Edmund Wengerek Pełnomocnicy stron w postępowaniu egzekucyjnym. Palestra 11/4(112), 13-27

Transkrypt

1 Edmund Wengerek Pełnomocnicy stron w postępowaniu egzekucyjnym Palestra 11/4(112),

2 EDMUND WENGEREK Pełnomocnicy stron w postępowaniu egzekucyjnym Mimo że d rug a część k.p.c. o postępow aniu egzekucyjnym nie zaw iera szczególnych przepisów o pełnom ocnikach w postępow aniu egzekucyjnym 1 i w związku z tym w ydaw ać by się mogło, że na podstaw ie art k.p.c. dział V ty tu łu IV części pierw szej, zatytułow any Pełnom ocnicy procesow i, znajduje pełne zastosowanie w postępow aniu egzekucyjnym, jednakże po bliższej konfrontacji tych norm z drugą częścią k.p.c. okazuje się, że pro b lem atyk a pełnom ocników w egzekucji sądow ej zaw iera w iele odrębności, któ re w ym agają szczegółowego om ów ienia. O drębności te w ynikają ze stru k tu ry egzekucji, k tóra to stru k tu ra jest inna niż ta, jak ą m a proces cywilny, jak również z odm iennych zadań postępow ania egzekucyjnego. M ożna by się zresztą zastanaw iać nad tym, czy z sam ej nazwy pełnomocnicy procesow i nie należałoby w yciągnąć w niosku, że instytucja ta nie m a w ogóle zastosowania w postępow aniu egzekucyjnym. W ątpliwość tę usuw a jednak art. 91 k.p.c., który przew iduje, że pełnom ocnictw o procesow e obejm uje z sam ego p r a w a um ocowanie do podejm ow ania w szelkich czynności dotyczących egzekucji. Posługując się nadto transm isyjnym przepisem art k.p.c. możemy się upewnić, że przepisy art k.p.c., m ówiące o pełnom ocnikach procesowych, m ają odpowiednio zastosow anie w postępow aniu egzekucyjnym, co nie oznacza, by m ożna je m echanicznie przenieść na płaszczyznę tego postępow ania. 1. U stanow iona w art. 86 k.p.c. reguła pozw alająca stronom n a działanie przed sądem osobiście lub przez pełnomocników doznaje ograniczenia, jeśli chodzi o te czynności w postępow aniu egzekucyjnym, które dłużnik obow iązany jest osobiście podjąć. Chodzi tu o takie czynności, jak złożenie w ykazu i przyrzeczenia w toku postępow ania o w yjaw ienie m ajątk u (art. 916 k.p.c.) i o w yjaw ienie rzeczy lub dokum entu (art k.p.c.), w ykonanie czynności, której inna osoba w ykonać za niego nie może (art k.p.c.), poddanie się n a dokonanie rew izji domowej i osobistej (art. 814 k.p.c.) itp. O g raniczenie to nie w yłącza możliwości reprezentow ania dłużnika przez pełnom ocnika w postępow aniu poprzedzającym w ydanie postąnow ienia o nakazie w yjaw ienia m a jątk u lub postanow ienia wyznaczającego dłużnikow i term in do w ykonania, ja k rów nież nie w yłącza udziału pełnom ocnika w posiedzeniu, n a którym czynności egzekucyjne m ają być dokonane. 2. Z aw arte w art. 87 k.p.c. ograniczenie kręgu osób, k tó re mogą być pełnom ocnikam i procesowym i, dotyczy tylko postępow ania przed sądem. W ynika to z zestaw ienia art. 87 z art. 86 k.p.c. Ograniczenie to nie m a w ięc zastosow ania do p b- stępowania przed komornikiem2, w którym stosownie do art. 95 i 96 k.c. pełnom ocnikiem może być każda osoba m ająca pełną zdolność do czyn- 1 W yjątek d o ty czy p ełnom ocn ictw a do udziału w przetargu przy eg zek u cji z n ieru ch o m o ś c i art. 977 k.p.c. (p atrz o ty m n iżej). 2 J. J. L itauer i W. Święcicki: K o d ek s p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o. Z biór a k tu a l n y ch p y ta ń p r a w n y c h, 1949, s. 330, 331; E. w e n g e rek: p o s tę p o w a n ie e g z e k u c y jn e w sp r a w a c h c y w iln y c h, 1961, s. 140.

3 14 Edmund W eng er e fc Nr 4 (11?) ności praw nych (art k.p.c.). Z tego sam ego w zględu rów nież dalsze konsekw encje dla pełnom ocnictw a procesowego przew idziane w art k.p.c. nłe dotyczą pełnom ocnictw a udzielonego do reprezentow ania w postępow aniu przed kom ornikiem, jeżeli pełnom ocnictw o nie zaw iera um ocowania przew idzianego w art. 87 i n. k.p.c. N atom iast w postępowaniu przed sądem bez w zględu na to, czy jest on organem egzekucyjnym, czy też działa n a skutek skargi na czynności kom ornika pełnom ocnikam i stron mogą być tylko osoby w ym ienione w art. 87 k.p.c. R eguła ta obow iązuje zarówno w tedy, gdy w toku całego postępow ania egzekucyjnego sąd jest w łaściw y do przeprow adzenia w szystkich czynności egzekucyjnych {np. w postępow aniu o w yjaw ienie m ajątku), ja k i w tedy, gdy w d a l szych fazach egzekucji staje się w łaściw y (np. w egzekucji z nieruchom ości z chw i lą przybicia) lub gdy dokonuje pew nych czynności egzekucyjnych w postępow aniu w padkow ym (np. o ustanow ienie k u rato ra art k.p.c., o ustanow ienie zarządcy art k.p.c. itp.). Ze w zględu n a stosunkow o liczne możliwości postępow ania przed sądem (zw łaszcza w zw iązku ze skargą n a czynności kom ornika), w p rak ty ce egzekucji sąd o w ej ograniczenia z art. 87 k.p.c. w ystępują w szerokim zakresie, a korzystanie przez strony z usług osób innych niż w ym ienione w tym przepisie może narazić je n a ujem ne następstw a z chwilą, gdy postępow anie egzekucyjne przenosi się przed forum sądowe. Z ograniczeniam i bow iem w ynikającym i z a rt. 87 k.p.c. korespondują szczególne upraw nienia w ynikające z pełnom ocnictw a (art. 91 k.p.c.) oraz szczególne obowiązki pełnom ocników (art. 94 k.p.c.), k tó re nie dotyczą innych pełnom ocników. D latego korzystniejsze dla strony jest udzielenie pełnom ocnictw a do reprezentow ania w postępow aniu egzekucyjnym przed sądem n a podstaw ie art. 86 k.p.c., gdyż pełnom ocnictwo to zaw iera w sobie rów nież umocowanie do działania przed kom ornikiem, który jest organem egzekucyjnym działającym przy sądzie (art. 758 k.p.c.). 3. Ograniczenie ustanaw iania pełnom ocnikam i osób w ym ienionych w a r t. 87 k.p.c. dotyczy stosownie do art. 83 k.p.c. tylko stron, ich organów i przede staw icieli ustaw ow ych. Przepisy o postępow aniu egzekucyjnym w ym ieniają n ato m iast, obok stron, uczestników postępow ania (art. 761, 763 k.p.c.) oraz inne osoby w y stępujące w egzekucji, a nie uczestniczące w postępow aniu (art. 761 k.p.c.). P rz y j m ując, że za uczestnika należy uznać każdy podm iot, który ze w zględu na jego ujaw nione w toku egzekucji praw a do zaspokojenia lub obowiązki podlegające przym usow em u urzeczyw istnieniu albo ze w zględu na przyznane m u sam oistne upraw nienia do dochodzenia świadczeń i obrony praw stron może wziąć udział w postępow aniu eg zek ucy jn ym 3, należy stw ierdzić, że pojęcie uczestnika jest b liskie pojęciu stron, gdyż niew ątpliw ie je w chłania oraz obejm uje inne podm ioty postępow ania egzekucyjnego. Stosując odpowiednio art. 86 k.p.c. do postępow ania egzekucyjnego, należy przyjąć, że m a on zastosowanie rów nież do uczestników, natom iast n i e dotyczy innych osób, jak nabyw ców rzeczy, dłużnika zajętej w ierzytelności, zarządcy, dozorcy itd. Csoby te w postępawemiu przed sądem egzekucyjnym nie są objęte przepisam i art. 83 i n. k.p.c. i mogą korzystać z pełnom ocn ków innych niż w ym ienianych w art. 87 k.p.c., gdyż nie są one stronam i (chyba, żeby uznać ich co jest w ątpliw e za strony postępow ania przez nie w yw ołanego, np. ze skargi n a czynności kom ornika). 3 Por. E. WengereX: op. cit., s. 134.

