Przez innowacyjność do profesjonalizacji produkcji i rynku ziemniaka dobór odmian do systemu uprawy

Transkrypt

1 Przez innowacyjność do profesjonalizacji produkcji i rynku ziemniaka dobór odmian do systemu uprawy Wojciech Nowacki Zakład Agronomii Ziemniaka, IHAR PIB Oddział w Jadwisinie

2 Miejsce polskiego rolnictwa i ziemniaka w Świecie (194 państw) (dane 2013 roku) Specyfikacja % udział Miejsce Pow. użytków rolnych Ludność Produkcja zbóż: Pszenicy Żyta Jęczmienia Owsa Kukurydzy 0,3 0,5 1,3 20,1 2,0 5,0 0,5 Ziemniak 1,9 8 Warzywa 0,

3 Dwie alternatywne powszechnie stosowane metody produkcji ziemniaka Rozproszona, niskonakładowa, wykorzystująca tanią siłę roboczą produkcja małoobszarowa ziemniaka dla zaspokojenia własnych potrzeb żywnościowych gospodarstw rolnych, rzadziej już paszowych i przetwórczych tendencja zmniejszania się ( dotyczy mniejsze gospodarstwa rolne) Skoncentrowana, wielkoobszarowa, specjalistyczna, oparta na wysokim stopniu mechanizacji precyzyjna technologia produkcji ziemniaka wysokiej jakości jako warzywa i surowca do przetwórstwa spożywczego i przemysłowego zwiększająca się (większe gospodarstwa rolne lub formalne i nieformalne grupy rolników specjalizujące się w produkcji ziemniaka)

4 Struktura wielkości plantacji ziemniaka w gospodarstwach rolnych i wg pow. uprawy Ogółem gospodarstw = 100% Pow. uprawy ha = 100% 10,80% ,50% 0,04% ,02% 86 5,79% 3,80% 13,49% ,86% ,64% ,06% 13,49% 3,80% 5,79% do 1 ha 1-10 ha 1037,86% - 50 ha ha pow. 100 ha 39,06%

5 Profesjonalizm Pojęcie profesjonalizm wywodzi się od słowa profesja (zawód) i oznacza: wymagający długotrwałego przygotowania, fachowość, zawodowstwo, kompetencja, znajomość rzeczy, mistrzostwo. Profesjonalizmem określa się wysoki standard wykonywania danych czynności służących innym. Przeciwieństwem profesjonalisty jest amator

6 Co sprzyja profesjonalizacji w produkcji ziemniaka? Wszechstronna wiedza i doświadczenie Sprzyjające rolnictwu (także producentom ziemniaka) obowiązujące regulacje prawne Siła ssąca rynku (popyt) Sprawnie funkcjonujące otoczenie rolnictwa w tym możliwość korzystania z doradztwa Większa skala produkcji i specjalizacja

7 Za profesjonalistę w produkcji ziemniaka można uznać rolnika, którego: Skala produkcji odpowiada kontraktom z odbiorcami rynkowymi towaru, Prowadzona technologia produkcji spełnia standardy bezpieczeństwa fitosanitarnego Świadomie wybiera odmiany do uprawy w oparciu o obiektywną o nich wiedzę Prowadzona technologia produkcji oparta jest o certyfikowane systemy gospodarowania lub jest co najmniej zgodna z zasadami integrowanej ochrony roślin i Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej, Uzyskiwane plony ogólne są wysokie i stabilne w latach oraz o najwyższej jakości handlowej lub technologiczno-użytkowej ( udział plonu handlowego jest bliski 100% plonu ogólnego), Sprzedawany towar pod względem przygotowania do handlu i zachowania ciągłości sprzedaży w pełni zadowala odbiorców (klientów), Interesuje się zachodzącymi zmianami w branży i jej otoczeniu oraz aktywnie uczestniczy w działalności organizacji branżowych (np. Stowarzyszeniu Polski Ziemniak).

8 Pojemność głównych segmentów rynkowych ziemniaka oraz samozaopatrzenia gospodarstw rolnych w Polsce. Kierunki użytkowania zbiorów Jadalne na wczesny zbiór Jadalne zbioru głównego Przetwórstwo spożywcze Przemysł skrobiowy Reprodukcja (sadzeniaki) Eksport świeżego ziemniaka Samozaopatrzenie gospodarstw Pojemność segmentu rynkowego (tys. ton) % udział w zbiorach 2014 roku 3,9 23,4 14,3 9,7 10,4 0,3-0,9 28,6-31,2 Ogółem ,6-93,8

9 Skala głównych kierunków produkcji ziemniaka w Polsce w 2014 roku Kierunek produkcji ziemniaka Powierzchnia uprawy (tys. ha) Plon (t/ha) Zbiory (tys. t) Jadalne wczesne Przetwórstwo spożywcze Jadalne konfekcjonowane Krochmalnictwo Nasiennictwo Wielokierunkowy 12,0 30,0 30,0 20,0 5,3 179,7 25,0 40,0 35,0 38,0 20,0 23,8 300,0 1200,0 1050,0 760,0 106,0 4284,0 Razem 277,0 27,8 7700,0

10 Przyszłość produkcji ziemniaka należy tylko do profesjonalistów profesjonalista nie jest samotny

11 Innowacyjność w uprawie i przechowalnictwie ziemniaka

12 IHAR - PIB O/JADWISIN 3 obszary badań: 1. Charakterystyka agrotechniczna i użytkowa odmian ziemniaka 2. Systemy produkcji ziemniaka: ekologiczny, Integrowana Produkcja, specjalistyczne technologie 3. Reakcja roślin ziemniaka na stresy abiotyczne

13 Czynniki okresu wegetacji kształtujące plon i jakość bulw ziemniaka Czynniki agrotechniczne Przygotowanie sadzeniaków Obsada roślin Dolistne dokarmianie Nawadnianie Ochrona plantacji Przygotowanie do zbioru i zbiór Środowisko atmosferyczne Długość okresu wegetacji Rozkład opadów Nasłonecznienie Temperatura powietrza Odmiana Cechy morfologiczne bulw Cechy sensoryczne Skład chemiczny Odporność na czynniki patogeniczne i stresy Środowisko glebowe Miąższość i zwięzłość Skład granulometryczny Zasobność i dostępność skład. pokarmowych Wilgotność Temperatura Czynniki agrotechniczne Pożniwna i wiosenna uprawa roli Odkamienianie pola Nawożenie Termin sadzenia Rozstawa międzyrzędzi Pielęgnacja plantacji

