Florian Dorożała Zbycie udziału w spadku obejmującym gospodarstwo rolne - w świetle przepisów wprowadzających kodeks cywliny

Transkrypt

1 Florian Dorożała Zbycie udziału w spadku obejmującym gospodarstwo rolne - w świetle przepisów wprowadzających kodeks cywliny Palestra 8/11(83),

2 22 Florian D o ro iau N r 11 (83) Z w rócić n ależy uw agę n a to, że z m ocy a rt. X II P rzep. w prow. k.c. a rty k u ł 63 p.o.p-c. u trz y m a n y został w m ocy dla sto su n k ó w p ra c y i że a rt , jeśli dotyczą w ym ag an ia fo rm y pisem n ej d la celów dow odow ych, n ie m ają do n ich ró w n ież zastosow ania. P a ra g ra f 3 stan o w i, że w razie śm ierci osoby p o d p isan ej n a d okum encie za d a tę pew ną złożenia podpisu u w aża się d a tę śm ierci te j osoby. Pom im o odm ienności re d a k c ji treść tego a rty k u łu n ie odbiega od tre śc i a rt. 68 p.o.p.c. (dokończenie n a stąpi) FLORIAN DOROŻAŁA Zbycie udziału w spadku obejmujqcym gospodarstwo rolne w świetle przepisów wprowadzajqcych kodeks cywilny 1. N ow y kodeks cyw ilny w chodzi w życie z d n iem 1 sty czn ia 1965 r.1, n ie k tó re je d n a k jego przepisy, m.in. a rt o dziedziczeniu gosp o d arstw ro lnych, w eszły w życie ju ż z dniem ogłoszenia kodeksu, tj. z dniem 18 m a ja 1964 r.2 Jednocześnie została uchylona u staw a z d n ia 29 czerw ca 1963 r. o o g raniczeniu podziału gosp o d arstw ro ln y ch.1 P o n ad to p rzep isy w p ro w ad zające k.c. stan o w ią, że ilekroć w ym ienione w yżej p rzep isy z a w a rte w ty tu le X księgi czw artej odsyła ją do przepisów z aw arty ch w in n y ch ty tu ła c h te j księgi, sto su je się zam iast nich p rzep isy dotychczasow e.4 P rzep isy w te j części kodeksu m a ją m oc w steczn ą, sto su je się je bow iem do spad k ó w o tw a rty c h p rzed jego w ejściem w życie ze sk u tk ie m począw szy od dnia 5 lipca 1963 r. N ależy zauw ażyć, że w ed łu g o rzeczn ictw a ustalo n eg o pod rząd em u staw y z 1863 r. dziedziczenie g o sp o d arstw rolnych podlegało zasadom b y n ajm n iej nie id en ty czn y m z zasad am i w yrażonym i w a rt k.c.5 W m yśl ty ch p rzepisów dziedziczyć gospodarstw o roln e m oże sp a d k o b ie rc a ustaw ow y, k tó ry w k o n k re tn y m w y p a d k u nie je s t pow ołany do dziedziczenia całego sp adku (art i 1061 k.c.). Pod rząd em u staw y z 1963 r. o b o w iązy w ała zasada w ręcz odw rotna.* W edług obow iązujących obecnie przepisów p raw o dziedziczenia gospodarstw a rolnego, n ab y teg o pod rząd em dotychczasow ego p ra w a spadkow ego a należącego do sp a d k u o tw arteg o przed 5 lipca l.r63 r., podlega je d y n ie sp raw d zen iu pod w zględem zgodności z przepisam i kodeksu cyw ilnego7 dotyczącym i spadków o tw arty ch po jego w ejściu w życie. C hodzi m ianow icie o sp ra w d z e n ie, czy spadkobiercy, k tó i A r t. I p r z e p. w p r o w. k.c ; * A r t. I p r z e p. w p r o w. k.c. 3 A r t. IV p r z e p. w p r o w. k.c. 4 A rt. L V 2 p r z e p. w p r o w. k.c. * J. Wasilkowski: U c h w a le n ie k o d e k s u c y w il n e g o, n r 6'04, s tr * T. Bogusz: Z p r o b le m a t y k i u s t a w y z 29.VI.1S6T r., B M S n r 5/63, s t r K o d e k s c y w il n y (D z. U. z 1964 r. N r 16. p o z. 93). W d a ls z y m c ią g u p r z e p is y t e g e k o d e k s u o z n a c z o n e b ę d ą t y lk o lic z b ą o d p o w ie d n ie g o a r t y k u łu.

3 N r 11 (83) Zbycie n*-<otu w»cnrlkti obejmującym gosp. rolne 23 rz y n ab y li sw e p ra w a p rzed 5 lip ca 1963 r., o d p o w iad ają w a ru n k o m w y m ien io n y m w a rt. L X I (przep. w p ro w. k.c.) w d n iu 5 lipca 1963 r. Z asada, że is tn ie ją c e p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego, p o w stałe w g ra nicach p ra w a sp adkow ego przed 5 lip ca 1963 r., podlega re g la m e n ta c ji p raw n ej w ed łu g p rzep isó w k.c. zo stała odm iennie u reg u lo w an a w sto su n k u do um ów zbycia udziału w sp ad k u, sp o rząd zo n y ch p rzed 5 lipca 1963 r. Z bycie u d ziału w sp ad k u d o k o n an e p rzed 5.VII.1963 r. zapew nia n abyw cy p raw o do tego u d ziału b ez w zględu n a to, czy zbyw ca u d ziału należy do k ręg u sp adkobierców, k tó rzy sto so w n ie do p rzep isó w k.c. zach o w ali p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego. 2. Z bycie u d ziału w s p a d k u lu b całego sp a d k u je s t rozpow szechnione w sto su n k a c h zarów no m iejsk ich, ja k i w iejsk ich. Z bycie u d ziału w sp a d k u w sto su n k u do g o sp o d arstw ro ln y ch stan o w iący ch p rzed m io t sp a d k u należeć będzie do rzadkości z chw ilą w ejścia w życie k.c., a to ze w zględu n a u staw o w e o g raniczenia dotyczące o b ro tu g o sp o d arstw am i rolnym i. K odeks cyw ilny, zach o w u jąc ja k ju ż w spom niano zasady p ra w a spadkow ego w obec sp ad k ó w o tw a rty c h p rzed 5.VII.1 63 r., w p ro w ad za pew ne zm iany co do tego, czy i kto z dotychczasow ych sp ad k o b iercó w zachow uje p raw o dziedziczenia gosp o d arstw ro ln y ch w ed łu g s ta n u p raw nego obow iązującego w d n iu 18 m aja 1964 r. S p raw d zenie, k to z dotychczasow ych sp adkobierców bez w zg ę d u na ty tu ł p o w ołania zachow ał b ądź u tra c ił p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw a ro l nego, n ie m oże pozostać bez w p ły w u na ocenę sk u tk ó w p raw n y ch um ów d o ty czących zbycia u d ziału w sp a d k u przed 5.VII.1963 r. U staw odaw cy zależy n a zap ew n ie n iu sk u teczn o ści o b ro tu p raw n ego dokonanego przed dniem w ejścia w życie kodek su z dotychczasow ym i sp ad k o b iercam i.8 P ra w o dziedziczenia p o w stałe p rzed 5.V II.lf63 r. n ie p rzestało istn ieć, m im o że zbyw cy n ie o d p o w iadają w a ru n kom p rzew id zian y m w a rt. L V I p rzep. w prow. k.c. K o n sek w en cją ty c h zasad je s t to, że zgodnie z a rt. L V II p rzep. w p ro w. k.c. n ab y w ca udziału zach o w u je p raw o do u działu w sp ad k u bez w zględu n a to, czy zbyw ca należy do sp