4 N r 4 (112). Pełnomocnicy stron tv j >ostępoyoaniu egzekucyjnym 4. W przew ażającej liczbie w ypadków pełnom ocnicy w ystępujący w postępow a n iu egzekucyjnym ko rzy stają z um ocowania w ynikającego z pełnom ocnictw a pro cesowego, udzielonego im przez strony z chw ilą w szczęcia lub w toku postępow a nia rozpoznawczego. Pełnomocnictwo procesowe obejm uje bowiem z mocy samego praw a umocowanie do czynności dotyczących egzekucji (art. 91 p k t 2 k.p.c.). Skutków tych nie w yw iera pełnom ocnictw o do n iektórych tylko czynności procesowych. W ynika to z a rt. 88 k.p.c., k tóry przeciw staw ia pełnom ocnictw u procesow em u pełnom ocnictw o do n iektórych tylko czynności.4 O graniczenie w ięc pełnom ocnictw a do postępow ania przed sądem I lub II in stancji, do reprezentow ania przed sądem w ezw anym itd. w yw ołuje ten skutek, że pełnom ocnik je st um ocowany tylko do reprezentow ania w określonej w p ełnom ocnictw ie fazie postępow ania, nie m a n ato m iast um ocow ania do reprezentow a nia w innych fazach lub stadiach, a tym sam ym w postępow aniu egzekucyjnym. Pełnom ocnictw o tak ie nie rodzi w stosunku do pełnom ocników obow iązku działania w im ieniu strony w egzekucji sądow ej. N atom iast oba rodzaje p e ł nom ocnictw a procesowego, tj. pełnom ocnictw o ogólne, upow ażniające do rep rezentow ania stron w e w szystkich spraw ach, oraz pełnom ocnictw o szczególne, upow ażniające do prow adzenia poszczególnych spraw {ale nie do niektórych tylko czynności), zaw ierają um ocowanie pełnom ocnika do reprezentow ania w postępow aniu egzekucyjnym, jeżeli nie zaw ierają szczególnych, w yraźnie zaw artych w pełnom ocnictw ie ograniczeń co do egzekucji. Z drugiej strony jasną jest rzeczą, że gdy pełnom ocnictwo udzielone do niektórych tylko czynności procesowych zaw iera um ocowanie do czynności dotyczących egzekucji, to pełnom ocnictw o takie daje podstaw ę do reprezentow ania strony rów nież w egzekucji. O kreślając w ten sposób skutki pełnom ocnictw a ogólnego oraz szczególnego (do prow adzenia niektórych spraw), należy stw ierdzić, że od stosunku w ew nętrznego strony do pełnom ocnika zależy, czy będzie ona działała w egzekucji osobiścis, czy też przez pełnom ocnika. W stosunku do sądu pełnom ocnictw o procesowe w yw iera w postępow aniu egzekucyjnym skutki w ym ienione w art. 91 p k t 2 k.p.c. wtedy^ gdy pełnom ocnik przy pierw szej czynności egzekucyjnej pow oła się na to pełnom ocnictwo (art i 13 2 k.p.c.). Z w yroku stanow iącego ty tu ł egzekucyjny zazwyczaj nie w ynika, czy strona jest reprezentow ana przez pełnom ocnika (art. 325 k.p.c.). U m ocowanie n a podstaw ie art. 91 p k t 2 k.p.c. do wszelkich czynności dotyczących egzekucji pow oduje, że jeśli strony inaczej nie postanow iły, pełnom ocnika obow iązuje reprezentow anie strony w postępow aniu egzekucyjnym. To samo dotyczy ustanow ienia adw okata na podstaw ie postanow ienia o zw olnieniu od kosztów sądowych (o czym niżej). W praktyce strony często sam e w ystępują w egzekucji niew ątpliw ie ze w zględu n a to, że postępow anie egzekucyjne n iejednokrotnie nie w ym aga pomocy praw nej oraz ze w zględu na chęć zaoszczędzenia kosztów. Nie przekreśla to jed n ak reguł w yżej przedstaw ionych. S form ułow anie art. 91 p k t 2 k.p.c. w ym aga, by w yjaśnić zakres czynności dotyczących egzekucji, do których jest um ocowany pełnom ocnik. Chodzi tu w szczególności o zagadnienie, czy um ocowanie to obejm uje w szystkie czynności w ierzy ciela i dłużnika oraz innych uczestników, przew idziane przez k.p.c. w księdze po św ięcanej postępow aniu egzekucyjnem u. P rzede w szystkim należy stw ierdzić, że w brew n iektórym tw ierdzeniom p rzed staw iciel n a u k i5, ze sform ułow ania przepisu art. 91 p k t 2 k.p.c. nie można w y * W. siedlecki: Z arys p o stęp o w a n ia c y w iln e g o, 1966, s s F. K ruszeinicki: K tó r e z p rzep isó w c zę ści p ie r w sz e j k.p.c. m ają za sto so w a n ie w p o stę p o w a n iu e g ze k u cy jn y m, N o w y P ro c e s C y w iln y, 1933, s. 230.

