Ministerstwo Edukacji Narodowej 313[09]/MEN/2009. PROGRAM NAUCZANIA TECHNIK REALIZACJI DŹWIĘKU 313[09] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej Warszawa 2009
Autorzy: dr Mateusz Bień mgr inŝ. Rafał Drewniany mgr Damian Galon dr hab. Marian Szukalski Recenzenci: prof. Krzysztof Szlifirski mgr inŝ. Krzysztof Sztekmiler Opracowanie redakcyjne: dr Grzegorz Rycharski Opracowanie techniczne: Rafał Szkoda 1
Spis treści I. Plan nauczania 3 II. Program nauczania przedmiotów zawodowych 4 1. Podstawy akustyki i elektroakustyki 4 2. Percepcja i ocena dźwięku 12 3. Kształcenie słuchu 17 4. Historia muzyki 23 5. Instrumentoznawstwo 27 6. Gra na fortepianie 32 7. Język obcy zawodowy 36 8. Pracownia realizacji dźwięku 40 9. Działalność studia dźwiękowego 46 10. Praktyka zawodowa 54 2
I. PLAN NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik realizacji dźwięku 313[09] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieŝy Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Semestry I-IV Klasy I-II Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Podstawy akustyki i elektroakustyki 4 3 55 2. Percepcja i ocena dźwięku 4 3 55 3. Kształcenie słuchu 6 4 82 4. Historia muzyki 4 3 55 5. Instrumentoznawstwo 2 2 27 6. Gra na fortepianie 4 3 55 7. Język obcy zawodowy 2 2 27 8. Pracownia realizacji dźwięku 18 12 244 9. Specjalizacja * 2 2 27 10. Działalność studia dźwiękowego 4 3 55 Razem 50 37 682 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie * Program nauczania wybranej specjalizacji w zawodzie opracowany przez nauczyciela powinien uzyskać pozytywną opinię szkolnego zespołu przedmiotowego właściwego dla danego zawodu 3
II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH PODSTAWY AKUSTYKI I ELEKTROAKUSTYKI Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: dokonać charakterystyki dźwięku na podstawie parametrów fizycznych, posłuŝyć się terminologią z zakresu akustyki i elektroakustyki, posłuŝyć się obowiązującym nazewnictwem procesów i urządzeń elektroakustycznych, dokonać opisu fali dźwiękowej, wyjaśnić zasady powstawania i rozchodzenia się fal dźwiękowych, określić wpływ środowiska na propagację fal dźwiękowych, określić akustyczne właściwości materiałów, zinterpretować prawa rządzące przepływem prądu elektrycznego, zinterpretować podstawowe prawa z zakresu elektrotechniki, określić parametry systemu fonicznego, wyjaśnić zasady działania cyfrowych i analogowych urządzeń elektroakustycznych, dokonać charakterystyki elementów toru fonicznego, wyjaśnić zasady działania poszczególnych elementów toru fonicznego, scharakteryzować techniki mikrofonowe, scharakteryzować techniki zapisu dźwięku, odczytać specyfikację techniczną urządzeń elektroakustycznych, skorzystać z materiałów reklamowych, katalogów oraz instrukcji obsługi urządzeń toru fonicznego, zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŝarowej. Materiał nauczania 1. Fizyka dźwięku Fizyczne parametry dźwięku. Fala dźwiękowa i jej opis. Propagacja i interferencja fal. Fala stojąca. Generowanie tonów. Analiza parametrów fali dźwiękowej. 4
Określanie wpływu ośrodka na propagację fal. Określanie fizycznych parametrów dźwięku. 2. Podstawy elektroakustyki Napięcie. NatęŜenie. Rezystancja. Reaktancja. Impedancja. Moc. Prawo Ohma. I i II prawo Kirchhoffa. Rodzaje i zasada działania urządzeń pomiarowych stosowanych w akustyce i elektroakustyce oraz ich punkty odniesienia. Analiza szeregowych i równoległych połączeń odbiorników prądu elektrycznego. Zastosowanie prawa Ohma i praw Kirchhoffa do obliczeń elektrotechnicznych. Odczytywanie oraz interpretacja wskazań urządzeń pomiarowych. Obliczanie podstawowych wartości elektrycznych i akustycznych. 3. Pogłos i chłonność akustyczna Zjawisko odbicia i pochłaniania dźwięku. Stała pomieszczenia. Czasy pogłosu. Akustyczne właściwości materiałów. Obliczanie stałej pomieszczenia i czasów pogłosu. 4. Konwersja analogowo-cyfrowa Cyfryzacja sygnału akustycznego. Częstotliwość próbkowania. Rozdzielczość bitowa. Zasady działania konwertera analogowocyfrowego. Prawo Shannona. Technika nadpróbkowania. Konwerter jednobitowy. Dobieranie parametrów konwertera analogowo-cyfrowego. 5. Kable, gniazda i wtyki Kable, gniazda i wtyki stosowane do przesyłania sygnałów fonicznych. Kontrola jakości połączeń. Obowiązujące standardy połączeń. Specyfikacja techniczna połączeń. Identyfikowanie rodzajów kabli, gniazd i wtyków. 5
6. Rejestratory, odtwarzacze i nośniki dźwięku Podstawy analogowego i cyfrowego zapisu dźwięku. Urządzenia do rejestracji i odtwarzania dźwięku. Specyfikacja techniczna rejestratorów i odtwarzaczy. Formaty plików dźwiękowych. Specyfikacja techniczna nośników dźwięku. Identyfikowanie typów rejestratorów, odtwarzaczy i nośników dźwięku. Charakteryzowanie nośników dźwięku. 7. Konsolety mikserskie Budowa i zasada działania stołu mikserskiego. Schemat blokowy i napięciowy. Specyfikacja techniczna. Funkcje stołów mikserskich. Analiza schematów blokowych i napięciowych. Identyfikowanie typów stołów mikserskich. Odczytywanie specyfikacji technicznej urządzeń do komutacji i miksowania sygnałów fonicznych.. 8. Filtry i korektory dźwięku Rodzaje filtrów i korektorów. Zasada działania. Specyfikacja techniczna. Zastosowanie filtrów i korektorów. Rola filtrów stosowanych w innych urządzeniach toru fonicznego. Identyfikowanie programowych i sprzętowych korektorów i filtrów dźwięku. Określanie zastosowania filtrów i korektorów dźwięku. Odczytywanie specyfikacji technicznej filtrów i korektorów dźwięku. 9. Mikrofony Budowa, zasada działania mikrofonów. Specyfikacja techniczna. Charakterystyki skuteczności i kierunkowości. Funkcje mikrofonów. Identyfikowanie rodzajów mikrofonów. Określanie skuteczności i kierunkowości mikrofonów. Odczytywanie specyfikacji technicznej mikrofonów. 6