adkobierców, k tó rzy stosow nie do przepisu a rt. L V I przep. w prow. k.c. zach o w u ją p raw o dziedziczenia gospodarstw rolnych. N abyw cy u d z ia łów sp ad k o w y ch m a ją rów nież p raw o do o trzy m an ia g o sp o d arstw a rolnego w ca ości lu b w części w dro d ze działów sp ad k o w y ch 9 bądź też p rzy słu g u ją im sp ła ty.10 W w y n ik u u reg u lo w an ia sta n u faktycznego pow stałego przed 5 lipca 1963 r. w ed łu g sta n u p raw n eg o obow iązującego w d n iu w ejścia w życie kodeksu cy w ilnego w części dotyczącej g o sp o d arstw rolnych w ielu zbyw ców (spadkobierców ) u tra c iło p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw rolnych. U staw odaw ca, chcąc zapew nić, ja k ju ż w sp o m n ian o, skuteczność o b ro tu p raw nego z o k resu p o p rzedzającego w e j ście w życie kodeksu cyw ilnego, zm uszony był w p ro w ad zić przep isy szczególne, k tó re by zap ew n iały nabyw com ich p ra w a n a b y te niezależnie od sy tu a c ji p ra w n e j zbyw ców ja k o spad k o b iercó w. P raw o sp ad k o w e byłoby n iew y starczające n aw et dla w ypadków, k ied y zbyw ca zachow uje p raw o dziedziczenia g ospodarstw a rolnego. J a k ju ż podkreślono, stan fakty czny sp rzed 5.V II.1963 r. p?d 'eg a sp raw d zen iu pod w zgledem zgodności z p rzep isam i k.c., w ed łu g k tó ry ch n ie zaw sze zachow anie p raw a dziedziczenia w y sta rc z a do o trzy m an ia g o sp o d arstw a rolnego w całości lu b w części w drodze d ziału spadkow ego. 8 U c h w a ła S a d u N a j w y ż s z e g o z 3.II.1964 r. III C o 72/63 (O S N C P z e s z. 4/64, p o z. #7). s A r t. L v 5 1 p r z e p. w p r o w. k.c. A r t. L X I S 1 p r z e p. w p r o w. k.c.

4 24 Florian Dorotala N r 11 (83> B ra k p rzep isu a rt. L V II przep. w prow. k.c. p o zbaw iłby zatem nabyw ców u d z ia łu w sp ad k u p ra w a do o trzy m an ia gospodarstw a rolnego lu b p ra w a do sp ła ty, m im o że zbyw ca zachow ał k w alifik acje p rzew idziane w a rt. L V I p rzep. w prow. k.c. Poza ty m w edług zasad p ra w a spadkow ego s y tu a c ja p ra w n a nab y w cy je s t ró żn a w zależności od tego, czy zbycie sp a d k u m iało m iejsce p rzed w y d an iem czy też po w y d an iu postan o w ien ia stw ierd zająceg o p ra w a do sp a d k u zbyw cy. W razie sporządzenia um ow y zbycia i dokonania d ziału spadkow ego w d o b rej w ierze po stw ie rd z e n iu p ra w do sp a d k u zbyw cy n ab y w ca n ie m oże być p o zb a w io n y n abytego p ra w a do udziału w w y n ik u późniejszego u ch y len ia p ra w s p a d kow ych zbyw cy i uznania, że n ie je s t on w ogóle sp adkobiercą. N abycie w d o b rej w ierze udziału spadkow ego od w ylegitym ow anego sp ad k o b iercy k o rzysta z o ch ro n y p ra w n e j p rzew id zian ej w a rt pr. sp ad k. N ato m iast n abycie u d ziału s p a d kow ego pozbaw ione je s t ty ch sk u tk ó w p raw n y ch w w y p ad k u, gdy po zaw arciu u m o w y okaże się, że byw ca n ie je s t sp ad k o b iercą, um ow a zaś została z a w a rta p rzed w y d an iem przez sąd sp ad k o w y postan o w ien ia stw ierd zająceg o p ra w a do sp a d k u zbyw cy.11 T ego ro d zaju sy tu a c je n a tle k odeksu będą dość częste, skoro p raw o d zied ziczenia gosp o d arstw roln y ch pow stałe przed 5.V II.1963 r. zach o w u ją ty lko ci s p a d k o b iercy u staw o w i czy testam en to w i, k tó rzy w d n iu 5 lipca 1963 r. odpow iad ają k w alifik acjo m w rozu m ien iu a rt. L V I 1 i 2 p rzep. w p ro w. k.c. U m ow y zbycia udziału w sp a d k u sporządzone p rzed 5.VII.1963 r., n a w e t po stw ie rd z e n iu p ra w do sp a d k u zbyw cy przed tą d atą, n ależy tra k to w a ć jak o um ow y z a w a rte przed w y d an iem przez sąd postanow ienia stw ierd zająceg o p ra w a do s p a d k u zbyw cy w zw iązk u z a rt. L V III i L IX przep. w p ro w. k.c., w m yśl k tó ry ch sp ad k o b ierca m usi się legitym ow ać ak tu aln y m p o stan o w ien iem stw ie rd z a ją c y m jeg o p ra w a sp ad k o w e do g ospodarstw a rolnego zgodnie z p rzep isam i k.c. W p o stan o w ien iu o stw ierd zen iu p ra w do sp a d k u w ym ien ia się osobno sp a d k o b iercó w dziedziczących gospodarstw o rolne oraz ich u d ziały w ty m g o sp o d arstw ie. W ty m sta n ie rzeczy należy stw ierd zić, że um ow y zbycia u d ziału w sp ad k u sp o rząd zo n e przed 5.VII.1963 r. tra k to w a ć należy ja k um ow y, k tó re doszły do s k u tk u przed w y d an iem przez sąd spad k o w y p o stan o w ien ia stw ierd zająceg o p ra w a do sp a d k u zbyw cy. U zu p ełn iające p o stanow ienia b ędą p o trzeb n e w k ażdym w y p a d k u, m im o że zbyw ca n ie u tra c ił przym iotu sp ad k o b iercy g o sp o d arstw a rolnego. P o sta n o w ie n ia ta k ie m a ją n a celu ustalen ie, kto ze sp ad k o b iercó w zachow ał p r a w o dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego. R ów nież zatem z przyczyn w yżej przytoczonych konieczne było w p ro w ad zen ie p rz e p isu szczególnego, k tó ry by reg u lo w ał sy tu a c ję p ra w n ą n ab y w cy niezależnie od sta n o w isk a sp ad kobiercy-zbyw cy. P rzep isy w p ro w ad zające k.c. ro zró żn iają w śró d sp ad k o b iercó w pow ołanych do sp ad k u p rzed 5.VII.1963 r. dw ie g rupy, a m ianow icie spadkobierców, k tó ry ch w ym ienia 1 i 2 a rt. L V I, a k tó rzy w w a ru n k a c h o k reślo n y ch w k.c. zachow ują p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw ro l n y ch. N abyw cy udziałów w sp a d k u zachow ują p raw o do ty ch udziałów niezależn ie od tego, do k tó re j z ty ch dw u g ru p spad k o b iercó w w ro zu m ien iu k.c. n ależ y zbyw ca. 3. K odeks zapew nia n abyw cy u d ziału praw o do o trzy m an ia g o sp o d arstw a ro l nego lu b jego części w drodze działów spadku. 11 c. Tabęcki: N a b y c ie u d z ia łu s p a d k o w e g o w o z n a c z o n e j r z e c z y ( n ie r u c h o m o ś c i),.p r z e g l ą d N o t. n r 48, to m I, s t r A rt oraz a rt p ro jek tu k.p.c. z 1964 r.

