Treningu w zaburzeniach metabolicznych Efekty kształcenia W zakresie wiedzy W01 zna biologiczne podłoże racjonalnych zasad zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych człowieka w prewencji, wspomaganiu leczenia zaburzeń metabolicznych oraz aktywizacji osób z zaburzeniami metabolicznymi i/lub z niepełnosprawnością psychoruchową (zasady racjonalnego żywienia, aktywności fizycznej, rytmu pracy i wypoczynku oraz oddziaływania czynników środowiskowych) W02 zna i rozumie znaczenie zachowań żywieniowych oraz aktywności fizycznej w profilaktyce i wspomaganiu terapii osób z zaburzeniami metabolicznym i/lub z niepełnosprawnością psychoruchową zna i rozumie znaczenie oceny stanu psychofizycznego i możliwości funkcjonalnych ustroju w programowani, monitorowaniu oraz kontroli przebiegu procesów wypoczynkowych u osób z zaburzeniami metabolicznymi i/lub z niepełnosprawnością psychoruchową W03 zna rekomendowane parametry programowania aktywności fizycznej osób z zaburzeniami metabolicznymi (z cukrzycą typu pierwszego i drugiego, z zespołem metabolicznym, z osteoporozą, z chorobami reumatycznymi, w zaburzeniach lipidowych i endokrynnych) i/lub niepełnosprawnością psychoruchową, zna sposoby oceny i monitorowania efektów treningu z zastosowaniem zmiennych fizjologicznych, w tym progu przemian anaerobowych, zna oddziaływania wybranych czynników biologicznych na reakcje wysiłkowe u ludzi w różnym wieku i z niepełnosprawnością W zakresie umiejętności U01 potrafi zaprogramować trening prozdrowotny z zastosowaniem wysiłków o jednolitej intensywności u osób z cukrzycą typu pierwszego i drugiego, z zespołem metabolicznym, z osteoporozą U02 potrafi motywować do podejmowania racjonalnej aktywności fizycznej osoby z zaburzeniami metabolicznymi o różnym podłożu i/lub niepełnosprawnością psychoruchową U03 potrafi opracować programy żywieniowe z uwzględnieniem zachowań żywieniowych, podaży energii i podstawowych składników odżywczych i wody u osób z zaburzeniami metabolicznymi o różnym podłożu i/lub z niepełnosprawnością psychoruchową (cukrzyca typu pierwszego i drugiego, zespół metaboliczny, osteoporoza, wybrane zaburzenia hormonalne i związane ze starzeniem oraz stresem) K02 ma świadomość potrzeby prowadzenia działań terapeutycznych i edukacyjnych dla osób z zaburzeniami metabolicznymi o różnym podłożu
Trening w zaburzeniach metabolicznych Program ćwiczeń Ćwiczenia 1. Zajęcia wprowadzające Organizacja zajęć: cele i zakres obowiązujących treści programowych, kryteria i formy zaliczenia, zasady zaliczania przedmiotu. Czynniki determinujące zdolność wysiłkową. Prozdrowotne znaczenie aktywności fizycznej podstawowe pojęcia. Zaburzenia metaboliczne przykłady i przyczyny. Charakterystyka podstawowych parametrów aktywności fizycznej. Ćwiczenia 2. Cele i fizjologiczne podłoże treningu osób z zaburzeniami metabolicznymi w przebiegu chorób przewlekłych Klasyfikacja i czynniki rozwoju zaburzeń metabolicznych. Określenie i uzasadnienie ogólnych celów i podstawowych zasad treningu prozdrowotnego osób z zaburzeniami metabolicznymi i/lub niepełnosprawnością psychoruchową. 1. Analiza czynników ryzyka rozwoju chorób metabolicznych na przykładzie zespołu metabolicznego. Identyfikacja składowych zespołu metabolicznego według zaleceń WHO. 2. Planowanie działań prewencyjnych w rozwoju zespołu metabolicznego u osób w różnym wieku. 3. Ocena nieprawidłowości masy ciała (nadwagi i otyłości lub niedożywienia, pojęcie kacheksji) na podstawie wskaźnika BMI u osób z zaburzeniami metabolicznymi. 4. Ocena udziału podstawowych czynności bytowych i prac domowych w całodobowym wydatku energetycznym. 5. Przykłady różnych programów ruchowych w realizacji podstawowych czynności bytowych. Ćwiczenia 3. Charakterystyka morfologiczna i czynnościowa osób z zaburzeniami metabolicznymi. Przykłady genetycznych i paragenetycznych oraz środowiskowych uwarunkowań zaburzeń metabolicznych. Właściwości somatyczne, sprawność funkcji zaopatrzenia tlenowego oraz czynność układów utrzymujących homeostazę u osób z zaburzeniami metabolicznymi. Wpływ zaburzeń metabolicznych na sprawność psychoruchową. Rola aktywności fizycznej w aktywizacji osób z zaburzeniami metabolicznymi i/lub z niepełnosprawnością psychoruchową.