10. Głośniki i słuchawki Budowa, zasada działania głośników. Specyfikacja techniczna wzmacniaczy, głośników i słuchawek. Kierunkowość głośnika. Identyfikowanie rodzajów głośników i słuchawek oraz typów wzmacniaczy. Odczytywanie specyfikacji technicznej głośników i słuchawek. 11. Procesory dynamiczne Zasady działania, elementy regulacyjne procesorów dynamicznych. Specyfikacja techniczna. Wyjaśnianie zasady działania procesorów dynamicznych. Identyfikowanie programowych i sprzętowych procesorów dynamicznych. 12. Opóźniacze foniczne Zasada działania, elementy regulacyjne opóźniaczy fonicznych z modulacją i bez modulacji. Specyfikacja techniczna. Prezentowanie zasady działania opóźniacza fonicznego. Identyfikowanie programowych i sprzętowych opóźniaczy fonicznych. Odczytywanie specyfikacji technicznej opóźniaczy fonicznych. 13. Procesory pogłosowe Zasada działania, elementy regulacyjne procesorów pogłosowych. Specyfikacja techniczna. Wyjaśnianie zasady działania procesora pogłosowego. Identyfikowanie programowych i sprzętowych procesorów pogłosowych. Odczytywanie specyfikacji technicznej procesorów pogłosowych. 14. Układy procesorów Deesser. Kompresor pasmowy. Zastosowanie wejścia kluczującego. Określanie zastosowania układów procesorów. 7
15. System MIDI Standard, interfejsy, kontrolery i instrumenty MIDI. Specyfikacja techniczna. Prezentowanie interfejsu MIDI. Określanie parametrów MIDI w urządzeniach toru fonicznego. Identyfikowanie urządzeń wyposaŝonych w system MIDI. 16. Synchronizatory Zasady synchronizacji urządzeń audiowizualnych. Specyfikacja techniczna. Prezentowanie urządzeń do synchronizacji. Identyfikowanie urządzeń synchronizujących. Odczytywanie specyfikacji technicznej synchronizatorów. Środki dydaktyczne Mikrofony. Przedwzmacniacze mikrofonowe. Kable. Wtyki. Gniazda. Konsolety mikserskie. Rejestratory dźwięku. Odtwarzacze dźwięku. Głośnikowe i słuchawkowe systemy odsłuchowe. Wzmacniacze. Kompresory. Limitery. Bramki szumów. Ekspandery. Korektory i filtry. Procesory pogłosowe. Opóźniacze foniczne. Generatory przebiegów akustycznych. Oscyloskopy. Analizatory widma. Mierniki dźwięku. Interfejsy. Kontrolery. Instrumenty MIDI. Synchronizatory. Tablice jednostek fizycznych. Modele obwodów elektrycznych. Schematy urządzeń toru fonicznego. Instrukcje obsługi urządzeń elektroakustycznych. Katalogi urządzeń. Multimedialne prezentacje urządzeń. Brajlowskie wersje specyfikacji technicznych. 8
Uwagi o realizacji Celem realizacji programu przedmiotu Podstawy akustyki i elektroakustyki jest opanowanie przez uczniów podstawowej wiedzy i umiejętności dotyczących akustyki i elektroakustyki oraz ich praktycznego zastosowania. Program przedmiotu powinien być realizowany w reŝyserni dźwięku oraz w pracowni konserwacji sprzętu elektroakustycznego, wyposaŝonej w środki dydaktyczne dostosowane do moŝliwości uczniów niewidomych i słabowidzących. Zajęcia powinny być organizowane w grupie liczącej do 15 uczniów, a w miarę potrzeb z podziałem na zespoły 3-5 osobowe. Przed przystąpieniem do wykonywania zadań praktycznych naleŝy zapoznać uczniów z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi podczas posługiwania się urządzeniami elektrycznymi. Wykorzystanie w trakcie zajęć praw Kirchhoffa ułatwi uczniom zrozumienie rozkładu napięć w obwodach elektrycznych oraz rozpływu prądów. W trakcie realizacji programu naleŝy zwracać uwagę na opanowanie przez uczniów podstawowych umiejętności dotyczących: wykonywania podstawowych obliczeń elektrotechnicznych i akustycznych, charakteryzowania urządzeń na podstawie oględzin i specyfikacji technicznej, określania zaleŝności między elementami toru fonicznego, posługiwania się podstawową terminologią z zakresu akustyki i elektrotechniki. Program powinien być realizowany z uwzględnieniem metod nauczania, jak: wykład informacyjny, pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia praktyczne. Istotne jest określanie zakresu czynności moŝliwych do wykonania przez uczniów niewidomych i słabowidzących oraz opanowanie obowiązującego nazewnictwa w języku polskim i angielskim.. W wyniku realizacji programu uczniowie powinni umieć odczytywać oraz porównywać specyfikacje techniczne róŝnych modeli urządzeń. Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych na targi, prezentacje, pokazy, a takŝe pozyskiwanie urządzeń w celach demonstracyjnych. 9
Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Fizyka dźwięku 9 2. Podstawy elektroakustyki 12 3. Pogłos i chłonność akustyczna 9 4. Konwersja analogowo-cyfrowa 6 5. Kable, gniazda i wtyki 9 6. Rejestratory, odtwarzacze i nośniki dźwięku 9 7. Konsolety mikserskie 12 8. Filtry i korektory dźwięku 9 9. Mikrofony 9 10. Głośniki i słuchawki 9 11. Procesory dynamiczne 9 12. Opóźniacze foniczne 6 13. Procesory pogłosowe 9 14. Układy procesorów 6 15. System MIDI 12 16. Synchronizatory 9 Razem 144 Zamieszczona w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia w dwuletniej szkole policealnej dla młodzieŝy. Nauczyciel moŝe dokonywać zmian w zaleŝności od aktualnych potrzeb kształcenia w zawodzie. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Proces kontroli i oceny osiągnięć uczniów powinien być realizowany zgodnie z zasadami ustalonymi na zajęciach początkowych. W wyniku procesu sprawdzania i oceniania uzyskuje się informacje dotyczące poziomu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. Sprawdzanie i ocenianie wiedzy i umiejętności uczniów moŝe być dokonywane za pomocą: sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów osiągnięć szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkniętymi, obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń zamieszczonych w programie oraz ćwiczeń opracowanych przez nauczyciela. 10
Ocena osiągnięć edukacyjnych powinna być dokonywana zarówno po zakończeniu realizacji poszczególnych działów tematycznych, jak i całego programu przedmiotu. W końcowej ocenie pracy uczniów naleŝy uwzględniać jakość wykonania ćwiczeń oraz wyniki stosowanych sprawdzianów i testów osiągnięć. Literatura Ditner St.: Elektroniczne modyfikatory dźwięków. WSiP, Warszawa 1993 Drobner M.: Instrumentoznawstwo i akustyka. PWM, Kraków 1997 Elektrotechnika i elektronika dla nieelektryków. Praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1999 Everest F. A.: Podręcznik akustyki. Draga S, Katowice 2004 Geisler J.: Techniczne problemy nagrań muzycznych. WKiŁ, Warszawa 1979 Gołaś A.(red): Podstawy sterowania dźwiękiem w pomieszczeniach. AGH. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2000 Marven C., Ewers G.: Zarys cyfrowego przetwarzania sygnałów. WKiŁ, Warszawa 1999 Miszczak S.: Elektroakustyka. WKiŁ, Warszawa 1967 Rejmer K.: Drgania i fale mechaniczne. śak, Warszawa 1994 Sadowski J.: Akustyka architektoniczna. PWN, Warszawa 1976 Sereda J.: Pomiary w elektroakustyce. WKiŁ, Warszawa 1981 Stępień M.: MIDI. Cyfrowy interfejs instrumentów muzycznych. Helion, Gliwice 2002 Urbański B.: Elektroakustyka. WSiP, Warszawa 1989 Urbański B.: Elektroakustyka w pytaniach i odpowiedziach. WNT, Warszawa 1993 Urbański B.: Rejestracja sygnałów fonicznych. WKiŁ, Warszawa 1990 Witkowski L. B.: O stereo i kwadrofonii. WKiŁ, Warszawa 1990 śyszkowski Z.: Miernictwo elektroakustyczne. WNT, Warszawa 1987 śyszkowski Z.: Podstawy elektroakustyki. WNT, Warszawa 1984 Czasopisma specjalistyczne Wykaz literatury powinien być aktualizowany w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 11