5 N r 11 (83) Z b y cie udziału w spadku obejmującym gosp. rolne 25 P o stęp o w an ie działow e sta n o w i te rm in końcow y do sp o rząd zen ia um ow y zbycia. D ział sp a d k u re g u lu ją p rz e p isy o p ostępow aniu sp ad k o w y m o raz przep isy k.c. K odeks re g u lu je k olejność sp adkobiercó w u p raw n io n y ch do o trz y m a n ia gospod a rs tw a rolnego w całości lu b w części, w yłączając od tego u p ra w n ie n ia sp a d k o bierców, k tó rz y w chw ili o tw a rc ia sp ad k u są trw a le niezdolni do p rao y.13 Z p o ró w n a n ia k ateg o rii sp ad k o b iercó w pow ołanych d a dziedziczenia g o sp o d arstw a ro ln eg o w ed łu g k.c. z k ateg o riam i spadkobierców, dla k tó ry c h o tw a rc ie sp a d k u n a stą p iło p rzed 5.VII.1963 r., w y n ik a, że liczba spad k o b iercó w w y m ien io n a w a rt zo staje pow iększona, ale u staw a nie podaje uzupełnionej k o lejności u p ra w n io n y c h do o trzy m an ia g o sp o d arstw a rolnego w drodze d ziału spadkow ego. Z ag adnien iem ty m pod rząd em u staw y z d nia 29 czerw ca 1963 r. zajm o w ał się S ąd N ajw yższy w y ra ż a ją c pogląd, że jeśli chodzi o n abyw ców udziałów sp a d k o w ych, to p o w in n i oni być zaliczen i do tej gru p y spadkobierców, k tó rej p rz e sła n k i re a liz u ją w e w ła sn e j osobie, n ie m a bow iem u sp raw ied liw io n ej podstaw y do pom in ięcia ty c h k ry te rió w w s to su n k u do n abyw ców u działu w sp ad k u. N ato m iast jeżeli n a b y w c a n ie odpow iada k ry te rio m żadnej z g ru p spadkobierców, to m ógłby on w ów czas w y p rzed zić k tó rą k o lw ie k z g ru p sp ad k o b iercó w pow ołanych w k o le j ności do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego. W w y p ad k u ta k im m usi zdan iem S ądu N ajw yższego zadecydow ać fa k t, że tego ro d zaju nab y w ca udziału w s p a d k u n ie m oże być w lepszym położeniu niż sp adkobierca, k tó ry zachow ał p raw o d zied ziczen ia; społeczno-gospodarcze w zględy n ie p o zw alają n a w y p rzed zen ie sp ad k o b iercó w przez nabyw cę u d ziału w sp a d k u.14 S to so w n ie do p rzepisów w p ro w ad zający ch k.c. ja k o sp ad k o b iercy g o sp o d arstw a ro lnego, k tó rzy pow ołani są do sp ad k u o tw artego p rzed 5.V1I.1963 r., a k tó ry ch n ie w y m ien ia się w a rt. 1071, w chodzą w ra c h u b ę spadkobiercy, k tó rz y w dro d ze fa k ty c z n y c h działów sp ad k o w y ch o bjęli w posiad an ie g ospodarstw o ro l n e lu b jeg o część przed tą d atą. To sam o dotyczy w y p ad k u, k ied y do dziedziczenia pow ołany b y ł ty lk o jed en sp adkobierca, jeżeli przed dniem 5 lipca 1963 r. o b ją ł on w p o siad anie n ależące do sp a d k u gospodarstw o rolne. N abyw ca udziału w s p a d k u w stę p u je w p rp w a i obow iązki zbyw cy. P o w in ien on zatem zają ć je d n o z m iejsc p rzew id zian y ch dla sp ad k o b iercó w p ow ołanych do o trzy m an ia g o sp o d arstw a w całości lu b w części w drodze działu spadkow ego. O koliczność, że k a te g o rie sp adkobierców pow ołanych do sp ad k u o tw artego p rzed 5 lipca 1963 r. nie są zbieżne z g ru p am i spadkobierców, o k tó ry ch m ow a w a rt. 1071, nie w yłącza m ożliw ości zak w alifik o w an ia ich do jednej z g ru p sp a d k o b ie r ców w y m ien io n y ch w e w sp o m n ian y m przepisie, albow iem w ed łu g k.c. k w estię, czy i kto z dotychczasow ych sp ad k o b iercó w zachow ał p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego, należy ocenić rfa podstaw ie s ta n u faktycznego istn iejąceg o w d n iu 5.VII.1963 r.15 P rzep isy w p ro w ad zające k.c., w yliczające spadkobierców, k tó rzy zach o w u ją p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego, w y m agają od nich, aby począw szy od 5 lipca 1953 r. leg ity m o w ali się ta k im i k w alifik acjam i sp adkobierców, k tó re w y m a gane są przez k.c. W ty m sta n ie rzeczy w y d a je się rzeczą słuszną zaliczenie n ab y w cy u d ziału, zbytego przez sp ad k o b iercę w ym ienionego w a rt. L V I 1 przep. w prow. k.c., do, g ru p y p ierw szej, o k tó re j m ow a w a rt P o zo staje je d n a k o tw a rta sp ra w a kolejności u p raw n io n y ch do o trz y m a n ia go- 13 A r t H W ykładnia przepisów o podziale gospodarstw rolnych, Praw o 1 2 ycie n r 11/<S4. 15 A rt. LVI % 1 przep. w prow. k.c.