Część praktyczna 1. Ocena sprawności psychofizycznej osób z zaburzeniami metabolicznymi. 2. Ocena stanu czynnościowego przy pomocy testu Bartel oraz skali funkcjonowania codziennego (ADL). 3. Ocena podstawowych składników chemicznych (TBW, składniki mineralne, BF, FFM) i tkankowych ciała w odniesieniu do wartości referencyjnych. Analiza segmentalna składu ciała (WHR, TASM, FFM/BF). Określanie występowania czynników ryzyka zespołu metabolicznego. 4. Obserwacja właściwości skóry i jej przydatków, nasilenia drżenia mięśniowego, ostrości widzenia i słyszenia, rytmu oddechowego. 5. Badanie wstępne (temperatura wewnętrzna ciała, ciśnienie tętnicze krwi, częstość skurczów serca). Proste metody oceny wydolności fizycznej: idź i mów, wyznaczanie upośledzenia wydolności tlenowej (FAI); próba Jamesa (stopień utraty wydolności fizycznej). 6. Wykorzystanie wybranych parametrów hematologicznych oraz równowagi kwasowozasadowej w ocenie stanu funkcjonalnego ustroju. Ćwiczenie 4. Ocena wstępna zdolności wysiłkowej, monitorowanie treningu zdrowotnego osób z zaburzeniami metabolicznymi. Niedostatek aktywności fizycznej jako podstawowy problem osób z zaburzeniami metabolicznymi (objawy, skutki, przeciwdziałanie). Sposoby oceny wydolności fizycznej i tolerancji wysiłkowej osób z zaburzeniami metabolicznymi oraz zjawiska towarzyszące wysiłkom fizycznym u osób z zaburzeniami metabolicznymi. Rekomendacje WHO dotyczące poziomu aktywności fizycznej dorosłych osób w różnym wieku. Profilaktyczna rola aktywności fizycznej w powstawaniu i postępie zaburzeń metabolicznych oraz w ograniczaniu niepełnosprawności psychoruchowej. Sport u osób z zaburzeniami metabolicznymi i/lub niepełnosprawnością ruchową. 1. Ocena sprawności psychoruchowej, kondycyjnych i koordynacyjnych cech motorycznych, ocena stabilności posturalnej oraz sprawności fizycznej. 2. Określanie wskaźnika duszności, zmian poboru tlenu podczas wysiłku o stałej lub narastającej intensywności w ocenie wydolności osób z zaburzeniami metabolicznymi. 3. Wyznaczanie progu przemian anaerobowych na podstawie wskaźników oddechowych, krążeniowych i subiektywnego odczucia ciężkości wysiłku). 4. Ocen funkcjonalna i ryzyko umieralności na podstawie powysiłkowego obniżenia częstości skurczów serca (HRR). Ćwiczenia 5 Zachowania żywieniowe i ich znaczenie w przebiegu chorób metabolicznych
Pojęcie i znaczenie zachowań żywieniowych w przeciwdziałaniu rozwojowi zaburzeń metabolicznych oraz w ograniczaniu ich skutków i leczeniu. Ogólne zalecenia dotyczące czynników żywieniowych w profilaktyce i korygowaniu zaburzeń metabolicznych (zasada 4 U). Zaburzenia czynności układu pokarmowego i wydalniczego a wysiłki fizyczne. Kształtowanie zachowań żywieniowych jako podstawa profilaktyki i leczenia zaburzeń psychosomatycznych. 1. Porównanie wybranych metod oceny sposobu żywienia. 2. Ocena stanu odżywienia na podstawie wskaźników antropometrycznych i biochemicznych krwi. 3. Ocena wrażliwości insulinowej: test tolerancji glukozy, preheparynowe stężenie lipazy lipoproteinowej we krwi. 4. Test tolerancji tłuszczów. 5. Ocena objętości, właściwości i składu moczu, próg nerkowy dla wybranych wskaźników odżywczych. 