PERCEPCJA I OCENA DŹWIĘKU Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: scharakteryzować budowę ucha, wyjaśnić mechanizmy percepcji dźwięku, scharakteryzować zjawiska akustyczne, scharakteryzować podstawowe zjawiska psychoakustyczne, rozpoznać zjawiska akustyczne za pomocą słuchu, rozpoznać słuchowo przekształcenia wynikające z przetwarzania dźwięku, uwzględnić właściwości słuchu w procesie produkcji dźwiękowej, zidentyfikować nieprawidłowości funkcjonowania cyfrowych systemów dźwiękowych na podstawie analizy słuchowej, dokonać oceny oraz weryfikacji poziomu dźwięku za pomocą słuchu, dokonać subiektywnej oceny jakości nagrań dźwiękowych, zastosować wiedzę z zakresu higieny słuchu podczas realizacji określonych zadań, posłuŝyć się specjalistycznym oprogramowaniem komputerowym. Materiał nauczania 1. Budowa ucha Ucho zewnętrzne. Ucho środkowe. słyszenia. Higiena słuchu. Ucho wewnętrzne. Mechanizm 2. Podstawy psychologii słyszenia Mechanizmy percepcji dźwięku. Nielinearność słuchu. Efekt maskowania. Bezwładność słuchu. Adaptacja słuchu. Mechanizmy lokalizacji dźwięku w przestrzeni. Identyfikowanie mechanizmów percepcji dźwięku. 3. Zjawiska dźwiękowe Ton. Wielotony. Szumy. Impuls. Rezonans. Zmiana poziomu głośności. Lokalizacja pozornego źródła dźwięku w przestrzeni. Zmiany fazowe. Akustyka pomieszczeń. Odpowiedź pomieszczenia, odbicia i zabarwienia dźwięku. Identyfikowanie zjawisk dźwiękowych. Generowanie tonów o róŝnych częstotliwościach i poziomach. 12
Generowanie wielotonów i szumów. Identyfikowanie drgań piłokształtnych, trójkątnych i prostokątnych. Rozpoznawanie zjawisk wynikających z interferencji dźwięku. 4. Zniekształcenia dźwięku Szumy elementów toru fonicznego. Zniekształcenia nielinearne. Zniekształcenia harmoniczne. Kompresja stratna. Zakłócenia dźwięku. Identyfikowanie zniekształceń dźwięku. 5. Korekcja dźwięku Zasady modyfikacji barwy dźwięku za pomocą korektorów i filtrów. Określanie wpływu korektorów i filtrów na barwę dźwięku. Rozpoznawanie korekcji dźwięku w kolejnych oktawach. 6. Opóźnienia dźwięku Opóźnienia jako element lokalizacji dźwięku. Opóźnienia jako element barwy dźwięku. Opóźnienia jako element przestrzenności dźwięku. Opóźnienia jako element muzyczny. Określanie czasów opóźnień dźwięku. 7. Dynamika dźwięku Bramkowanie sygnałów fonicznych. Kompresja i ekspansja sygnałów. Ograniczniki sygnałów. Minimalizacja róŝnic między szczytowymi i skutecznymi poziomami dźwięku. Określanie rodzaju zastosowanego procesu dynamicznego. 8. Ocena nagrania Subiektywna ocena materiału muzycznego. Przestrzenność, lokalizacja, czytelność, naturalność, równowaga, czystość nagrania. Dokonywanie opisu dźwięku. Identyfikowanie zjawisk dźwiękowych. 13
Środki dydaktyczne Nagrania muzyczne. Nagrania zjawisk dźwiękowych o róŝnych poziomach złoŝoności. Sprzęt do zapisu i odtwarzania dźwięku. Specjalistyczne oprogramowanie komputerowe. Uwagi o realizacji Celem realizacji programu przedmiotu Percepcja i ocena dźwięku jest opanowanie przez uczniów wiedzy i umiejętności dotyczących charakterystyki oraz identyfikacji zjawisk dźwiękowych. Celem realizacji programu jest równieŝ rozwijanie słuchowych predyspozycji uczniów. Program powinien być realizowany w reŝyserni dźwięku w grupie liczącej 4-6 uczniów. Ćwiczenia zamieszczone w programie oraz ćwiczenia opracowane przez nauczyciela powinny być wykonywane w sposób umoŝliwiający realizację celów kształcenia. Stanowiska ćwiczeniowe powinny być wyposaŝone w profesjonalny sprzęt odsłuchowy i niezbędne środki dydaktyczne. Wskazane jest stosowanie metod nauczania: pokazu z objaśnieniem, ćwiczeń praktycznych. Szczególną uwagę naleŝy zwracać na realizację treści programowych trudnych do opanowania przez uczniów, jak: określanie zaleŝności między abstrakcyjnym i fizycznym opisem dźwięku. Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Budowa ucha 8 2. Podstawy psychologii słyszenia 16 3. Zjawiska dźwiękowe 22 4. Zniekształcenia dźwięku 16 5. Korekcja dźwięku 14 6. Opóźnienia dźwięku 18 7. Dynamika dźwięku 20 8. Ocena nagrania 22 Razem 136 Zamieszczona w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia w dwuletniej szkole policealnej dla młodzieŝy. Nauczyciel moŝe dokonywać zmian w zaleŝności od aktualnych potrzeb kształcenia w zawodzie. 14
Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się zgodnie z zasadami ustalonymi na zajęciach początkowych. Proces oceniania powinien dotyczyć przede wszystkim: identyfikacji postępów uczniów oraz trudności w realizacji celów kształcenia, oceny poziomu wiedzy i umiejętności uczniów po zakończeniu realizacji poszczególnych działów tematycznych programu. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów moŝe być dokonywane za pomocą: sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów osiągnięć szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkniętymi, obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń. W ocenie osiągnięć uczniów naleŝy uwzględniać poziom opanowania wiedzy i umiejętności, merytoryczną jakość wypowiedzi ustnych i pisemnych, posługiwanie się poprawną terminologią. Wskazane jest systematyczne prowadzenie kontroli i oceny postępów uczniów. UmoŜliwia to korygowanie stosowanych metod nauczania oraz form organizacyjnych pracy uczniów. W końcowej ocenie pracy uczniów naleŝy brać pod uwagę jakość wykonania ćwiczeń oraz wyniki stosowanych sprawdzianów i testów osiągnięć. 15
