Nasiennictwo i odmianoznawstwo

Transkrypt

1 4 Ziemniak Polski 2015 nr 1 Nasiennictwo i odmianoznawstwo ANALIZA STRUKTURY ODMIANOWEJ NASIENNICTWA ZIEMNIAKA W POLSCE W 2013 ROKU mgr inż. Irena Stypa IHAR PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie irenastypa@wp.pl Streszczenie Zastosowano metodę porównawczo-opisową oraz porównań i analogii. Strukturę odmianową analizowano na przykładzie odmian o największym udziale w produkcji nasiennej Polski w latach 2012 i Odnotowano duży spadek powierzchni plantacji nasiennych. Zakwalifikowano polowo 4759 ha, tj. 1,6% całkowitej powierzchni uprawy ziemniaka w Polsce. 66% ogólnej powierzchni nasiennej zajmuje 25 czołowych odmian o udziale w reprodukcji powyżej 1%. Odmiany jadalne stanowią 50%, przeznaczone do przetwórstwa spożywczego 35% i skrobiowe 15%. Dominują na rynku nasiennym (pow. 3%): wczesna Vineta, bardzo wczesne Denar i Lord oraz średnio wczesna Tajfun. Wzrastająca liczba odmian zagranicznych, często nie zbadanych w naszych warunkach przyrodniczo-klimatycznych i niedostosowanych do lokalnych preferencji, powoduje rozdrobnienie produkcji i obrotów na rynku nasiennym. W grupie tej przeważają odmiany jadalne o cechach podobnych do cech odmian polskich. Słowa kluczowe: odmiany ziemniaka, rynek nasienny w Polsce, struktura odmianowa, ziemniak

2 Ziemniak Polski 2015 nr 1 5 W Polsce oprócz 122 odmian ziemniaka wpisanych w 2014 r. do krajowego rejestru (KR) od 1 maja 2004 mogą być uprawiane i reprodukowane odmiany z listy Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (CCA). Katalog ten tworzą odmiany zarejestrowane w poszczególnych krajach członkowskich UE. Odmiany znajdujące się w CCA (1527 wg danych z 2012 r.) są dopuszczone do obrotu na całym terytorium Unii i w konsekwencji w Polsce z roku na rok wzrasta ich liczba w reprodukcji ( Świadczy to o postępującej presji konkurencyjnej odmian zagranicznych, wynikającej w szczególności z dość agresywnego marketingu hodowli niemieckich i holenderskich, co ma wpływ na dużą rotację tych odmian i powoduje niekorzystne rozdrobnienie struktury odmianowej w naszym kraju. Dobór odmian w poszczególnych krajach i regionach powinien być dostosowany do lokalnych preferencji rynku, gdyż jest to istotny czynnik, decydujący o efektywności produkcji ziemniaków (Stypa, Chotkowski 2012). Walory odmian hodowli polskiej, mającej długą tradycję i osiągnięcia, uzasadniają podjęcie starań o odzyskanie przynajmniej części utraconego na rzecz hodowli zagranicznych krajowego rynku nasiennego. Celem opracowania jest analiza struktury odmianowej nasiennictwa ziemniaka w Polsce oraz zwrócenie uwagi na podobieństwo odmian polskich, pod względem specyficznych cech określających przydatność użytkową, do odmian zagranicznych, również tych z CCA. Porównanie cech użytkowych może być pomocne przy doborze odmian w poszczególnych regionach naszego kraju i zachętą do tego, by mając do wyboru dwie odmiany o podobnych cechach, polską i zagraniczną, i znając lokalne preferencje rynku, wybrać jednak odmianę polskiej hodowli. Materiał i metody W analizie zastosowano metodę porównawczo-opisową oraz porównań i analogii. Strukturę odmianową analizowano na przykładzie odmian o największym udziale w produkcji nasiennej Polski w latach 2012 i 2013 ( Jako materiał źródłowy wykorzystano zamieszczone na stronach internetowych dane inspekcji nasiennej dotyczące wielkości zakwalifikowanej polowo powierzchni plantacji nasiennych ziemniaka, charakterystyki odmian zawarte w listach opisowych odmian COBORU ( pl), katalogach krajowych i zagranicznych odmian ziemniaka oraz we Wspólnotowym Katalogu Odmian Roślin Rolniczych (www. europa.eu.int/eurlex/en/index). Produkcja nasienna w Polsce W 2013 r. odnotowano duży spadek powierzchni plantacji nasiennych ziemniaka. Zakwalifikowano polowo 4759 ha, co stanowi 1,6% całkowitej powierzchni uprawy ziemniaka w Polsce. Liczba odmian reprodukowanych przekracza liczbę odmian zarejestrowanych o 1/3 (tab. 1). Dostawca, producent materiałów nasiennych odmian ziemniaka w nasiennictwie w 2013 roku Liczba odmian w KR Liczba odmian w produkcji nasiennej reprodukcji nasiennej Tabela 1 Struktura Hodowla polska ,6 Hodowla zagraniczna (krajowy rejestr) ,1 Hodowla zagraniczna (katalog CCA) ,3 Razem