6. Rutynowe i nowe wskaźniki profilu lipidowego krwi w ocenie wrażliwości insulinowej oraz ryzyka zespołu metabolicznego Ćwiczenia 6 Kolokwium Ćwiczenia 7 Ontogenetyczne i hormonalne aspekty zaburzeń metabolicznych Charakterystyka reakcji wysiłkowych, wskazań i przeciwskazań do wysiłków fizycznych, zasad programowania treningu, znaczenia aktywności fizycznej oraz postępowania dietetycznego u osób z wybranymi zaburzeniami hormonalnymi (nadczynność i niedoczynność tarczycy, kory nadnerczy), w długotrwałym stresie oraz w okresie menopauzy i andropauzy, w okresie starzenia się, z niepełnosprawnością psychoruchową.. 1. Testy oceniające czynność układu przywspółczulnego i współczulnego. 2. Analiza cech serca hiperkinetycznego: tachykardia, wzrost amplitudy tętna, zapotrzebowani serca na tlen, zaburzenia naczynioruchowe. 3. Programowanie ćwiczeń fizycznych w przeciwdziałaniu wysiłkowemu nietrzymaniu moczu oraz z zaparciom. 4. Ustalanie programów żywieniowych u osób dorosłych i starszych z wybranymi zaburzeniami hormonalnymi. 5. Dobór różnych form tanecznych w profilaktyce i terapii osób z zaburzeniami metabolicznymi na podstawie wielkości wydatku energetycznego. 6. Programowanie artystycznych form aktywności fizycznej u osób z zaburzeniami metabolicznymi i/lub z niepełnosprawnością psychoruchową. Ćwiczenia 8
Programowanie aktywności fizycznej u osób z cukrzyca typu I i II Epidemiologia i etiologia cukrzycy. Cele i zalecenia dotyczące treningu fizycznego osób z cukrzycą. Zasady żywienia w cukrzycy i chorobach współistniejących (przewlekła, choroba nerek, kamica nerkowa, dna moczanowa). Aktywność fizyczna, postepowanie dietetyczne i inne czynniki w prewencji cukrzycy typu 2. Specyfika treningu u osób z cukrzycą i współistniejącą niepełnosprawnością psychoruchową. 1. Analiza wybranych wskaźników cukrzycy typu 1 i 2. 2. Test tolerancji glukozy. 3. Ocena wydolności u osób z cukrzycą. 4. Programowanie aktywności fizycznej u osób z cukrzycą typu 1 i 2. 5. Ustalanie programu żywieniowego dla osób z cukrzycą 6. Suplementacja w zapobieganiu retinopatii.. Ćwiczenia 9 Zasady stosowania aktywności fizycznej u osób z osteoporozą Epidemiologia i etiologia osteoporozy. Cele i zalecenia dotyczące treningu fizycznego osób z osteoporozą. Zasady żywienia w osteoporozie i inne metody profilaktyki i wspomagania leczenia osteoporozy. Aktywność fizyczna, postepowanie dietetyczne i inne czynniki w prewencji osteoporozy. Specyfika treningu z osteoporozą i współistniejącą niepełnosprawnością. 1. Analiza wybranych wskaźników osteoporozy. 2. Próby czynnościowe służące ocenie stabilności posturalnej 3. Określenie reakcji ustroju na zmianę pozycji ciała. 4. Programowanie aktywności fizycznej u osób z osteoporozą. 5. Ustalanie programu żywieniowego dla osób z osteoporozą. Ćwiczenia 10. Aktywność fizyczna i zasady żywieniowe w wybranych chorobach reumatycznych. Epidemiologia i etiologia wybranych chorób reumatycznych. Cele i zalecenia dotyczące treningu fizycznego osób z zaburzeniami reumatycznymi. Zasady żywienia w chorobach reumatycznych. Aktywność fizyczna, postepowanie dietetyczne i inne czynniki w prewencji chorób reumatycznych. 1. Analiza wybranych wskaźników chorób reumatycznych. 2. Testy służące ocenie gibkości ogólnej. 3. Programowanie aktywności fizycznej u osób z chorobami reumatycznymi.