14 Polecane i wycofywane systemy produkcji ziemniaka: konwencjonalny ekstensywny (niskonakładowy) bez certyfikacji konwencjonalny intensywny bez certyfikacji Konwencjonalny zrównoważony bez certyfikacji integrowana produkcja (IP) system certyfikowany ekologiczny system certyfikowany inne dobrowolne standardy jakościowomarketingowe systemy certyfikowane Od Integrowana ochrona roślin (IPM) Zakaz uprawy odmian ziemniaka GM (opracowana koegzystencja systemów)

15 Stosowane systemy produkcji ziemniaka w Polsce w 2015 roku Systemy gospodarowania Liczba gospodarstw (tys.) Średnia wielkość plantacji w gospodarstwie (ha) 0,25 0,5 2,3 12,5 Powierzchnia uprawy ziemniaka (tys. ha) Niskonakładowy Ekologiczny Średnio-intensywny (IP) Intensywny 350,0 4,0 47,0 8,0 87,5 2,0 109,1 100,0 Ogółem 409,0 0,73 298,6

16

17 Specjalistyczne technologie stosowane w uprawie ziemniaka A. Jadalne na wczesny zbiór (ziemniaki młode) uprawa polowa tradycyjna z wykorzystaniem syntetycznych okryw polowych produkcja szklarniowa (tunelowa) B. Jadalne zbioru głównego uprawa tradycyjna do sprzedaży targowiskowej uprawa profesjonalna dla dalszego konfekcjonowania uprawa specjalistyczna dla konkretnego odbiorcy C. Surowce dla przetwórstwa spożywczego do produkcji frytek do produkcji chipsów do produkcji suszu D. Uprawa odmian skrobiowych surowiec dla krochmalnictwa E. Produkcja nasienna polowa tradycyjna kwalifikowanych sadzeniaków szklarniowa lub polowa minibulw laboratoryjna in vitro, mikrobulw F. Uprawa niskonakładowa w małych gospodarstwach na własne potrzeby

18 Zasadnicze cele nowoczesnej technologii uprawy ziemniaka Stabilizacja plonowania na wysokim poziomie, Poprawa jakości handlowej i użytkowej uzyskiwanych plonów w tym produkcji zdrowego surowca żywnościowego, Ograniczanie stosowania chemicznych środków plonotwórczych jako element ochrony środowiska przyrodniczego, Obniżanie kosztów jednostkowych jako element uzyskania konkurencyjności rynkowej produktu.

19 Innowacyjność w produkcji ziemniaka Efektywne korzystanie przez rolników towarowych z osiągnięć postępu biologicznego (znaczenie odmiany i kwalifikowanego materiału nasiennego) Miejsce produkcji wolne od organizmów kwarantannowych w uprawie ziemniaka (Cms, Ralstonia) jako element bezpieczeństwa fitosanitarnego w strategii proeksportowej Pełne wdrożenie i upowszechnienie zasad Integrowanej Ochrony Ziemniaka jako elementu ochrony środowiska rolniczego i zwiększenia opłacalności produkcji

20 Elementy innowacyjne w produkcji ziemniaka Oparcie produkcji towarowej ziemniaka na certyfikowanych systemach gospodarowania: A. Integrowana Produkcja ziemniaka B. Ekologiczna produkcja ziemniaka C. Inne jakościowe (markowe) certyfikowane systemy produkcji ziemniaka jadalnego, nasiennego lub przemysłowego

21 Elementy innowacyjne w produkcji i rynku ziemniaka Innowacyjne zabiegi agrotechniczne przyjazne środowisku i zachodzącym zmianom klimatu: - Systemy Wspomagania Decyzji (DSS) w nawożeniu i ochronie ziemniaka - Optymalizowanie architektury łanu ziemniaka w zależności od odmiany i kierunku produkcji - Mikroretencja wody i oszczędne systemy nawadniania plantacji ziemniaka - Precyzyjne nawożenie i nawadnianie w uprawie ziemniaka (fertygacja)

22 Najważniejsze agrofagi ziemniaka Choroby pochodzenia grzybowego (zaraza ziemniaka, alternarioza, rizoktonioza, sucha zgnilizna, parch srebrzysty, inne). Choroby bakteryjne (czarna nóżka, mokra zgnilizna, parch zwykły). Choroby wirusowe (PVY, PVS, PVM, PVX, PLRV). Szkodniki (stonka ziemniaczana, mszyce, szkodniki glebowe-rolnice, pędraki, drutowce oraz gryzonie i ssaki).

23 Ranking gatunków roślin rolniczych, warzywnych i sadowniczych o największym zużyciu środków ochrony roślin w latach (dane GUS) l.p. Gatunek kg/ha s. a. 1 Jabłoń 10,479 2 Pomidor 9,697 3 Wiśnia 5,363 4 Grusza 4,484 5 Cebula 4,329 6 Ogórek 3,763 7 Burak cukrowy 2,760 8 Truskawka 2,495 9 Śliwa 2, Malina 2, Marchew 2, Rzepak oz. 1, Ziemniak 1, Porzeczka 1, Pszenica oz. 1, Kukurydza 1, Kapusta 1, Pszenżyto 0, Pszenica j. 0, Jęczmień 0,585 % udział w krajowym zużyciu s. a. 6,89 0,18 0,54 0,15 0,38 0,09 2,34 0,27 0,13 0,25 0,11 7,73 2,39 0,33 11,53 2,89 0,07 4,30 0,53 1,49 l.p

24 Struktura intensywności ochrony plantacji ziemniaka w Polsce w 2015rok (dane GUS i szacunkowe dane autora) Specyfikacja Liczba gospoda rstw tys. szt. Powierzchnia tys. ha Zużycie ś. o. r. kg s. a./ha Powierzchnia uprawy ogółem Uprawy ziemniaka nie chroni. Uprawy ziemniaka chronione w tym: Ekstensywna ochrona Średnio intensywna ochrona Intensywna ochrona 409,7 310,0 99,7 50,0 47,0 2,7 292,5 47,0 245,5 90,8 95,0 59,7 1, ,130 0,300 2,150 4,940

