Mieczysław Piekarski, Marian Wilewski Z problematyki kosztów procesu cywilnego : (dokończenie) Palestra 11/2(110), 36-46

Transkrypt

1 Mieczysław Piekarski, Marian Wilewski Z problematyki kosztów procesu cywilnego : (dokończenie) Palestra 11/2(110),

2 MIECZYSŁAW PIEKARSKI I MARIAN WILEWSKI Z problematyki kosztów procesu cywilnego (dokończenie) V. K O S Z T Y P R O C E S U Z W I Ą Z A N E Z U D Z IA Ł E M P R O K U R A T O R A W S P R A W I E U norm ow anie w d.k.p.c. kw estii ponoszenia kosztów procesu zw iązanych z u działem prokuratora w sprawrie nasuw ało zastrzeżenia. Pod rządem bow iem art i 107 d.k.p.c. p ro k u ra to r był zrów nany co do zw rotu kosztów procesu z adw o katam i, a zatem mógł żądać zw rotu kosztów procesu zw iązanych ze swym udziałem w spraw ie, natom iast strony nie mogły żądać zw rotu kosztów procesu spow odow a nych w ystąpieniem p ro k urato ra. Obecnie art. 106 k.p.c. stanow i, że udział p ro k u rato ra w spraw ie nie uzasadnia zasądzenia zw rotu kosztów procesu ani na rzecz S k arb u P aństw a, ani od S karbu P aństw a. Rozw iązanie to usuw a nierów ność stron w dziedzinie kosztów procesu, niezależnie od form y udziału p ro k u ra to ra w spraw ie (art. 7, 59 i 60 k.p.c.).30 N ależy jednak dodać, że rozw iązanie to nie dotyczy sytuacji, gdy w spraw ie stroną je st S karb Państw a, a pro k u rato r działa w niej jako organ państw ow ej jednostki organizacyjnej, z której działalnością w iąże się dochodzone roszczenie, lub jako jednostka nadrzędna (art k.p.c.)31. W św ietle zasady p raw nej uchw alonej przez Sąd N ajw yższy w składzie 7 sędziów w dniu 10.IX.1962 r. 32, w spraw ie przeciw ko Skarbow i P ań stw a o zw olnienie od zajęcia dokonanego w trybie ustaw y z dnia r. o wzm ożeniu ochrony m ienia społecznego przed szkodam i w ynikającym i z przestępstw a S karb P aństw a rep rezen to w an y jest co do zabezpieczenia grożącej grzyw ny przez p ro k u ra to ra i w tedy należy m u się zw rot kosztów procesu ta k jak stronie. V I. K O S Z T Y W S P Ó Ł U C Z E S T N IC T W A W S P O R Z E 1. W spółuczestnictwo w sporze nasuw a potrzebę unorm ow ania kw estii kosztów procesu z nim zw iązanych. Otóż art. 105 k.p.c. utrzym uje regułę obarczającą w spółuczestników sporu zw rotem kosztów procesu w częściach rów nych, chyba że w spółuczestnicy co do istoty siprawy ponoszą odpowiedzialność solidarną; wówczas sąd m usi włożyć n a nich solidarny obow iązek zw rotu kosztów procesu. Jeżeli w spółuczestnicy nie ponoszą odpowiedzialności solidarnej co do istoty spraiwy, a co do udziału każdego z nich w spraw ie zachodzą znaczne różnice, sąd może nakazać zw rot kosztów procesu odpowiednio do udziału każdego z nich w spraw ie (art. 105 k.p.c.)., Od jednego pism a wspólnie wniesionego do sądu przez kilku w spółuczestników m aterialn y ch ipobiera się jeden w pis, gdyż w pis ten należy się od w artości p rzed 30 J. K r a je w s k i, o p. c it., s B M S n r 4 Ti 1965 r., s o g ł. w O S N C P 1964 r. p o z. 1.

3 N r 2 (110) Problem atyka kosztów procesu cywilnego 37 m iotu sporu niezależnie od tego, ile osób w nosi do sądu pism o pow odujące obow iązek uiszczenia w pisu M. W razie w ygrania spraw y przez w spółuczestników zastąpionych przez jednego adw okata sąd przyznaje im zw rot kosztów adw okackich w wysokości jednego w ynagrodzenia należnego adw okatow i W orzeczeniu z dn. 1.VI.1965 r. I PZ 34/65 (OSNCP 1966 r. poz. 27 i O SPiK A 1966 r. poz. 61) Sąd N ajw yższy w yraził pogląd, że sąd może przyznać zw rot kosztów postępow ania osobom w ym ienionym w adliw ie przez pow oda jako spadkobiercy pozwanego, gdy w ykazały one, że nie dziedziczą po pozwanym ; sąd oddala wówczas w niosek o podjęcie przeciwko nim jako następcom pozwanego postępow ania. Sąd N ajw yższy uznał, że należy tym osobom przyznać zw rot kosztów tego postępow ania, chociaż nie są one stroną w procesie i w tym charakterzespraw y nie w ygrały. W praw dzie z art k.p.c. nie w ynika, by stro n a p rzeg ryw ająca była zobow iązana do zw rotu kosztów podm iotowi, k tó ry nie jest stro n ą procesową, jednakże w e w zm iankow anym wyżej orzeczeniu podano, że obow iązek ten istnieje, gdyż w pew nych sytuacjach zarówno upraw nienie, jak i obow iązek co do zw rotu kosztów dotyczyć może poza stronam i także innych osób (art. 107 ii 110 k.p.c.), a k ry teriu m przy ocenie u p raw n ień i obow iązków w zakresie kosztów stanow i tak że zasada słuszności (art. 102 k.p.c.). Przytoczony w ywód budzi pow ażne w ątpliw ości, gdyż art k.p.c. nie m ów i o stronie przeciw nej, a tylko o przeciw niku. D latego zw rot kasztów procesu należy się przeciw nikow i, chociażby nie był stroną, gdy istn ieją podstaw y do przyznania m u zw rotu tych kosztów. P onadto w św ietle art. 180 p k t 1 k.p.c. sąd dla uznania osób w ezw anych w m iejsce pozwanego do udziału w procesie nie był w ładny badać, czy są one spadkobiercam i pozwanego. B adanie takie przew idyw ał art. 185 i 1 d.k.p.c. N atom iast art. 180 pkt 1 k.p.c. nakazuje sądow i podjąć postępow anie z chwilą w skazania następców praw nych zm arłego. Jeżeli w skazanie ich okaże się wadliwe, m ożna to napraw ie przez w ezw anie w łaściw ych osób w m yśl art i 2 'k.p.c., k tó ry przew iduje przyznanie osobie niesłusznie pozw anej zw rot kosztów procesu przy jej zw olnieniu od udziału w spraw ie. P onadto z art. 102, 1107 i 110 k.p.c. n ie w ynika, by m ożna było przyznać zw rot kosztów p ro cesu osobie trzeciej nie w ym ienionej w tych przepisach. P rzepisy te m ają ch a rak te r w yjątkow y, n ie podlegają w ięc w ykładni rozszerzającej. 