6 26 Florian Dorotala N r 11 (83) sp o d a rstw a rolnego w całości lu b w części, jeśli chodzi o nabyw ców u d ziałó w zb y ty ch przez spadkobierców n iezdolnych do pracy. K odeks w y raźnie a k c e n tu je,' że n ab y w ca n iezależnie od k a te g o rii zbyw cy zachow uje p raw o do o trz y m a n ia g o sp o d arstw a rolnego w drodze działu. W ty ch w aru n k a c h, w b re w przepisow i a rt , n ab y w ca m im o że w stę p u je w m iejsce zbyw cy -sp ad k o b iercy w chw ili o tw arcia sp ad k u trw a le niezdolnego do p racy m a p raw o o trzy m an ia g o sp o d arstw a rolnego lu b jego części w drodze działu sp ad k u. M ając na u w adze to, że aby zająć m iejsce zbyw cy, n ab y w ca le g ity m u je się poza um ow ą zbycia k w a lifik acjam i ro ln ik a (o czym b ędzie m ow a niżej), w y d aje się rzeczą u zasad n io n ą, żeby zaliczyć go do gru p y c zw artej w y m ien io n ej w a rt (z in n y ch p rz y czyn rów nież S. M okras zalicza ta k ic h n ab y w có w udziału w sp a d k u do trzeciej g ru p y, w y m ienionej w a rt. 7 u sta w y z d n ia 23 czerw ca 1963 r.). W ten sposób nab y w ca w y łącza od sp ad k o b ra n ia S k a rb P a ń stw a 16, a n a d to uniem ożliw ia ew e n tu a ln ą realizację p ra w a p ierw o k u p u przy słu g u jąceg o S k arb o w i P a ń stw a w m yśl a rt U stalenie, że n ab y w ca zach o w u je p raw o dziedziczenia g ospodarstw a rolnego n iezależn ie od sy tu a c ji p ra w n e j zbyw cy, byłoby n iepełne, gdyby n ie podkreślić, że ró w n ież nab y w ca m usi się leg ity m o w ać p ew n y m i k w alifik acjam i, w a ru n k u ją c y m i jego p raw o do n abytego udziału. N abyw ca m usi się legitym ow ać p o siadaniem dostateczn y ch k w alifik acji p ra k ty c z n y c h b ądź teo rety czn y ch do p ro w ad zen ia gospod a rs tw a rolnego. Do czasu w ejścia w życie u sta w y z 13.VII.1957 r.n o obrocie n ieruchom ościam i ro ln y m i nie w y m ag an o od nab y w cy n ieruchom ości rolnych k w alifik acji rolniczych. Po w ejściu w życie w sp o m n ian ej u sta w y k w a lifik a c je rolnicze nie były w y m ag an e w te c y, gdy nab y w cą był m ałżonek lu b zstępny zbyw cy. W pozostałych n a to m ia st w y p ad k ach, począw szy od dnia 26 lipca 1957 r., każdy nabyw ca nieruchom ości ro ln y ch m usiał m ieć k w alifik acje do p ro w ad zen ia na n iej gospodarstw a. K cd ek s cyw ilny w ym aga od każdego n ab y w cy g ospodarstw a rolnego n iezależnie od try b u nabycia p o siad an ia k w a lifik a c ji rolniczych19, zw aln ia jąc od tego w a ru n k u sp adkobierców w ym ien io n y ch w a rt p k t 4 i 5 oraz w a rt. LV I 1 przep. w prow. k.c. K odeks cyw ilny dzia a ze sk u tk ie m w stecznym i dlatego z b ra k u p rzepisu zw aln iająceg o sp ad k o b iercó w pow ołanych do sp ad k u przed 5.VII.1963 r. cd tego w a ru n k u należy stw ierd zić, że rów nież nab y w ca u d ziału zbytego po w ejściu w życie u staw y z 13.VII.1S57 r. m usi m ieć k w alifik acje rolnika. N abyw ca m oże realizcw ać sw oje p ra w a dopiero po złożeniu zaśw iadczenia stw ierd zająceg o jego k w a lifik a c je rolnicze. Z aśw iad czen ie ta k ie w y staw ia biuro g rom adzkiej ra d y n aro d o w e j.19 K odeks, zw aln ia jący n iek tó ry ch sp ad k o b iercó w od obow iązku leg ity m o w an ia się dow odem p o siadania k w a lifik a c ji rolniczych, w a ru n k u je ich p ra w a do dziedziczenia g ospodarstw a rolnego w sposób szczególny, p rzew idziany w kodeksie. O koliczność, że nabyw ca w stę p u je w p ra w a zbyw cy, nie oznacza, ab y m ógł on k o rzy sta ć rów nież ze zw olnień od o bow iązku p rzed staw ien ia zaśw iadczenia o p o siad an iu k w a lifik a c ji ro ln ik a z tej tylko przyczyny, iż zw olnienie to p rzy słu g u je zbyw cy, zw ażyw szy, że ulga ta dotyczy ty lk o i w yłącznie osoby zbyw cy i je s t z n im ściśle zw iązana. Z ałożeniem kodeksu obok in n y ch celów jest to, żeby go sp o d arstw a ro ln e pozostaw ały w rę k a c h osób w y k w alifik o w an y ch do p ro w ad zen ia gospo- 1«A r t D z. U. N r 3, p o z «A r t 160. '9 I n s t r u k c j a n r 6 M in. R o i. z d n. 7.X.1963 r. (D z. U r z ą d. M in. R o i. N r 17) o r a z a r t. X V p r z e p. w p r o w. k.c.

7 N r 11 (83) Z b y cie udziału w sp a d k u obejmującym gosp. ro ln e 27 d a rs tw a rolnego. D latego te ż i z ty c h w zględów n ie m oże ulegać w ątp liw o ści, że n abyw ca podobnie ja k sp adkobierca te sta m e n to w y czy zapisobierca m usi le g itym ow ać się k a rtą ro ln ik a co n a jm n ie j w d n iu 5.VII.1963 r. O koliczność, że n ab y w ca b ezp o śred n io po zaw arciu um ow y zbycia w szedł w posiad an ie g o sp o d ars tw a lu b jego części, z a jm u ją c w te n sposób m iejsce sp ad k o b iercy -zb y w cy, w n i czym sy tu a c ji nie zm ienia. F a k t posiadania, g o sp o d arstw a i w y k azania się stażem p ra c y w ty m g o sp o d arstw ie stan o w ić będzie p o d staw ę dla n abyw cy do u zy sk an ia zaśw iad czen ia o p o siad an iu k w a lifik a c ji rolniczych, n a to m ia st n ie będzie sam przez się z w a ln ia ł go od tego obow iązku. N abyw ca w o ln y je s t od obow iązk u złożenia dow odu p o siadan ia k w a lifik a c ji ro ln ik a, jeżeli je s t ró w nocześnie p o w ołany do dziedziczenia części g o sp o d arstw a w drodze sp a d k o b ra n ia u staw ow ego lu b testam entow ego. C hodzi o um ow y sp o rząd zo n e p o m iędzy sp adkobiercam i. S koro nab y w ca, p o siad ając k w a lifik a c je u p ra w n ia ją c e go do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego zgodnie z p rzepisam i a rt. L V I przep. w p ro w. k.c., je s t sp ad k o b iercą uczestniczącym w dziale sp a d k u czy w sp ła ta c h, to należy stw ierd zić, że p o siadając w ty ch w a ru n k a c h p rzy m io t sp ad k o b iercy g o sp o d arstw a rolnego, n ie m usi dodatkow o leg itym ow ać się k w a lifik acja m i ro ln ik a. P rz y z n a n ie n ab y w cy u d ziału w sp ad k u g o sp o d arstw a rolnego lu b jego części w drodze d z ia łu sp a d k u je s t p o n adto u w a ru n k o w a n e zachow aniem o b o w iązujących po d staw o w y ch n o rm o b szaro w y ch.20 K odeks cyw ilny w przep isach w p ro w a d z a ją cych (poza w y p adkiem u reg u lo w an y m w a rt. L X 2 tychże przepisów ) nie z w alnia nikogo od obow iązku zach