25 Organizmy kwarantannowe w uprawie ziemniaka Clavibacter michiganensis spp. sepedonicus (bakteria)- Bakterioza pierścieniowa ziemniaka Ralstonia solanacearum (bakteria) - Śluzak Synchytrium endobioticum (grzyb) - Rak ziemniaka Globodera rostochiensis (nicień) - Mątwik ziemniaczany Globodera pallida (nicień) - Mątwik agresywny Meloidogyne chitwoodi (wszystkie populacje) (nicień) Guzak amerykański Meloidogyne fallax (nicień) Guzak holenderski Ditylenchus destructor (nicień) - Niszczyk ziemniaczak Potato stolbur mycoplasm (wirus) Stołbur Przeciwdziałanie : - stosowanie kwalifikowanego materiału sadzeniakowego - kwarantanna w zmianowaniu (zakaz uprawy ziemniaka) - czyszczenie i profilaktyczna dezynfekcja miejsc produkcji - utylizacja porażonych partii ziemniaka

26 Postęp hodowlany i biologiczny oraz jego wykorzystanie w produkcji ziemniaka

27 Korzystanie z kwalifikowanego materiału sadzeniakowego w relacji do kierunków produkcji ziemniaka w gospodarstwach rolnych w Polsce w 2014 roku Kierunek produkcji ziemniaka Jadalne wczesne Przetwórstwo spożywcz. Jadalne konfekcjonow. Krochmalnictwo Nasiennictwo Pow. uprawy (tys. ha) Ogółem zużycie sadzeniaków (tys. t) 36,0 62,5 60,0 60,0 15,0 Zużycie kw. sadzeniaków (tys. t) 15,0 30,0 24,0 12,0 15,0 % udział 41,7 48,0 40,0 20,0 100,0 Wielokierunkowy ,0 42,0 7,1 Razem ,5 138,0 14,8

28 Struktura odmian KR i CCA w 2016 roku Specyfikacja Odmiany wpisane do kat. CCA UE w tym: z CCA uprawiane w Polsce Ogółem poten. uprawianych odmian Odmiany wpisane do KR w tym: odmian krajowych: jadalnych skrobiowych odmian zagranicznych: jadalnych skrobiowych Liczba odmian % udział ,5 36,4 20,9 45,5 42,7 2,7

29 Liczebność odmian ziemniaka w KRO (COBORU) Lata b. wczesne Grupy wczesności wczesne śr. - wczesne późniejsze Razem Tendencja = = = spadek spadek

30 Struktura udziału odmian w polskim nasiennictwie ziemniaka 2016 (wg PIORIN) Specyfikacja Liczba % udział Ogółem odmian w krajowym nasiennictwie w tym: Odmian polskich z KR Odmian zagranicznych z KR Odmian z katalogu CCA ,1 14,5 59,4

31 Struktura udziałowa odmian ziemniaka w powierzchni nasiennej ziemniaka w Polsce w latach (kwalifikacja polowa) Specyfikacja % Ogółem powierzchnia nasienna ziemniaka (ha) 5243,2 5662,3 100 w tym: - pow. polskich odmian z KR 1627,4 1664,5 29,4 - pow. zagranicznych odmian z KR 1846,3 2206,7 39,0 - pow. zagranicznych odmian z katalogu CCA (UE) 1769,6 1810,2 31,6

32 Wartość Gospodarcza Odmiany - WGO Wartość użytkowa oceniana na rynku Wartość agrotechniczna istotna dla rolnika

33 Ziemniak Krajowy Rejestr Odmian (stan na r.) Grupa wczesności Bardzo wczesne Wczesne Średnio wczesne Średnio późne Późne Krajowe Zagraniczne do Irys, Denar, Lord Bila Cedron Irga Harpun Glada Kuba Rumpel Bryza Ikar, Pasja P. Bzura, Hinga Jasia, Skawa Gracja (-c) Oman Pasat Cekin, Tajfun Syrena Rudawa, Ślęza, Gandawa Inwestor Justa (-c) Miłek Owacja, Aruba, Cyprian Etola (-c) Michalina Finezja f-) Ametyst, Stasia Gawin (f-) Gustaw, Zenia Pokusa, Zagłoba Impresja Lawenda Gwiazda Ignacy, Bohun Magnolia Tonacja Szyper, Widawa Etiuda (-c) Jubilat Jurek, Oberon Boryna, Kaszub,Mieszko Bogatka, Laskara Malaga, Mazur Aldona, Lech Amarant Fresco Latona, Vineta Sante, Ditta Satina Fianna (f-) (f-) Impala, Krasa Rosalind, Lady Florina, Augusta (-c) Lady Claire (-c) Amora (f-) Innovator(f-) Folva Roxana Asterix (f-) Raja (f-) Ramos (f-) Victoria (f-) Jelly, Roko Arielle, Berber, Ingrid, Riviera Viviana Bellarosa, Ewelina, Carrera, Annabelle Altesse, Madeleine Lady Rosetta Courage (fc) Dali, Almera Zuzanna Orchestra, Sagitta, Otolia, Jurata (f-) Honorata (-c) VR 808 (-c) Lavinia (-c) Manitou Cecile Danuta Eurostar, Mondeo Kuras Objaśnienia: Bryza - odm. jadalna, Bzura - odm. skrobiowa, Courage - odm. głównie do przetwórstwa

34 ZASADY DOBORU ODMIAN W IOR i IP ZIEMNIAKÓW Odmiany zaakceptowane przez odbiorców na rynku Odmiany o najlepszych parametrach technologicznych i (lub) najładniejszym wyglądzie bulw Odmiany o największej odporności na choroby i szkodniki wg grup wczesności i kierunki użytkowania: - organizmy kwarantannowe, - zaraza ziemniaka, - choroby wirusowe, - choroby skórki bulw, - choroby przechowalnicze. Odmiany rekomendowane w systemie PDO: - dostosowane do warunków lokalnych, - o niskich wymaganiach glebowych i klimatycznych, - tolerancyjne na stresy środowiska.

35 Źródła wiedzy o odmianach ziemniaka Odmiany z KR są profesjonalnie i obiektywnie oceniane przez COBORU w badaniach rejestrowych i w systemie PDO oraz przez IHAR PIB (wartość agrotechniczna i użytkowa) Wiedza o odmianach zagranicznych z katalogu CCA UE oparta jest głównie o marketingowe (wybiórcze) informacje przedstawicieli firm hodowlanonasiennych Większe firmy produkujące ziemniaki korzystają z własnych wyników oceny odmian na postawie prowadzonych kolekcji.

