. B rak jest zatem podstaw y praw nej do uznania, że sąd procesowy jest upraw niony do decydow ania o w ynagrodzeniu kuratora. Gdyby tak było, to mogłoby dojść do tego, że obok w ynagrodzenia przyznanego przez sąd procesowy k u rato r otrzym ałby dodatkowo w ynagrodzenie za tę sam ą czynność od sądu opiekuńczego. T o samo dotyczy m utatis m utandis kurato ra s<padku, o w ynagrodzeniu którego decyduje sąd spadku jako sąd nadzorujący, a nie sąd opiekuńczy (art. 666 :1 k.p.c.). Z w rot tego w ynagrodzenia w ram ach kosztów procesowych pow inien być zasądzony n a jego rzecz jako strony procesowej, a jeżeli przyznane m u w ynagrodzenie pobrał ju ż wcześniej z zarządzonego spadku, to zasądzone w ten sposób w ynagrodzenie w procesie pow inien zwrócić na konto spadkobierców,28 których spadkiem zarządza; sąd spadku w ram ach ogólnego nadzoru pow inien nad tym czuwać, a jeśli tego nie dopilnuje, spadkobiercy po objęciu spadku mogą żądać zwrotu. P raw o do w ynagrodzenia przew idzianego w art k.r.o. m ają wszyscy k u ratorzy praw a m aterialnego, łącznie z kuratoram i ad actum, o których m ow a w art k.r.o. Poniew aż ikuratiar procesow y jest rów nież k u rato rem ad actum w ro zum ieniu art kjr.o., może on na podstaw ie art k.r.o (podobnie jak iprzy k u rate li p raw a m aterialnego) dom agać isię talkiego w ynagrodzenia, zwłaszcza że k u rato r procesowy jest uznaw any za k u ra to ra p raw a m aterialnego powołanego w yłącznie do działania w p ro cesie.29 Z dotychczasow ych wypow iedzi w ynika, że.należne k u rato ro w i praw a m aterialnego w ynagrodzenie zawsze p rz y 2in,a ten sąd, któ ry go ustanow ił, bez w zględu n a to, czy działa on w procesie, czy też poza mim. Jeżeli k u ra to ra procesowego ustanow ił isąd procesowy, to rów nież ten sąd, a nie sąd opiekuńczy (jak to już wyżej zaznaczono) przyznaje m u zgodnie z zasadą w yrażoną w art k.r.o. w ynagrodzenie iza zastępstw o w danej spraw ie. P ow staje kw estia, czy sąd iprocesowy iprzyzinaje w ynagrodzenie 'kuratorow i p ro cesowem u rów nież w tedy, gdy ustanow ił go inny sąd, tj. sąd opiekuńczy80 albo sąd pow iatow y nieprocesow y, np. w sy tu acji przew idzianej w art k.p.c. itp. Należy tu rozróżnić dw a okresy: przed ii ipo w ejściu w życie rozporządzenia M i nistra Spraw iedliw ości z dn r. w spraw ie określenia w ysokości ryczałtu za dokonyw anie oględzin i staw ek należności k u rato ró w o raz w aru n kó w ich p rzy znaw ania i w ypłaty (Dz. U. 'Nr 13, poz. 67). 27 K. Korzan: op. cit., s K u ra to r sp a d k u je st re p re z e n ta n te m sp adkobiercó w, k tó rz y sp a d k u n ie objęli, a n ie Jak daw n iej m asy sp a d k o w ej. P o r. w zw iązku z ty m K. Korzan: op. cit., s » K. Korzan: op. cit., s M am tu na m y śli k u ra to ró w w y stę p u jący ch w c h a ra k te rz e stro n y w ra z ie je j śm ierci.