5 16 Edmund Wengerek Nr 4 (1129 ciągać w niosku,?e odnosi się ono tylko do w ypadku, gdy z pełnom ocnictw a procesowego korzysta wierzyciel. Przepis ten, mówiąc o um ocowaniu do wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji, stosuje się ta k do w ierzyciela, ja k i dłużnika. O graniczenie do jednej tylko strony (wierzyciela) nie znajduje uzasadnienia w w erbalnej in terp retacji art. 91 k.p.c. i jest sprzeczne z art. 96 k.p.c., k tóry m ów i o działaniu stron (a nie jednej strony) w postępow aniu. Ja k ja ż w yżej w spom niano, do spełnienia pew nych określonych czynności obow iązany je st dłużnik osobiście i za niego nie może podjąć tych czynności jego pełnom ocnik (np. w yjaw ienia m a jątk u itp.). Czynności dotyczące egzekucji, do których jest um ocowany pełnom ocnik, obejm ują z reguły te czynności, k tó re m ają chara k te r procesowy, a w ięc zgłaszanie w niosków przez w ierzy cieli i dłużnika, sk ła danie oświadczeń w toku w ysłuchania itp. P ow stają jedn ak w ątpliw ości, czy pełnom ocnictwo procesowe, udzielone w toku postępow ania rozpoznawczego, obejm uje um ocowanie do w ytaczania powództw przeciw egzekucyjnych oraz innych powództw przew idzianych w przepisach o postępow aniu egzekucyjnym (np. pow ództw o p rzeciwko dłużnikow i zajętej w ierzytelności art k.p.c.), jak rów nież obrony w ierzyciela w postępow aniach spow odow anych tym i pow ództw am i. W nauce obcej istnieją p o g lą d y e, że pełnom ocnictw o procesow e zaw iera umocow anie do reprezentow ania w tych postępow aniach. W szczególności n au k a n iem iecka pow ołuje się na zw iązki w ystępujące m iędzy postępow aniem rozpoznawczym a postępow aniem w yw ołanym w niesieniem pow ództw a przeciw egzekucyjnego, k tó re uzasadniają stanowisko, że pełnom ocnictwo procesowe udzielone w postępow aniu rozpoznawczym zaw iera um ocowanie do w ytoczenia pow ództw a opozycyjnego oraz do obrony w postępow aniu spow odow anym tym pow ództw em, jak rów nież pow ództw em o zw olnienie spod egzekucji. Piśm iennictw o polskie nie podziela tego zapatryw ania i w art. 91 k.p.c. nie dostrzega podstaw y do przyjęcia tego poglądu. U w aża się, że skoro art. 91 p k t 1 k.p.c., który m ów i o um ocowaniu do w szystkich łączących się ze spraw ą czynności procesow ych (nie w yłączając pow ództw a w zajem nego, skarg i o w znow ienie p o stępow ania, podania o złożenie rew izji nadzw yczajnej i postępow ania wywołanego ich w niesieniem, jako też w niesieniem interw encji głów nej przeciw ko m ocodaw cy), nie w ym ienia powództw przeciwegzekucyjnych, to tym sam ym pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje umocowania do re prezentow ania stro n w tych postępow aniach.7 Pogląd ten należy uznać za trafn y z następujących w zględów: a) Poglądy n au k i niem ieckiej op arte są na tekście niem ieckiej ustaw y procesow ej, k tó ra odm iennie niż art. 91 p k t 1 k.p.c. w ym ienia czynności procesowe dotyczące sporu spowodowanego egzekucją ( 81 ZPO) jako czynności objęte um ocow aniem zaw artym w pełnom ocnictw ie procesowym. Poglądy te są zatem bezprzedm iotow e n a tle naszego k.p.c., który, jak już w ykazano, in a czej fo rm u łuje sk u tk i pełnom ocnictw a procesowego. b) W praw dzie m iędzy postępow aniem rozpoznawczym a postępow aniem w yw ołanym pow ództw em przeciw egzekucyjnym istnieją silne związki, jednakże to 6 B. Wieczorek: Z iv ilp ro z esso rd n u n g un d N e b e n g e se tz e, 1957, t. 1, (k om en tarz óo 81 ZPC ). 7 J. Korzonek: P o s tę p o w a n ie e g z e k u c y jn e i z a b e zp ie cz a ją c e, 1934, s. 630; J. Litauer: K o m en ta rz d o p ro ced u ry c y w iln e j, 1933, s. 51; S. Mach a is ki: S ta n o w isk o p rok u ren ta w e d łu g k.p.c., P rzeg lą d P ra w a H a n d lo w eg o 1936, s. 110; Z. Hahn: P o w ó d ztw o o u m o rzen ie e g z e k u c ji i o z w o ln ie n ie od e g z e k u c ji, P o lsk i P r o c e s C y w iln y 1934, s. 133; E. Wenge rek: P r z e c iw e g z e k c y jn e p o w ó d z tw a d łu żn ik a, 1966, s. 153.

6 N r 4 (112) Pełnom ocnicy stron w postępow aniu egzeku cyjn ym 17 ostatnie nie je st kontynuacją poprzedniego p o stę p o w an ia8, lecz w rzeczyw istości nowym, odrębnym postępow aniem. Skoro art. 91 k.p.c. pow ództw a tego nie w ym ienia, nie m a podstaw y do w niosku, by na podstaw ie art. 91 p k t 1 k.p.c. przyjąć, że pełnom ocnictw o procesow e zaw iera um ocow anie do re p re zentow ania w tym postępow aniu. c) Z zestaw ienia p k t 1 i 2 przepisu art. 91 k.p.c. w ynika, że pojęcie czynności dotyczących egzekucji" zostało przeciw staw ione pojęciu czynności procesow ych, k tó re w yraźnie odnoszą się do czynności w postępow aniu rozpoznaw czym. Skoro zatem w związku z egzekucją a należy zwrócić uw agę na to, że pow ództw o przeciw egzekucyjne dłużnika z art. 840 k.p.c. m ożna w y to czyć niezależnie od egzekucji naw et przed jej wszczęciem dochodzi do p ro cesu w yw ołanego pow ództw em, to czynności w ty m procesie nie m ożna nazw ać czynnościam i dotyczącym i egzekucji. Są to w yraźnie czynności procesowe, do k tórych potrzeba odrębnego um ocowania. d) Za koncepcją objęcia pełnom ocnictw em procesow ym um ocow ania do rep rezen tow ania w postępow aniu w ynikłym z powództw przeciw egzekucyjnych w ydają się przem aw iać względy na obronę praw stron. N ależy jednak zwrócić uwagę na społeczne znaczenie poglądu, że z art. 91 k.p.c. nie w ynika um ocowanie do procesów z pow ództw przeciw egzekucyjnych. Konieczność udzielenia szczególnego pełnom ocnictw a do reprezentow ania stron w tych procesach zmusza strony do zastanow ienia się i przem yślenia zasadności pow ództw a łub obrony. W ytoczenie tych pow ództw uzależnione zostało przez ustaw odaw cę od szeregu w arunków m ających na celu przeciw staw ienie się nadużyw ania ich i przew lekania tym sam ym postępow ania egzekucyjnego (art. 840, S41 i k.p.c.). Z p u n k tu zatem w idzenia społecznego pogląd o konieczności szczególnego um ocow ania znajduje sw e przekonyw ające uzasadnienie. Z w yw odów tych w ynikają następujące w nioski: a) ani pełnom ocnictwo procesowe, ani pełnom ocnictwo udzielone przez stronę do reprezentow ania w postępow aniu egzekucyjnym nie zaw iera um ocowania do reprezentow ania w postępow aniach spow odow anych pow ództw am i przeciw - egzekucyjnym i, b) teza ta dotyczy także innych pow ództw przew idzianych w przepisach o p o stępow aniu egzekucyjnym, gdyż przytoczone w yżej argum enty m ają do nich pełne zastosow anie, c) reprezentow anie stron i uczestników w tych procesach w ym aga odrębnego um ocowania, i to bądź w szczególnym pełnom ocnictw ie, bądź w pełnom ocnictw ie procesowym. Na baczną uw agę zasługuje pełnomocnictwo do udziału w przetargu, o którym m ówi art. 977 k.p.c. Jest to jedyny w ypadek w postępow aniu egzekucyjnym, w którym je st m ow a o pełnom ocnictw ie. P rzepis ten stanow i, że pełnom ocnictwo do udziału w przetarg u pow inno być stw ierdzone dokum entem z podpisem urzędowo pośw iadczonym. A rt. 977 k.p.c. zw alnia od tego w ym agania pełnom ocnictwo udzielone przez jednostki gospodarki uspołecznionej oraz pełnom ocnictw o udzielone adw okatow i. Przepis art. 977 k.p.c. dotyczy tylko szczególnej sytuacji, m ianow icie udziału w przetargu w egzekucji z nieruchom ości. Złożenie uw ierzytelnionego pełnom ocnictw a obowiązuje tylko te osoby, które biorą udział w przetargu jako licytanci, i nie dotyczy innych czynności w postępow aniu egzekucyjnym ani innych podmiotów. a E. W engerek: op. cit., s P a lestra