36 Popularność uprawianych odmian ziemniaka w Polsce w 2015 według województw Województwa Liczba uprawianych odmian ogółem Najpopularniejsze odmiany (5) uprawiane w województwie * Dolnośląskie 88 Vineta, Denar, Lord, Tajfun, Jelly, Kujawsko-pomorskie 81 Denar, Vineta, Lord, Satina, Tajfun Lubelskie 70 Vineta, Bellarosa, Tajfun, Lord, Irys Lubuskie 32 Vineta, Denar,Satina, Tajfun, Lord Łódzkie 59 Tajfun, Lord, Irga, Denar, Bryza Małopolskie 13 Lord, Bellarosa, Tajfun, Vineta, Denar Mazowieckie 54 Irga, Lord, Tajfun, Vineta, Satina Opolskie 41 Vineta, Bellarosa, Lord, Jelly, Gala Podkarpackie 45 Tajfun, Denar, Jelly, Bellarosa, Lord Podlaskie 38 Irga, Bryza, Irys, Vineta Pomorskie 43 Vineta, Satina, Lord, Denar, Owacja Śląskie 21 Vineta, Bellarosa, Gala, Lord, Denar Świętokrzyskie 36 Bellarosa, Lord, Tajfun, Denar, Jelly, Warmińsko-mazurskie 14 Irga, Satina, Irys, Denar, Cekin Wielkopolskie 113 Vineta, Lord, Denar, Satina, Bryza Zachodniopomorskie 27 Vineta, Skawa, Lord, Denar, Bryza

37 Odmiany jadalne ziemniaka o białym lub kremowym miąższu Odmiana Hodowca Kolor miąższu Typ kulinarny Irys Laperla Catania PMHZ Strzekęcino Solana Europlant b b kr B B B Aruba Innovator Ludmilla Ametyst Etiuda Irga Jurata Evora Frisia Ivory Russet Jennifer Verdi Fianna Gustaw Flamenco Parella Sifra HZ Zamarte HZPC Holandia Solana PMHZ Strzekęcino HZ Zamarte PMHZ Strzekęcino Europlant HZPC HZPC HZPC HZPC Solana Agrico PMHZ Strzekęcino HZPC HZPC HZPC kr kr kr kr kr kr kr b kr b kr kr kr kr b b kr B B/BC BC BC C-CD B B-BC B BC/C B - BC BC BC - - AB

38 Odmiany ziemniaka KRO i CCA o największej pow. nasiennej w 2015 roku Odmiana KRO ha Odmiana CCA ha Innovator Vineta Denar Lady Rosetta Lord Tajfun Kuba (S) Glada (S) Lady Claire Zuzanna (S) Satina Skawa (S) VR 808 Jasia (S) Irga Jelly Bellarosa Riviera Inwestor (S) 547,0 437,4 190,5 180,9 174,9 172,9 112,9 98,9 96,5 94,5 94,7 93,2 91,4 77,6 72,3 72,3 72,9 64,1 57,7 Verdi Albatros Hermes Gala Ludmilla Omega Markies Lilly Saturna Taurus Agata Dominator Madelaine Smiths Comet Melody Pirol Fontane 158,6 117,0 113,7 90,5 81,6 78,5 74,5 68,0 53,7 50,5 36,7 35,5 35,5 31,9 29,4 26,4 26,4

39 Nowo zarejestrowane przez COBORU odmiany w 2016 roku Odmiana Hodowca użytkowanie Kolor miąższu/ skórki Lawenda Tacja Madelaine Tonacja Lady Rosetta Aldona Manitou Lech Amarant HZ Zamarte HZ Zamarte Agrico PMHZ Strzekęcin C.Meijer HZ Zamarte Agrico HZ Zamarte PMHZ Strzekęcin Jadalna, b. wczesna Jadalna, b.wczesna Jadalna, wczesna Jadalna, wczesna Przetw, wczesna Jadalna, śr. wczesna Jadalna, śr. wczesna Jadalna, śr. wczesna Skrobiowa, śr. póżna ż/czer. j ż/ż ż/ż jż/ż ż/czer. jż/ż ż/czer. jż/czer. b/j.fiolet Typ kulinarny B B B AB BC-C BC AB-B B-BC -

40 Odmiany ziemniaka KRO i CCA o największej pow. nasiennej w 2015 roku Odmiana KRO ha Odmiana CCA ha Innovator Vineta Denar Lady Rosetta Lord Tajfun Kuba (S) Glada (S) Lady Claire Zuzanna (S) Satina Skawa (S) VR 808 Jasia (S) Irga Jelly Bellarosa Riviera Inwestor (S) 547,0 437,4 190,5 180,9 174,9 172,9 112,9 98,9 96,5 94,5 94,7 93,2 91,4 77,6 72,3 72,3 72,9 64,1 57,7 Verdi Albatros Hermes Gala Ludmilla Omega Markies Lilly Saturna Taurus Agata Dominator Madelaine Smiths Comet Melody Pirol Fontane 158,6 117,0 113,7 90,5 81,6 78,5 74,5 68,0 53,7 50,5 36,7 35,5 35,5 31,9 29,4 26,4 26,4

41 Odmiany jadalne ziemniaka o białym lub kremowym miąższu Odmiana Hodowca Kolor miąższu Typ kulinarny Irys Laperla Catania Aruba Innovator Ludmilla Ametyst Etiuda Irga Jurata Evora Frisia Ivory Russet Jennifer Verdi Fianna Gustaw Flamenco Parella Sifra PMHZ Strzekęcino Solana Europlant HZ Zamarte HZPC Holandia Solana PMHZ Strzekęcino HZ Zamarte PMHZ Strzekęcino Europlant HZPC HZPC HZPC HZPC Solana Agrico PMHZ Strzekęcino HZPC HZPC HZPC b b kr kr kr kr kr kr kr kr b kr b kr kr kr kr b b kr B B B B B/BC BC BC C-CD B B-BC B BC/C B - BC BC BC - - AB