4. Ustalanie programów żywieniowych dla osób z zaburzeniami reumatycznymi. Ćwiczenia 11 Rekomendacje dotyczące aktywności fizycznej u osób z zespołem metabolicznym Epidemiologia i etiologia zespołu metabolicznego. Cele i zalecenia dotyczące treningu u osób z zespołem metabolicznym. Zasady żywienia w zespole metabolicznym. Zasady żywienia w zespole metabolicznym. Aktywność fizyczna, postępowanie dietetyczne oraz inne metody w przeciwdziałaniu rozwoju zespołu metabolicznego i miażdżycy naczyń. Specyfika treningu u osób z zaburzeniami metabolicznymi i współistniejącą niepełnosprawnością psychoruchową. Ćwiczenia 12 Kolokwium Ćwiczenia 13 Zaliczenie 1. Analiza wybranych wskaźników zespołu metabolicznego. 2. Programowanie aktywności fizycznej u osób z zespołęm metabolicznym 3. Ustalanie programów żywieniowych dla osób z zespołem metabolicznym. Piśmiennictwo dla studentów: 1. Birch K., Mac Laren D., George K. Fizjologia sportu Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009 2. Ronikier A. Fizjologia wysiłku, w sporcie, fizjoterapii i rekreacji, Biblioteka Trenera, Warszawa, 2008 3. Zatoń M., Jastrzębska A. Testy fizjologiczne w ocenie wydolności fizycznej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2010 4. Brukner P., Khan K. Kliniczna Medycyna Sportowa, DB Publishing Dobrogniewa Bąkowska, 2011 Warszawa 5. Górski J. Fizjologia wysiłku i treningu fizycznego. Wydawnictwo Lekarskie, PZWL, Warszawa, 2011 Zaliczenie
Program wykładów Treści wykładów 1. Biologiczne podstawy procesów metabolicznych. Zasoby energetyczne ustroju. Krótkookresowa i długookresowa regulacja tempa metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów. 2. Wybrane aspekty metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczy podczas wysiłków u człowieka zdrowego i z zaburzeniami metabolicznymi. Neurohormonalna regulacja metabolizmu. 3. Potrzeby życiowe człowieka i ich zaspakajanie u osób z zaburzeniami metabolicznymi. 4. Podstawy programowania aktywności fizycznej. Znaczenie aktywności fizycznej w zaburzeniach metabolicznych. 5. Zachowania żywieniowe i ich rola w profilaktyce zaburzeń metabolicznych. 6. Wiek i płeć a zburzenia metaboliczne. 7. Stres a zaburzenia metaboliczne. 8. Oddziałaywanie czynników środowiska zewnętrznego a zaburzenia metaboliczne. 9. Trening i żywienie w zaburzeniach hormonalnych. 10. Trening i żywienie w osteoporozie. 11. Trening i żywienie w chorobach reumatycznych. 12. Trening i żywienie w zespole metabolicznym. 13. Trening i żywienie w przeciwdziałaniu chorobom kardiometabolicznym. Najważniejsze pozycje piśmiennictwa na podstawie, którego opracowano program: 1. Ehrman J.K. i wsp. Clinical exercise physiology. Human Kinetics, 2004 2. Hasik J., Gawęcki J. Żywienie człowieka zdrowego I chorego. Wydanictwo Naukowe PWN, 2003 3. Michajlik A., Bartnikowska E. Lipidy i lipoproteiny osocza. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 1999 4. Ronikier A. Diagnostyka funkcjonalna w fizjoterapii. Wydanictwo Naukowe, PZWL, Warszawa, 2012 5. Traczyk T. Słownik fizjologii człowieka. PZWL, 2000 6. Schmidt R.A., Wrisberg C.A. Czynności ruchowe człowieka. Biblioteka Trenera, 2008 7. Interna. Szczeklik. Choroby wewnętrzne. PZWL, 2016 8. Kokot S. Choroby wewnętrzne. PZWL, 1986 9. Klukowski K. Medycyna aktywności fizycznej z elementami psychologii i pedagogiki. t. 1 Warszawa, 2010 10. Woynarowska B. i wsp. Biomedyczne podstawy kształcenia i wychowania. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012 11. Wolański N. Rozwój biologiczny człowieka. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012 12. Marchewka A., Dąbrowski Z., Zolądź J. Fizjologia starzenia się. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013
13. Woynarowska B. Edukacja zdrowotna. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017 14. Jegier A., Nazar K., Dziak A. Medycyna sportowa. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2013 15. Duda A.-Sobczak A. i wsp. Cukrzyca typu 2. Wydawnictwo Naukowe, PZWL, 2016