o w an ia n o rm o bszarow ych w razie działu sp adku. W ty ch w a ru n k a c h w y n ik łe z podziału części g o sp o d arstw a sam e przez się lub w raz z g ru n ta m i ju ż n ależący m i do zbyw cy m uszą odpow iadać co n a jm n ie j pow ierzch n i 8 h a uży tk ó w ro ln y ch J a k ju ż p o dkreślono, kodeks s ta w ia nabyw ców w sy tu a c ji lepszej niż zb y w ców, jeśli chodzi o ich u p ra w n ie n ia do o trzy m an ia g ospodarstw a rolnego w całości lub w części w drodze d ziału sp ad k u. T a sam a sy tu a c ja m a m iejsce rów nież w sto su n k u do sp ła t n ależ n y ch spad k o b ierco m w razie n iep rzy d zielen ia im gospod a rstw a w całości lu b części w drodze działów spadkow ych. W m yśl a rt. L X I 1 p rzep. w prow. k.c. n abyw com udziałów n a b y ty c h p rzed 5.VII.1963 r., jeśli n ie o trz y m a ją oni g o sp o d arstw a w drodze d ziału sp ad k u, p rz y słu g u ją sp ła ty o d p o w iad ające pełn em u udziałow i sp ad k o w em u w gosp o d arstw ie rolnym. O cp ad a zatem p o trzeba u sta la n ia, ja k ie sp ła ty przy słu g iw ały b y zbyw com, gdyż pozycja n ab y w cy je s t sam odzielna, p o tra k to w a n a przez u staw ę w sposób n ie budzący w ątp liw o ści. W w y n ik u różnego u sta le n ia sp ła t n a rzecz sp ad k o b iercó w i nabyw ców, sp 'a ty p rzy słu g u jąc e tej sam ej g ru p ie sp ad k o b iercó w b ędą różne, a m ianow icie dla p ie rw szych pełn e lu b niższe, a d la d ru g ich zaw sze psłne. W steczne d ziałan ie p rzep isó w kodek su je s t w yłączone, jeżeli d ział sp a d k u n a stą p ił ju ż p rzed 18.V.1964 r., je d n a k ż e sp ad k o b iercy należący do k ateg o rii osób, k tó ry m w m yśl k o d ek su sp ła ty n ie p rzy słu g u ją, tra c ą p raw o do n ie uiszczonych sp ła t22. W y daw ałoby się, że rów nież n ab y w cy udziałów spadków podzielonych już w drodze d z ia łu sp a d k u p rzed 5.VII.1963 r. tra c ą p raw o do n ie uiszczonych jeszcze sp ła t, jeże li zbyw cy n ależą do g ru p y spadkobierców, k tó ry m w m yśl p rz e je A r t A r t n a s t. o r a z D z. U. z 1963 r. N r 36, p o z. 208 łą c z n ie z a r t. X V p r z e p. w p r o w. k.c. *2 A r t. L X I I 1 p r z e p. w p r a w. k.c.

8 28 Florian Dorota I o N r 11 (83) pisów k odeksu sp łaty n ie przy słu g u ją. M ając je d n a k n a uw adze, że w steczn e d ziała n ie u staw y dotyczy w łaśn ie sp łat, n ależy stw ierd zić, iż nabyw com udziałów s p a d kow ych sp łaty p rzy słu g u ją niezależnie od u p ra w n ie ń do sp ła t zbyw ców (m im o że p o stęp o w an ie działow e zostało praw om o cnie zakończone), sk o ro obow iązu je g en e ra ln a zasada, że sta n p ra w n y w sto su n k u do nab y w có w je s t n iezależny od pozycji p ra w n e j zbyw cy. 5- K odeks, n o rm u ją c o d ręb n ie dziedziczenie g o sp o d arstw ro ln y ch, n ie zm ienia sam ego pojęcia sp a d k u w rozu m ien iu p ra w a spadkow ego. S p ad ek stanow i w ięc ogół m ajątk o w y ch p ra w i obow iązków zm arłego. K odeks p rzew id u je, że jeżeli d o sp a d k u należy in n y jeszcze m a ją te k oprócz g o sp o d arstw a rolnego, należy udziały sp ad k o w e w gospodarstw ie ro ln y m zaliczyć n a p o czet ich udziału w całym sp a d k u.23 P ra w o spadkow e zna w p raw d zie w y p ad k i w y łączen ia ze sp a d k u pew nych p rzedm iotów m ajątk o w y ch, ale u zn aje ty lko jed en sp adek, o b ejm u jący ja k w yżej pow iedziano ogół p ra w m ajątk o w y ch i obow iązków zm arłego.24 S p ad k o b ra n ie je s t nabyciem u n iw ersaln y m, o b ejm u jący m w szy stk ie sk ła d n ik i m asy s p a d k o w ej.25 K odeks w y raźnie a k c e n tu je zasadę jednolitego sp a d k u w przep isie a rt. 1066, n a k a z u ją c w p o stan o w ien iu stw ierd zającym p ra w a do sp ad k u osobno w ym ienić udziały sp ad k o b iercy w gosp odarstw ie rolnym. Z asad a w ypow iedziana w przep isie a rt n ie stan o w i jakiegoś novum, w p raw ie sp ad k o w y m. P ra w o spadkow e, z a ch o w u jąc zasadę jed nolitości sp ad k u, n ak azu je jed y n ie w ym ienić w p o stan o w ien iu stw ierd zający m p ra w a do sp ad k u różne m asy m a ją tk o w e sk ła d a ją c e się n a spadek. I ta k p ostanow ienie o stw ierd zen iu p ra w do sp a d k u po spadkodaw cy, k tó ry do chw ili sw ej śm ierci pozostaw ał w e w spólności ustaw o w ej (art k.r.), gdy do sp a d k u pow ołany je s t z u staw y pozostały przy życiu m ałżonek w zbiegu ze zstęp nym i, pow inno zgodnie z p rzep isam i a rt. 25 p ra w a spadkow ego i a rt. 77 p o stępow an ia spadkow ego w ykazyw ać istn ien ie dw u m as m ajątk o w y ch w sp adku, a m ianow icie m a ją te k, k tó ry n ie był o b jęty w spólnością m ajątk o w ą, o raz u d ział w m a ją tk u, k tó ry był o b jęty w spólnością m ajątk o w ą, a ponad to określać, k tó ry ze sp adkobiercó w i w ja k im sto su n k u dziedziczy każd y z ty ch m a ją tk ó w.2 K odeks w a rt. 1C66 w p ro w ad za n ak az w y m ien ien ia w p o stan o w ien iu stw ierd zający m p r a w a do sp a d k u trzeciego sk ła d n ik a, m ianow icie g o sp o d arstw a rolnego. W tym sta n ie rzeczy należy stw ierd zić, że zbycie udziału w sp adku, o czym m ow a w a rt. L V II przep. w prow. k.c., stan ow i ro zp o rząd zen ie u działem w sp ad k u w ro zu m ien iu a rt. 57 p ra w a spadkow ego, a n ie rozporządzenie udziału w p rz e d m iocie n ależący m do sp a d k u w ro zu m ien iu przepisu a rt. 58 p ra w a spadkow ego. Z godnie z a rt. 58 p ra w a spadkow ego każdy ze sp ad k o b iercó w m oże rozp o rządzać sw oim u działem w przedm iocie należącym do sp ad k u, p rzy czym rozporządzen ie ta k ie je s t bezskuteczne o tyle, o ile n aru sza u p ra w n ie n ia pozostałych sp ad k o b ierców w y n ik ając e z przepisów o d ziale spadku. Z bycie takiego udziału, czy n a w e t całej rzeczy w y czerp u jącej spadek, nie je s t zbyciem sp a d k u lu b u działu w sp adku. N abyw ca u działu w przedm iocie n ależący m do sp a d k u u zy sk u je ty lk o u p ra w n ie n ia p rzy słu g u jące w spółw łaścicielom zgodnie z a rt p ra w a rzeczow ego z ograniczeniem, o ja k im m ow a w a rt. 58 p ra w a spadkow ego. 23 A rt *4 A r t. 1 p r. s p a d k. 23 j. Gwiazdomorski* Z a r y s p r a w a s p a d k o w e g o, s tr. 42. *«U c h w a la S.N. I CO 24/54 (P ip n r 10/55, s tr. 679).