42 Plonowanie odmian ziemniaka jadalnego będących w KRO 2014r. (wzorzec - 43,1 t/ha) Poziom plonowania / % wzorca niski dość niski średni średnio wysoki wysoki Annabelle, Aruba, Berber, Courlan, Gracja, Justa, Veronie Agnes, Amora, Arielle, Asterix, Augusta, Bellarosa, Bila, Carrera, Cecile, Courage, Cyprian, Dali, Ditta, Fianna, Fresco, Ibis, Impala, Irga, Irys, Lady Claire, Latona, Miłek, Oman, Rosalind, Sagitta, Vineta Bryza, Etiuda, Gawin, Gracja, Honorata, Ingrid, Innovator, Jutrzenka, Legenda, Lord, Michalina, Raja, Roxana, Sante, Satina, Syrena Victoria, Viviana, VR808, Almera, Asterix, Bohun, Cekin, Denar, Ewelina, Eurostar, Finezja, Folva, Gustaw, Hubal, Ibis, Jelly, Jurata, Krasa, Lady Florina, Marlen, Orchestra, Owacja, Promyk, Raja, Ramos, Roko, Tajfun, Zagłoba Zenia, Ametyst, Bartek, Bogatka, Bondeville, Gwiazda, Ignacy, Igor, Jurek, Laskara, Lavinia, Malaga, Mazur, Mondeo, Oberon, Otolia, Stasia, Tetyda

43 Poziom odporności odmian jadalnych ziemniaka na Ph. infestans RO COBORU Odporności odmian (w skali 1-9) 2 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 Arielle Courlan Impala Ingrid, Viviana Annabelle Bellarosa Lady Claire Rosalind Vineta, Irga Jutrzenka Orchestra Riviera Amora, Berber, Bohun, Bogatka, Denar, Fresco, Irys, Justa, Krasa, Lord, Miłek, Altesse, Augusta, Bila, Carrera, Ewelina, Gracja, Gwiazda, Hubal, Honorata, Ignacy, Innovator, Latona, Lavinia, Michalina, Oberon, Oman, Veronie, Almera, Asterix, Courage, Dali, Ditta, Elanda, Etiuda, Folva, Gawin, Marlen, Malaga, Meridian, Pirol, Promyk, Satina, Victoria, VR808, Aruba, Etola, Lady Florina, Laskara, Owacja, Bondeville, Cekin, Eurostar, Finezja, Ibis, Jurata, Jurek, Mazur, Magnolia, Mondeo, Otolia, Raja, Ramos, Roxana, Sagitta, Sante, Stasia, Bryza, Roko, Zenia, Cyprian, Agnes, Igor, Legenda, Tajfun, Tetyda, Cecile Fianna Gustaw Jelly Syrena Zagłoba Ametyst Polska; Niemcy; Holandia; inne

44 Odmiany wskazane do produkcji ekologicznej Bartek, Bila, Gracja, Owacja, Tajfun, Medea, Vineta, Finezja, Stasia, Denar, Gwiazda, Hubal, Tetyda, Lord, Cyprian, Eugenia, Miłek, Ametyst, Niagara, Soplica, Syrena, Zeus

45 Zawartość skrobi [%] w bulwach odmian skrobiowych ziemniaka. KRO % 18,1 19,0% 19,1-20,0% 20,1-21,0% 21,1% - Cedron Glada Harpun, Zuzanna Jubilat, Kuba, Rumpel, Mieszko, Widawa Boryna Pasat, Kaszub, Szyper - Danuta, Pasja P. - - Ikar Gandawa, Inwestor, Pokusa, Jasia Bzura, Hinga, Kuras, Amarant Rudawa, Skawa

46 Charakterystyka odmian skrobiowych Odmiana % skrobi Plon skrobi Cedron Boryna Glada Harpun Jubilat Kaszub Kuba Pasat Rumpel Szyper Zuzanna Danuta Widawa Mieszko 18,4 20,3 17,9 18,2 19,4 21,2 19,8 21,8 19,2 21,1 18,6 18,5 19,6 20,0 6,3 8,1 8,0 7,2 9,7 7,8 8,5 7,3 7,6 9,9 8,6 9,3 8,1 8,5 Odmiana % skrobi Plon skrobi Ikar Pasja P. Bzura Gandawa Hinga Inwestor Jasia Kuras Pokusa Rudawa Skawa Sonda Amarant 22,2 18,4 19,2 17,9 20,0 18,0 18,3 19,3 16,5 21,5 21,6 19,6 20,2 7,8 8,8 9,2 7,7 8,8 8,4 8,9 9,8 8,1 8,3 9,8 10,1 8,5

47 Poziom odporności odmian skrobiowych ziemniaka na Ph. infestans RO COBORU 2016 Poziom odporności odmian w skali , Cedron, Zuzanna Boryna, Danuta, Glada, Harpun, Jubilat, Kaszub, Kuba, Pasat, Rumpel, Szyper, Pasja P., Ikar Gandawa, Hinga, Inwestor, Jasia, Pokusa, Rudawa, Skawa, Mieszko, Widawa, Amarant Bzura, Kuras,

48 Zagrożenia dla korzystania z postępu hodowlanego Nie zawsze dostępna obiektywna i konkretna informacja o wartości agrotechnicznej i użytkowej odmian ziemniaka na polskim rynku (odmiany z KR i katalogu CCA, odmiany rekomendowane w PDO) Posiadana odporność genotypów na agrofagi nie zawsze jest wystarczająca do wykorzystania w programie IOR i dodatnio skorelowana z wysoką wartością użytkową.

49 Zmianowanie a uprawa ziemniaka

50 Ziemniak w zmianowaniu optymalne stanowisko głęboka miąższość warstwy ornej > 25 cm duża zawartość próchnicy > 2% ph (5,5 6,5) wysoka zawartość podstawowych składników pokarmowych (P, K i Mg) pole odchwaszczone z uciążliwych chwastów rozłogowych pole odkamienione właściwy układ stosunków wodno-powietrznych Wskazane przedplony rośliny strączkowe, bobowate, mieszanki bobowatych z trawami zboża + międzyplony roślin strączkowych lub innych roślin (gorczyca) zboża Niepolecane przedplony wieloletnie ugory i pastwiska, łubin, warzywa szczególnie z rodziny psiankowatych (pomidor) co najmniej 4-letnia rotacja w zmianowaniu uprawa na nawozach naturalnych (międzyplony) lub nawozach organicznych (rolniczych) po zbiorze przedplonu stosowanie rośliny wychwytującej (okrywowej)

51 Zagrożenia i rozwiązania dla stosowania zmianowania z udziałem ziemniaka Polaryzacja produkcji ziemniaka w kraju na 2 bieguny: a.) profesjonalna specjalizacja o wysokiej koncentracji skali uprawy (propozycja: wymiana pól pomiędzy rolnikami specjalizującymi się w uprawie różnych gatunków). b.) socjalna niskonakładowa małoobszarowa (propozycja: produkcja ekologiczna).

