Agresja i przemoc w szkole - formy występowania, częstotliwość, interwencja Jakub Kołodziejczyk Szkolenie realizowane w ramach projektu współfinansowanego przez UE z EFS: Kompleksowy system doskonalenia nauczycieli drogą do sukcesu szkół powiatu wołowskiego Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty. Działalnie 3.5. Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół
Treści wykładu Kwestie definicyjne agresja, przemoc, formy zachowań agresywnych Wiedza o agresji i przemocy w polskich szkołach Strategie systemowego działania i interwencji
Podstawy teoretyczne. Agresja vs. przemoc Agresja celowe zachowanie, skierowane przeciwko komuś lub czemuś, przynosi szeroko rozumianą szkodę.
Podstawy teoretyczne. Typologia zachowań agresywnych Agresja werbalna obrażanie wyzwiska ośmieszanie brutalne dokuczanie i szyderstwa rozsiewanie złośliwych plotek Wysyłanie obraźliwych esemesów lub e-maili Agresja fizyczna bicie, kopanie opluwanie, posługiwanie się niebezpiecznymi narzędziami Agresja pozawerbalna zastraszające gesty, grożenie uporczywe wpatrywanie się w ofiarę ostentacyjne odwracania się plecami do kogoś, komu chce się pokazać, że jest niemile widziany
Proaktywna agresja w szkołach Celowe zachowania agresywne Niesprowokowana chęć skrzywdzenia lub przymuszenia Pozytywne oczekiwania wobec efektów agresji Typ luzaka i maczo Często postrzegany przez rówieśników jako lider z poczuciem humoru Większe ryzyko popadnięcia w przestępczość niż w przypadku zachowań nieagresywnych lub agresji reaktywnej Najskuteczniejszą metodą oddziaływania jest efektywny nadzór Zob. Walters, 2005
Reaktywna agresja w szkołach Nieplanowana, impulsywna agresja Cechy charakterystyczne: Wybuchowość Nieumiejętność kontrolowania emocji Zewnętrzny punkt kontroli Odrzucenie przez rówieśników Zaburzone przetwarzanie informacji Najwięcej problemów dyscyplinarnych w szkole
Funkcje agresji Redukcja napięcia emocjonalnego Poznawcza Forma utrzymania zasad życia społecznego W służbie potrzeb Biologicznych Społecznych
Prawidłowości związane z agresją dzieci i młodzieży Zmniejsza się wraz z wiekiem Częściej ofiarami zachowań agresywnych są chłopcy niż dziewczynki Częściej występują werbalne zachowania agresywne niż fizyczne
Rozwój agresywnego zachowanie w dzieciństwie 45 40 35 30 25 % 20 15 10 5 0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Wiek (w latach) Dziewczynki Chłopcy Częstotliwość agresji fizycznej stopniowo spada w wieku od 2 do 12 lat (Tremblay & LeMarquand, 2001)
Nasilenie zachowań agresywnych w przekroju typów placówek (szkoły podstawowe n =22678, gimnazja n =22741, szkoły ponadgimnazjalne n =13025). Źródło: opracowanie własne. Inni uczniowie obrażali Cię, używali wobec Ciebie nieprzyjemnych przezwisk. 21,6% 46,9% 43,6% Inni uczniowie zachowywali się wobec Ciebie w sposób, który odbierałaś/eś jako nieprzyjemny. 21,9% 34,8% 35,5% Inni uczniowie celowo wykluczali Cię z grupy/ nie zadawali się z Tobą. 11,0% 25,7% 20,2% Ukradziono Ci jakiś przedmiot lub pieniądze. 9,4% 17,6% 16,3% Inni uczniowie obrażali Cię za pomocą Internetu lub telefonów komórkowych. Inni uczniowie zmuszali Cię do kupowania czegoś za Twoje własne pieniądze lub oddawania im Twoich rzeczy. Zostałaś/eś pobita/y. Uczestniczyłeś/aś w bójce z innymi uczniami, w której używano niebezpiecznego narzędzia. 12,4% 15,9% 8,0% 8,3% 6,9% 3,2% 12,0% 7,0% 2,6% 5,6% 6,7% 3,4% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% szkoła podstawowa gimnazjum szkoła ponadgimnazjalna
Regionalne zróżnicowanie doświadczania agresji przez uczniów
Podstawy teoretyczne. Agresja vs. przemoc Agresja Celowe zachowanie skierowane przeciwko komuś lub czemuś, przynosi szeroko rozumianą szkodę Przemoc Niechciane, zamierzone, agresywne zachowanie, które wiąże się z rzeczywistą lub domniemaną nierównowagą sił, które powtarzane jest cyklicznie (D. Olweus 1993)
Przemoc Współcześnie przemoc określa się jako szczególną postać zachowania agresywnego (Cornell 2006), którą cechuje: intencja skrzywdzenia, powtarzalność, nierównowaga sił, jest niesprowokowana.