3. W orzeczeniu z dnia 16-X.1965 r. I PZ 26,<65 35 Sąd [Najwyższy odmówił uczestnikow i procesu praw a do żądania od drugiego w spółuczestnika, w ystępującego po tej sam ej stronie, zw rotu kosztów procesu, k tó re zostały w yw ołane jego niesum iennym lub oczywiście niew łaściw ym postępow aniem. M. P iekarski w krytycznej glosie do tego orzeczenia zarzucił, że zaw iera ono nieuzasadnione zacieśnienie zasięgu art k.p.c. P rzepis ten pozw ala są dowi niezależnie od w yn ik u spraw y włożyć na stronę lub in terw enienta obow iązek zw rotu kosztów w yw ołanych ich niesum iennym lub oczywiście niewłaściw ym postępow aniem. Przepis ten nie w skazuje, kom u sąd może przyznać zw rot takich kosztów, i ustanaw ia potrzebną sankcję w obec strony lub interw enienta, nie sto su 33 P o r. o r z e c z. S N z d n. 28.X.1963 r. II C Z 85/63 (O S N C P, 1964 r. p o z. 166). N a to m ia s t p r z y p r z e d m io t o w e j k u m u la c j i r o s z c z e ń p o b ie r a s ię w p is o d k a ż d e g o z e s k u m u lo w a n y c h r o s z c z e ń p a trz, o rzecz. S N z d n. 2.XII.1959 r. 2 CO 10/59 (O S P ik A 1960 r. p o z. C 329). 34 P o r. u c h w a łę s k ła d u 7 s ę d z ió w S N z d n. 20.X II.1963 r. I II P O 17/63 (O S N C P 1964 r. p o z. 107: O S P ik A 1964 r. p o z. C 190). 35 O g ł. W N P 1966 r. n r 5, S

4 38 Mieczysław Piekarski, Marian W ile w ski Nr 2 (110) jących się do dyscypliny pro ceso w ej36. Pow inni oni zwrócić koszty w yw ołane sw oim niew łaściw ym postępow aniem tym w szystkim uczestnikom, którzy je ponieśli, chociażby w spółuczestnictw o między nim i zachodziło po jednej stronie. W om aw ianej spraw ie zresztą ta k nie było, gdyż pierw otni współuczestnicy sporu znaleźli się następnie po przeciw nych stronach i toczyli spór. 4. W spółuczestnictw o k ilk u pozw anych m oże w ynikać z żądania solidarnego zasądzenia od nich połączonego roszczenia dochodzonego pozwem bez w zględu r.a to, czy solidarność znajduje uzasadnienie w przepisach praw a m aterialnego. Jeżeli się okaże, że co do któregokolw iek z pozw anych solidarność długu nie istnieje, lecz je s t on obow iązany do uiszczenia dochodzonej pozwem należności bez obciążenia go obow iązkiem solidarnej zapłaty, to sąd nie może odmówić rozpoznania p o łączonego roszczenia, natom iast pow inien je zasądzić i oddalić pow ództw o co do ż ą d a n ia solidarnego zasądzen ia37, 5. W e w szystkich spraw ach, w których stroną jest osoba pozostająca w zw iązku m ałżeńskim, a przedm iot spraw y dotyczy w spółw łasności łącznej w postaci sk ła d n ik a m ajątkow ego objętego dorobkiem (wspólnością ustaw ową), konieczne jest zapozw anie w spółm ałżonka (art. 195 k.p.c.). W św ietle bow iem orzeczenia SN z cln. 20.VI.1964,t. I CR 635/65 38 m ałżonkow ie są uczestnikam i koniecznym i w tak im sporze; zw racają oni koszty procesu solidarnie w m yśl art k.p.c. 6. W związku z możliwością podmiotowego przekształcenia procesu (art k.p.c.) w yłoniła się kw estia, czy powód ponosi koszty procesu w yw ołane w ezwaniem przez sąd z urzędu do w zięcia udziału w sporze w charakterze pozwanego osoby nie zapozw anej przez powoda, tj. nie objętej pozwem (art , 195 ' 2 i 198 k.p.c. o raz art. 13 ustaw y z dn. 17 czerw ca 1959 r. o współodpow iedzialności m ajątkow ej pracow ników za niedobory w przedsiębiorstw ach obrotu tow arow ego)39. Z darzały się już w ypadki, że w brew sprzeciwowi pow oda sąd w ezw ał do wzięcia udziału w spraw ie w ch arak terze pozw anych osoby, co do których następn ie p o w ództw o oddalił albo uwzględnił je, ale w skutek rew izji tych osób powództwo uległo następnie oddaleniu. W w ypadkach tak ich zażalenia powodów na obarczenie ich obowiązkiem zw rotu kosztów procesu w ynikłych, w brew w oli powodów, z inicjatyw y sądu pierw szej instancji nie odnosiły skutku, gdyż powodowie aczkolw iek spraw y przeciw ko om aw ianym tu osobom nie w nieśli to jedn ak przeg ra li ją. K toś przecież musi zwrócić stronie w ygryw ającej jej koszty procesu. Jednakże obarczenie tym i kosztam i strony powodowej nasuw a zastrzeżenie wtedy, gdy oponow ała ona przeciw ko przyciąganiu tych osób do procesu. Obecny stan p raw n y w tym zakresie nie w ydaje się zadow alający. 7. Jeżeli w spraw ie jest kilku pozw anych, rozliczenie co do nich kosztów procesu pow inno być dokonane indyw idualnie. Może ono być dokonane grupowo w razie połączenia pozw anych węzłem solidarności (art k.p.c.). W b rak u takiego w ęzła wysokość kosztów procesu podlegających zw rotow i od każdego z pozwanych zależna jest od tego, w jakim stopniu każdy z nich uległ w procesis *» stosunku do dochodzonego roszczenia oraz w jakim stopniu względem każdego z pozwanych stro na pow odow a uległa w sp o rz e 40. W yjaśnienie powyższe stosuje się odpow iednio ( odw rotnie ) w stosunku do k ilk u powodów w ystępujących w jednej spraw ie. 36 e. W e n g e r e k : K o n c e n t r a c j a m a t e r ia łu p r o c e s o w e g o w p o s t ę p o w a n iu c y w iln y m, 1958 r., s. 75 i n a s t. 37 P o r. o r z e c z. S N z d n. 1 7.:: r. II C Z 6/64 (O S P ik A 1365 r. p o z. C 62 z g lo s ą W. Sied leckiego). 3«O S N C P 1965 r. p o z » P o r. M. P iek a rsk i: R e a liz a c ja u s t a w y o w s p ó ło d p o w ie d z ia ln o ś c i p r a c o w n ik ó w z a n ie d c S o r y, N P 1965 r. n r 7 8, s n a s t.