9 N r 11 (83) Zbycie udziału w spadku obejmującym gosp. rolne 29 Z bycie u d ziału w oznaczonej nieruchom ości ro ln ej m iało n iew ątp liw ie m iejsce ró w n ież w o k resie poprzed zający m d atę w ejścia w życie kodeksu. Je d n a k ż e tego ro d z a ju um ow y n ie k o rz y sta ją ze szczególnej ochrony w y n ik a ją c e j z a rt. LVI1. U m ow a zbycia udziału w nieruchom o ści ro ln ej stan o w iącej je d e n ze sk ład n ik ó w m asy sp ad k o w ej podlega ogólnym norm om p ra w a spadkow ego. N abycie udziału sp ad k o w eg o w przedm iocie n ależący m do sp a d k u stan o w iło pow ażne ry zy k o przed w ejściem w życie kodeksu. R yzyko to n iew ątp liw ie spotęgow ało się od tej daty. Z a koncepcją szczególnej o chrony zbycia jed y n ie u działu w sp a d k u p rzem aw ia n ad to ta okoliczność, że gospodarstw o w rozum ieniu k odeksu stan o w i n ależący do te j iam ej osoby (osób) o b iek t niezależnie od o b szaru o b ejm u jący je d n ą alb o k ilk a n ieru ch o m o ści lu b ich części (w skład k tó ry ch w chodzą ew en tu aln ie, obok in n y ch użytków, u ży tk i ro ln e o k reślo n e w 8 ust. 1 p k t 1 in s tru k c ji M in. R o ln i ctw a z dnia 21 k w ie tn ia 1955 r.), stan o w iący lu b m ogący stan o w ić całość gospodarczą w raz z in w e n ta rz e m i b u d y n k am i oraz należnościam i z ty tu łu p ro w ad zen ia g o sp o d arstw a.27 W edług a rt rozporządzenie R ady M in istró w o kreśli, ja k ie g o sp o d arstw a u w ażan e będą za g o sp o d arstw a rolne. W te n sposób zbycie udziału w sp a d k u ograniczone do g o sp o d arstw a rolnego stan o w i zbycie u d ziału w ro zu m ien iu a rt. 57 p ra w a spadkow ego. 6. O cena sk u tk ó w p ra w n y c h um ow y zbycia sporządzonej przed 5.VII.1963 r. n ie je s t p ro sta, gdyż kodeks d ziałając ze sk u tk iem w stecznym, p rzew id u je w sto su n k u do ta k ic h um ów w y ją te k od w stecznego sto so w an ia przepisów kodek su, m a ją c n ad to n a uw adze, że p raw o dziedziczenia gospodarstw ro ln y ch n a b y te zgodnie z p raw em sp ad k o w y m podlega sp raw d zen iu z p rzep isam i kodeksu, p rzy czym n ie k tó re z ty ch przep isó w zostały w yłączone w sto su n k u do sp ad k ó w o tw a rty c h przed 5.VII.1963 r. K odeks w p ro w ad za w ten sposób zm iany do p ra w a spadkow ego, 'jeśli chodzą o zbycie sp a d k u lub u d ziału w sp a d k u w w y n ik u um ów zaw a rty c h przed dniem 5.VII.1963 r. W steczne d ziałan ie kodek su w y n ik a z w y raźnego zastrzeżen ia zaw arteg o w te k ście przep isu o raz z celu przepisu, ja k tego w y m ag ają przep isy ogólne p ra w a cyw ilnego.23 N ow y kodeks u znaje sta n fak ty czn y pow stały przed 5 lip ca 1963 r., o d stę p u ją c od pełnego sto so w an ia p ra w a spadkow ego obow iązującego w dacie sporząd zen ia um ow y zbycia. N ow y kodeks h o n o ru je sta n y fak ty czn e p o w stałe p rzed 5 lipca 1963 r., m o d y fik u jąc je odpow iednio w ed le w łasn y ch zasad, czem u u sta w a d a je w y ra z w a rt. L V III przep. w prow. k.c.2s Jeśli chodzi o zm ianę p ra w a spadkow ego, to kodeks nie zaw iera w y raźn eg o p rzep isu pozbaw iającego m ocy p raw n ej n iek tó ry ch p ostanow ień p ra w a sp a d k o wego. P rzep is u staw y ulega, ja k w iadom o, uch y len iu b ądź przez jego częściow e u c h y len ie (derogatio), b ądź przez dodanie do niego now ej części (subrogatio), b ąd ź w reszcie przez w p ro w ad zenie zm ian do jego tre śc i (abrogatio).*0 T e trz y sposoby nie zaw sze w y stę p u ją w fo rm ie w y raźn ej, stą d w ięc n iejed n o k ro tn ie tru d n o o k re ślić, czy przepis w dalszym ciągu obow iązuje b ąd ź też w ja k im zak resie jego obow iązyw anie zostało uchylone. K odeks w części dotyczącej g o sp o d arstw ro ln y ch w p ro w ad za w p raw d zie o d ręb n e p raw o spadkow e ogran iczające u p raw n ien ia sp a d 27 T. Bogusz, j w., s t r. 17; P. Dziurzyński: U w a g i d o u s t a w y o o g r a n ic z e n iu p o d z ia łu g o s p o d a r s t w, Z y c ie G o s p o d a r c z e n r 50/63; C. T a b ę c k i ; P o d z ia ł g o s p o d a r s t w r o ln y c h, P r a w o i Ż y c i e n r 3/64, s tr. 4. A r t. 2 p. O. p. C. *» N. Sośnia k : K o n f lik t y w c z a s ie n o r m c y w iln o - p r a w n y c h, s t r «Jarra: O g ó ln a t e o r i a p r a w a, s tr. 120.

