W tym miejscu realizowany jest projekt LIFE + Ochrona różnorodności biologicznej na obszarach leśnych, w tym w ramach sieci Natura 2000 promocja najlepszych praktyk Best for Biodiversity
NAJLEPSZE PRAKTYKI W ZAKRESIE OCHRONY WILKA Metody monitoringu populacji wilka
Wykładowcy Dr Sabina Pierużek-Nowak Prezes Zarządu Stowarzyszenia dla Natury Wilk Członkini Large Carnivore Initiative for Europe, Państwowej Rady Ochrony Przyrody i Kolegium Lasów Państwowych Dr inż. Robert W. Mysłajek Adiunkt w Instytucie Genetyki i Biotechnologii na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego Wiceprezes Zarządu Stowarzyszenia dla Natury Wilk Członek Rady Naukowo-Społecznej LKP Lasy Beskidu Śląskiego Copyrights by authors, 2014
Monitoring a inwentaryzacja Inwentaryzacja jednorazowe zebranie danych w terenie o występowaniu gatunku i jego liczebności w danym roku Monitoring gatunku działanie wieloletnie w oparciu o dane zebrane tą samą metodą w trakcie kolejnych inwentaryzacji, pozwala na ocenę procesów zachodzących w populacji (wzrost lub spadek liczebności gatunku, zasięgu występowania, zagęszczeń, itp.), zdefiniowanie zagrożeń i metod zapobiegania
Metody zbierania danych o wilkach Tropienia Fot. R. Mysłajek
Tropy wilków w obrębie terytorium watahy Grupa 6 wilków Powierzchnia terytorium: 225 km 2 Średnia długość dobowej wędrówki wilków to 23 km (Jędrzejewski i in. 2002)
Tropy wilków w obrębie terytorium watahy 1 dzień po opadzie śniegu 23 km tropów 6 wilków
Tropy wilków w obrębie terytorium watahy 2 dzień po opadzie śniegu 46 km tropów 12
Tropy wilków w obrębie terytorium watahy 3 dzień po opadzie śniegu 69 km tropów 18 18
Tropy wilków w obrębie terytorium watahy 4 dzień po opadzie śniegu 92 km tropów
Tropy wilków w obrębie terytorium watahy 6 5 dzień po opadzie śniegu 12 18 Każdy kolor przejścia grupy wilków jednym dniu 18 6 115 km tropów 12 24
Trop dorosłego wilka (przednia łapa) na śniegu Długość (z pazurami) 10-13 cm, szerokość 8-10 cm Tropy szczeniąt w zimie nie są mniejsze niż 10 cm (dł.) x 7 cm (szer.) Sabina Nowak Sabina Nowak
Różnice w wielkości tropów Tylna łapa Łapa przednia: dłuższa (0,5-1 cm) szersza (0,5 1 cm) tylna poduszka (piętkowa) o sercowatej podstawie Przednia łapa Łapa tylna: mniejsza węższa tylna poduszka zaokrąglona u podstawy Sabina Nowak
Trop dużego psa Zwykle jest szerszy i mniej regularny niż trop wilka. Pazury są słabiej odbite. Sabina Nowak Ważne: malamut, husky, owczarek niemiecki i podhalański oraz duże mieszańce mogą pozostawiać tropy bardzo podobne do wilków
Porównanie tropów dorosłego wilka i psa Wilk Pies Sabina Nowak Sabina Nowak
Ciąg tropów pojedynczego wilka odległość 60-80 cm Robert W. Mysłajek Sabina Nowak
Sabina Nowak Nieliniowy ciąg tropów wilka (kłus)
Nieliniowy ciąg tropów wilka (kłus) Tylna łapa Kolejność odbić łap wilka w kłusie: z przodu - łapa tylna z tyłu - łapa przednia Przednia łapa Sabina Nowak
Typowe nieregularne tropy psa Robert W. Mysłajek Sabina Nowak
Tropy grupy wilków na śniegu 2 wilki 3 wilki 5 wilków
Tropy grupy wilków w głębszym śniegu Patrycja Tomczak
Tropienia wilków na piasku lub błocie
Trop dorosłego wilka na piasku (przednia łapa) długość 10-13 cm szerokość 8-10 cm Sabina Nowak Sabina Nowak
Porównanie tropów dorosłego wilka i dużego psa Wilk Pies Sabina Nowak Sabina Nowak
Trop wilka (sznurowanie)
Nieliniowy ciąg tropów pojedynczego wilka (kłus) Robert W. Mysłajek Sabina Nowak