52 Nawożenie

53 Zasobność krajowych gleb i nawożenie Kwasowość ph b. kwaśne ph 4,5 kwaśne 4,6-5,5 l. kwaśne 5,6-6,5 obojętne 6,6-7,2 zasadowe pow. 7,2 % udział Wapnowanie konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbędne % udział Zasobność K b. niska niska średnia wysoka b. wysoka % udział Zużycie nawozów NPK N P 2 O 5 K 2 O CaO Dawka (kg) 129,6 75,3 25,5 28,8 35,0

54 Możliwość obniżenia poziomu nawożenia mineralnego w IP i IOR ziemniaka Potrzeby pokarmowe ziemniaka Do wyprodukowania 1 tony bulw ziemniaka potrzeba ok. : - 5 kg N - 1,5 kg P 2 O 5-7 kg K 2 O - 2 kg CaO - 0,5 kg MgO - mikroelementy Możliwości redukcji zużycia nawozów mineralnych w uprawie ziemniaka stosowanie dobrze rozłożonych nawozów rolniczych (obornik, kompost, gnojowica, gnojówka) uprawa w płodozmianach roślin międzyplonowych, a szczególnie bobowatych na przyoranie przyorywanie słomy jako źródła substancji organicznej utrzymywanie optymalnego ph gleby (5-6) stosowanie preparatów aktywujących życie biologiczne gleby umiejętne stosowanie systemów nawadniających (niskie jednorazowe dawki) dostosowanie poziomu nawożenia mineralnego do: a) aktualnej zasobności gleby, b) indywidualnych wymagań odmiany, c) terminu zbioru bulw, d) kierunku użytkowania plonu stosowanie dolistnego dokarmiania w oparciu o stan odżywienia roślin w miarę możliwości stosowanie fertygacji (nawadnianie + odżywianie)

55 Nawożenie azotem zasady Jadalne i dla przetwórstwa spożywczego odmiany o niskich wymaganiach kg N/ha odmiany o średnich wymaganiach kg N/ha odmiany o wysokich wymaganiach kg N/ha na wczesny zbiór (po 75 dniach od sadz.) do 80 kg N/ha Dawki powyżej kg N/ha powinny być dzielone: I przed sadzeniem II przed wschodami III dolistne dokarmianie (2 3x)

56 Wpływ składników N, P, K na cechy jakości bulw ziemniaka Cechy jakości Składnik pokarmowy* N P K Wielkość bulw Zawartość suchej masy Zawartość skrobi 0, - 0 +, 0, - Zawartość białka + 0, + +,0 Zawartość witaminy C -, 0 0 +, 0 Straty w czasie przechowywania Sypkość po ugotowaniu - 0 0, + Ciemnienie po ugotowaniu -, 0 0, + 0, +

57 Wartość nawozów rolniczych Wraz z dawką 30 t/ha obornika wprowadza się do gleby między innymi 150 kg azotu (N), 80 kg fosforu (P 2 O 5 ), 180 kg potasu (K 2 O), 150 kg wapnia (CaO) i 60 kg magnezu (MgO). do 50% w I roku W 1 m 3 gnojowicy znajduje się przeciętnie 3-4 kg azotu, 2-3 kg fosforu (P 2 O 5 ), 3-4 kg potasu (K 2 O), około 2 kg wapnia (CaO) i około 1 kg magnezu (MgO). Zaleca dawka 50-6otys.l/ha W 1m 3 gnojówki znajduje się przeciętnie 3 kg azotu (N) i 7 kg potasu (K 2 O) oraz mikroelementy. Gnojówkę pod ziemniaki najlepiej jest zastosować wiosną w dawce tys. l/ha (20-30 m 3 ). Z dawką 5 t/ha słomy wprowadza się do gleby przeciętnie około 30 kg/ha N, 6 kg/ha P, 65 kg/ha K i 5 kg/ha Mg, z czego wynika, że jest to głównie nawóz potasowy.

58 Innowacje w nawożeniu plantacji ziemniaka Stosowanie nawozów doglebowych pasowo Nalistne odżywianie roślin preparatami na podstawie aktualnego stanu odżywienia (do 20% dawki ogółem) Stosowanie biostymulatorów i efektywnych mikroorganizmów wiarygodnie zweryfikowanych w badaniach Odżywianie roślin przy pomocy fertygacji

59 Plon ogólny, handlowy i uboczny ziemniaków w zależności od kombinacji nawodnieniowo-nawozowej Wyszczególnienie Zastosowane czynniki plonotwórcze - obornik - nawożenie N min. - nawadnianie Plon ogólny t.ha -1 Plon handlowy t.ha -1 Plon uboczny t.ha -1 Udział plonu handlowego w plonie ogólnym (%) Przyjęte ceny zł/t - plon handlowy - plon uboczny Wartość plonu ogółem zł/t Przyrosty wartości plonu pomiędzy kombinacjami zł/t Obiekty eksperymentalne ,4 17,1 12, ,5 28,8 8, ,8 33,8 11, ,7 35,5 15,2 + +(stat) + 55,4 43,1 12,3 + +(DSS) + 53,6 45,3 8,3 58,2 76,8 75,4 70,0 77,0 84,

60 Pielęgnacja plantacji w IO ziemniaka

61 Biologiczne i agrotechniczne metody ograniczające stosowanie środków ochrony roślin w IP ziemniaków Elementy konwencjonalnej technologii wymagające użycie ś.o.r. Kontrola zachwaszczenia (stosowanie herbicydów) Metody redukujące użycie środków ochrony roślin utrzymywanie właściwej kultury gleby w całym gospodarstwie stosowanie zespołu uprawek pożniwnych po sprzęcie przedplonu wielokrotne stosowanie mechanicznych metod odchwaszczania od posadzenia do zwarcia międzyrzędzi Profilowanie redlin o rozstawie co najmniej 75cm uwzględnianie progów ekonomicznej szkodliwości chwastów