3 6 Ziemniak Polski 2015 nr 1 Odmiany dominujące w reprodukcji nasiennej. W Polsce 25 czołowych odmian o najwyższym udziale w reprodukcji nasiennej (powyżej 1%) zajmuje 66% powierzchni nasiennej. W tym skoncentrowanym areale produkcji nasiennej (3147,3 ha) odmiany jadalne stanowią 50% (tab. 2, 6), przeznaczone do przetwórstwa spożywczego 35% (tab. 3, 5, 6) i skrobiowe 15% (tab. 4). Dominujące, o największym udziale w rynku nasiennym ziemniaka (powyżej 3%), i najważniejsze z grupy odmian jadalnych to: niemiecka wczesna Vineta, a następnie 3 odmiany polskiej hodowli 2 bardzo wczesne Denar i Lord oraz średnio wczesna Tajfun. W przedziale tym, ale o nieco mniejszym udziale (poniżej 3%), mieszczą się 3 odmiany niemieckie: średnio wczesna Satina, wczesna Bellarosa i średnio późna Jelly. W tabeli 2 dobrą pozycję zajmują również 2 odmiany polskie wczesna Owacja i średnio wczesna Irga, zarejestrowana w 1987 r. Każda z tych wyróżnionych odmian oprócz bardzo dobrego smaku i wysokiej plenności ma dobrą morfologię bulw: płytkie oczka i co najmniej dobrą regularność kształtu. Odmiany te reprezentują różne typy kulinarne: AB (miąższ o zwięzłej konsystencji i delikatnej strukturze) Denar, Lord i Vineta, B (miąższ lekko mączysty, wilgotny, o dość zwięzłej konsystencji) Irga, Satina, Bellarosa i Jelly, B- (miąższ lekko mączysty Tajfun i Owacja. Tabela 2 Jadalne odmiany ziemniaka z KR, dostępne na rynku w sezonie 2013/2014, o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej) Właściciel, przedstawiciel hodowcy w rynku nasienna Wskaźnik wzrostu powierzchni nasiennej w 2013 r. w porównaniu z 2012 (2012 = 100) Vineta Europlant Niemcy 10,2 483,6 80 Denar HZ Zamarte 4,3 205,6 84 Lord HZ Zamarte 4,0 192,3 76 Tajfun PMHZ Strzekęcino 3,6 171,7 89 Satina Solana Niemcy 2,8 134,0 79 Bellarosa Europlant Niemcy 2,2 114,5 101 Jelly Europlant Niemcy 2,3 105,9 101 Owacja PMHZ Strzekęcino 1,3 61,2 59 Irga PMHZ Strzekęcino 1,3 59,6 83 Carrera HZPC Holandia 0,7 34,4 69 Dali HZPC Holandia 0,7 32,6 57 Miłek HZ Zamarte 0,6 29,7 93 Arielle Agrico Holandia 0,6 28,9 45 Impala Agrico Holandia 0,5 24,2 49 Cyprian PMHZ Strzekęcino 0,5 21,6 64 Sagitta HZPC Holandia 0,4 18,1 89 Oman HZ Zamarte 0,3 15,8 56 Michalina HZ Zamarte 0,3 12,7 211 Bryza PMHZ Strzekęcino 0,3 12,5 125 Gawin PMHZ Strzekęcino 0,3 12,3 39 Cekin PMHZ Strzekęcino 0,2 11,7 54 Bila HZ Zamarte 0,2 11,5 72 Ewelina Europlant Niemcy 0,2 10,6 36 Viviana Europlant Niemcy 0,2 10,2 127