Inni uczniowie obrażali Cię, używali wobec Ciebie nieprzyjemnych przezwisk woj. dolnośląskie Szkoła podstawowa 52,8 21,7 9,9 15,6 Gimnazjum 56,0 17,4 10,3 16,3 Szkoła pondgimnazjalna 75,3 10,1 7,0 7,6 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu raz 2-3 razy 4 razy lub więcej
Inni uczniowie obrażali Cię za pomocą Internetu lub telefonów komórkowych woj. dolnośląskie Szkoła podstawowa 87,8 8,8 1,71,6 Gimnazjum 82,5 8,7 4,7 4,1 Szkoła pondgimnazjalna 89,2 5,7 3,0 2,1 70% 75% 80% 85% 90% 95% 100% ani razu raz 2-3 razy 4 razy lub więcej
Zostałeś pobity woj. dolnośląskie Szkoła podstawowa 87,8 7,0 3,0 2,3 Gimnazjum 93,8 3,6 1,3 1,3 Szkoła pondgimnazjalna 97,8 1,1 0,7 0,4 80% 85% 90% 95% 100% ani razu raz 2-3 razy 4 razy lub więcej
Skutki agresji i przemocy Występowanie agresji i przemocy w szkole wiąże się z: mniejszym poczuciem bezpieczeństwa dzieci i młodzieży, konsekwencjami dla rozwoju psychicznego zarówno ofiar, jak i sprawców (Kaltiala-Heino i in. 2000), problemami w relacjach społecznych (Graham, Bellmore, Juvonen 2003), negatywnym wpływem na wyniki edukacyjne (Glew i in. 2005).
Macierz korelacji współczynnika tau Kendalla dla różnych form agresji **korelacja istotna na poziomie p<0,001 (na podstawie danych z roku szkolnego 2012/2013) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1. Inni uczniowie obrażali Cię, używali wobec Ciebie nieprzyjemnych przezwisk 1,000,515 **,410 **,327 **,227 **,245 **,347 **,329 **,185 ** 2. Inni uczniowie robili Ci kawały, dowcipy, które odbierałeś jako nieprzyjemne 1,000,379 **,293 **,216 **,209 **,339 **,307 **,202 ** 3. Inni uczniowie celowo wykluczali Cię z grupy nie zadawali się z Tobą 1,000,307 **,205 **,226 **,260 **,260 **,172 ** 4. Inni uczniowie obrażali Cię za pomocą Internetu lub telefonów komórkowych 1,000,227 **,229 **,275 **,218 **,171 ** 5. Ukradziono Ci jakiś przedmiot lub pieniądze 1,000,212 **,353 **,223 **,215 ** 6. Inni uczniowie zmuszali Cię do kupowania czegoś za Twoje własne pieniądze lub 1,000,270 **,244 **,257 ** oddawania im Twoich rzeczy 7. Umyślnie zniszczono rzecz należącą do Ciebie 1,000,277 **,215 ** 8. Zostałeś pobity 1,000,313 ** 9. Uczestniczyłeś(aś) w bójce z innymi uczniami, gdzie używano niebezpiecznego narzędzia 1,000
Rekomendacje Przeciwdziałanie werbalnym zachowaniom agresywnym (przezywaniu, ośmieszaniu itd.). Dostosowanie działań profilaktycznych do wieku i płci uczniów. Zróżnicowanie i dostosowanie działań do dwóch typów sytuacji: agresji i przemocy rówieśniczej. Stworzenie systemu pomocy uczniom, którzy są ofiarami przemocy rówieśniczej.