Literatura Beament J. How we hear music. Boydell & Brewer, 2001 Butryn W.: Dźwięk cyfrowy. WKiŁ, Warszawa 2004 Drobner M.: Instrumentoznawstwo i akustyka. PWM, Kraków 2004 Geisler J.: Techniczne problemy nagrań muzycznych. WKiŁ, Warszawa 1979 Lasocki J.K.: Podstawowe wiadomości z nauki o muzyce. PWM, Kraków 2007 Moore B.C.J.: Wprowadzenie do psychologii słyszenia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 Rejmer K.: Drgania i fale mechaniczne. śak, Warszawa 1994 Sztekmiler K.: Podstawy nagłośnienia i realizacji nagrań. Podręcznik dla akustyków. WKiŁ, Warszawa 2008 Zganiacz-Mazur L.: Teoria muzyki. Wydawnictwo Muzyczne. Contra, Warszawa 2002 śyszkowski Z.: Podstawy elektroakustyki. WNT, Warszawa 1984 Czasopisma specjalistyczne Wykaz literatury powinien być aktualizowany w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 16
KSZTAŁCENIE SŁUCHU Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: określić podstawowe właściwości słuchu, zidentyfikować zjawiska muzyczne za pomocą słuchu, dokonać charakterystyki dźwięku, dokonać podziału skali muzycznej na oktawy, odczytać oraz zapisać dźwięki na pięciolinii z uwzględnieniem kluczy i znaków chromatycznych, rozpoznać tonację na podstawie zapisu nutowego, rozpoznać charakter utworu muzycznego za pomocą słuchu, odczytać i zastosować podstawowe oznaczenia muzyczne, odczytać skróty zapisu muzycznego, ocenić intonację dźwięków, posłuŝyć się literowymi i solmizacyjnymi nazwami nut, odczytać oraz zapisać wartości rytmiczne nut i pauz, odczytać oznaczenia dynamiczne, agogiczne i artykulacyjne, odczytać i zapisać wartości rytmiczne z uwzględnieniem metrum, posłuŝyć się zróŝnicowanymi przebiegami rytmicznymi, rozpoznać elementy dzieła muzycznego, scharakteryzować oraz rozpoznać interwały muzyczne, wykonać podstawowe ćwiczenia słuchowo-głosowe, utworzyć trójdźwięki durowe, molowe, zwiększone, zmniejszone i septymowe, zaśpiewać trójdźwięki durowe, molowe, zwiększone, zmniejszone i septymowe, zaśpiewać interwały od prymy do oktawy, zaśpiewać a vista z zapisu nutowego, rozpoznać ze słuchu kadencje muzyczne, dokonać transpozycji zapisu prostej melodii do innej tonacji, dokonać zapisu prostego jednogłosowego dyktanda muzycznego. Materiał nauczania 1. Notacja muzyczna System pięcioliniowy. PołoŜenie dźwięków na pięciolinii. Nazwy literowe i solmizacyjne. Przenośnik oktawowy. Nazwy oktaw. Rodzaje kluczy. Skróty pisowni muzycznej. 17
Pisanie i czytanie nut w kluczu wiolinowym i basowym. Czytanie nut nazwami literowymi i solmizacyjnymi. Odczytywanie skrótów pisowni muzycznej. 2. Elementy metrorytmiki Rodzaje wartości rytmicznych nut i pauz. Sposoby przedłuŝania wartości rytmicznych nut i pauz. Synkopa. Przedtakt. Diminucja i augumentacja. Nieregularny podział wartości rytmicznych. Metrum. Takty proste i złoŝone. Zasady grupowania wartości rytmicznych w taktach. Zasady taktowania. Odczytywanie oraz zapis wartości rytmicznych nut i pauz. Wyklaskiwanie rytmu. Przeprowadzanie dyktand rytmicznych. Grupowanie wartości rytmicznych w taktach. Śpiewanie lub wystukiwanie prostych rytmów, taktowanie. Diminucja i augumentacja rytmu. Rozpoznawanie metrum za pomocą słuchu oraz na podstawie zapisu nutowego. 3. Interwały Podział interwałów. Przewroty interwałów. Interwały melodyczne i harmoniczne. Konsonanse i dysonanse. Budowanie interwałów od podanego dźwięku. Rozpoznawanie interwałów. Śpiewanie interwałów od prymy do oktawy. Śpiewanie a vista ćwiczeń jednogłosowych. Przeprowadzanie prostych dyktand melodycznych jednogłosowych w kluczu wiolinowym i basowym. 4. Diatonika, chromatyka, enharmonia Pojęcie diatoniki, chromatyki i enharmonii. KrzyŜyk, bemol, kasownik. Półton diatoniczny i chromatyczny. Podwójne podwyŝszenie i obniŝenie. Kolejność krzyŝyków i bemoli na pięciolinii. Budowanie interwałów z zastosowaniem chromatyki. Enharmoniczna zamiana dźwięków. 18
Śpiewanie ćwiczeń zawierających chromatykę. Realizacja dyktand jednogłosowych z zastosowaniem znaków chromatycznych. 5. Koło kwintowe, gamy i skale Kolejność gam w kole kwintowym do 12 znaków. Odmiany gamy durowej. Odmiany gamy molowej. Regularna i nieregularna chromatyzacja gamy durowej. Skale poza systemem dur-moll: pentatonika, skale starogreckie, skale kościelne, skala góralska, skala cygańska, skala całotonowa, skala dwunastodźwiękowa. Budowanie gam dur i moll w róŝnych tonacjach. Rozpoznawanie odmian gam minorowych i majorowych za pomocą słuchu. Chromatyzowanie gamy durowej. Śpiewanie ćwiczeń do czterech znaków przykluczowych nazwami literowymi i solmizacyjnymi. 6. Dynamika, agogika, artykulacja Podstawowe pojęcia z zakresu dynamiki, agogiki i artykulacji. Podstawowe pojęcia dotyczące charakteru utworów muzycznych. 7. Trójdźwięki i czterodźwięki septymowe Budowa i przewroty trójdźwięku durowego. Budowa i przewroty trójdźwięku molowego. Budowa i przewroty trójdźwięku zmniejszonego. Budowa trójdźwięku zwiększonego. Pozycja trójdźwięku. Triada harmoniczna. Budowa i przewroty akordów septymowych. Stopnie poboczne. Literowy zapis trójdźwięków i czterodźwięków. Rozpoznawanie oraz literowy zapis trójdźwięków. Rozpoznawanie i literowy zapis czterodźwięków septymowych. Budowanie trójdźwięków i czterodźwięków septymowych. Śpiewanie trójdźwięków i czterodźwięków septymowych. Intonowanie poszczególnych składników trójdźwięku. Budowanie i śpiewanie triad harmonicznych. Budowanie i nazywanie trójdźwięków na stopniach gamy dur i na innych stopniach. Realizacja dyktand melodycznych z zastosowaniem poszczególnych rodzajów trójdźwięków i czterodźwięków. 19
8. Kadencje muzyczne Kadencja wielka doskonała. Kadencja zwodnicza. Kadencja plagalna. Kadencja kościelna. Zapisywanie kadencji. Gra na fortepianie kadencji małej i wielkiej. Środki dydaktyczne Pianino lub fortepian. Sprzęt do zapisywania i odtwarzania nagrań muzycznych. Przykłady zapisu nutowego. Uwagi o realizacji Celem realizacji programu przedmiotu Kształcenie słuchu jest kształtowanie umiejętności wykonywania ćwiczeń słuchowo-głosowych. Realizacja treści programowych powinna odbywać się z zastosowaniem metody ćwiczeń praktycznych. Wskazane jest powtarzanie poszczególnych ćwiczeń, wprowadzanie zadań o zwiększonym stopniu trudności oraz modyfikacji zadań. Wskazana jest realizacja programu w pracowni wyposaŝonej w instrumenty muzyczne, jak fortepian lub pianino, sprzęt do zapisu i odtwarzania dźwięku oraz zestawy materiałów nutowych. Zajęcia powinny być organizowane w grupie liczącej 4-6 uczniów. Specyfika realizacji programu wymaga koncentracji uwagi oraz zwiększonej aktywności uczniów podczas zajęć lekcyjnych. Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Notacja muzyczna 20 2. Elementy metrorytmiki 30 3. Interwały 26 4. Diatonika, chromatyka, enharmonia 28 5. Koło kwintowe, gamy i skale 30 6. Dynamika, agogika, artykulacja 18 7. Trójdźwięki i czterodźwięki septymowe 34 8. Kadencje muzyczne 18 Razem 204 Zamieszczona w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia w dwuletniej szkole 20