4 Ziemniak Polski 2015 nr 1 7 Tabela 3 Odmiany ziemniaka z KR do przetwórstwa spożywczego, dostępne na rynku w sezonie 2013/2014, o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej) Właściciel, przedstawiciel hodowcy w rynku nasienna Wskaźnik wzrostu powierzchni nasiennej w 2013 r. w porównaniu z 2012 (2012 = 100) Innovator HZPC 9,0 426,5 97 VR 808 KWS Holandia 0,9 41,1 37 Fresco Agrico Holandia 0,8 40,0 105 Asterix HZPC Holandia 0,4 19,3 156 Ramos KWS Holandia 0,4 17,7 233 Courlan SASA Szkocja 0,4 17,5 56 Victoria HZPC Holandia 0,2 11,0 85 Tabela 4 Skrobiowe odmiany ziemniaka z KR, dostępne na rynku w sezonie 2013/2014, o udziale w rynku przekraczającym 0,2% (zakwalifikowane w ocenie polowej) Właściciel, przedstawiciel hodowcy w rynku nasienna Wskaźnik wzrostu powierzchni nasiennej w 2013 r. w porównaniu z 2012 (2012 = 100) Kuba HZ Zamarte 2,1 98,4 84 Skawa HZ Zamarte 1,8 86,9 116 Harpun PMHZ Strzekęcino 1,7 78,8 138 Inwestor PMHZ Strzekęcino 1,5 73,2 196 Rudawa HZ Zamarte 1,5 69,0 121 Glada PMHZ Strzekęcino 1,5 68,5 125 Zuzanna Europlant Niemcy 0,9 42,7 148 Jasia HZ Zamarte 0,9 42,2 74 Hinga PMHZ Strzekęcino 0,8 39,8 97 Pasja Pomorska PMHZ Strzekęcino 0,8 35,8 187 Pasat PMHZ Strzekęcino 0,7 34,1 52 Kuras Agrico Holandia 0,6 30,5 317 Cedron HZ Zamarte 0,4 19,9 224 Ikar PMHZ Strzekęcino 0,4 17,9 99 Następną grupę odmian czołowych, przydatnych na produkty smażone, głównie na frytki lub chipsy, tworzą tylko odmiany zagraniczne. Są one akceptowane przez przemysł przetwórczy ze ściśle określoną technologią uprawy i specjalnymi parametrami co do partii surowca i odmiany określonej w umowie kontraktacyjnej. Dominującą odmianą z krajowego rejestru jest Innovator, o 9- -proc. udziale w reprodukcji, a następnie Hermes, Lady Rosetta i Saturna, niechronione prawem autorskim, o 2-3-proc. udziale w rynku nasiennym (tab. 5). Również dużą powierzchnię zajmuje Verdi, a w dalszej kolejności Markies, Omega i Albatros, która została skreślona w roku 2013 z KR. Tabela 4 przedstawia odmiany skrobiowe mające najwyższy udział w rynku nasiennym. W tym sektorze dominują odmiany polskie wyróżniające się wysokim plonem skrobi: średnio wczesne Kuba, Harpun i Glada oraz późne Skawa, Investor i Rudawa.