5 Nr 2 (110) Problem atyka kosztów procesu cywilnego VjII. K O S Z T Y I N T E R W E N C J I U B O C Z N E J Interw encja uboczna nie objęta współuczestnictw em jednolitym nie pociąga za sobą dla in terw enienta niesam oistnego obow iązku zw rotu kosztów procesu przeciw nikow i strony, do której przystąpił. Jednakże sąd może przyznać od takiego in te r w enienta na rzecz w ygryw ającego spraw ę przeciw nika zw rot kosztów w yw ołanych sam oistnym i czynnościami procesowym i interw enienta, np. zgłoszeniem interw encji, gdy zgłaszający nie został dopuszczony do udziału w spraw ie w skutek opozycji p rze ciw n ik a41 (art. 107 k.p.c.). Takiego przepisu nie było w d.k.p.c. Zgodnie z poprzednio obow iązującym stanem praw nym (art. 108 d.k.p.c.), także obecnie pod rządem art. 107 k.p.c. sąd może przyznać interw enientow i zw rot kosztów interw en cji od przeciw nika obow iązanego do zw rotu kosztów. V III. K O S Z T Y S Ą D O W E 1. Nie uiszczone przez stronę opłaty sądowe, od których była ona zwolniona z mocy ustaw y albo z m ocy orzeczenia sądu (art. 5 i 6 przep. o kosztach sąd. w spraw ach cywilnych), nie wchodzą w skład kosztów procesu poniesionych przez stronę, nie podlegają więc zw rotowi n a jej rzecz od przeciw nika. Rozliczanie nie uiszczonych opłat sądowych następuje nie m iędzy stronam i procesu, lecz między organem S karbu P aństw a a stroną lub obu stronam i w ram ach stosunku adm inistracyjno-praw nego (należącego do p raw a finansow ego, a nie do procedury cyw ilnej). Z tych przyczyn k.p.c. n ie przejął artykułu i 3 d.k.p.c. B rak jednak tego przepisu w obow iązującej obecnie procedurze cyw ilnej nie stw orzył luki p raw n ej, gdyż art. 5 ust. 1 i art. 6 ust. 1 przep. o kosztach sądow ych w spraw ach cyw ilnych odsyłają w tym w zględzie do stosow ania w sposób odpow iedni om a w ianych w yżej przepisów k.p.c. Dopuszczenie do prow adzenia procesu bez obow iązku uiszczenia z góry kosztów sądow ych (art. 3 ust. 1 p.o k.s. i art k.p.c.) nie zaw iera w ięc w sobie rezygnacji S karbu P aństw a z tych kosztów. S karb P ań stw a jedynie kredytuje ie stronie, gdyż w m yśl art. 5 i 6 p. o k.s. m a on uzyskać w zależności od w yniku procesu należność sk red y to w a n ą42, i to albo od strony przegryw ającej proces, albo od pow oda z zasądzonego m u roszczenia. Tylko w razie całkow itego p rzeg rania procesu przez stronę korzystającą z ustaw owego lub sądowego zwolnienia od kosztów sądowych S karb P aństw a nie uzyska zw rotu należności kredytow anych. N atom iast uzyska je częściowo wówczas, gdy strona nie m ająca obowiązku uiszczenia kosztów sądow ych utrzym a się z roszczeniem w tak im zakresie, że p rzy padająca na n ią część kosztów nie znajduje pokrycia w zasądzonym roszczeniu. A rt. 5 i 6 p. o k.s. nie d ają podstaw y do obarczenia strony zwolnionej od kosztćw sądowych odpowiedzialnością za te koszty z innego jej m ajątk u niż zasądzone roszczenie lub roszczenie należne jej na podstaw ie ugody sądowej, skutecznie zaw artej w tym procesie, w którym strona korzystała ze zw olnienia od kosztów sądowych. W św ietle zasady praw nej uchw alonej przez skład 7 sędziów SN z dn. 23.X.19C4 r. III PO 27/63 43, w razie oddalenia rew izji pow cda zwolnionego od kosztów sądo w ych należy zarządzić ściągnięcie od niego nie uiszczonego w pisu od rew izji z ro szczenia O sądzonego m u w yrokiem sądu I instancji. 40 P o r. p o s t a n o w ie n ie S N z d n. 4.I I.1966 r. I I P Z 5/66 (O S N C P 1966 r. p o z. 137). 41 P o r. o r z e c z e n ie S N z d n. 30.X.1956 r. 3 C R 741/50 (O S P ik A 1958 r. p o z. C 221). 42 N ie p o d le g a j ą ś c ią g n ię c iu k o s z t y s ą d o w e w w y p a d k u, g d y s t r o n a p o w o d o w a w y łą c z n ie w s k u t e k c o f n ię c ia Je] z w o ln ie n ia o d k o s z t ó w s ą d o w y c h s k u t e c z n ie c o f n ę ła p o z e w (o rzecz'. S N X d n. 15.V II.1965 r. III C R 81/65 O S N C P 1966 r. p o z. 46). 43 O g l. w O S N C P 1965 r. p o z. 55.