Socjo-ekologiczne podejście do agresji i przemocy Kultura Kultura Społeczność lokalna Szkoła Rówieśnicy Rodzina Uczeń
Ukierunkowanie szkolnych strategii przeciwdziałania agresji i przemocy - Strategie interwencji wyróżnione ze względu na metodę oddziaływań Podejście moralistyczne Podejście humanistyczne/rozwojowe Podejście legalistyczne 21
Ukierunkowanie szkolnych strategii przeciwdziałania agresji i przemocy - Strategie nakierowane na odbiorcę (ofiara, agresor, świadkowie) - Strategie wyróżnione ze względu na poziom oddziaływań (szkoła, klasa, jednostka) - Strategie interwencji wyróżnione ze względu na metodę oddziaływań 22
Profilaktyka ukierunkowana na wspieranie dobrych wzorców zachowania Poziom III: profilaktyka wskazująca. pojedynczy uczniowie szkolne interwencje oparte na funkcjonalnej ocenie zachowania kliniczna terapia zewnętrzna Poziom I: profilaktyka uniwersalna wszyscy uczniowie, wszędzie szkolny kodeks klasowe reguły i konsekwencje nauka o emocjach i zachowaniach społecznych 23 Poziom II: profilaktyka selektywna. niektórzy uczniowie (zagrożeni) klasowe interwencje behawioralne treningi w małych grupach
Rozwiązania systemowe w profilaktyce agresji i przemocy Wspieranie uczenia się wszystkich uczniów Zarządzanie klasą (kultura, klimat klasy) Szkolny system dyscyplinarny (kodeks zachowania + konsekwencje) Szkolny system motywacyjny
Reakcje na trudności dzieci Trudności uczniów Co robimy? Nie umieją czytać Zajęcia kompensacyjne/ uczymy czytać Mają trudności z matematyką Dodatkowe zajęcia z matematyki Nie umieją się zachować/popełniają błędy w zachowaniu Karzemy
Reaktywna agresja w szkołach Nieplanowana, impulsywna agresja Cechy charakterystyczne: Wybuchowość Nieumiejętność kontrolowania uczuć Zewnętrzny punkt kontroli Odrzucenie przez rówieśników Zaburzone przetwarzanie informacji Najwięcej problemów dyscyplinarnych w szkole
Zajęcia edukacyjne Radzenie sobie ze złością Rozwijanie umiejętności społecznych Rozwiązywanie konfliktów Rozwijanie empatii Reagowanie w sytuacjach przemocy Podnoszenie rozwoju moralnego uczniów 27
Podobieństwa i różnice w działaniach edukacyjnych kierowanych do młodszych i starszych uczniów Treść jest dosyć podobna, ale podejście terapeutyczne do nastolatków jest oczywiście zupełnie inne Potrzeba większej współpracy Mniej uwagi poświęca się kwestiom zarządzania zachowaniem Możliwość bardziej zaawansowanych strategii restrukturyzacji poznawczej Gra zazwyczaj toczy się o wyższą stawkę Mniejszy wpływ rodziców Czynniki zewnętrzne: uzależnienia, przestępczość, problemy społeczne są inne i mają silniejsze oddziaływanie
Prewencja agresji reaktywnej w szkołach Szkoła podstawowa Nauczenie zasad Trening zarządzania zachowaniem w klasie Uczenie umiejętności społeczno-emocjonalnych Zapewnienie solidnego, stałego wsparcia dydaktycznego Szkoły ponadpodstawowe Sprawdzanie obecności Trening umiejętności wychowawczych dla rodziców Trening umiejętności behawioralnych (w małych grupach) powiązanych z deficytami społecznopoznawczymi
Interwencja Reagowanie na każdy przejaw zachowania agresywnego lub przemocy Prowadzenie indywidualnych rozmów z ofiarą i agresorem Rozmowy ze świadkami zdarzenia Wsparcie dla ofiary Odwoływanie się do konsekwencji 30
Przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej Przemoc rówieśnicza sama się nie kończy 10-15% to przeciętna skuteczność interwencji nauczycieli w sytuacji przemocy rówieśniczej Metoda wspólnej sprawy Metoda bez obwiniania
Dziękuje za uwagę