policealnej dla młodzieŝy. Nauczyciel moŝe dokonywać zmian w zaleŝności od aktualnych potrzeb kształcenia w zawodzie. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się zgodnie z zasadami ustalonymi na zajęciach początkowych. Podstawowym kryterium oceny osiągnięć edukacyjnych jest poziom opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. W ocenie pracy uczniów naleŝy uwzględniać: poziom wiedzy i umiejętności, aktywność w trakcie zajęć lekcyjnych, samodzielność wykonania zadań, systematyczność w pracy. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się za pomocą sprawdzianów ustnych i pisemnych oraz dyktand muzycznych. W końcowej ocenie pracy uczniów naleŝy brać pod uwagę poziom wykonania ćwiczeń zamieszczonych w programie, ćwiczeń opracowanych przez nauczyciela oraz wyniki stosowanych sprawdzianów teoretycznych i praktycznych. 21
Literatura Ćwiklińska M., Rogozińska M.: Dyktanda elementarne. Triangiel, Warszawa 2005 Danyszowa H.: Zbiór zadań do kształcenia słuchu. PWM, Kraków 1975 Dzielska J.: Materiały pomocnicze do kształcenia słuchu. PWM, Kraków 1978 Habela J.: Słowniczek muzyczny. PWM, Kraków 2002 Lasocki J.K.: Podstawowe wiadomości z nauki o muzyce. PWM, Kraków 2004 Sikorski K.: Harmonia. Cz. 1-2. PWM, Kraków 1996 Wacholc M.: Czytanie nut głosem. Cz. I-III. PWM, Kraków 1994 Wacholc M.: SolfeŜ elementarny. Kl. I-III. Triangiel, Warszawa 2001 Wesołowski F.: Zasady muzyki. PWM, Kraków 1998 Zganiacz - Mazur L.: Teoria muzyki. Wydawnictwo Muzyczne Contra, Warszawa 2002 Zganiacz - Mazur L.: Zeszyty ćwiczeń i dyktand do kształcenia słuchu. Wydawnictwo Muzyczne Contra, Warszawa 2002 Encyklopedia muzyki. PWN, Warszawa 1995 Mała encyklopedia muzyki. PWM, Kraków 1968 Czasopisma specjalistyczne Wykaz literatury powinien być aktualizowany w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 22
HISTORIA MUZYKI Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: posłuŝyć się podstawową terminologią dotyczącą historii muzyki, określić znaczenie historii muzyki dla procesu kształcenia w zawodzie, określić funkcje muzyki, dokonać charakterystyki muzyki poszczególnych epok historycznych, scharakteryzować język dźwiękowy i techniki kompozytorskie, określić genezę oraz rozwój form i gatunków muzycznych, dokonać ogólnej charakterystyki twórczości kompozytorów reprezentatywnych dla danej epoki, scharakteryzować elementy muzyki, rozpoznać rodzaje muzyki oraz style muzyczne, scharakteryzować rodzaje obsady wykonawczej, zidentyfikować reprezentatywne dzieła muzyczne za pomocą słuchu, określić cechy języka muzycznego na podstawie analizy słuchowej, dokonać podstawowej analizy utworów muzycznych dotyczącej budowy formalnej, stylu muzycznego oraz technik kompozytorskich, rozpoznać rodzaj zapisu muzycznego, określić wpływ róŝnych dziedzin sztuki na historię muzyki, skorzystać z literatury muzycznej i innych źródeł informacji. Materiał nauczania 1. Muzyka epok historycznych Antyk. Średniowiecze. Renesans. Barok. Klasycyzm. Romantyzm. XX wiek i współczesność. Ramy czasowe poszczególnych epok. Cechy stylu i języka dźwiękowego. Charakterystyka technik kompozytorskich. Geneza oraz rozwój form i gatunków muzycznych. Rodzaje obsady wykonawczej. Akustyka sal koncertowych. Szkoły kompozytorskie. Wybitni kompozytorzy i ich twórczość. Reprezentatywne dzieła muzyczne. Notacja muzyczna. Rozpoznawanie stylu muzycznego na podstawie analizy słuchowej. Rozpoznawanie muzyki poszczególnych epok historycznych. Identyfikowanie dzieł muzycznych na podstawie wysłuchanych nagrań. 23
Analiza słuchowa reprezentatywnych dzieł muzycznych ze zwróceniem szczególnej uwagi na budowę formalną oraz stylistyczne cechy utworu. Dokonywanie analizy zapisu muzycznego. Rozpoznawanie rodzaju obsady wykonawczej utworu muzycznego na podstawie analizy słuchowej. Określanie akustycznych właściwości sal koncertowych. 2. Rodzaje muzyki Muzyka powaŝna. Muzyka rozrywkowa. Muzyka uŝytkowa. Charakterystyka poszczególnych rodzajów muzyki. Style muzyczne. Kierunki rozwoju muzyki. Wybitni twórcy i wykonawcy. Reprezentatywne dzieła muzyczne. Charakteryzowanie poszczególnych rodzajów muzyki. Rozpoznawanie rodzajów muzyki metodą słuchową. Identyfikowanie utworów muzycznych za pomocą słuchu. Analiza stylu wykonawczego. Porównywanie róŝnych wykonań tego samego utworu. Środki dydaktyczne Nagrania literatury muzycznej. Tablice dydaktyczne. Sprzęt do zapisu i odtwarzania nagrań. Pianino lub fortepian. Uwagi o realizacji Celem realizacji programu przedmiotu Historia muzyki jest zapoznanie uczniów z dziełami muzycznymi reprezentatywnymi dla danej epoki oraz z róŝnymi rodzajami muzyki współczesnej. Program obejmuje tematykę dotyczącą periodyzacji dziejów muzyki oraz charakterystyki muzyki poszczególnych epok. Treści programowe dotyczą równieŝ stylu i języka dźwiękowego, technik kompozytorskich, form i gatunków muzycznych, rodzajów obsady wykonawczej, notacji muzycznej, wybitnych twórców i wykonawców muzyki, szkół kompozytorskich. W wyniku realizacji programu uczniowie powinni dostrzegać zarówno procesy ciągłości, jak i zmiany zachodzące w stylach, formach i gatunkach muzycznych. Zajęcia powinny odbywać się w pracowni wyposaŝonej w środki dydaktyczne, sprzęt do rejestracji i odtwarzania muzyki, nagrania i inne materiały źródłowe. 24
Nauczyciel powinien ustalić listę utworów muzycznych, których znajomość uzna za obowiązkową. Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Muzyka epok historycznych 86 2. Rodzaje muzyki 58 Razem 144 Zamieszczona w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia w dwuletniej szkole policealnej dla młodzieŝy. Nauczyciel moŝe dokonywać zmian w zaleŝności od aktualnych potrzeb kształcenia w zawodzie. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Kontrola i ocena osiągnięć uczniów powinna być dokonywana zgodnie z zasadami ustalonymi na zajęciach początkowych. W wyniku procesu sprawdzania i oceniania uzyskuje się informacje dotyczące poziomu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów moŝe być dokonywana za pomocą: sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów osiągnięć szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkniętymi, obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń zamieszczonych w programie oraz ćwiczeń opracowanych przez nauczyciela. Znajomość reprezentatywnych dzieł muzycznych moŝe być oceniana przez rozpoznawanie utworów na podstawie wysłuchanych fragmentów nagrań. W końcowej ocenie osiągnięć uczniów naleŝy brać pod uwagę jakość wykonania ćwiczeń oraz wyniki stosowanych sprawdzianów i testów osiągnięć. 25