6 40 Mieczysław Piekarski, Marian Wilewski N r 2 (110) Koszty sądowe należne od strony zwolnionej od ich uiszczenia podlegają więc ściągnięciu wyłącznie z Toszczenia zasądzonego albo uznanego w ugodzie sądowej n a rzecz strony w ty m procesie, w którym korzystała ona ze zw olnienia od kosztów sądowych. Od strony przeciw nej, która w całości przegrała spraw ę, należy w orzeczeniu kończącym spraw ę w in stan cji (art k.p.c.) zarządzić ściągnięcie w całości skredytow anych kosztów sądowych za tę instancję (art k.p.c. w zw iązku z ant. 5 d 6 p. o k.s.). W razie zaś częściowego tylko uw zględnienia żądań koszty sądowe należy ściągnąć od stron w takim stosunku, w jakim każda z nich uległa w sporze (art. 100 k.p.c. w zw iązku z cyt. wyżej przepisam i o k.s.). W zajem ne zniesienie kosztów procesu m iędzy stronam i w w yniku ro zrachunku, o którym wyżej była m ow a pod III, pow inno pociągać za sobą zarządzenie ściągnięcia od każdej ze strony te j części nie uiszczanych kosztów sądowych, która odpow iada proporcjonalnie w skaźnikow i p rzeg ran ia spraw y przez każdą ze stron. Dlatego też nie jest przekonyw ające orzeczenie SN z dnia 20.VIII.1965 r. N r II PR 281/65 oparte n a błędnym założeniu, jakoby art. 119 d.k.p.c. n ie został zastąpiony żadnym przepisem, i przypisujące niesłusznie w agę do końcowego w yniku rozliczenia kosztów. W brew założeniu zastosow anem u w tym orzeczeniu nie można utożsam iać zniesienia kosztów procesu m iędzy stronam i z rozdziałem po połowie, gdyż zniesienie kosztów m iędzy stronam i stanow i jedynie w ynik operacji m atem a tycznej i może w ypływ ać ze stosunkowego rozdzielenia kosztów w innej proporcji niż po połowie, nie uzasadnia w ięc sam o przez się obarczenia stron po połowie skredytow anym i kosztam i sądow ym i, ja k to SN uczynił w skrytykow anym tu o rzeczeniu. Praw idłow o natom iast w postanow ieniu z dn ia 17.VI.1966 r. N r II PZ 4/66 (dotychczas nie publikow anym ) Sąd Najwyższy w yjaśnił, że zniesienie kosztów procesu nie pociąga za sobą konieczności an i nałożenia nie uiszczonych opłat sądowych na powoda, ani rozdzielenia ich n a obie strony w częściach równych. Sąd pow inien, jak głosi to postanow ienie, w każdym konkretnym w ypadku ustalić, w jakiej części roszczenie zostało uw zględnione i w jakiej każda ze stron poniosła już ew entualnie koszty sądowe. W konsekw encji należy je proporcjonalnie podzielić i obciążyć obowiązkiem uiszczenia opłat, od których strona była zwolniona, każdą ze stro n w odpow iednim stosunku przy odpow iednim zarazem zastosow aniu wyżej om ówionych zasad określających ponoszenie przez strony kosztów procesu. I 2. Istn ieją w ątpliw ości co do dopuszczalności stosow ania art. 102 k.p.c. do zak redytow anych opłat sądowych i innych kosztów sądowych. Poglądy w tej kw estii są nie uzgodnione, a Sąd N ajw yższy jeszcze się nie w ypow iedział w tej m aterii. W edług jednego poglądu sąd może w szczególnie uzasadnionym w y p ad ku zaniechać obciążenia strony obow iązkiem uiszczenia zakredytow anych jej kosztów sądowych, gdy przez częściowe w ygranie procesu prowadzonego w dobrej w ierze uzyskała ona np. zasądzenie n a sw ą rzecz kw oty zaledw ie w ystarczającej n a p o kry cie tych kosztów. Taki w ypadek może się zdarzyć np. w tedy, gdy pracow nik u tracił w zrok z w iny zakładu pracy w skutek choroby zawodowej i utrzym ał się tylko z nieznaczną częścią dochodzonego wysokiego odszikodowania ze względu n a przedaw nienie zaległych roszczeń oraz przypisanie m u smacznego przyczynienia się do szkody. Zwolennicy tego poglądu tw ierdzą, że art. 5 ust. 1 p. o k.s., odsyłając do przepisów k.p.c., dopuszcza tu możność stosow ania art. 102 k.p.c., a w ięc pozw ala także n a ściągnięcie z zasądzonego roszczenia części kosztów sądo 44 O S N C P 1966 r. p o z. 48.

7 N r 2 (110) P roblem atyka kosztdtd procesu cywilnego 41 wych, przypadających n a stronę częściowo przegryw ającą, w edług stosunkowego rozdziału kosztów procesu. N atom iast przeciw nicy powyższego poglądu zarzucają, że w takiej sytuacji sąd nie m a podstaw y dio obarczenia strony przeciw nej kosztam i sądowym i, ustaw a zaś o kosztach sądow ych nie zaw iera przepisu stw ierdzającego rezygnację S k arb u P a ń stw a z tych kosztów. W ręcz przeciw nie, art. 5 ust. 1 p. o k.s. nakazuje ściągnąć zakredytow ane koszty sądow e w każdym w ypadku, gdy stro na korzystająca ze zw olnienia od kosztów sądowych w ygra bodai częściowo proces. Zasadzie słuszności czyni zadość nieściąganie żadnych kosztów sądow ych od tak iej strony w razie całkowitego przegrania przez nią procesu, jak rów nież ściąganie kosztów sądowych przypadających od strony zw olnionej od kosztów sądow ych w yłącznie z zasądzonego n a jej rzecz roszczenia. Sąd N ajw yższy będzie m usiał w najbliższym czasie w yjaśnić tę kontrow ersję. 3. Ju d y k a tu ra co do ściągania od strony kosztów sądow ych w ym aga ujednolicenia, zwłaszcza gdy chodzi o spraw y zakończone ugodą sądową. Istnieje bowiem rozbieżność poglądów w kw estii, czy sąd może zarządzić ściągnięcie nie uiszczonych kosztów sądowych z sum y należnej stronie n a podstaw ie ugody sądowej. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 23.IV.1965 r. I CZ 26/65 (nie opublikowanym) w yjaśnił, że art. 5 ust. 1 p. o k.s. w zw iązku z art. 104 k.p.c. daje podstaw ę do ściągnięcia nie uiszczonego przez powoda w pisu sądowego (obniżonego do połowy z mocy art. 34 p. o k.s.) z należności przypadającej m u n a mocy ugody. Nie to jest bow iem decydujące, czy roszczenie zostało zasądzone, lecz zgodnie z intencją art. 5 ust. 1 p. o k.s. fakt, że powód uzyskał w kredytow anym m u procesie należność bez w zględu n a to, czy została zasądzona, czy też, na rów ni z zasądzeniem, podlega egzekucji, jako uzn an a w ugodzie sądow ej (art. 777 pkt 1 k.p.c.)45 4. O dm iennie przedstaw ia się kw estia uzupełnienia w pisu od pozwu wniesionego przez jednostkę gospodarki uspołecznionej o w ynagrodzenie szkody wyrządzonej przez pracow nika tej jednostki. Otóż art. 28 ust. 2 p. o k.s. zobowiązuje pozwanego (lub jego spadkobierców ) do uzupełnienia tego w p is u 4U. Pozw any pracow nik w sk u tek przegrania takiego procesu obow iązany jest dodatkow o uiścić tę część w pisu stosunkowego od pozwu, od k tó rej powodowe przedsiębiorstw o zostało zwolnione z mocy w skazanego wyżej przepisu. Obowiązek uzupełnienia w pisu jest tu niezależny od tego, czy pozw any korzystał ze zw olnienia od kosztów sądowych, czy nie. R atio legis tego przepisu polega na ułatw ieniu dochodzenia szkód wyrządzonych przez pozw anego pracow nika jednostce gospodarki uspołecznionej, a nie na u przyw ilejow aniu pozwanego, zwłaszcza że nie zasługuje on n a względy, gdy uległ w p ro cesie. Ponadto zw olnienie od kosztów sądowych nie podlega w ykładni rozszerzającej, nie sięga więc poza granice zakreślone przez ustaw odaw cę. Jeżeli taki pozwany pracow nik uzyskał zw olnienie od kosztów sądowych, to obejm uje ono jedynie sk re dytow anie opłat sądowych i w ydatków, k tóre m usiałby uiścić w tym procesie, np. w pisu od zażalenia lub rew izji, opłat kancelaryjnych czy w ydatków gotówkowych. N atom iast nie obejm uje ono różnicy pomiędzy w pisem stosunkow ym z art. 27 p. o k.s. a takim że w pisem z art. 28 ust. 1 tychże przepisów. Różnica ta nie jest 45 O d m ie n n ie o r z e k ł S N w p o s t a n o w ie n iu z d n r. I C Z 93/66 g ło s z ą c, ż e n ie j e s t d o p u s z c z a ln e ś c ią g a n ie k o s z t ó w s ą d o w y c h z s u m y u z n a n e j w u g o d z ie, g d y ż w e d łu g a r t. 5 t a k ie o b c ią ż e n ie d o c h o d z o n e j n a le ż n o ś c i j e s t d o p u s z c z a ln e t y lk o zi z a s ą d z o n e g o r o s z c z e n ia, a w ię c r o s z c z e n ia p r z y z n a n e g o s tr o n ie w o r z e a z e n iu s ą d o w y m. 46 w p i s w w y s o k o ś c i o k r e ś lo n e j w a r t. 28 u s t. 1 p. o k.s. s t o s u j e s ię r ó w n ie ż w s p r a w ie, w k t ó r e j j e d n o s t k a g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j w p o s t ę p o w a n iu u p o m in a w c z y m d o c h o d z i od p r a c o w n ik a (a lb o o d b y łe g o p r a c o w n ik a ) n a p r a w ie n ia w y r z ą d z o n e j p r e 2jz; n ie g o s z k o d y (o r z e c z. S N z d n r. I I I C O 8/66 O S N C P 1966 r. p o z. 144).

8 42 Mieczysław Piekarski, Marian Wilewski " r 2 (:;o) skredytow ana powodowej jednostce gospodarki uspołecznionej, gdyż jednostka ta została ostatecznie uw olniona od jej uiszczenia. Różnica ta wchodzi natom iast w skład kosztów procesu obciążających przegryw ającego ten proces pracow nika. Sąd N ajw yższy w w yroku z dnia 31.V.1965 r. I PR 118/65 47 w yjaśnił, że jednostki gospodarki uspołecznionej są w zakresie w pisu stosunkowego uprzyw ilejow ane w ten sposób, że bez w zględu na w ynik procesu nie są obowiązane do uiszczenia w pisu stosunkow ego wyższego od w pisu określonego w art. 28 ust. 1 p. o k.s. N a tom iast ich przeciw nik je st obow iązany z mocy art. 28 ust. 2 p. o k.s. uiścić S k a r bowi P ań stw a różnicę pomiędzy wpisetr. z art. 27 ust. 2 p. o k.s. a w pisem z art. 28 ust. 1 p. o k.s., ale tylko od sum y, k tó ra od niego została zasądzona. W konsekw encji różnica pom iędzy w pisem pełnym a w pisem ulgow ym od oddalonej części pow ództw a nie podlega ściągnięciu ani od strony powodowej, ani od pozw anego pracow nika. W ynik zaś procesu w zakresie orzeczenia o kosztach p ro cesu stron, naw et w razie ich w zajem nego zniesienia, nie m a w pływ u n a obowiązek pozw anego uiszczenia Skarbow i P ań stw a owej różnicy w pisu stosunkowego. Może to najlepiej zilustrow ać n astępu jący przykład: Powodow e przedsiębiorstw o państw ow e żądało zasądzenia od swego (aktualnego albo byłego) pracow nika, np. m agazyniera, zł na pokrycie m anka. Uiściło ono w pis ulgowy (3 200 zł) i w ydało w procesie zł n a w ynagrodzenie biegłych, powództwo zaś zostało uw zględnione tylko w połowie przez zasądzenie zł przy jednoczesnym oddaleniu pozostałych żądanych zł. Pozw any korzystał z pomocy adw okata. W takim stanie faktycznym należy rozliczyć koszty procesu, jak następuje: a) z mocy art. 28 ust. 2 przep. o kosztach sądow ych n a pozw anego należy w łożyć obow iązek zapłacenia różnicy pom iędzy pełnym w pisem od w artości przed m iotu sporu zł (5 453 zł) a ulgowym w pisem od tej w artości (2 200 zł), czyli należy ściągnąć od pozw anego z urzędu zł, b) pow odowe przedsiębiorstw o łącznie z w ynagrodzeniem za prow adzenie sp raw y (1 800 zł), w pisem ulgowym (3 200 zł) i w ydatkam i (6 000 zł) wyłożyło zł na prow adzenie procesu, a pozw any n a ten cel w ydał tylko zł n a w y nagrodzenie adw okata za prow adzenie spraw y. Należy więc od połowy kosztów procesu w ydanych przez powodowe przedsiębiorstw o, tj zł, odjąć połowę kosztów uiszczonych przez pozwanego, tj. 900 zł. W w yniku tego odejm ow ania należy przyznać powodowem u przedsiębiorstw u od pozwanego zł zw rotu kosztów procesu. 5. S praw dzenie w artości przedm iotu sporu (art k.p.c.) może pociągnąć za sobą w ym iar w ysokich opłat sądowych, których powód nie m a interesu uiścić. Jeżeli w w yniku spraw dzenia w artości przedm iotu sporu powód cofnie ze sk u t kiem praw nym pozew, to opłata sądow a w ym ierzona od spraw dzonej w artości przedm iotu sporu nie podlega ściągnięciu, gdyż postępow anie co do tego przedm iotu skończyło się przed pow staniem przesłanek do żądania uzupełnienia o p ła ty Z w ym iarem kosztów sądow ych łączy się w ięcej niżby to się pozornie w y daw ało oznaczenie wysokości w ynagrodzenia adw okackiego w spraw ach o roszczenie niem ajątkow e. W rozporządzeniu M inistra Spraw iedliw ości z 22.IV.196i r. w spraw ie w ynagrodzenia adw okatów za w ykonyw anie czynności zawodowych nie określono wysokości tego w ynagrodzenia w e w szystkich takich spraw ach cy 47 O S N C P 1966 r. p o z » P o r. o r z e c z. S N z d n r. 3 C R 385/63 (O S P 1 K A 1965 r. p o z. C 157 z a p r o b u ją c ą g lo s ą W. B erutow icza).