7 18 Edmund W e ngетek N r 4 (112) Z art i 2 k.p.c. w ynika, że w arunkiem tym nie jest objęte pełnom ocnictw o dłużnika oraz innych osób tam w ym ienionych, w yłączonych od udziału w przetargu. Pełnom ocnictw o w ierzyciela tylko w tedy podlega rygorom przew idzianym w art. 977 k.p.c., gdy w eźm ie on udział w przetargu. Najczęściej chodzić tu będzie o osobę, która nie je st uczestnikiem postępow ania egzekucyjnego i która m a zam iar nabyć nieruchom ość w drodze przetarg u.9 Zaostrzone rygory dla pełnom ocnictw a udzielonego przez ta k ą osobę w ynikają z tych sam ych przyczyn, dla jakich kodeks ustanaw ia obowiązek złożenia przez licytanta rękojm i (art k.p.c.). Chodzi bowiem o to, b y licytant, w im ieniu którego pełnom ocnik zaofiarow ał najw yższą sum ę, nie zakw estionow ał um ocow ania i w ten sposób nie u d a rem nił licytacji. W zględy te odpadają, jeśli chodzi o adw okata, którego obow iązują przepisy o adw okaturze, oraz jeśli chodzi o jednostki gospodarki uspołecznionej, które częściowo korzystają z udogodnień w zakresie składania rękojm i (art k.p.c.). Umieszczenie w art. 977 k.p.c. w zm ianki o w arunkach, jakim m a odpowiadać pełnom ocnictw o, w yd aje się być nadto uzasadnione na tle przepisów o szczególnej form ie dla przeniesienia w łasności nieruchom ości (art. 158 k.c.). Poniew aż przetarg odbyw a się przed kom ornikiem, nie przed sądem (art. 973 k.p.c.), a tylko w obecności lub pod nadzorem sędziego (art. 973 k.p.c.) nie m ożna mówić o tym, by pełnom ocnictw o z art. 977 k.p.c. było pełnom ocnictw em do poszczególnych czynności procesow ych, jakkolw iek m oże ono zaw ierać um ocow anie do przetargu, ja k rów nież do czynności dalszych zw iązanych z tym n ab y ciem, a w ięc w postępow aniu związanym z przybiciem, przysądzeniem własności i podziałem sum y uzyskanej z egzekucji. Ze w zględu na to, że czynności te dokonyw ane są już przed sądem stosow nie do tego, co w yżej pow iedziano, dla sk u teczności pełnom ocnictw a w tym postępow aniu pow inno ono odpow iadać w aru n kom pełnom ocnictw a procesowego dla określonych czynności procesowych. W y nika stąd wniosek, że pełnom ocnictw o z art. 977 k.p.c. może być udzielone każdej osobie zdolnej do czynności praw nych. Pełnom ocnictw o takie z reguły zaw iera jedynie um ocowanie do skutecznego zaofiarow ania ceny nabycia. Do tego zaś, by pełnom ocnictw o tak ie mogło skutecznie umocować pełnom ocnika do rep rezentow ania w postępow aniu przed sądem, może ono być udzielone tylko osobom w ym ienionym w art i 2 k.p.c. i pow inno określać czynności w postępow a n iu.przed sądem. 5. W nioski wyżej w yprow adzone, dotyczące zakresu pełnom ocnictw a procesow e go w postępow aniu egzekucyjnym, odnoszą się w całej rozciągłości do ustanow ienia adw okata dla strony zw olnionej od kosztów sądowych. W edług art. 118 k.p.c. ustanow ienie adw okata dla takiej strony jest rów noznaczne z udzieleniem pełnom ocnictw a procesowego. Z estaw iając przepisy art. 118 z art. 91 k.p.c., należy dojść do w niosku, że: a) ustanow ienie adw okata w toku postępow ania rozpoznawczego zaw iera um o cow anie do czynności procesow ych w skazanych w art. 91 p k t 1 k.p.c., b) obejm uje ono um ocow anie do czynności dotyczących egzekucji, c) w ustanow ieniu adw okata dla strony zwolnionej od kosztów sądowych nie tkw i um ocowanie do w ytaczania powództw przew idzianych w przepisach o postępow aniu egzekucyjnym ani um ocowanie do obrony w postępow aniu cyw ilnym ż tych pow ództw, d) stron a zw olniona od kosztów sądow ych n a podstaw ie postanow ienia sądu 9 Por. L itauer, Św ięcicki: op. cit., s. 330.

8 N r 4 (112) Pełnom ocnicy stron w postępow aniu egzekucyjnym 19 w ydanego w postępow aniu rozpoznawczym lub n a podstaw ie postanow ienia w ydanego w toku postępow ania egzekucyjnego oraz strona korzystająca ze zw olnienia z mocy ustaw y (art. 111 k.p.c.) może żądać ustanow ienia adw okata celem reprezentow ania jej w postępow aniu egzekucyjnym (art. 771, 117 i 13 2 k.p.c.). U stanow ienie to nie obejm uje um ocowania do w ytaczania powództw przew idzianych w przepisach o postępow aniu egzekucyjnym ani um ocowania do obrony w procesach w ynikłych w zw iązku z tym postępow aniem. W s p ra w ach tych stro n a m ająca podstaw y do żądania ustanow ienia adw okata pow in na w ystąpić z odpow iednim w nioskiem do sądu w łaściw ego do rozpoznan ia pow ództw a przeciw egzekucyjnego lub innego przew idzianego w p rzep i sach o postępow aniu egzekucyjnym niejednokrotnie miejscowo innego od sądu, któ ry ju ż udzielił zw olnienia od kosztów w postępow aniu rozpoznaw czym lub egzekucyjnym.10 Od sądu zależy uznanie, czy udział adw okata w spraw ie jest potrzebny, a gdy strona korzysta ze zwolnienia ustaw owego czy pow ództw o lub obrona nie są oczywiście bezzasadne (art i 2 k.p.c.). 6. Jakkolw iek jak to już wyżej zwrócono uw agę w postępow aniu przed kom ornikiem nie m ają zastosow ania przepisy art. 86 i nast. k.p.c., to jednak, jak stw ierdziłem, ze w zględu n a liczne możliwości przeniesienia poszczególnych fra g m entów czy też całego postępow ania egzekucyjnego do sądu, w każdym postępow aniu egzekucyjnym może się stać aktualna potrzeba korzystania z przepisów o pełnom ocnikach procesowych. Dlatego też rozw ażając zagadnienie, kto może być pełnom ocnikiem stro n y i uczestnika w postępow aniu egzekucyjnym, należy zastanow ić się nad adekw atnością przepisu art. 87 k.p.c. do postępow ania egzekucyjnego. Pozostaw iając do bardziej szczegółowego om ów ienia spraw ę roli adw okata i r a d cy praw nego w postępow aniu egzekucyjnym, należy tu poczynić następujące u w a gi co do innych osób w ym ienionych w art. 87 k.p.c.: a) Jeżeli spraw a współuczestnika sporu jako pełnom ocnika nie n asuw a w ątpliw ości w postępow aniu rozpoznawczym, to w postępow aniu egzekucyjnym kom plikuje się ona o tyle, że problem w spółuczestnika w postępow aniu egzekucyjnym rysuje się inaczej niż w postępow aniu rozpoznawczym. Z reguły egzekucja toczy się na w niosek jednego w ierzyciela przeciwko określonem u dłużnikowi, mimo że ty tu ł wykonaw czy w ym ienia kilku w ierzycieli i k ilk a dłużników. W ypadki w ym agające jednoczesnego w ystąpienia kilku w ierzycieli należą do rzadkości (chyba tylko w tedy, gdy chodzi o św iadczenie niepodzielne). Również sytuacja, w których będzie należało prow adzić egzekucję jed n o cześnie przeciw ko kilku dłużnikom, nie będą częste. Należeć tu będą w ypadki egzekucji ze w spólnego m ajątku w spólników spółki praw a cywilnego (art. 778 k.p.c.), egzekucji ze spadku aż do działu spadku (art k.p.c.), egzekucji z m ajątk u objętego m ałżeńską w spólnością m ajątkow ą (art. 787 k.p.c.). W w ypadkach tych w spółuczestnik dłużnika może być pełnom ocnikiem, gdyż obaj w spółuczestnicy w ystępują jednocześnie jako dłużnicy w egzekucji, natom iast w innych sytuacjach, tzn. gdy ty tu ł w ykonaw czy do ty czy w spółuczestników form alnych i m aterialnych, z n atu ry rzeczy egzekucja toczy się tylko przeciw ko jednem u dłużnikow i, gdyż jest skierow ana zazw y czaj do określonego m ienia jednego dłużnika (np. ruchomości, w ynagrodzę- 10 In n e sta n o w is k o za ję ła B ad a A d w o k a ck a w W arszaw ie w u c h w a le z r., k tó ra Jednak n ie w z ięła pod u w a g ę o k o liczn o śc i, ja k ie w y ż e j p rzy to c z y łem. P o r. J. B assech es i L. Korkis: U stró j a d w o k a tu r y oraz zasa d y e ty k i a d w o k a c k iej, 1938, s. 129.