62 Mechaniczna pielęgnacja do wschodów

63

64

65

66

67 Biologiczne i agrotechniczne metody ograniczające stosowanie środków ochrony roślin w integrowanej produkcji (IP) ziemniaków Elementy konwencjonalnej technologii wymagające użycie ś.o.r. Zaprawianie sadzeniaków (Rhizoctonia solani Helmintosporium solani, Streptomyces scabies) Metody redukujące użycie środków ochrony roślin używanie tylko zdrowych i kwalifikowanych sadzeniaków uprawa odmian o podwyższonej odporności na choroby skórki podkiełkowywanie lub pobudzenie sadzeniaków optymalny termin i głębokość sadzenia właściwe obredlanie plantacji do momentu wschodów roślin w okresie wegetacji utrzymanie optymalnej wilgotności gleby zbiór plonu tuż po dojrzeniu plantacji właściwe zmianowanie (4 lub 5 letnie) optymalne ph gleby (5-6) i dobrze rozłożone substancje organiczne ( słoma, obornik)

68 Rizoktonioza (Rhizoctonia solani)

69 Czynniki sprzyjające rozwojowi rizoktoniozy gleba czynniki meteorologiczne - niska temperatura gleby i wysoka jej wilgotność w czasie kiełkowania i wschodów roślin, - wysoka wilgotność powietrza w pełni sezonu wegetacyjnego sprzyja występowaniu opilśni łodygowej, - warunki hydrotermiczne i temperatura gleby w pełni wegetacji roślin sprzyjają występowaniu ospowatości na bulwach, - przebieg i rozkład warunków meteorologicznych podczas okresu wegetacji, - rozwojowi patogena nie sprzyjają długie i częste okresy suszy występujące w okresie wiązania bulw. agrotechnika - sadzenie do zimnej i wilgotnej gleby, - zbyt głębokie sadzenie, - brak zmianowania, - opóźnienie zbioru bulw po desykacji, reakcja odmianowa

70 Parch zwykły Parch srebrzysty

71 Nawadnianie zwiększenie plonu ogólnego i handlowego zwiększenie regularności kształtu bulw równomierność barwy produktów smażonych zmniejszenie porażenia parchem zwykłym zmniejszenie rdzawej plamistości miąższu zmniejszenie pustowatości miąższu zmniejszenie spękań bulw zmniejszenie zawartości azotanów i glikoalkaloidów zmniejszenie zawartości cukrów redukujących obniżenie zawartości suchej masy zwiększenie porażenia zarazą ziemniaka

72 Odmiany ziemniaka o różnej tolerancyjności na suszę glebową Wymagania wodne oraz tolerancyjność odmian ziemniaka na stres suszy tolerancyjne średnie średnio-duże duże Lord Gwiazda Michalina Asterix Jutrzenka Stasia Tajfun Syrena Harpun Hinga Rosalind Bzura Skawa Irys Aruba Cyprian Gracja Latona Bogatka Ditta Jurek Legenda Malaga Oberon Bryza Cedron Glada Pasat Ikar Pasja P. Sonda Denar Fresco Miłek Bila Owacja Cekin Gawin Irga Sante Satina Jubilat Kuba Rumpel Jasia

73 Ograniczanie lub zwalczanie chorób w IO ziemniaka

74 Biologiczne i agrotechniczne metody ograniczające stosowanie środków ochrony roślin w integrowanej produkcji (IP) ziemniaków Elementy konwencjonalnej technologii wymagające użycie ś.o.r. Ochrona plantacji przed chorobami okresu wegetacji (Ph. infestans, Alternaria solani). Metody redukujące użycie środków ochrony roślin uprawa odmian o podwyższonej odporności na choroby używanie tylko zdrowych sadzeniaków niszczenie w gospodarstwie pierwotnych źródeł rozwoju Ph. infestans wczesne sadzenie stosowanie podkiełkowywania bulw odm. wczesnych lokalizacja plantacji w otwartych przestrzeniach przy stosowaniu nawadniania używanie systemów kroplujących stosowanie 4-5 letniego zmianowania w gospodarstwie korzystanie z systemu monitorującego pojawienie się Ph. infestans i wspomagającego decyzje o ochronie.

75 Infekcja na liściu Alternaria solani

76 Zaraza ziemniaka (Phytophthora infestans) Objawy choroby na liściach oliwkowo-zielone plamy z jaśniejszą obwódką na obrzeżach liści, które w miarę postępowania infekcji powiększają się i zmieniają barwę na brązową. Na obrzeżach plam występuje biało-szary nalot zarodników grzyba. Objawy choroby na łodygach wydłużone, tłuste, oliwkowobrązowe plamy, wraz z rozwojem choroby zajmują one coraz większe powierzchnie przybierają barwę ciemnobrązową do czarnej, a na ich powierzchni pojawia się biały kożuszek zarodników grzyba.

77 Infekcja na liściu Ph. infestans

78 Zaraza ziemniaka (Phytophthora infestans)

79 Ochrona chemiczna odmian o różnej odporności na zarazę w integrowanym systemie gospodarowania Odmiany bardzo wczesne i wczesne Odmiany późniejsze Odporność w skali 9 o i wyższej Termin I zabiegu Termin II zabiegu dni od posadzenia dni od posadzenia 60 dni od posadzenia Preparaty z grupy systemicznych dni od I zabiegu ok. 10 dni od I zabiegu ok. 14 dniach od I zabiegu Preparaty z grupy kontaktowych Preparaty z grupy wgłębnych lub kontaktowych KOLEJNE ZABIEGI WYKONYWAĆ W WARUNKACH DUŻEGO ZAGROŻENIA ZARAZĄ 5-7 dni od poprzedniego zabiegu Preparaty z grupy kontaktowych 7 dni od II i kolejnych zabiegów jeśli użyto preparatów kontaktowych 7-10 dni gdy użyto preparatów wgłębnych dni gdy użyto preparatów wgłębnych Preparaty z grupy kontaktowych lub wgłębnych przemiennie Ostatni zabieg (ok. 30 dni przed zbiorem) wykonać tylko na plantacjach, z których plon będzie przechowywany dla odmian średnio wczesnych wykonać do 15 sierpnia; na pozostałych odmianach do 1 września wykonać do 1 września Preparaty skuteczne w ochronie bulw przed zarazą ziemniaka o właściwościach antysporulacyjnych, niszczące zoospory

80 Wykaz środków ochrony roślin dopuszczonych do stosowania Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Instytut Ochrony Roślin PIB

81 Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB Oddział w Jadwisinie System wspomagający podejmowanie decyzji w ochronie roślin ziemniaka System wspomagania decyzji (Decision support system DSS) to zbiór instrukcji, mający wesprzeć rolnika lub doradcę w podejmowaniu decyzji o wykonaniu zabiegu chemicznego. Decyzje o wykonaniu zabiegu, o terminie i dawce, rodzaju stosowanej metody ochrony podejmuje się w wyniku analizy wielu czynników.