9 N r 2 (110) P roblem atyka kosztów procesu cywilnego 13 w ilnych. Są jedynie ogólne w skazów ki ( 1 ust. 1 i 6 ust. 3 cyt. tary fy adw okackiej), k tó re nakazują b rać pod uw agę tak ie okoliczności, ja k rodzaj spraw y, stopień jej zawiłości oraz nakład pracy adw okata. O kreślenie wysokości należnego w ynagrodzenia adw okackiego w takiej spraw ie nasuw a trudności, zwłaszcza gdy kierow nik zespołu adw okackiego tego nie uczynił ( 6 ust. 3 taryfy), a adw okat zażąda kosztów w edług norm przepisanych, nie sk ład ając sądow i spisu kosztów. Jeżeli u podłoża danego roszczenia niem ajątkow ego leży interes m ajątkow y, to w artość tego interesu wchodzi w zasięg w artości przedm iotu sporu o roszczenie niem ajątkow e. Dlatego w spraw ach o roszczenia niem ajątkow e sąd, określając wpis tym czasowy i w pis w orzeczeniu kończącym postępow anie w pierw szej instancji (art. 29 ust. 2 i 5 przep. o kosztach sąd.), pow inien m. in. w ziąć pod uw agę w a r tość w skazanego w yżej in teresu m ajątkow ego. W artość ta np. w spraw ach o dopuszczenie do pracy, o przyw rócenie do pracy albo o naw iązanie spółdzielczego stosunku pracy w ynosi co najm niej sum ę w ynagrodzenia za p racę za okres w ypow iedzenia umownego stosunku pracy. Pozytyw ny bow iem w ynik takiego procesu zapew nia trw an ie tego stosunku co najm niej przez w skazany w yżej okres i daje upraw nienie do w ynagrodzenia za pracę przynajm niej przez ten okres. K wota w pisu (tymczasowego i ostatecznego) przewidzianego w art. 29 ust. 2 i 5 przep. o kosztach sądow ych n ie pow inna być zatem m niejsza od w pisu, ja k i by się n a leżał w razie w ytoczenia pow ództw a o w ynagrodzenie za pracę za w skazany wyżej okres wypowiedzenia. Tak oznaczona kw ota w pisu pow inna stanow ić w skazany w art. 27 przep. o k.s. procent '(4%, 4y2 /o, 5% albo 572%) w zależności od oszacow a nia w artości m ajątkow ej spraw y. Przy zastosow aniu w ięc tego w skaźnika procentowego, właściwego przy obliczaniu w pisu stosunkowego w zależności od w artości przedm iotu spraw y, m ożna n a podstaw ie kw oty w pisu oznaczonego w orzeczeniu kończącym postępow anie w pierw szej in stancji obliczyć w artość przedm iotu sp ra wy. Na przykład jeżeli w pis w spraw ie o przyw rócenie do pracy oznaczono na 503 zł, to odpow iada on w artości przedm iotu spraw y w sum ie zł i ona w łaśnie pow inna być b ran a pod uw agę jako podstaw a oznaczenia wysokości w ynagrodzenia adwokackiego, chyba że okoliczności spraw y uspraw iedliw iają wyższy w ym iar tego w ynagrodzenia albo oznaczono jc w inny szczególny sposób, np. w spraw ach rozw odow ych ( 13 tary fy adwok.). Oczywiście oznaczenie w pisu w spraw ie o roszczenie niem ajątkow e m usi n a stą pić w ram ach w skazanych w ustaw ie, np. w art. 29 ust. 2 przep. o k.s. od 50 do 500 zł, a w spraw ach o uniew ażnienie m ałżeństw a lub rozwód 49 od 300 do zł (art. 45 tychże przepisów). W prawdzie przepisy te, przew idując ostateczne określenie przez sąd sum y w pisu w orzeczeniu kończącym postępow anie, nie w y m ieniają górnej granicy w pisu, jednakże została ona w tych przepisach oznaczona dla w ym iaru w pisu tym czasowego. Nie może w ięc być przekroczona przy ostatecznym w ym iarze w pisu, gdyż niepodobna pozostaw ić dow olnem u uznaniu sądu o k reślenie te j granicy, a przepisy o kosztach sądow ych w ty m względzie m ają ch arak te r fiskalny. W państw ie zaś praw orządnym w ym iar obciążenia fiskalnego obyw a teli nie może sięgać poza w yraźnie oznaczane norm y ustaw owe. 7. W edług orzeczenia SN z dnia 6.V.1965 r. I PZ 15/65 bieg trzyleitniego przedaw nienia roszczenia S karbu P ań stw a o uiszczenie opłat sądow ych (art. 21 ust. 1 p. o k.s.) rozpoczyna się dopiero z dniem upraw om ocnienia się postanow ienia zaw ierającego rozstrzygnięcie o opłatach sądowych, niezależnie od tego, czy mieści się ono 49 K o s z ty p r o c e s u r o z w o d o w e g o o m ó w ił Z. K r z e m iń s k i w a r t y k u le p t.: K o s z t y p r o c e s u r o z w o d o w e g o, P a le s t r a z 1966 r. n r 10, s. 30.