9 20 Edmund Wengerek N r 4 (112) nia za pracę itd.). Gdy w ierzyciel chce w ytoczyć egzekucję przeciw ko dłużnikom solidarnym, to skieruje dw a odrębne w nioski o wszczęcie dwóch różnych egzekucji przeciw ko każdem u z dłużników z osobna. Nie m ożna zatem w tych w ypadkach mówić o w spółuczestnikach egzekucji i przyznać im praw o w zajem nego reprezentow ania siebie. Z akres odpow iednika w spółuczestników sporu w postępow aniu egzekucyjnym, których m ożna by nazw ać w spółuczestnikam i egzekucji, jest z tego w zględu o w iele m niejszy od zakresu w spółuczestników sporu. Z możliwości ustanow ienia w postępow aniu egzekucyjnym pełnom ocnikiem w spółuczestn ik a egzekucji strony rzadko mogą korzystać. Jeżeli jed n ak stron a u stan o w iła w postępow aniu rozpoznaw czym w spółuczestnika sporu pełnom ocnikiem.procesowym, to bez w zględu n a rodzaj w spółuczestnictw a m a on na podstaw ie art. 91 k.p.c. um ocow anie do czynności dotyczących egzekucji. b) Do osób spraw ujących zarząd majątku lub interesów stron oraz do osób pozostających ze stroną w stałym stosunku zlecenia, które m ogą być pełnom ocnikam i stron w edług art. 87 k.p.c., nie m ożna zaliczyć ani kom ornika, an i zarządcy ustanow ionego w toku egzekucji, ja k rów nież dozorcy ruchom ości. Komornik w brew niektórym zarzuconym poglądom n i e jest pełnomocnikiem w ierzyciela ani d łu ż n ik a.11 Je st on bowiem sam odzielnym, niezależnym od stron pracow nikiem państw ow ym, powołanym do pełnienia czynności egzekucyjnych.12 Nie spraw u je on ani zarządu m a ją t ku, ani interesów stron, jak rów nież nie pozostaje z żadną ze stron w stosunsu zlecenia. Również zarządca nie jest pełnom ocnikiem stron. Je st on bow iem u sta now iony przez sąd (art k.p.c.) i z chw ilą ustanow ienia zarządu w spraw ach w ynikających z zarządu m a on w łasną legitym ację procesową, gdyż może pozywać we w łasnym im ieniu i być pozyw any (art k.p.c.), a w w yniku procesu może się stać w ierzycielem lub dłużnikiem z ograniczeniem odpowiedzialności do m ienia podlegającego zarządowi. K onstrukcja zarządu ustanow ionego przez sąd w yłącza udzielenie pełnom ocnictw a zarządcy przez stronę w spraw ach w ynikających z zarząd u.13 Zarządca, nabyw ając w łasną legitym ację, staje się su bstytutem procesow ym (ma tu m iejsce tzw. podstaw ienie procesow e)14, gdyż prow adzi procesy we w łasnym im ieniu n a rzecz dłużnika. N atom iast w spraw ach nie objętych zarządem nie może on być pełnom ocnikiem strony, skoro co do tych spraw nie jest zarządcą. To sam o dotyczy dozorcy ruchom ości (art k.p.c.), gdyż je st on u sta now iony przez kom ornika, nie łączy go zaś żaden stosunek ze stronam i. Je śli chodzi o pozostałe osoby w ym ienione w art k.p.c., które łączy stosunek pokrew ieństw a, to nie m a podstaw do odm ówienia im kw alifikacji pełnom ocnika w postępow aniu egzekucyjnym. 7. Typowym i pełnom ocnikam i procesowym i stron są adwokaci, którzy pow ołan i są przede w szystkim do reprezentow ania stron w postępow aniu przed sądam i oraz 11 S. Gołąb i Z. W usatowski: K o d ek s p o stęp o w a n ia c y w iln e g o, 1933, s. 3, 131; F. Lent: Z w a n g sv o llstr e o k u n g sr e c h t; Wengerek: p o s tę p o w a n ie e g z e k u c y jn e, s E. W engerek: ib id em. 13 A. Szymański: S ta n o w isk o p ra w n e zarzą d cy p r z y m u so w e g o, P P C 1939, s. 217 i n. u J. Jod łow sk i i W. Siedlecki: P o stę p o w a n ie c y w iln e, 1958, s. 278; W. Broliewicz: P o d sta w ie n ie p r o c e so w e, Z esz. N a u k. U Ł, 1963, s. 151.

10 N r 4 (112) Pełnomocnicy stron w postępowaniu egzekucyjnym % 21 przed organam i adm inistracji państw ow ej i innym i instytucjam i (art. 17 ustaw y z dnia 19.XII.1963 r. o u stro ju adw okatury Dz. U. N r 57, poz. 309). Jeżeli w ystępow anie adw okatów w postępow aniu egzekucyjnym przed sądem nie budzi żadnych wątpliw ości, to udział adwokata w postępowaniu przed komornikiem w yw ołuje rozm aite zastrzeżenia. Istnieje w tym zakresie w iele niejasności pow odujących w sk rajn y ch w ypadkach pow staw anie poglądów, które w yrażają jeżeli już nie dezaprobatę udziału adw okata w postępow aniu egzekucyjnym, to w każdym razie niechętne stanow isko w obec udziału ich w egzekucji. W oteresie m iędzyw ojennym organy adw okatury ex officio stw ierdzały, że czynności egzekucyjne nie w ym agają koniecznie udziału a d w o k a ta 15, gdyż k o m ornik pow inien sam pilnow ać zarów no interesów w ierzyciela, jak i d łu ż n ik a 16> i dochodziły do sprzecznego z praw em w niosku, że adw okat ustanow iony przez, sąd nie m a obowiązku po zakończeniu spraw y w postępow aniu rozpoznawczym prow adzić n adal spraw y egzekucyjnej, a rola adw okata pow inna się ograniczać do udzielania pomocy p raw nej w sporach zw iązanych z eg zek u cją.17 Nie m ożna się tu pow strzym ać od uwagi, żc pomimo tej pejoratyw nej oceny roli adw okata w egzekucji, w ielu adw okatów w okresie m iędzyw ojennym w takich ro dzajach egzekucji, w których opłacało się w ystępow ać ze względu na przedm iot spraw y (np. w egzekucji z nieruchom ości art. 712 d.k.p.c.), nie tylko że b rali udział w egzekucji, ale w ręcz specjalizow ali się w praw ie egzekucyjnym, co znowu obiektyw nie należy przyznać przyczyniało się do osiągania przez n iek tó rych z nich w ysokiego poziomu w zakresie znaw stw a p raw a egzekucyjnego. T rudno wchodzić tu ta j bliżej w m otywy stanow iska organów adw okatury okresu m iędzywojennego, pozostające w jaskraw ej sprzeczności z zadaniam i adw okatury. O dm ow a udzielenia pomocy praw nej w postępow aniu egzekucyjnym, k tó ra w t a kich rodzajach egzekucji, ja k egzekucja z w ierzytelności i praw, egzekucja z n ie ruchom ości itp., w ym aga nie tylko znaw stw a przepisów procesowych, ale i praw a cywilnego, a zwłaszcza praw a rzeczowego, jest w ręcz niezrozum iała. Je st w szakże charakterystyczne, że poglądy wyżej przytoczone zostały w yrażone w zw iązku ze spraw ą prow adzenia spraw egzekucyjnych przez adw okatów ustanow ionych z u rzędu, przy czym spraw ę tę rozstrzygnięto w ten sposób, że uznano za zbędną pomoc p raw n ą adw okatów w egzekucji. W w arunkach obowiązującego praw a o ustroju adw okatury oraz zasad kodeksu postępow ania cywilnego, które przyw iązują ogrom ną w agę do pomocy praw nej adw okata dla stron n ie obeznanych z praw em, zwłaszcza w spraw ach o należności alim entacyjne i ze stosunku pracy, pogląd taki, jaki reprezentow ano w okresie m iędzyw ojennym, jest nie do utrzym ania. Jeżeli bow iem zgodnie z zasadą ró w ności obow iązującą w socjalistycznym procesie cyw ilnym sąd stosownie do art. 5 k.p.c. pow inien udzielać stronom w ystępującym w spraw ie bez adw okata p o trzebnych w skazów ek co do czynności procesowych oraz pouczać ich o skutkach praw nych i sk u tkach zaniedbań, ja k rów nież zwrócić im uw agę na celowość u sta now ienia pełnom ocnika procesowego, z reguły kw alifikow anego, jakim je st adw o k a t 18 (art. 212 k.p.c.) to z w łożenia tych obow iązków na sąd w ynika, iż w k o deksie przyjęto, że w spraw ach, w których w ystępuje adw okat, stro na m a zapew nioną pomoc praw n ą o raz że k.p.c. p o stu lu je to zapew nienie pomocy praw nej przez j 5 u c h w a ła R A z 2,VII.1935 r. p atrz B assech es i K orki s: op. c it., s U chw ała R A z r. 17 T am że. 18 w. Siedlecki: Z a sa d y n a c z eln e p o stę p o w a n ia c y w iln e g o w ś w ie tle p rzep isó w n o w e g o k o d ek su p o stę p o w a n ia c y w iln e g o, S tu d ia C y w ilis ty c z n e, t. V II,1966, s. 27.