Tropy samicy i szczeniaka (sierpień)
Tropom psa często towarzyszą tropy człowieka Sabina Nowak
Tropy grupy wilków na piasku
Pomiary tropów wilków Długość i szerokość pojedynczego tropu Odległość pomiędzy tyłami dwóch kolejnych tropów
Sposób dokumentowania tropów Sabina Nowak Należy położyć wzdłuż tropów miarkę, by po powiększeniu zdjęcia widoczna była wielkość tropu i odległość między tropami
Znakowanie i inne ślady
Znakowanie moczem przez samca
Znakowanie moczem przez samca
Drapanie
Znakowanie moczem przez samicę Podczas rui ( połowa lutego) pojawia się w moczu samicy krew
Znakowanie moczem przez samicę Podczas rui ( połowa lutego) pojawia się w moczu samicy krew krople krwi na tropach samicy
Ruja - liczne miejsca kopulacji
Miejsca odpoczynku
Odchody wilków
Odchody wilków
Lokalizacja odchodów
Sposób dokumentowania odchodów
Pozostałości ofiar wilków
Świeża ofiara wilków (jeleń)
Stara ofiara wilków (jeleń)
Świeża ofiara wilków (sarna)
Nory wilków
Nory wilków
Nory wilków
Nory wilków
Wnętrze wilczej nory
Rejestracja i weryfikacja informacji o obserwacjach bezpośrednich wilków
Rejestracja informacji o śmiertelności wilków
Inne metody monitoringu i badań foto- i wideopułapki Fot. R. Mysłajek
Fotopułapki Fot. S. Nowak & R. Mysłajek, Z. Skibiński, S. Mendel
Telemetria Fot. J. Kusak
Telemetria Zastosowanie organizacja przestrzenna aktywność dyspersja drapieżnictwo Fot. J. Kusak
1. Radiotelemetria Fot. S. Nowak
2. Telemetria satelitarna
3. Telemetria GPS GSM
3. Telemetria GPS GSM Wędrówka wilka Alana przez Polskę, Białoruś i Litwę, kwiecień - wrzesień 2009 r. ponad 1400 km Projekt Federalnej Agencji Ochrony Środowiska Niemiec BfN Prowadzą: Gesa Kluth Ilka Reinhardt
Fot. R. Mysłajek Metody molekularne
liczebności populacji dyspersja różnorodność genetyczna pokrewieństwo Metody molekularne Zastosowanie rozrodczość i śmiertelność Fot. R. Mysłajek
Metody molekularne Możliwość wykorzystania różnorodnych źródeł DNA inwazyjne: tkanki, krew nieinwazyjne: odchody, mocz, sierść, krew z rui Fot. S. Nowak & R. Mysłajek
Struktura genetyczna populacji wilka w Polsce w oparciu o frekwencję haplotypów mtdna Czarnomska i in. 2013
Rozkład przestrzenny filogenetycznych haplotypów mtdna europejskich wilków Pilot i in. 2009
Systemy informacji przestrzennej (GIS) Fot. R. Mysłajek
Bazy danych
Analiza GIS danych z monitoringu
Rozmieszczenie watah wilków w Polsce w 2000/2001 według Inwentaryzacji wilka i rysia w Polsce Liczba watah: 33 2? 2? 2-3 2-333 44 55 33 11 33 3? 3? 33 44 4? 4? 22 55 44 77 2? 33 2? 1-3 1-3 77 5-6 3-6 3-6 5-6 22 66 Liczba wilków: 55 77 480-660 (~570) 44 5-6 5-6 44 3-5 3-5 5-6 5-6 55 55 22 2-5 2-5 3? 3? 3-4 3-4 22 110-130 (~120) 55 33 55 55 44 55 22 66 66 55 33 33 Zagęszczenie wilków: 11 44 1-3 osobników na 100 km2 22 55 44 55 22 1-2 1-2 66 7-8 7-8 77 55 55 55 55 55 3-5 3-5 33 5-8 5-8 6-7 6-7 33 22 2-4 2-4 44 55 22 66 55 55 55 2-4 2-4 44 W. Jędrzejewski, S. Nowak, K. Schmidt, B. Jędrzejewska, 2002 99 5-7 77 5-7 4-8 4-8 55 33 4-7 5-7 5-7 88 4-7 3-6 77 55 7? 3-5 3-5 3-6 7? 66 66 55 2-4 3-6 3-6 2-4 77 6-7 6-7 3-6 3-6 10 10 55 5-9 5-9 55 44 22 55 2-3 2-3 Średnia wielkość watah: lasy watahy wilków 4,5 osobnika (zakres 2-10)
Wyniki inwentaryzacji wilka i rysia Rozmieszczenie i liczebność populacji wilka w sezonie 2003/2004 Rozmieszczenie i liczebność populacji wilka w sezonie 2006/2007 Instytut Biologii Ssaków PAN i Stowarzyszenie dla Natury Wilk