10 44 Mieczysław Piekarski, Marian Włlewski N r 2 (110) w orzeczeniu kończącym postępow anie w spraw ie (art k.p.c.), czy zostało później w ydane n a podstaw ie art. 8 p. o k.s. Rozstrzygnięcie to może budzić w ątpliw ości, jednakże rozstrząsanie ich p rze k raczałoby ram y niniejszego przyczynka. V I I I. K O S Z T Y P O S T Ę P O W A N I A Z R E W IZ J I N A D Z W Y C Z A J N E J P roblem atyka kosztów procesu w ystąpiła rów nież w postępow aniu z rew izji nadzw yczajnej. W yjaśniono, że rew izja nadzw yczajna od samego orzeczenia o kosztach procesu je st niedopuszczalna.50 Sąd N ajw yższy w ypow iedział się także pod rządem k.p.c. 0 zw rocie kosztów procesu z rew izji nadzw yczajnej, o d stę p u ją c51 od uchw ały sk ładu 7 sędziów SN z dnia 9.III.1959 r. 1 CO 127/58, k tó ra głosiła, że do postępow ania z rew izji nadzw yczajnej ówczesne przenisy o obowiązku zw rotu kosztów procesu n ie m iały zastosow ania. Sąd N ajw yższy w w yroku z dnia r. III PRN 7/66 zw rócił uwagę :na tó, że w spom niana wyżej uchw ała przestała obowiązywać w skutek zm iany stanu praw nego. W szczególności stracił moc zastosow any w jej uzasadnieniu w drodze analogii przepis art. 107 d.k.p.c., w edług którego jeżeli postępow anie w d a n e j in stan cji w szczął pro k u rato r, to żadna ze stron n ie m ogła żądać zw rotu kosztów procesu. Obecnie obow iązujący art. 106 k.p.c. stanow i, że udział prokuratora w spraw ie nie uzasadnia zasądzenia zw rotu kosztów procesu n a rzecz S karb u P a ń stw a ani od S k arb u P aństw a. Zasięg tego przepisu jest zatem znacznie węższy pod w zględem podm iotowym i przedm iotow ym niż zakres obow iązyw ania art. 107 d.k.p.c. i nie m a ani potrzeby, ani podstaw y do tego, by sięgać, naw et przez analogię, do tego uchylonego już przepisu w zakresie obow iązku zw rotu kosztów postępow ania z rew izji nadzw yczajnej. W postępow aniu tym bowiem obow iązują w prost przepisy art k.p.c. regulujące, m. in. w sposób ogólny, obowiązki stron w zakresie zw rotu kosztów postępow ania w procesie. P rzepisy te bow iem ze w zględu na ich ogólny zasięg, obejm ujący w szelkie rodzaje postępow ania procesowego, zamieszczono w części pierw szej k.p.c. o postępow aniu rozpoznaw czym w odrębnym ty tu le V przed unorm ow aniem w następnym ty tu le postępow ania w p ierw szej instancji, środków odwoławczych, w znow ienia postępow ania i rew izji nadzw y czajnej oraz w dalszym ty tu le V II postępow ania odrębnego. W yjęto więc jak b y przed w spólny naw ias przed w szystkie rodzaje postępow ania rozpoznaw czego norm y o zw rocie kosztów procesu (art ) umieszczone w poprzedzającym tytule, w skutek czego odpadła potrzeba odsyłania do tych norm. Toteż przepisy art o rew izji nadzw yczajnej nie zaw ierają takiego odesłania, podobnie jak nie istnieje ono w przepisach o środkach odw oławczych 1 o w znow ieniu postępow ania. Z tego w zględu art k.p.c. o zwrocie kosztów procesu obow iązują bezpośrednio (wprost) także w postępow aniu w yw ołanym w niesieniem rew izji nadzw yczajnej. B rak w ięc podstaw y do odm aw iania stronie, k tó ra w ygrała spraw ę na skutek rew izji nadzw yczajnej, zw rotu kosztów procesu należnych jej n a mocy art. 98 k.p.c. od strony przeciw nej (przegryw ającej spraw ę). Z arów no w pis należny od rew izji nadzw yczajnej, ja k i taryfow e w ynagrodze 50 N P 1966 r. n r 7 8, s. 999 (z g lo s ą J. K r a j e w s k i e g o a p r o b u ją c ą o r z e c z e n ie S N ). 51 Z g o d n ie z w y w o d a m i M. P i e k a r s k i e g o ( N a le ż n o ś c i i w y d a t k i a d w o k a ta w p o s t ę p o w a n iu z r e w iz j i n a d z w y c z a j n e j w s p r a w a c h c y w iln y c h, P a le s t r a 1958 r. n r 1, s. 53), k t ó r y w y k a z a ł, ż e ta k ż e p o d r z ą d e m d.k.p.c. n a le ż a ł s ię z w r o t k o s z t ó w p o s t ę p o w a n ia z r e w iz j i n a d z w y c z a j n e j.