11 22 Edmund Wengerek N r 4 (112) udział adw okata. Fałszyw y byłby przeto wniosek, że m ożna pozostawić stronę bez pom ocy adw okata w postępow aniu egzekucyjnym. W m niem aniu tym utw ierdza a rt. 977 k.p.c., który m ów i o pełnom ocnictw ie udzielonym adw okatow i do p rz e ta rg u w egzekucji z nieruchom ości. Należy jednak z całym naciskiem podkreślić, że tak u podstaw praw a o ustroju adw okatury, jak i u podstaw k.p.c. leży zapew nienie stronom tylko pomocy prawnej, a nie innej. Pomoc adw okata n i e pow inna dotyczyć czynności natury faktycznej. W ram ach pomocy praw nej nie mieści się czynna interw encja ad w o k ata m ająca n a celu przeciw staw ienie się przeszkodom staw ianym kom ornikow i w to k u czynności egzekucyjnych przez dłużnika lub osobę postronną, w sk a zyw anie ruchom ości celem zajęcia po to, by w razie bezskutecznej licytacji dogodn iej było przejąć tę ruchom ość n a w łasność 19, itp. N atom iast adw okat, reprezentując stro n ę w postępow aniu egzekucyjnym, pow inien w pełni w ykorzystać arsenał śro d ków praw nych w postaci w niosków o podjęcie poszczególnych czynności egzekucyjnych, jeżeli reprezentuje w ierzyciela, albo w niosków o w strzym anie zawieszenia lu b um orzenia egzekucji dopuszczalnych w edług praw a egzekucyjnego, jeżeli jest pełnom ocnikiem dłużnika. W ydaje się, że zw rócenie uw agi na to rozróżnienie może się przyczynić d o w y jaśn ie n ia niejasności i wątpliw ości, jakie podnosi lite ra tu ra i orzecznictwo sądów dyscyplinarnych sam orządu adw okackiego, w skazując n a szerokie możliwości n a ru szenia n a szw ank godności zaw odu adw okackiego w to k u postępow ania egzekucyjnego. U dzielanie pomocy p raw nej przez adw okata nie w ym aga z reguły osobis te j asystencji przy czynnościach egzekucyjnych, które ja k słusznie podkreślono w w ypadkach egzekucji z ruchom ości, eksm isji itp. prow adzą często do konfliktów i zajść z osobami, przeciw ko którym toczy się eg zek u cja20. Istnieją je d n a k sytuacje, w których udział adw okata przy czynnościach egzekucyjnych je st konieczny ze w zględu na zaw ikłany stan praw ny lub obronę interesów strony. W w ypadkach takich zachowanie godności stanu adw okackiego zależy od ta k tu i um iaru adw okata 21. N ależy jednak dodać, że w w arunkach nowego k.p.c. sytuacje konfliktow e, które grożą narażeniem na szw ank godności stan u adw okackiego, zostały pow ażnie zredukow ane. Gros spraw egzekucyjnych w praktyce to egzekucja z w ynagrodzenia za pracę i z rachunku bankowego. W egzekucjach z ruchom ości sprzedaż w drodze licytacji ustąpiła w szerokim zakresie sprzedaży w prost jednostkom gospodarki uspołecznionej lub za pośrednictw em uspołecznionego przedsiębiorstw a komisowego (art k.p.c.). Eksm isje w przew ażającej m ierze zostały przekazane na drogę postępow ania adm inistracyjnegp (art k.p.c.). W ykonanie orzeczeń dotyczących odebrania osoby podlegającej w ładzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką zostało przekazane do właściwości sądów, 'w postępow aniu zaś przed kom ornikiem przew idziano udział osób urzędowych w celu w yelim inow ania sytuacji konfliktow ych. W tym stan ie rzeczy egzekucja w przew ażającej liczbie w ypadków n a b ra ła ch a ra k te ru kam eralnego, n a sku tek czego zastrzeżenia w ysuw ane przez organy sam o rządu adwokackiego i literatu rę co do udziału adw okatów w egzekucji straciły mocno na ostrości. M ając powyższe na uwadze, należy stw ierdzić, że n i e m a żadnych podstaw do odmowy udzielania przez adwokatów pomocy prawnej w sądowym postępowaniu egzekucyjnym ze w zględów wyżej 19 s. Janczew ski: G od n ość za w o d u, P a lestr a 1959, nr ib id e m, s ; B assech es i Korki s: op. c it., s S. Janczewski: ib id em.

12 N r 4 (112) Pełnom ocnicy stron w postępowaniu egzekucyjnym 23 i* przytoczonych, przeciw nie reprezentow anie przez nich stron oraz uczestników w egzekucji także w postępow aniu przed kom ornikiem (włącznie z osobistym udziałem przy czynnościach egzekucyjnych, jeżeli jest to konieczne) obowiązuje adw okatów w tej sam ej m ierze co w postępow aniu rozpoznawczym. Należy tu jednak zwrócić uw agę na w arunek, ja k i staw ia reprezentow aniu stron przez adw okata arty k u ł 17 ustaw y o u stro ju adw okatury w słow ach: w g ran i cach określanych przez przepisy p raw a. G ranice te w postępow aniu egzekucyjnym określa z jednej strony zakaz nadużyw ania środków egzekucyjnych przez wierzyciela, a z drugiej strony przeciw działanie przew lekania egzekucji przez dłużnika. N akaz uczciwego w spółdziałania przez strony w egzekucji obow iązuje rów nież ich pełnom ocników. R am y niniejszego a rty k u łu n ie pozw alają n a nakreślenie dalszych zasad egzekucji sądow ej. O dsyłam przeto w tej kw estii do innego m ojego o p raco w an ia D rugim rodzajem kw alifikow anych pełnom ocników są radcowie prawni. Mówi o nich przepis a rt k.p.c. W praw dzie przepis ten w ym ienia jednocześnie pracow ników jednostek gospodarki uspołecznionej jak o pełnom ocników, je d nakże należy zwrócić uw agę n a istniejące w nim upow ażnienia R ady M inistrów do ustalania odrębnych zasad ustanaw iania pełnom ocników przez te jednostki i organizacje społeczne lu d u pracującego. W ram ach tej blankietow ej norm y obow iązuje uchw ała n r 533 Rady M inistrów z dnia 13 grudnia 1961 r. w spraw ie obsługi praw nej przedsiębiorstw państw ow ych, zjednoczeń oraz banków państw ow ych (Mon. Pol. N r 96, poz. 406) i w ydane na jej podstaw ie zarządzenie n r 62 P rezesa R ady M inistrów z dnia 3 lipca 1962 r. w sp ra w ie ogólnych zasad organizacji obsługi p raw nej przedsiębiorstw państw ow ych, zjednoczeń oraz banków państw ow ych (Mon. Pol. N r 57, poz. 270). Z 4 uchw ały n r 533 w ynika, że d y rek to r przedsiębiorstw a obow iązany je st zlecić zastępstw o w p o stępow aniu sądowym osobie w ykonującej obsługę praw ną, k tórą w edług 2 w ytycznych dotyczących organizacji i obsługi p raw nej przedsiębiorstw stanow iących załącznik n r 1 do zarządzenia n r 62 może być radca praw ny, referen t praw ny lub w yjątkow o, stosow nie do 16 pow ołanych w ytycznych, adw okat będący członkiem zespołu adwokackiego w ram ach doraźnych usług praw nych. Przepisy te m ają zastosow anie rów nież do spółdzielń i ich zw iązków 23 oraz niektórych organizacji społecznych24, a w ięc niem al do w szystkich jednostek gospodarki uspołecznionej 25. W ten sposób w stosunku do jednostek objętych przepisam i obsługi p ra w nej obow iązuje zastępstw o przed sądam i (przez osoby w ykonujące obsługę praw ną) radcy praw nego, a w yjątkow o referenta praw nego lub a d w o k a ta28. W stosunku do tych jednostek przepis art k.p.c., który przew iduje możliwość ustanow ienia innego pracow nika, stał się nieaktualny, gdyż odrębne zasady ustanow ione w uchw ale n r 533 i w przepisach w ykonaw czych w yłączyły tę alternatyw ę. 22 E. W engerek: P o stę p o w a n ie e g z e k u c y jn e P r z e p isy o g ó ln e, C en traln e zaoczn e studium n ow ego praw a, Z PP U chw ala P rezyd iu m N aczeln ej R ady S p ółd zielczej z dnia r. w spraw ie obsług i p ra w n ej s p ó łd z ie ln i i ic h z w ią zk ó w ( M on itor S p ó łd z ie lc z y ). 24 U ch w a ła nr 2 P r e z y d iu m K o m isji K o o r d y n a c y jn ej D zia ła ln o śc i G osp odarczej O rgan izacji S p o łeczn y c h z d n ia 3.VI.1963 r. w sp ra w ie o b słu g i p r a w n ej za k ła d ó w p ra cy, sto w a rzy szeń p r o w a d zą cy ch d z ia ła ln o ść gosp o d a rczą. P a trz Z. Klafkow ski, R. R osienkiew icz, S. Czajkowski: P a ń stw o w y arb itraż g o sp o d a rczy i o b słu g a p raw n a je d n o ste k g o s podarki u sp ołeczn io n ej, 1966, s N ie d o ty c z y to je d n a k te r e n o w y c h o r g a n ó w p a ń stw o w y c h. P o r. E. Wengerek: Obsłu g a p raw n a o r g a n ó w p a ń stw o w y c h oraz je d n o ste k g o sp o d a rk i u sp o łeczn io n e j (sk ryp t), P oznań 1965, s. 36, P o r. Wengerek: ib id em, s. 45.