10 30 Kazimierz Korzan P rzed w ejściem w życie.powołanego rozporządzenia a rt p.o.p.c.81,przew i dyw ał jednolity system postępow ania. Zgodnie z jego treścią należne każdem u kuratorow i w ynagrodzenie obowiązany był przyznaw ać ten sąd, k tó ry go ustanow ił. Jednakże mim o jasno brzm iącego tego przepisu orzecznictwo SN co do tego, kto m a decydować o w ynagrodzeniu k u rato ra procesowego, nie było jednolite. W n ie opublikow anym orzeczeniu z dn. 7.X.1952 r. C 1229/51 Sąd N ajwyższy w y raził pogląd, że ustalenie ii przyznanie w ynagrodzenia 'kuratorow i m ałoletniego za obronę jego iajtaresów, sikoro k u ra to r został ustanow iony iprzez w ładzę opiekuńczą, a n ie w tryb ie art. 153 d.k.p.c., należy do tejże w ład zy.32 W orzeczeniu z dn. 6. X I.1953 r. Sąd Najwyższy C 1366/53 zakw estionow ał w praw dzie w łaściw ość sądu procesowego w om aw ianej kw estii, lecz utrzym ał w mocy rozstrzygnięcie tego sądu, jako m erytorycznie słuszne. N atom iast w orzeczeniu z dn r. CZ 226/5533 Sąd N ajw yższy już w yraźnie podał, że w ynagrodzenie k u rato ra oznacza sąd procesowy, jeżeli wysokość w y nagrodzenia nie została wcześniej określona przez w ładzę opiekuńczą. F. Szczepański 84 poszedł jeszcze dalej tw ierdząc, że sąd m erytoryczny upraw niony jest do rozstrzygnięcia o wysokości w ynagrodzenia dla w szystkich kuratorów procesowych bez względu na to, przez kogo zostali ustanow ieni. W ątpliw ość w tym względzie rozstrzygnął 4 -cyt. rozp. M inistra Spraw iedliw o ści z dn. 31.L1961 r. przez stw ierdzenie, że w ypłata przyznanego kuratorow i w ynagrodzenia n astęp u je na podstaw ie postanow ienia sądu rozpoznającego spraw ę. P rzeniesienie n a sąd procesow y praw a decydow ania o om aw ianym w ynagrodzeniu dotyczy tylko kuratorów procesowych ustanaw ianych przez inny sąd niż sąd procesowy. Jeżeli k u rato ra procesowego ustanow ił sąd procesowy, to ten sąd (a nie sąd opiekuńczy, o czym wyżej) przyznaje m u w ynagrodzenie nie z mocy 4 powołanego rozporządzenia, lecz na podstaw ie art k.r.o. Podobnie kom petencje sądu procesowego w te j kw estii ujm uje 10 austr. ZPO. W system ie praw a austriackiego rozszerzenie upraw nień sądu procesowego do rozstrzygania o kosztach k u rato rów nie tylko ustanaw ianych przez sąd m erytoryczny, ale i k u rate lam y w ystępujących w określonej spraw ie cyw ilnej nastąpiło po now eli z dn. 6.XII.1955 r. P rzed now elą praw o decydow ania sądu rozpoznającego spraw ę o w ynagrodzenie k u rato ra (tak samo jak i u nas przed w ejściem w życie rozp. M inistra Spraw iedliw ości z dn r.) ograniczało się do kuratorów ustanaw ianych przez sąd procesowy. K uratorzy pow oływ ani przez inny sąd odsyłani byli w spraw ie roszczenia o koszty do tego są d u.35 Przepis 4 rozporządzenia M inistra Spraw iedliw ości z dn r. nie odnosi się do k u ratoró w p raw a m aterialnego. W ynika to z jego brzm ienia w zestaw ieniu z 3 tegoż rozporządzenia, a w szczególności z użytych w nim słów: w y sokość w ynagrodzenia kuratorów ustanaw ianych w poszczególnych sprawach (...) itd. R easum ując, należy stw ierdzić, że sąd procesow y od dn r. upraw niony 81 O dpow iednikiem tego p rzep isu jest obecnie a rt. 179 i k.r.o. 82 C y tu ję w g M. Piekarskiego: P rz eg ląd orzeczn ictw a S ąd u N ajw yższego z zak re su p.o.p.c. za o k re s o sta tn ic h la t (część II: K u ra te la, osoby p raw n e), p ip 1957, n r 11, s M. P iekarski: op. cit., s F. Szczepański: K u ra to r w p ro cesie o zap rzeczenie o jco stw a, BMS 1957, n r 1, *. 27 i n. 85 H. W. Fasching: op. cit., s. 171, 172.