Literatura Gwizdalanka D.: Historia muzyki. Cz. I - II. PWM, Kraków 2006 Habela J.: Słowniczek muzyczny. PWM, Kraków 2002 Kowalska M.: ABC historii muzyki. Musica Jagiellonica, Kraków 2001 Lasocki J.K.: Podstawowe wiadomości z nauki o muzyce. PWM, Kraków 1999 Reiss J.W.: Mała historia muzyki. PWM, Kraków 1987 Sadowski J.: Akustyka architektoniczna. PWN, Warszawa 1976 Schaeffer B.: Dzieje kultury muzycznej. WSiP, Warszawa 1991 Śmiechowski B.: O muzyce najpiękniejszej ze sztuk. Historia muzyki. Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna Adam, Warszawa 1999 Śmiechowski B.: Z muzyką przez wieki i kraje. Polski Dom Wydawniczy, Warszawa 1993 Mała encyklopedia muzyki. PWN, Warszawa 1981 Czasopisma specjalistyczne Wykaz literatury powinien być aktualizowany w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 26
INSTRUMENTOZNAWSTWO Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: rozpoznać instrumenty muzyczne na podstawie opisu i wyglądu, zidentyfikować instrumenty muzyczne na podstawie brzmienia, dokonać klasyfikacji instrumentów muzycznych według określonych kryteriów, scharakteryzować rozwój instrumentów muzycznych, określić róŝnice między instrumentami tej samej grupy, scharakteryzować budowę poszczególnych instrumentów muzycznych, scharakteryzować materiały stosowane do wytwarzania instrumentów, określić sposób wydobywania dźwięku z poszczególnych instrumentów muzycznych, określić skale i rejestry brzmieniowe instrumentów muzycznych, określić akustyczne właściwości instrumentów, określić ekspresyjne i techniczne moŝliwości instrumentów muzycznych, rozróŝnić rodzaje zapisów nutowych dla instrumentów muzycznych, określić róŝnice między instrumentami elektronicznymi i akustycznymi, określić róŝnice między instrumentami historycznymi i współczesnymi, posłuŝyć się terminologią z zakresu instrumentoznawstwa, określić techniki rejestracji dźwięku instrumentów muzycznych, określić warunki przechowywania i transportu instrumentów muzycznych, skorzystać z róŝnych źródeł informacji. Materiał nauczania 1. Idiofony Talerze, Gongi. Ksylofon. Marimba. Dzwonki. Wibrafon. Celesta. Dzwony. Triangiel. Grzechotki. Terkotki. Fisharmonia. Harmonia. Akordeon. Harmonijka ustna. Pochodzenie i rozwój instrumentów perkusyjnych samobrzmiących. Technika produkcji idiofonów. Drgania płyt i prętów. Budowa, strój, skala, zapis nutowy. Sposób wydobywania dźwięków. Przykłady muzyczne. 27
Rozpoznawanie instrumentów na podstawie brzmienia. Rozpoznawanie instrumentów na podstawie kształtu. 2. Membranofony Bębny. Kotły. Pochodzenie i rozwój instrumentów perkusyjnych membranowych. Technika produkcji. Drgania membran. Budowa, strój, skala, zapis nutowy. Sposoby wydobywania dźwięków. Przykłady muzyczne. Rozpoznawanie instrumentów na podstawie brzmienia. Rozpoznawanie instrumentów na podstawie kształtu. 3. Aerofony Flet i jego odmiany. Obój i jego odmiany. Fagot i jego odmiany. Klarnet i jego odmiany. Saksofony. Waltornia. Trąbka. Kornet. Puzon. Tuba. Sakshorny. Organy. Pochodzenie i rozwój instrumentów dętych. Rodzaje piszczałek. Technika produkcji instrumentów dętych. Budowa, strój, skala, zapis nutowy. Sposób wydobywania dźwięków. Przykłady muzyczne. Rozpoznawanie instrumentów na podstawie kształtu. Rozpoznawanie instrumentów na podstawie brzmienia. 4. Chordofony Viole. Skrzypce. Altówka. Wiolonczela. Kontrabas. Harfa. Lutnia. 28
Mandolina. Cytra. Gitara. Klawesyn. Fortepian. Pianino. Pochodzenie i rozwój instrumentów strunowych. Szkoły lutnicze. Technika produkcji instrumentów strunowych. Budowa, strój, skala, zapis nutowy. Sposób wydobywania dźwięków. Przykłady muzyczne. Rozpoznawanie instrumentów na podstawie kształtu. Rozpoznawanie instrumentów na podstawie brzmienia. 5. Instrumenty elektryczne Instrumenty elektromechaniczne. Instrumenty elektroniczne. Syntezatory i samplery. Instrumenty wirtualne. System MIDI. Porównywanie brzmienia instrumentów elektrycznych i akustycznych. Środki dydaktyczne Instrumenty muzyczne. Modele instrumentów muzycznych. Nagrania z przykładami brzmienia instrumentów. Specjalistyczne oprogramowanie komputerowe. Sprzęt do zapisu i odtwarzania dźwięku. Uwagi o realizacji Celem realizacji programu przedmiotu Instrumentoznawstwo jest opanowanie przez uczniów podstawowej wiedzy i umiejętności dotyczących budowy, brzmienia oraz technicznych i ekspresyjnych moŝliwości instrumentów muzycznych. Program przedmiotu powinien być realizowany w pracowni komputerowej i innych pracowniach dydaktycznych, wyposaŝonych w niezbędne materiały, sprzęt i środki dydaktyczne. Zajęcia powinny być organizowane w grupie liczącej do 15 uczniów. Zalecane jest stosowanie metod nauczania: wykładu informacyjnego, pokazu z objaśnieniem, ćwiczeń praktycznych. 29
Wskazane jest uczestniczenie uczniów w koncertach muzycznych, podczas których moŝliwe jest bezpośrednie poznanie brzmienia instrumentów muzycznych w optymalnych warunkach akustycznych. Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Idiofony 12 2. Membranofony 6 3. Aerofony 18 4. Chordofony 20 5. Instrumenty elektryczne 16 Razem 72 Zamieszczona w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia w dwuletniej szkole policealnej dla młodzieŝy. Nauczyciel moŝe dokonywać zmian w zaleŝności od aktualnych potrzeb kształcenia w zawodzie. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Proces sprawdzania i oceniania powinien być realizowany zgodnie z zasadami ustalonymi na zajęciach początkowych. W wyniku sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów uzyskuje się informacje dotyczące poziomu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. Wiedza i umiejętności uczniów mogą być sprawdzane i oceniane za pomocą: sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów osiągnięć szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkniętymi, obserwacji pracy uczniów podczas realizacji określonych zadań. W trakcie oceniania osiągnięć uczniów naleŝy brać pod uwagę umiejętność rozpoznawania i klasyfikowania instrumentów muzycznych na podstawie brzmienia. W końcowej ocenie pracy uczniów naleŝy uwzględniać jakość wykonania ćwiczeń zamieszczonych w programie, ćwiczeń opracowanych przez nauczyciela oraz wyniki stosowanych sprawdzianów i testów osiągnięć. 30