13 24 i Edmund W eng er eu N r 4 (112) Przymus zastępstwa jednostek gospodarki uspołecznionej przez osoby pow ołane tym i przepisam i do w ykonyw ania obsługi praw nej dotyczy jednak tylko postępow ania przed sądam i. W ynika to z 4 uchw ały nr 533, który m ów i o postępow aniu sądowym, oraz z 3 ust. 1 pkt 5 uchw ały n r 533 i 12 w ytycznych n r 2 do zarządzenia n r 62, które m ów ią o czuw aniu nad wszczętym postępow aniem egzekucyjnym dotyczącym należności przedsiębiorstw a. O statni przepis jest szczególnie charakterystyczny, gdyż określając czynności, jakie radca praw ny pow inien w ykonać w postępow aniu egzekucyjnym, w ym ienia opracowanie pism do kom ornika, zażaleń n a czynności kom ornika, wniosków o w yjaw ienie m ajątk u oraz prow adzenie procesów sądowych lub arbitrażow ych, w ynikłych w zw iązku z prow adzoną egzekucją. P o m ijając w tym m iejscu niew ielką precyzję sform ułow ań (k.p.c. nie mówi o zażaleniach n a czynności kom ornika, lecz o skargach) oraz ich nieadekw atności do w szystkich sytuacji, w jak ich się mogą znaleźć jednostki gospodarki uspołecznionej w toku egzekucji, należy zwrócić uwagę, że z przepisów tych w yraźnie w ynika, iż do obow iązków radcy praw nego (referenta praw nego, adw okata) nie należy udział w czynnościach egzekucyjnych podejm ow anych przez kom ornika. Rola radcy praw nego w egzekucji ogranicza się w tym św ietle do sporządzania pism procesowych, k tóre w yczerpują form alnie zakres czuw ania nad wszczętym postępowaniem egzekucyjnym. Z przepisów tych w yn ik a także, że przy czynnościach egzekucyjnych dokonyw anych przez kom ornika pow inien asystow ać inny p racow n ik 27, który obowiązany je st dożyć spraw ozdanie z udziału w nich radcy praw nem u, jeżeli czuw anie nad postępow aniem egzekucyjnym m a być realne. N ad tak im unorm ow aniem obow iązków radcy praw nego zaciążyły zapew ne uprzedzenia do postępow ania egzekucyjnego, o jakich była wyżej mowa. Przepisy o obsłudze p raw nej poszły jed n ak dalej niż uchw ały organów sam orządu adw o kackiego, k tó re jak to w skazano nie w yłączyły możliwości udziału adw okata w postępow aniu przed kom ornikiem, ale uznały, że w w yjątkow ych sytuacjach udział ta k i jest naw et konieczny 2S. W ydaje się więc, że dobrze rozum iana troska o ochronę m ienia społecznego zobowiązuje do rozum ienia obowiązku czuwania nad postępow aniem egzekucyjnym w sposób m niej form alny. W ynika to z kilku przyczyn: a) W ystępujące w uchw ale n r oraz w w ypow iedziach 30 na jej tle tend en cje do pojm ow ania roli radcy praw nego jako odpowiedzialnego pracow nika za obsługę p raw n ą jednostki gospodarki uspołecznionej (w najpełniejszym tego słow a znaczeniu) nie pozw alają n a ograniczenie się radcy praw nego do zdalnego k iero w an ia egzekucją w każdym w ypadku postępow ania egzekucyjnego. T rudno sobie wyobrazić, by np. przy opisie i oszacowaniu lub przy licytacji w toku egzekucji z nieruchom ości nie b rał udziału radca p raw ny. Stanow isko tak ie byłoby sprzeczne z obowiązkiem czuw ania nad postępow aniem egzekucyjnym, skoro od zgodnego z przepisam i k.p.c. przebiegu tych faz zależy osiągnięcie celu egzekucji. b) Przepis art k.p.c. w ym aga od jednostki gospodarki uspołecznionej jako w ierzyciela podjęcia czynności zm ierzających do niezwłocznego ściągnięcia należności i w spółdziałania w tym celu z organem egzekucyjnym. P rze- 27 B rak określenia, kto się m a tym zajm ować, stanowi piętę Achillesa spraw y czuwania nad postępow aniem egzekucyjnym. W praktyce inni pracow nicy nie kw apią się do asystow ania przy tych czynnościach, co wpływ a ujem nie na realność egzekucji. 28 Basseches, Korki s: op. cit., s. 261; Janczewski: op. cit., s E. Wengerek, s Eugeniusz Szyr: Obsługa praw na przedsiębiorstw, P i2 n r 14/1966.