82 Biologiczne i agrotechniczne metody ograniczające stosowanie środków ochrony roślin w integrowanej produkcji (IP) ziemniaków Elementy konwencjonalnej technologii wymagające użycie ś.o.r. Ochrona przed gniciem bulw i przedwczesnym kiełkowaniem w okresie przechowywania (Ervinia sp,.fusarium sp,phoma) Metody redukujące użycie środków ochrony roślin zbiór ziemniaków nie powodujący uszkodzeń mechanicznych bulw do przechowywania przeznaczać tylko bulwy zdrowe i dojrzałe w I etapie przechowywania osuszyć bulwy i zagoić zranienia utrzymywanie niskich temperatur w miejscach długotrwałego przechowywania (2-4 o C-sadzeniaki, 4-6 C- jadalne) częste przewietrzanie składowanego materiału niedopuszczanie do zawilgocenia wierzchniej warstwy bulw dostosowanie długości okresu przechowywania do okresu naturalnego spoczynku odmian i intensywności wzrostu kiełków obróbkę ziemniaków przeprowadzać w wyższych temperaturach niż składowanie ( 8-10 o C) uprawiać odmiany dobrze przechowujące się

83 Opłacalność uprawy ziemniaka przy różnych kierunkach jego użytkowania Wyszczególnienie Bezpośrednie koszty uprawy zł/ha Szacunkowy plon - /ha - całkowity -- handlowy - uboczny Wartość zbiorów zł/ha Dopłaty obszar., inne Koszt prod. 1 tony (zł) jadalne na wczesny zbiór Kierunek użytkowania zbiorów skrobiowe przetwórstwo spożywcze nasiennictwo Nadwyżka zł/ha W kalkulacji przyjęto poziom cen: - plon handlowy ziemniaka jadalnego i dla przetwórstwa spożywczego 500 zł/t - plon handlowy ziemniaków młodych 800 zł/t - plon handlowy ziemniaków skrobiowych zł/t - plon handlowy sadzeniaków kwalifikowanych 1300 zł/t - plon uboczny 150 zł/t

84 Biologiczne i agrotechniczne metody ograniczające stosowanie środków ochrony roślin przeciw szkodnikom w integrowanej produkcji (IP) ziemniaków Elementy konwencjonalnej technologii wymagające użycie ś.o.r. Ochrona przed szkodnikami Ziemniaka (Globodora rostochiensis, Leptinotorsa decemlineata, Agrotis sp. Agriotes sp., Melolontha sp.) Metody redukujące użycie środków ochrony roślin 4 lub 5 letnie rotacja w płodozmianach z ziemniakami uprawa odmian mątwiko-odpornych przestrzeganie przepisów kwarantannowych unikanie uprawy ziemniaków po ugorach lub wieloletnich uprawach staranna uprawa gleby, we wszystkich członach zmianowania uwzględnianie progów ekonomicznej szkodliwości szkodników. wykorzystanie biologicznych wrogów dla szkodników ziemniaka wykorzystanie w ochronie przed szkodnikami biopreparatów

85 Progi ekonomicznej szkodliwości - Stonka ziemniaczana Wczesna faza rozwojowa roślin 1-2 chrząszczy na 1 m 2 powierzchni plantacji BBCH Pełnia rozwoju roślin 15 larw na roślinę BBCH 51-70

86 Progi ekonomicznej szkodliwości - Rolnice 6 larw na 1 m 2 powierzchni plantacji

87 Progi ekonomicznej szkodliwości - Drutowce 4-5 larw na 1 m 2 powierzchni plantacji

88 Progi ekonomicznej szkodliwości - Pędraki 4 larwy na 1 m 2 powierzchni plantacji

89 Bakterioza pierścieniowa ziemniaka (Clavibacter michiganensis spp. sepedonicus)

90 Bakterioza pierścieniowa ziemniaka (Clavibacter michiganensis spp. sepedonicus) Źródła zakażenia: porażone sadzeniaki samosiewy ziemniaka (w latach następujących po infekcji) sprzęt rolniczy opakowania przechowalnie powierzchnie, które miały kontakt z porażonym materiałem roślinnym

91 Schemat blokowy rozprzestrzeniania się Cms Zainfekowane opakowania, środki transportu Zainfekowane środki transportu Inne pola prawdopodobnie porażone Zainfekowany plon handlowy w sprzedaży Zainfekowane środki transportu Zainfekowany materiał rozmnożeniowy Zainfekowane pola po uprawie ziemniaków (samosiewy) Zainfekowane drogi oraz miejsca składowania i przechowywania bulw Zainfekowane linie przetwórcze w zakładach Zainfekowane opakowania Maszyny i narzędzia rolnicze, środki transportu Zainfekowane odpady (pasza) Zainfekowane odpady poprodukcyjne Wymiana międzysąsiedzka maszyn i sprzętu Zainfekowany obornik (kompost)? i infrastruktura gospodarstwa Zainfekowane pola uprawne

92 Ziemniak cenny gatunek uprawny oraz warzywo w polskiej tradycji kulinarnej Ziemniak - roślina rolnicza czy warzywo

93 Prokonsumencka technologia produkcji, obrotu, przetwarzania i sprzedaży ziemniaka Utworzenie na szlakach turystycznych Centrum Promocji Tradycyjnych Potraw Ziemniaczanych obejmującego: - Zaplecze surowcowe ziemniaka wysokiej jakości - Przetwórstwo spożywcze produkujące tradycyjne wyroby ziemniaczane (kiszka ziemniaczana, kartacze, babka ziemniaczana, itd.) - Gastronomię (restauracje, bary) - Placówki sklepowe (ziemniaczana galanteria, alkohole z ziemniaków, bogactwo odmian)

94

95 Dziękuję za uwagę! Wojciech Nowacki