Literatura Buchner A.: Encyklopedia instrumentów muzycznych. Racibórz 1995 Drobner M. Instrumentoznawstwo i akustyka. PWM, Warszawa 1980 Encyklopedia instrumentów muzycznych świata. Bellona, Warszawa. 1996 Encyklopedia muzyki. PWN, Warszawa 1995 Lissa Z.: Zarys nauki o muzyce. PWM, Warszawa 1987 Sachs C.: Historia instrumentów muzycznych. Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2005 Sikorski K.: Instrumentoznawstwo. PWM, Warszawa 1980 Czasopisma specjalistyczne. Wykaz literatury powinien być aktualizowany w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 31
GRA NA FORTEPIANIE Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: scharakteryzować budowę fortepianu i pianina, określić funkcje podstawowych elementów fortepianu i pianina, dokonać oceny stanu fortepianu lub pianina na podstawie brzmienia, odczytać zapis nutowy, scharakteryzować sposób wydobywania dźwięków z instrumentu, odtworzyć na fortepianie prosty zapis nutowy z uwzględnieniem oznaczeń muzycznych, określić funkcje znaków przykluczowych oraz znaków przy nutach, uwzględnić oznaczenia agogiczne i dynamiczne podczas pracy nad utworem, zastosować technikę gry właściwą dla fortepianu lub pianina, wykonać utwory muzyczne o róŝnym metrum i tempie, określić stopień trudności wykonania utworu muzycznego na podstawie zapisu nutowego, wykonać gamy i pasaŝe, dokonać analizy wykonania utworu muzycznego na podstawie zapisu nutowego, wykonać utwory muzyczne o podstawowym stopniu trudności, skorzystać z literatury muzycznej i innych źródeł informacji. Materiał nauczania 1. Ćwiczenia techniczno-wykonawcze Zapoznanie uczniów z budową i klawiaturą instrumentu. Określanie prawidłowej postawy grającego. Zapoznanie uczniów ze sposobem wydobywania dźwięków oraz artykulacją portato i legato. Wykonywanie ćwiczeń umuzykalniających. Rozpoznawanie dźwięków wysokich i niskich, głośnych i cichych, długich i krótkich. Granie ze słuchu techniką portato melodii znanych piosenek. Czytanie nut w kluczu wiolinowym i basowym. Wprowadzenie wartości rytmicznych nut i pauz. Określanie funkcji znaków przykluczowych. Określanie funkcji znaków przy nutach: kropki, krzyŝyka, bemola, kasownika. Usprawnianie techniki palcowej. Wykonywanie gam w obrębie oktawy i rozłoŝonych trójdźwięków. 32
Podkładanie palców. Wykonywanie dwudźwięków i trójdźwięków harmonicznych techniką portato. Zapoznanie uczniów z podstawowymi zasadami pracy nad utworem. Uwzględnianie oznaczeń agogicznych i dynamicznych podczas pracy nad utworem. Zapoznanie uczniów z elementarnymi zasadami prowadzenia frazy. Określanie róŝnic między melodią i akompaniamentem. 2. Gamy i pasaŝe Granie gam do pięciu znaków, kaŝdą ręką oddzielnie i razem, w ruchu równoległym przez dwie oktawy. Granie gam C-dur, G-dur, D-dur, A-dur, E-dur, w ruchu rozbieŝnym od środka klawiatury w obrębie jednej oktawy. Wykonywanie gamy chromatycznej, kaŝdą ręką oddzielnie, od kaŝdego dźwięku przez dwie oktawy. Granie trójdźwięków tonicznych majorowych i minorowych z przewrotami, do pięciu znaków, kaŝdą ręką oddzielnie i razem, przez dwie oktawy. Środki dydaktyczne Pianino lub fortepian. Materiały nutowe. Uwagi o realizacji Celem realizacji programu przedmiotu Gra na fortepianie jest opanowanie przez uczniów podstawowych umiejętności gry na instrumencie muzycznym. W trakcie realizacji programu naleŝy uwzględniać potrzebę ekspresji twórczej, wraŝliwość estetyczną i indywidualne predyspozycje uczniów. Sposób realizacji programu naleŝy dostosowywać do specyfiki kształcenia w zawodzie oraz indywidualnych moŝliwości uczniów. Mniejszy nacisk moŝna kłaść na technikę i stopień trudności realizowanego zadania, a większą uwagę zwracać na zrozumienie formy utworu, podstawy przebiegu harmonicznego, poprawne frazowanie i artykulację, prawidłową postawę grającego. Podstawową metodą nauczania stosowaną w procesie realizacji programu jest metoda ćwiczeń praktycznych. Inne metody powinny być zgodne z zasadami tyflopedagogiki. Wskazane jest stosowanie powtórzeń zadań zamieszczonych w programie i zadań opracowanych przez nauczyciela. Kształtowanie muzycznych zainteresowań uczniów moŝe być wspomagane przez wprowadzanie na zajęciach róŝnych rodzajów muzyki, w tym utworów muzyki rozrywkowej oraz podejmowanie prób kompozytorskich. 33
Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Orientacyjna liczba godzin 1. Ćwiczenia techniczno-wykonawcze 90 2. Gamy i pasaŝe 46 Razem 136 Zamieszczona w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia w dwuletniej szkole policealnej dla młodzieŝy. Nauczyciel moŝe dokonywać zmian w zaleŝności od aktualnych potrzeb kształcenia w zawodzie. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Proces sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów powinien być realizowany zgodnie z zasadami ustalonymi na zajęciach początkowych. Podstawowym kryterium oceny osiągnięć edukacyjnych jest poziom opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. Proces oceniania powinien obejmować: diagnozę poziomu umiejętności uczniów na początku procesu kształcenia, identyfikację postępów uczniów oraz trudności w realizacji celów kształcenia, ocenę poziomu umiejętności uczniów po zakończeniu realizacji działów tematycznych. W trakcie procesu oceniania naleŝy brać pod uwagę: moŝliwości uczniów oraz jakość wykonania zadań praktycznych, systematyczność i zaangaŝowanie. Ocena osiągnięć edukacyjnych moŝe być dokonywana na podstawie obserwacji wykonania zadań oraz na podstawie wyników stosowanych sprawdzianów praktycznych. 34