14 N r 4 (112) Pełnom ocnicy stron w postępow aniu egzekucyjnym 25 pisy dekretu z 16.V r. o um arzaniu i udzielaniu ulg w spłacie należności państw ow ych oraz przepisy rozporządzenia wykonawczego do tego dekretu (Dz. U. N r 17, poz. 92 i 93) w yraźnie uzależniają um orzenie należności p ań stw ow ych od przeprow adzenia egzekucji sądowej i w prow adzają tym sam ym obowiązek egzekucji w każdym w ypadku, gdy dłużnik nie uiści należności31. Stosow anie tych przepisów przez dy rekto ra przedsiębiorstw a w ym aga obligatoryjnie opinii praw nej radcy praw nego ( 4 ust. 1 uchw ały n r 533). Byłoby bardzo form alnym rozum ieniem roli radcy praw nego, gdyby ograniczył on sw oje obow iązki tylko do w ydania opinii co do odmowy um orzenia należności i n ie zainteresow ał się, czy wszczęto postępow anie egzekucyjne. C zuw a nie nad postępow aniem egzekucyjnym nie może się więc ograniczyć do opieki nad czynnościami w toku egzekucji, ale obejm uje także pilnow anie, by wszczęto egzekucję, sporządzenie zaś w niosku o nadanie klauzuli w y k on alności, reprezentow anie przedsiębiorstw a w tym postępow aniu i sporządzenie w niosku o wszczęcie egzekucji stanowiącego jedną z podstaw ow ych czynności w egzekucji sądow ej nie mogą nie obchodzić rad cy praw nego, m ającego czuw ać nad postępow aniem egzekucyjnym. c) U chw ała n r 533, jak również przepisy w ykonaw cze stanow ią akty praw ne, k tó re zostały opublikow ane przed uchw aleniem kodeksu postępow ania cyw ilnego. Z tej zapew ne przyczyny nie uw zględniają one, że nowy k.p.c. reguluje egzekucję nie tylko na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej, ale także przeciw ko nim. O bsługa p raw n a tych jednostek nie może pom inąć obrony jednostek gospodarki uspołecznionej w egzekucji przeciw ko nim. Sform ułow ania uchw ały n r 533 dotyczące obowiązków radcy praw nego w postępow aniu egzekucyjnym biorą pod uw agę tylko tak ie sytuacje, w których obsługiw ana jedn o stk a jest w ierzycielem, n ato m iast nie m ówią nic o w ypadkach, w których jest ona dłużnikiem. Przepisy art k.p.c. dopuszczają egzekucję z rach u n k u bankow ego przedsiębiorstw a p a ń stwowego, a art i 1065 k.p.c. w szelkie rodzaje egzekucji przeciwko innym jednostkom gospodarki uspołecznianej nie będącym państw ow ym i jednostkam i o rg a nizacyjnym i, a zatem także w postępow aniu przed kom ornikiem. Sprzeczne z zasadą ochrony własności społecznej byłoby lekceważenie czynności w tym postępow aniu. Przeciw nie, należy podkreślić, że mimo m ilczenia w tym zakresie uchw ały n r 533 i zarządzenia n r 62 radcę praw nego obow iązuje rep rezen tow anie obsługiwanej jednostki, zwłaszcza w postępow aniu przed kom ornikiem. W spraw ach, w których jednostka obsługiw ana je st dłużnikiem, odpadają zastrzeżenia co do konfliktów między stronam i aktualne, gdyż dłużnikiem jest osoba fizyczna. Za udziałem w postępow aniu egzekucyjnym przed kom ornikiem przem a w ia przede w szystkim w zgląd na to, że czynności kom ornika, zazwyczaj nie p o siadającego w ykształcenia praw niczego, mogą w b ra k u dostatecznej obrony jedn o stki gospodarki uspołecznionej spowodować uszczerbek w m ieniu społecznym. Z tych w zględów należy uznać, że praw idłow a obsługa jednostek gospodarki uspołecznionej w ym aga pojm ow ania obowiązku czuw ania nad postępow aniem egzekucyjnym w o w iele szerszym zakresie, niżby się to mogło w ydaw ać n a podstaw ie form alnej w ykładni 12 w ytycznych n r 2 do zarządzenia n r 62. Przepis ten, m ający ch arak ter w ew nętrzno-organizacyjny, nie może derogować art. 91 k.p.c., który zaw ierając um ocowanie pełnom ocnika do czynności egzekucyjnych, jednocześnie obciąża go odpow iedzialnością za spraw n e w ykonanie tych czynności. 31 E. W engerek: C y w iln o p ra w n a och ron a m ie n ia sp o łe czn e g o w p ro c esie c y w iln y m i karnym, Z PP 1962/1963, s. 44.

15 26 Edmund Wengerek N r 4 (112) R adca praw n y pow inien czuw ać n ie tylko n ad w szczętym postępow aniem egzekucyjnym, ale tak że n ad praw idłow ym i dostatecznie w czesnym wszczęciem egzekucji, pow inien brać zawsze udział w postępow aniu egzekucyjnym przed sądem (także w postępow aniu o w yjaw ienie m ajątku), a jeżeli je st to konieczne także w postępow aniu przed kom ornikiem, zwłaszcza w tedy, gdy obsługiw ana jednostka je st d łu żnik iem W postępow aniu egzekucyjnym w spraw ach o roszczenia alimentacyjne ak tu aln a jest dyspozycja art k.p.c. W spraw ach tych pełnom ocnikiem strony może być rów nież przedstaw iciel w łaściw ego do sp raw opieki społecznej organu prezydium rad y narodow ej oraz organizacji społecznej lu d u p ra c u ją cego, m ającej n a celu udzielanie pomocy rodzinie a uw idocznionej w w ykazie organizacji określonych przez M inistra Spraw iedliw ości. C harakterystyczne dla tego pełnom ocnictw a jest to, że pow ołane wyżej osoby będą z reguły pełnom ocnikam i w ierzycieli. D łużnicy mogą korzystać jedynie z p ełnom ocników w skazanych w art k.p.c. Oczywiście, zgodnie z tym, co wyżej powiedziano, dotyczy to tylko postępow ania przed sądem. W postępow aniu przed kom ornikiem pełnom ocnikam i w ierzycieli mogą być ustanow ione in n e osoby fizyczne lub praw ne, m ające zdolność do czynności praw nych. 10. A naliza roli pełnom ocnika w postępow aniu egzekucyjnym z n atu ry rzeczy nie w yczerpująca n ie może pom inąć w skazania n a dalsze konsekw encje w ynikające z pełnom ocnictw a procesowego. Chodzi tu przede w szystkim o spraw ę umocowania pełnom ocnika do odbioru należności w ynikających z ty tu łu w ykonaw czego. Przepis art. 91 k.p.c. nie przew iduje takiego um ocowania, a tylko upoważnia pełnom ocnika do odbioru kosztów procesu i odpowiednio kosztów egzekucji ściągniętych od dłużnika. Z tego w zględu należy uznać, że w brak u szczególnego um ocow ania pełnom ocnik nie je st upraw niony do odbioru św iadczenia a n i od d łu ż nika w toku egzekucji, ani też po w yegzekw ow aniu od kom ornika lub od dłużnika zajętej w ierzytelności. Należy przy tym zwrócić uw agę na art k.p.c., który do odbioru należności zasądzonej na rzecz pracow nika w postępow aniu w spraw ach o roszczenie pracow nika w ym aga pełnom ocnictw a szczególnego, udzielonego po pow staniu ty tu łu egzekucyjnego. Umocowanie do odbioru tej należności skuteczne je st tylko w tedy, gdy zostało udzielone po w ydaniu w yroku lub po zaw arciu ugody. Inne skutki pełnom ocnictw a, jak np. w zakresie um ocow ania do udzielenia dalszego pełnom ocnictw a, zrzeczenia się roszczenia i zaw arcia ugody, oraz skutki w ypow iedzenia pełnom ocnictw a nie stw arzają w postępow aniu egzekucyjnym szczególnych problem ów. Na zasadzie art k.p.c. przepisy art k.p.c. m ają tu odpow iednie zastosow anie. 11. Ja k ju ż w yżej zaznaczono, ram y niniejszego arty k u łu nie pozwoliły na w y czerpujące omówienie całej problem atyki zw iązanej z pełnom ocnictw em w postępow aniu egzekucyjnym. Nie m ożna nim było objąć om ówienia roli pełnom ocnika procesowego w poszczególnych rodzajach egzekucji, jak rów nież w egzekucji wszczętej z urzędu. Zadaniem airiykułu nie było stw orzenie sw oistego vade m ecum w egzekucji, zm ienionej ta k dalece przez now y k.p.c. W arty k u le staran o się 32 R a d cę p r a w n e g o o b o w ią z u ją o c z y w iś c ie z a sa d y u sta lo n e w o k ó ln ik u n r 101 P rezesa B a d y M in istró w z d n ia 15.V.1952 r. w sp ra w ie w y k o n y w a n ia o r zeczeń są d o w y ch p rzez u rzęd y, in s ty tu c je p a ń stw o w e o raz je d n o stk i g o sp o d a r k i u sp o łe c zn io n e j (M on. P o l. N r A-67, p oz. 1925).