10 30 Florian Doroźala N r 11 (83) kobierców zarów no ustaw ow ych, ja k i testam en to w y ch w sto su n k u do gosp o d arstw rolnych, ale poza ty m w o k resie do 31 g ru d n ia 1964 r. zach o w u je p ra w o spadkow e w zasadzie bez ograniczeń. Je d y n ie w p rzep isie a rt. L V II przep. w prow. k.c. kodeks te n o d stęp u je od zasad y w y rażo n ej w a rt p ra w a spadkow ego, p rzy zn ając n abyw cy u d ziału w sp a d k u w ięcej p ra w niż zbyw cy. Poza ty m zb y cie udziału podlega p rzepisom d ziału V I p ra w a spadkow ego, dotyczącego zbycia sp ad k u. N abycie udziału w sp ad k u w św ietle przep isó w p ra w a spadkow ego zw ażyw szy, że n ab y w ca w stę p u je w p ra w a i obow iązki sp ad k o w e zbyw cy d a je n a byw cy leg ity m ację do u d ziału w p o stęp o w an iu działow ym. S y tu a c ja n ab y w cy ud ziału w sp adku n ie je s t w zględem m a ją tk u sp adkow ego siln iejsza od sy tu a c ji spad k o b iercy, k tó ry m u zbył sw ój u dział w sp ad k u. N abyw ca u d ziału w sp a d k u n ie m usi w w y n ik u działu sp a d k u o trzy m ać części lu b całości g o sp o d arstw a sp a d kow ego w n atu rze, lecz ta k sam o ja k sp ad k o b ierca m oże o trzy m ać sp ła tę alb o część su m y uzy sk an ej ze sp rzed aży.31 S y tu ację p ra w n ą n abyw cy ja k o n a stę p c y p raw n eg o zbyw cy re g u lu je p raw o spadkow e. W w y n ik u z a w a rte j um ow y zbycia n a stę p u je zm iana w k ręg u osób uczestniczących w dziale sp a d k u bez w p ły w u n a ich w zajem n e p ra w a i obow iązki; nab y w ca re p re z e n tu je i obow iązki i p ra w a zbyw cy. J a k już w spom niano, kodeks, zach o w u jąc in s ty tu c ję zbycia u d ziału w sp a d k u w edług d ziału V I p ra w a spadkow ego, o d stęp u je jed y n ie od zasady przew id zian ej w a rt. 163 p ra w a spadkow ego, sta w ia ją c n ab y w cę w sy tu a c ji lepszej niż zbyw cę.51 W edług B re y e ra 33 sam o n abycie udziału w sp a d k u przed w ejściem w życie u staw y p o w oduje w zasadzie ty lko to, że bez w zg lęd u na p ra w a spadkow e zbyw cy nab y w ca je s t uczestnikiem działu. S tan o w isk o pow yższe je s t słuszne i w zasadzie stan o w i w y sta rc z a ją c ą ocenę sy tu a c ji p ra w n e j n ab y w cy u działu zbytego p rzed 5 lipca 1963 r. P rz e sła n k ą w a ru n k u ją c ą dotychczas leg ity m ację nab y w cy w p o stępo w an iu działow ym, a w n astęp stw ie d a ją c ą m u u p ra w n ie n ie do o trzy m an ia gosp o d arstw a roln eg o w całości lu b w części bądź zapew n iającą m u p raw o do sp ła ty było w y k azanie przez niego p rzy m io tu sp ad k o b iercy po stro n ie zbyw cy z pow ołaniem się na p ostanow ienie stw ie rd z a ją c e p ra w a do sp a d k u tego ostatniego. Z ch w i lą w ejścia w życie kodeksu leg ity m acja sp ad k o b iercó w pow ołanych do dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego p rzed 5.VII.1963 r. p odlega sp raw d zeniu pod w zględem zgodności sta n u faktycznego z przepisam i ko d ek su dotyczącym i dziedziczenia gosp o d a rstw ro ln y ch a obow iązującym i od 18.V.1964 r. T a k o n tro la zgodności sta n u fak ty czn eg o z now ym i p rzep isam i odpada, jeśli chodzi o n ab y cie u działu w sp ad k u z o k resu poprzedzającego w ejście w życie k o deksu. J a k ju ż w spom niano, nab y w ca zachow uje p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego niezależnie od stan o w isk a p raw n eg o zbyw cy i dlatego n ie m a p o trz e by sp raw d zen ia, czy s ta n fakty czny p o w stały przed 5 lipca 1963 r. u p ra w n ia w ed łu g p rzepisów kodeksu do sp ad k o b ra n ia p o p rzed n ik a praw n eg o nabyw cy. P rzed m io tem um ow y zbycia je s t w szystko, co sp adkobiercy ze sp a d k u p rzy p ad a, a zatem w szy stk ie rzeczy i p ra w a n ależące do sp ad k u, n ie w y łączając długów. W k o n sek w en cji nab y w cy p rzy p ad n ą w szelkie korzyści, ja k ie m ogą pow stać d la sp adkobierców, w y n ik a ją c e z odpadnięcia zapisu czy polecenia, z obow iązku w y ró w n an ia o raz z ty tu łó w p rz y ro stu.54 Z godnie z a rt p ra w a sp adkow ego Ol O r z e c z. S.N. z d n ia 26 c z e r w c a 1962 r. C 379/62 (O S P ik A 1963, p o z. c 187). '2 w. Chojnowski: P r z e p is y p r z e jś c io w e d o u s t a w y z 2 9.V I.lt6 3 r., P a l e s t r a n r 1/64, str. 6. S. B r e y e r, P a ń s t w o I P r a w o n r 10/63, s tr. 555.» J. Gwiazdomorski: Z a r y s p r a w a s p a d k o w e g o, W a r s z a w a 1961, s t r. 101.