11 N r 2 (122) Odpowiedzialność zakładu pracy w postępow aniu egzeku cyjn ym 31 je st do przyznania w ynagrodzenia w szystkim k u ratorom procesow ym bez w zglądu na to, przez jak i sąd zostali oni ustanow ieni. N atom iast k u ratoro m p raw a m a terialnego w ynagrodzenie przyznaje zawsze ten sąd, który go na to stanow isko pow ołał. Po ostatniej kodyfikacji praw a cywilnego i procesowego w Polsce opisany wyżej stan praw ny, w prow adzony rozporządzeniem Min. Spraw, z dn r., nie uległ w om aw ianym zakresie zm ianie. Wysokość w ynagrodzenia kuratorów podlega ustaleniu w edług przepisów rozp. Min. Spraw, z dn. 22JV j1981 r. w spraw ie w ynagrodzenia adw okatów za w ykonyw anie czynności zaw odowych (Dz. U. N r 24, poz. 118). W ynagrodzenie kuratorów będących adw okatam i nie może przekraczać staw ek zasadniczego w ynagrodzenia, a wysokość przew idzianego w tym rozporządzeniu w ynagrodzenia innych kuratorów 50% tych staw ek i( 3 rozp. Min. Spraw, z dn r.). Na postanow ienie sądu określającego wysokość w ynagrodzenia k u rato ra przysługuje stronom i k u ratorow i zażalenie z mocy art. 22 ust. 1 przepisów o k o sztach.3,1 8«P oprzednio n a podstaw ie a rt. 18 ust. 3 daw nych przepisów o kosztach, którego odpow iednikiem je st obecnie a rt. 22 ust. 1 now ych przepisów o kosztach, Sąd N ajw yższy p rzy znał biegłem u p rzed r. p raw o do kw estionow ania w ysokości przyznanego m u w y n a g ro d zen ia (por.: o rzecz. SN z dn. 22.V III.1952 r. C 1934/52, N P n r 8 9/53, s. 154; orzecz. SN z d n. 19.X.1954 r. II CO 52/54, BMS n r 1/56, s. 48; P iż, n r 20 z 1959 r., s. 7). Ja k k o lw ie k w y m ien io n e orzecznictw o w sto su n k u do biegłego je s t n ie a k tu a ln e, gdyż zażalenie ta k ie b ieg ły m oże w n ieść o becnie w p ro st n a p o d sta w ie a r t pfct 5 k.p.c., to je d n a k m ożna je w y k o rzy sty w ać do u zasad n ien ia pogląd u, że a r t. 22 u st. 1 p rzep isó w o kosztach p o w in ien być dla k u ra to ra u zn an y za p o d sta w ę złożenia zażalenia n a koszty, m im o że o ty m a r t. 934 k.p.c. n ie m ów i, w o m aw ian y m bow iem z ak resie k u ra to r n ie pow in ien być sta w ian y w sy tu a c ji gorszej od biegłego. Z askarżenie decyzji przy zn ającej koszty k u rato ro w i dopuszcza tak że p ro c e d u ra a u s tria c k a (p atrz H. W. Fasching; op. cit., s. 174). ZBIGNIEW ŁABNO Odpowiedzialność zakładu pracy, banku oraz dłużnika innych wierzytelności i praw w postępowaniu egzekucyjnym i Niezm ienną cechą polskiego cywilnego praw a procesowego, szczególnie okresu pow ojennego, jest jego odform alizow anie oraz dążenie do takiej konstruk cji przepisów, k tó ra by stw orzyła ja k najlepsze w aru n ki do osiągnięcia tzw. praw dy obiektyw nej. Obie te tendencje są ze sobą organicznie pow iązane. Na ich istnienie zw raca uw agę doktryna, podkreślając przy tym, że założeniem przeprow adzanych zm ian w k.p.c. jest uproszczenie i przyspieszenie postępow ania oraz zapew nienie sądowi