11 N r 2 (110) P roblem atyka kosztów procesu cywilnego nie adw okackie za czynności adw okata w postępow aniu w yw ołanym rew izją n a d zw yczajną należą do kosztów procesu, zwłaszcza że pełnom ocnictwo procesowe obejm uje z samego praw a um ocowanie do w szystkich łączących się ze spraw ą czynności procesowych, n ie w yłączając m. in. podania o złożenie rew izji nadzw y czajnej i postępow ania w yw ołanego jej w niesieniem (art. 91 p k t 1 k.p.c.). Toczy się ono bow iem w spraw ie stron. S trona może więc wnieść podanie o złożenie rew izji nadzw yczajnej do M inistra Spraw iedliw ości lub P ro k u rato ra G eneralnego PR L (art. 418 ' 1 k.p.c.), a o te r m inie rozpraw y w yznaczonej w skutek w niesienia rew izji nadzw yczajnej Sąd N ajwyższy zaw iadam ia strony (art k.p.c.), gdyż ich spraw a toczy się z ich udziałem.. Jeżeli strona, zaw iadom iona o tym term inie, w ystępow ała w spraw ie w poprzednim postępow aniu bez adw okata, to niepodobna odmówić jej p raw a skorzystania z pomocy adw okata w postępow aniu w yw ołanym w niesieniem rew izji nadzw yczajnej. Jeżeli zaś w ygra on spraw ę w tym postępow aniu, to n a mocy art. 98 k.p.c. należy się jej od strony przegryw ającej zw rot taryfow ego w ynagrodzenia i w ydatków adw okata oraz zw rot kosztów sądowych, m. in. zw rot odpow iedniej opłaty kancelaryjnej i w pisu od rew izji nadzw yczajnej obciążającego tak ą stronę w ygryw ającą n a podstaw ie art. 110 ust. 2 cyt. w yżej przepisów o kosztach sąd o w ych. W praw dzie, kw ota tego w pisu w chwili orzeczenia o jej zwrocie nie jest jeszcze uiszczona, jednakże nie należy nadaw ać w tym zakresie słowu zw rot ciasnego w yłącznie w erbalnego znaczenia, gdyż prow adziłoby to do obejścia celu realizow anego przez w yżej w skazane przepisy, częstokroć z uszczupleniem m ienia społecznego w razie w niesienia rew izji nadzw yczajnej w zw iązku ze złożonym podaniem podm iotu uspołecznionego i w jego interesie. N ależy więc tu słow u zw rot nad ać znaczenie wyżej w yjaśnione, co nie pozbaw ia zarazem tego słow a jego potocznego znaczenia, gdyż strona w ygryw ająca może żądać od przeciw nika zw rotu wpisu od rew izji nadzw yczajnej dopiero po jego uiszczeniu. I X. Z A Ż A L E N I E N A O R Z E C Z E N IE O K O S Z T A C H P R O C E S U Zażalenia n a postanow ienia sądu pierw szej instancji dotyczące zw rotu kosztów procesu (art p k t & k.p.c.) oparte są często n a stw ierdzeniu, że sąd p ie rw szej instancji z uchybieniem art i 361 k.p.c. nie uzasadnił zaskarżonego orzeczenia o kosztach procesu. Nie zastępuje bow iem praw idłow ego uzasadnienia w św ietle w ym ienionych wyżej przepisów sam o odesłanie do przepisu w skazanego w m otyw ach orzeczenia.52 Dodać w ypada, że w zajem ne zniesienie kosztów procesu w sentencji orzeczenia oraz pow ołanie się w m otyw ach na art. 100 k.p.c. nie w ystarcza do uzasadnienia orzeczenia o kosztach procesu, gdyż w sen te n cji podaje się w ynik rozrachunku (działań m atem atycznych, opisanych wyżej pod III) i n ie m a w niej m iejsca n a w skazanie podstaw y dokonanego już ro z ra chunku. Podstaw a ta pow inna być podana w uzasadnieniu orzeczenia o kosztach procesu. W spraw ie, którą kilka osób przegrało, wysokość podlegających zwrotowi kosztów procesu zależna jest od tego, w jak im stosunku każda z tych osób uległa w procesie w stosunku do roszczenia strony przeciw nej. Rozliczenie kosztów powinno być dokonane indyw idualnie, mioże zaś być dokonane grupow o w razie połączenia w ęzłem solidarności członków danej g ru p y P o r. p o sta in. S N z d n г. I I P Z 5/66 (O S N C P 1966 r. poz.'. 137). 53 P o r. o r z e c z e n ie S N c y t. w p r z y p is ie p o p r z e d n im.

12 46 Lesław Myczkowskł N r 2 (110) Ogólnikowe pow ołanie się w uzasadnieniu orzeczenia o kosztach procesu tylko n a przepis proceduralny i nieprzytoczenie w uzasadnieniu przesłanek faktycznych oraz zasady praw nej, n a której oparto rozliczenie kosztów procesu, może wyw ołać w razie zaskarżenia orzeczenia o kosztach procesu uchylenie tego orzeczenia i przekazanie spraw y w tym zakresie sądowi pierw szej instancji do ponow nego rozpoznania, jeżeli sąd drugiej instan cji nie m a w ak tach spraw y m a te ria łu potrzebnego do m erytorycznego orzeczenia o kosztach procesu w trybie zażalenia (art p k t 9 i art k.p.c. w zw iązku z art. 388 k.p.c.) p a trz' o d s y ła c z 52. LESŁAW MYCZKOWSKI Wkłady mieszkaniowe a pomoc finansowa Państwa i zakładów pracy W yrok z dnia 22.X.1965 r. II CR 411/65 jest pierw szym orzeczeniem Sądu N ajwyższego pośw ięconym specyficznej problem atyce tzw. pomocy finansow ej n a uzupełnienie w kładów m ieszkaniow ych i budow lanych. W w yroku tym postawiono dwie następujące tezy: 1) Sum a w płacona jako w kład do spółdzielni m ieszkaniow ej w zw iązku z w stą pieniem do spółdzielni członka należy do członka bez w zględu na to, skąd uzyskał on konieczne fundusze. Jeśli członek spółdzielni pieniądze na w kład uzyskał od osoby trzeciej (zakładu pracy), to treść stosunku praw nego między nim a tą osobą decyduje o tym, czy jest on obowiązany zwrócić pieniądze, stosunek ten jed n ak nie jest skuteczny w zględem spółdzielni. 2) W czasie obow iązyw ania 4 i 5 uchw ały R ady M inistrów n r 60 z dnia r. w spraw ie zakładowych funduszów m ieszkaniow ych (M. P. Nr 26, poz. 158) o charak terze pomocy finansow ej decyduje dy rek tor zakładu p ra cy, rad a zakładow a zaś w ypow iada się w kw estii jej rozm iarów. Je st rzeczą wysoce charakterystyczną, że ja k do tej pory orzeczenie powyższe zostało opublikow ane aż w 3 periodykach praw niczych: w O rzecznictw ie Sądu N ajwyższego (Izba Cyw. oraz Izba P racy i Ubezp. Społ.) zesz. n r 6, poz. 99 z r. 19S6, w Przeglądzie U staw odaw stw a Gospodarczego n r 5 z m aja 1966 r. (str ), oraz w O rzecznictwie Sądów Polskich i Kom isji A rbitrażow ych n r 7 8, poz. C-171 z ro k u 1966, co zdaje się św iadczyć o dużej doniosłości tego orzeczenia. M ożna poza tym spodziew ać się, że w w aru n k ach niespotykanego dotychczas rozw oju spółdzielczości m ieszkaniow ej w zrośnie liczba procesów sądowych n a podobnym tle, jak rów nież liczba sporów arbitrażow ych m iędzy spółdzielniam i a zakładam i pracy. Na istniejące w p rak ty ce ko n trow ersje w skazuje nadto w ydanie w ciągu n ie spełna roku przez cen traln e organy ad m in istracji k ilk u in te rp re tac ji przepisów