5 8 Ziemniak Polski 2015 nr 1 Tabela 5 Odmiany ziemniaka z CCA o największym udziale w produkcji nasiennej w Polsce w 2013 r. niechronione Hermes 142,6 3,0 Lady Rosetta 139,1 2,9 Saturna 110,4 2,3 Russet Burbank 22,0 0,45 Premiere 13,6 0,3 Przydatność użytkowa przetwórstwo chipsy, średnio wczesna do średnio późnej przetwórstwo chipsy, średnio wczesna przetwórstwo chipsy, średnio wczesna do średnio późnej przetwórstwo frytki, średnio wczesna do średnio późnej przetwórstwo frytki, chipsy, bardzo wczesna do wczesnej Typ kulinarny* * typ kulinarny (pośredni ogólnoużytkowy do mączystego), C (mączysty), CD (pośredni mączysty do bardzo mączystego) C CD Odmiany z katalogu wspólnotowego. W tabeli 6 wymieniono odmiany z katalogów wspólnotowych o udziale w powierzchni reprodukcji nasiennej od 0,2 do 2,6%, z podziałem na dystrybutorów (dostawców) materiałów rozmnożeniowych. W ogólnej liczbie tych odmian najwięcej jest jadalnych 16, następnie przydatnych do przetwórstwa na frytki i chipsy 8 i tylko jedna odmiana skrobiowa. Wśród jadalnych kreacji najwięcej ma krótki okres wegetacji (7 bardzo wczesnych, 4 wczesne), pozostałe 5 to odmiany średnio wczesne. W tym przedziale przydatności użytkowej dominują odmiany w typie kulinarnym B, ogólnoużytkowym (7 odmian) i pośrednim AB, sałatkowym do ogólnoużytkowego (6 odmian), pozostałe 3 są w typie pośrednim, od ogólnoużytkowego do lekko mączystego. Tabela 6 Odmiany z CCA o największym udziale w produkcji nasiennej w Polsce w 2013 r. Przydatność użytkowa Typ kulinarny Właściciel Solana Polska Sp. z o.o. Verdi 122,0 2,6 przetwórstwo chipsy, śr. wczesna Primadonna 24,2 0,5 jadalna, wczesna B Lilly 21,9 0,45 jadalna, śr. wczesna Natascha 21,1 0,4 jadalna, wczesna B Red Lady 13,4 0,3 jadalna, śr. wczesna B Arcona 10,0 0,2 jadalna, bardzo wczesna B Właściciel Agrico Polska Sp. z o.o. Markies 92,8 1,9 przetwórstwo frytki, późna Agata 27,8 0,6 jadalna, bardzo wczesna AB Riviera 27,3 0,6 jadalna, bardzo wczesna AB Madeleine 19,7 0,4 jadalna, wczesna do śr. wczesnej AB Arsenal 11,9 0,25 przetwórstwo frytki, późna Właściciel Europlant Handel Ziemniakami Sp. z o.o. Omega 56,7 1,2 przetwórstwo chipsy, śr. wczesna Nandina 18,1 0,4 jadalna, bardzo wczesna B Eurostarch 14,0 0,3 skrobiowa, śr. późna do późnej -

6 Ziemniak Polski 2015 nr 1 9 Przydatność użytkowa Typ kulinarny Colette 12,5 0,25 jadalna, bardzo wczesna AB Red Fantasy 10,5 0,2 jadalna, śr. wczesna B Właściciel Norika Polska Sp. z o.o. Albatros 54,0 1,1 przetwórstwo chipsy, śr. wczesna C Gala 46,0 1,0 jadalna, wczesna B Kiebitz 14,7 0,7 przetwórstwo chipsy, wczesna do śr. wczesnej Pirol 12,5 0,25 przetwórstwo chipsy, śr. wczesna Właściciel HZPC Polska Sp. z o.o. Taurus 34,2 0,7 przetwórstwo chipsy, śr. wczesna Volumia 15,9 0,3 jadalna, bardzo wczesna AB Bellini 12,4 0,25 jadalna, śr. wczesna do śr. późnej Właściciel Nasiennictwo Bałtyckie Sp. z o.o. Melody 41,6 0,9 jadalna, średnio wczesna Właściciel KWS Polska Sp. z o.o. Inova 11,1 0,2 jadalna, bardzo wczesna do wczesnej AB * typ kulinarny: AB (pośredni sałatkowy do ogólnoużytkowego); B (ogólnoużytkowy) Podsumowanie 1. W Polsce 66% ogólnej powierzchni nasiennej zajmuje 25 czołowych odmian o udziale w reprodukcji powyżej 1%. Odmiany jadalne zajmują 50% tego areału. 2. Wzrastająca liczba zagranicznych odmian ziemniaka, często nie zbadanych w naszych warunkach przyrodniczo-klimatycznych i niedostosowanych do lokalnych preferencji rynku, powoduje rozdrobnienie produkcji i obrotów na rynku nasiennym. W grupie tej przeważają odmiany jadalne przeznaczone do bezpośredniej konsumpcji, o cechach podobnych do cech odmian polskich. Literatura 1. Chotkowski J., Wróbel S., Rembeza J., Lenartowicz T Polski katalog odmian ziemniaka. Wyd. Wieś Jutra Warszawa; 2. Lenartowicz T Ziemniak. [W:] Lista opisowa odmian. Rośliny rolnicze. COBORU Słupia Wielka: ; 3. Lubecka-Ziębińska J., Janiak W Ziemniak. [W:] Lista opisowa odmian. Rośliny rolnicze. Cz. 2. COBORU Słupia Wielka: 51-84; 4. Stypa I., Chotkowski J Kryteria doboru odmian ziemniaka do produkcji i użytkowania. [W:] Produkcja i rynek ziemniaka. Red. nauk. J. Chotkowski. Wyd. Wieś Jutra Warszawa: ; 5. Żalejko K Bank informacji o sprzedaży sadzeniaków jesień 2013/wiosna Ziemn. Pol. 1: 46-52