Literatura Bach J.S.: Małe preludia na fortepian. PWM, Kraków 1997 Czerny K.: Pierwszy nauczyciel. op. 599* Druszkiewiczowa K.: Podręcznik nauczania gry na fortepianie. Metoda beznutowa* Drzewiecki Z.: Gamy i pasaŝe. Cz. I - II. PWM, Kraków 1988 Gnesina H.: 23 małe etiudy dla początkujących. Nr 1-9* Klechniowska A. M.: Szkoła na fortepian. PWM, Kraków 1978 Lachert A.: Nuta, dźwięk, klawisz* Markiewiczowa W.: Do-re-mi-fa-sol* Preuschoff-Kaźmierczakowa M.: Fortepian dla najmłodszych. Cz. II. Ars Nova, Poznań 1993 Raube S. (red.): Etiudy dla dzieci. Z. I-III. PWM, Kraków 1978 RóŜycki A. (opr. S. Raube): Wybór etiud. op. 7, op. 12* Sawicka W., Stempniowa G. (opr.): Etiudy. Cz. I-VI. PWM, Kraków 1978 Schytte L.: 25 łatwych etiud. op. 108* Schytte L.: Etiudy. op. 106* Wiłkomirska D. (red.): Etiudy dla początkujących. PWM, Kraków 1988 * Pozycje literatury bez podanego wydawnictwa, miejsca i roku wydania ukazały się nakładem PWM Kraków Wykaz literatury powinien być aktualizowany w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 35
JĘZYK OBCY ZAWODOWY Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: posłuŝyć się podstawową terminologią dotyczącą procesu realizacji dźwięku, posłuŝyć się obcojęzyczną instrukcją obsługi sprzętu elektroakustycznego, przetłumaczyć specyfikację techniczną sprzętu elektroakustycznego, zredagować podstawowe rodzaje pism dotyczących realizacji określonych zadań, sporządzić streszczenie krótkiego obcojęzycznego tekstu o tematyce zawodowej, sporządzić dokumentację nagrań dźwiękowych, posłuŝyć się dokumentacją wymagań technicznych wykonawcy, sporządzić zapotrzebowanie na sprzęt i materiały eksploatacyjne, porozumieć się w języku obcym z uczestnikami procesu pracy, przetłumaczyć pismo słuŝbowe, zarządzenie, komunikat, posłuŝyć się specjalistycznym oprogramowaniem komputerowym, skorzystać z obcojęzycznych źródeł informacji. Materiał nauczania Specjalistyczna terminologia z zakresu akustyki i elektroniki. Charakterystyka procesu realizacji dźwięku. Zasady korzystania ze scenariusza i scenopisu. Zasady korzystania z dokumentacji technicznej. Skróty stosowane w dokumentacji technicznej. Nazewnictwo zadań i procesów produkcji dźwięku. Zasady prowadzenia rozmowy bezpośredniej i telefonicznej w języku obcym. Zasady wydawania, odbierania i potwierdzania zleceń. Zasady porozumiewania się z dyrygentem, reŝyserem, producentem i ekipą techniczną. Dokumentacja dotycząca podejmowania pracy. Zarządzenia i komunikaty. Odczytywanie dokumentacji technicznej. Tłumaczenie elementów dokumentacji technicznej niezbędnych do realizacji zadań zawodowych. Sporządzanie listy wymagań technicznych wykonawcy utworu muzycznego. 36
Korzystanie z obcojęzycznej dokumentacji procesu realizacji dźwięku. Formułowanie poleceń dotyczących realizacji dźwięku. Tłumaczenie terminów i zwrotów stosowanych w instrukcjach obsługi sprzętu elektroakustycznego. Tłumaczenie terminów i zwrotów dotyczących specjalistycznego oprogramowania komputerowego. Środki dydaktyczne Programy komputerowe. Instrukcje obsługi programów komputerowych. Instrukcje obsługi urządzeń elektroakustycznych. Dokumentacje wymagań technicznych. Międzynarodowe standardy i rekomendacje. Publikacje elektroniczne. Publikacje drukowane. Filmy dydaktyczne. Uwagi o realizacji Celem realizacji programu przedmiotu Język obcy zawodowy jest opanowanie przez uczniów umiejętności posługiwania się językiem obcym na poziomie wspomagającym wykonywanie zadań zawodowych. Wskazane jest, Ŝeby językiem obcym zawodowym był język angielski. Decyzję w tej sprawie podejmuje szkoła kształcąca w zawodzie. Program przedmiotu powinien być realizowany w pracowni języka obcego w grupie liczącej do 15 uczniów, a w miarę potrzeb z podziałem na zespoły 3-5 osobowe. Pracownia języka obcego powinna być wyposaŝona w niezbędny sprzęt i środki dydaktyczne. Uczniowie powinni korzystać z róŝnych źródeł informacji, jak: normy, instrukcje, poradniki, dokumentacja techniczna, czasopisma specjalistyczne, Internet. Przed przystąpieniem do realizacji programu naleŝy przeprowadzić test kompetencji językowych do oceny poziomu umiejętności uczniów. Oprócz powtarzania i utrwalania materiału gramatycznego naleŝy kształtować podstawowe umiejętności porozumiewania się w języku obcym, korzystania z obcojęzycznych źródeł informacji o zawodzie. Realizacja ćwiczeń zamieszczonych w programie oraz ćwiczeń opracowanych przez nauczyciela wpływa na efektywność procesu kształcenia. Wskazane jest stosowanie metod nauczania: dyskusji dydaktycznej, inscenizacji, ćwiczeń praktycznych. Terminy i zwroty obcojęzyczne dotyczące procesu realizacji dźwięku powinny być opanowane przez uczniów w stopniu umoŝliwiającym ich stosowanie w róŝnym kontekście. 37
Szczególną uwagę naleŝy zwracać na precyzyjne tłumaczenie istotnych elementów dokumentacji technicznej. Pozwoli to na uniknięcie problemów i nieporozumień w trakcie realizacji określonych zadań. NaleŜy równieŝ zwracać uwagę na tłumaczenie oraz stosowanie skrótów i oznaczeń, które mogą mieć róŝne znaczenie w zaleŝności od kontekstu. Bardzo waŝne jest wdraŝanie uczniów do samodzielnego korzystania ze słowników, encyklopedii, leksykonów i innych obcojęzycznych materiałów źródłowych. W związku z tym, Ŝe praca technika realizacji dźwięku odbywa się często w duŝym zespole, uczniowie powinni opanować zasady sprawnego porozumiewania się zarówno na estradzie, jak i w studiu dźwiękowym. Program przedmiotu powinien być realizowany w końcowym etapie kształcenia. Ułatwi to uczniom bezpośrednie przygotowanie do pracy. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Kontrola i ocena osiągnięć uczniów powinna być dokonywana zgodnie z zasadami ustalonymi na zajęciach początkowych. Podstawowym kryterium oceny osiągnięć edukacyjnych jest poziom opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. Proces kształcenia powinien rozpoczynać się od oceny poziomu językowych kompetencji uczniów. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów moŝe być dokonywane za pomocą: sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów osiągnięć szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkniętymi, dotyczącymi między innymi tłumaczenia terminów i zwrotów obcojęzycznych oraz krótkich tekstów specjalistycznych, obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń. W trakcie oceniania pracy uczniów na podstawie obserwacji naleŝy zwracać uwagę na: sporządzanie pism związanych z realizacją zadań, tłumaczenie krótkich obcojęzycznych tekstów, korzystanie z obcojęzycznej dokumentacji technicznej sprzętu elektroakustycznego, posługiwanie się poprawną terminologią, korzystanie z materiałów pomocniczych, słowników i leksykonów. Wskazane jest systematyczne prowadzenie kontroli i oceny postępów uczniów, co umoŝliwi korygowanie stosowanych metod nauczania oraz organizacyjnych form pracy uczniów. 38