11 N r 11 (83) Z b y cie u d z ia łu to spadku obejmującym gosp. rolne 31 zbyw ca o b ow iązany je s t do w y d an ia n abyw cy tego, co w razie zbycia, s tra ty lu b uszkodzenia p rzed m io tó w n ależących do sp a d k u uzyskano jak o ró w n o w arto ść. W św ietle przep isó w kodek su częste b ęd ą w y p ad k i odpadnięcia zapisów w obec b ra k u k w a lifik a c ji zapisobierców w ro zu m ien iu kodeksu w d acie realizacji zapisu. R ów nież z ty c h sam y ch przy czy n nab y w ca u d ziału odniesie korzyści z ty tu łu p rz y ro stu. J a k to ju ż w y ja śn ił S ąd N ajw yższy p rz y w y k ład n i u sta w y z d n ia 29 czerw ca 1963 r., u dział w gosp o d arstw ie rolnym, zw olniony przez to, że je d e n ze sp a d k o b iercó w te sta m e n to w y c h n ie zachow ał p ra w a dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego z pow odu p rzep isu a rt. L V I 1, 2 i 3 przep. w prow. k.c., p rzy p ad a te m u (tym ) sp ad k o b iercy te stam ento w em u, k tó ry zachow ał p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego, jeżeli zachodzą p rzesłanki p rz y ro stu stosow nie do a r t 109 p ra w a sp a d k o w ego, a w ich b ra k u jeżeli te n sp ad k o b ierca nie je s t zarazem pow o łany z u s ta w y (art p ra w a spadkow ego); w przeciw n y m razie u dział p rzy p ad a P a ń stw u. W ty m sta n ie rzeczy n ab y w ca odniesie korzyści z ty tu łu p rz y ro stu, jeżeli zbyw ca n ależy d o. k a te g o rii spadkobierców, k tó rz y zachow ali p raw o dziedziczenia gospod a rs tw ro ln y ch zgodnie z p rzep isam i kodek su. W ielkość zatem u ła m k a n ab y tego u d ziału w sp a d k u n ie d ecy d u je o w ielkości czy w arto ści o trzy m an eg o w w y n ik u d ziału sp a d k u p rzy sp o rzen ia, albow iem dopiero po zakończeniu p o stęp o w an ia d ziałow ego s ta je się w iadom e, ja k i m a ją te k p rzy p ad n ie ostateczn ie zbyw cy. 8. U p raw n io n y m do żądan ia d z ia łu sp a d k u je s t m.in. ró w nież n ab y w ca u d zia łu w sp ad k u.38 D ział sp ad k u m u si być zaw sze poprzedzony praw om ocnym stw ierd zen iem p ra w do sp ad k u. W razie istn ien ia ty lk o częściow ego stw ierd zen ia p raw do sp adku, sąd n ie m oże dokonać działu przed ponow nym stw ierd zen iem p ra w do pozostałej części sp ad k u. W zw iązku z przep isem a rt k.c. uzyskanie dodatkow ego p o stan o w ien ia uzupełn iająceg o je s t konieczne w obrocie n o ta ria ln y m i w p o stęp o w an iu sądow y m o d o konanie odpow iedniego w p isu w księdze w ieczystej m im o uprzed n io w y d an eg o ju ż postan o w ien ia stw ierd zającego p ra w a do sp ad k u.37 P o stan o w ien ie ta k ie sąd w y d a je n a w niosek osoby zain tereso w an ej, a w to k u p o stęp o w an ia d z ia łow ego z u rzęd u (art p o stęp o w an ia spadkow ego). N abyw ca u d ziału n ie dziedziczy b ezpośrednio po sp adkodaw cy, n iem n iej je d n a k po zaw arciu um ow y je s t on u p raw n io n y do złożenia w n io sk u o stw ie rd z e n ie p ra w do sp a d k u po sp ad k o d aw cy n a rzecz zbyw cy. D om niem anie w y n ik a ją c e z a rt p ra w a sp adkow ego odnosi się ty lk o do zbyw cy. N ie o b ejm u je ono n a stępcy p raw n eg o, a zatem nab y w cy udziału. N abyw ca dla w y k azan ia w obec osób trz e cich sw ego n a stę p stw a praw n eg o m usi w ylegitym ow ać się um ow ą zbycia sp a d k u o ra z praw o m o cn y m p o stan o w ien iem stw ie rd z a ją c y m p ra w a do sp a d k u zbyw cy.* Jeżeli w y d an ie postan o w ien ia stw ierd zającego p ra w a do sp a d k u n a rzecz zbyw cy je s t niedopuszczalne ze w zględu n a to, że kodeks n ie p rzy zn aje m u p ra w a dzied zicz en i!, to n ie m a podstaw d o stw ie rd z e n ia p ra w do sp a d k u bezpośrednio na rzecz nabyw cy, k tó ry p raw o do udziału zachow uje, m im o że zbyw ca u tra c ił p rz y m io t spad k o b iercy. W w y p ad k u ta k im są d pow inien stw ierd zić p ra w a do sp a d k u n a rzecz pozostałych u p raw n io n y ch sp ad k o b iercó w, w sto su n k u do k tó ry ch n a b y w cy p rzy słu g u je roszczenie o uzgodnienie tre śc i księgi w ieczystej z rzeczy w isty m as U c h w a la S.N \, O S N C P z e s z. 4/64, t e z a 67. ««J. Gwlazdomorski: Z a r y s p r a w a s p a d k o w e g o, s tr T. Bogusz, j w., s t r. 29. m J. Gwlazdomorski, j w., s tr. 160.

12 32 Florian Doroialg N r 11 (83) s ta n e m p ra w n y m (art. 23 pr. rzecz.). N abyw ca w w y n ik u um ow y zbycia s ta ł się w sp ó łw łaścicielem p rzed m io tó w w chodzących w sk ła d sp ad k u w ro zu m ien iu p ra w a m aterialn eg o, z ty m je d n a k zastrzeżen iem, że do u jaw n ien ia sw ego ty tu łu w ła s ności w księdze w ieczystej z b ra k u postan o w ien ia stw ierd zająceg o p ra w a do sp a d k u zbyw cy lu b zgody pozostałych spadkobierców m usi się on w ylegitym ow ać w y ro k iem w y d an y m w try b ie a rt. 834 k.p.c. z pow ołaniem się n a p rzep is a rt. 23 p ra w a rzeczow ego. In n a je s t sy tu a c ja w razie dziedziczenia S k a rb u P a ń stw a obok sp adkobierców, k tó rzy w chw ili o tw arcia sp a d k u są trw a le niezdolni do pracy. W w y p a d k u ta k im są d n a p o d staw ie k o n k retn eg o p rzep isu stw ierd za p ra w a do s p a d k u na rzecz S k a rb u P a ń stw a,39 a u p ra w n ie n i do sp łaty n a b y w a ją roszczenie o sp ła tę ró w n o w a rto śc i udziału. E w en tu aln e zastrzeżen ie w se n te n c ji postan o w ien ia u p ra w n ie ń n ab y w cy n ie stw a rz a dla niego ty tu łu egzekucyjnego. W y d aje się n ie tra fn y pogląd, że w razie zbycia u działu w sp ad k u m am y do czy n ienia z now ą d o d atk o w ą g ru p ą sp ad k o b iercó w ze w zględu n a dokonane przez n ich zbycie udziałów, w w y n ik u czego stw ierd zen ie p ra w do sp a d k u pow inno być d o k o n an e n a rzecz zbyw cy n iezależnie od tego, czy może on być zaliczony do spad k o b iercó w, k tó rzy zachow ują p raw o do dziedziczenia stosow nie do a rt. LV I przep. w prow. k.c.50 S koro kodeks w y raźn ie ak cen tu je, że nab y w ca ud ziału zach o w u je p raw o do tego udziału bez w zględu n a to, czy zbyw ca należy do sp adkob ierców, k tó rz y zachow ali p raw o dziedziczenia gospodarstw a rolnego, to n ie m ożna się zgodzić z poglądem, iż sp ad k o b ierca-zb y w ca u działu je st jed n y m ze sp ad k o bierców, k tó ry niezależnie od sw ych k w alifik acji zachow ał p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego. U stalen ie, k to ze spad k o b iercó w zachow ał p raw o dziedziczenia g o sp o d arstw a rolnego, pow inno być dokonane w try b ie n iesp o rn y m lu b spornym. 9. W szystkie w yżej p rzed staw io n e zasady dotyczą zbycia u działu w sp ad k u w o k resie do 5.VII.1963 r. U m ow a zbycia ud ziału w sp a d k u sporządzona po 5 lipca 1S63 r. podlega re g u la c ji przep isó w kodeksu cyw ilnego dotyczących dziedziczenia g o sp o d arstw ro l n y ch o raz p rzepisów dotychczasow ego p raw a spadkow ego przy jednoczesnym u w zględ n ieniu postan o w ień kodeksu cyw ilnego dotyczących podstaw ow ych n o rm obszaro w y ch i k w a lifik a c ji rolniczy ch nabyw cy. B9 A r t ' J. Policzkiewicz: R o z p o r z ą d z e n ia t e s t a m e n t o w e, N P 5/64, s tr. 4*9.