Najlepsze praktyki w zakresie ochrony wilka, niedźwiedzia i rysia

Transkrypt

1 Najlepsze praktyki w zakresie ochrony wilka, niedźwiedzia i rysia Prowadzący dr inż. Tomasz Kałamarz Hoczew r.

2 Wilk (Canis lupus L. 1758) Fot. E. Marszałek Portret bohatera SGGW w Warszawie; Samodzielny Zakład Zoologii Leśnej i Łowiectwa

3 Wilk nie jest zwierzęciem ziejącym nienawiścią, ani też nie jest maskotką do przytulania; nie jest ani niebezpieczny, ani sympatyczny. Jest po prostu jednym z wielu interesujących gatunków prześladowanych przez człowieka od stuleci, który potrzebuje miejsca do życia. L. D. Mech [ ] niektórzy ekolodzy "wielbią wilka do tego stopnia, że raczej wolą nie dopuści do odtworzenia ich populacji na terenach, gdzie liczebność musiałaby zostać poddana kontroli niż pogodzić się z regulacją ich liczebności [ ] L. D. Mech SGGW w Warszawie; Samodzielny Zakład Zoologii Leśnej i Łowiectwa

4 Systematyka: Ogólne informacje o gatunku Rząd: drapieżne (Carnivora) 7 rodzin Rodzina: psowate (Canidae) 15 rodzajów Rodzaj: Canis Gatunek: Canis lupus Linneaus 1758 Systematyka rodziny nie jest do końca ustalona. Większość autorów wyróżnia 40 gatunków z których w Europie występuje 7, a w Polsce 4 (w tym jeden udomowiony)

5 Ogólne informacje o gatunku: Wygląd zewnętrzny - Głowa wilka jest duża, z szerokim czołem, skośnie ustawionymi oczami i relatywnie krótkimi uszami - Osadzona jest na grubej, mocnej szyi zlewającej się z tułowiem, - Pysk jest długi, masywny, tępo zakończony, -Długi puszysty ogon jest zwykle zwieszony w dół lub uniesiony poziomo. Nigdy nie jest uniesiony wysoko i zakręcony nad grzbietem, jak to się zdarza u psów.

6 Ogólne informacje o gatunku: Wygląd zewnętrzny - Pod względem wyglądu zewnętrznego przypomina bardziej syberian husky niż owczarka niemieckiego, - Wilk ma równy grzbiet, wąską i klinowatą klatkę piersiową oraz dłuższe, blisko siebie ustawione, wyglądające jak wciśnięte w klatkę piersiową, kończyny.

7 Ogólne informacje o gatunku: Występowanie i liczebność na Świecie - Wilk nie jest zagrożony wyginięciem. Istnieją duże obszary, na których żyją niczym nie zagrożone populacje tego gatunku. Sytuacja taka ma miejsce na obszarach Syberii, Alaski i Kanady (Bibikov 1990; Heptner i Sludski 1992), -Należy jednak podkreślić, że zasięg występowania tego gatunku, choć nadal ogromne, zmniejszają się w stosunku do obszarów zajmowanych przez niego w przeszłości.

8 Ogólne informacje o gatunku: Występowanie i liczebność w Europie - Diametralnie inna sytuacja ma miejsce w przypadku europejskiej populacji tego gatunku, - Obszar występowania jest coraz bardziej ograniczony, a migracja osobników pomiędzy rozdzielonymi populacjami jest czasem niemożliwa, co powoduje ich izolację.

9 Ogólne informacje o gatunku: Występowanie i liczebność w Europie - Populacja wilków na terenie Europy swój największy regres ma już najprawdopodobniej za sobą, - Dzięki działaniom ochronnym podjętym w wielu krajach na przełomie lat 60. i 70. XX wieku odnotowano znaczny wzrost zasięgu i liczebności wilka, zwłaszcza w centralnej i zachodniej Europie oraz w Szwecji i Norwegii (Wabakken i in. 2001).

10 Ogólne informacje o gatunku: Występowanie i liczebność w Europie - Obecnie całkowitą liczebność europejskich populacji tych drapieżników szacuje się na ponad osobników (Sillero-Zubiri i in. 2004). Rys. Występowanie wilka w Europie (Botani 2000) Wg. Okarmy i Tomka (2008)

11 Ogólne informacje o gatunku: Występowanie i liczebność w Polsce - W Polsce od momentu objęcia wilka ochroną gatunkową w 1998 r. wilki utrzymują swój zasadniczy areał bytowania na wschód od Wisły, - Odmienna sytuacja występuje na zachód od Wisły. Pomimo występowania dużych i zwartych kompleksów leśnych, wilki są tam bardzo nieliczne i występują w kilku mocno izolowanych od siebie subpopulacjach (Nowak i Mysłajek 2011).

12 Ogólne informacje o gatunku: Występowanie i liczebność w Polsce -Stwierdzono również próby kolonizowania nowych terenów np. Borów Dolnośląskich, Borów Tucholskich, Puszczy Bydgoskiej czy terenów w województwie świętokrzyskim (Gula 2008a). Rys. Aktualny zasięg występowania wilków w Polsce: Gula 2008 b, Jędrzejewski i in. 2008, Nowak i Mysłajek 2011, Nowak i in. 2011, dane PGL LP. Wg: Okarma i in. (2011)

13 Ogólne informacje o gatunku: Występowanie i liczebność w Polsce - Szacowana liczebność tego gatunku w naszym kraju jest przedmiotem sporu środowisk ochroniarskich, myśliwych i naukowców. Należy zaznaczyć, że jest to bardziej spór ideologiczny niż merytoryczny, - Pomimo powstania kilkunastu strategii ochrony tego gatunku o charakterze lokalnym (Śmietana (1995), Jędrzejewski i Schmidt (2001), Perzanowski i in. (2005) a także ogólnokrajowym (Okarma i in. 1998a) żadnej z tych 11 strategii nie zaczęto realizować.

14 Ogólne informacje o gatunku: Występowanie i liczebność w Polsce - Liczebność na podstawie monitoringu prowadzonego przez IBS PAN w Białowieży oceniana jest na osobników (sezon 2008/2009), - Największą zwartą ostoją wilka w Polsce są Karpaty (od Bieszczadów po Beskid Śląski) oraz Pogórze Karpackie występuje tam łącznie około 250 osobników, - Około 250 wilków zasiedla kompleksy leśne północnowschodniej Polski, - Kolejną ostoją wilka jest Roztocze, wraz z Lasami Janowskimi i Puszczą Solską, które zasiedla około 130 wilków.

15 Ogólne informacje o gatunku: Możliwości zwiększania areału: - Dane z inwentaryzacji (IBS PAN w Białowieży) posłużyły również do określenia wybiórczości środowiskowej wilka oraz oszacowania potencjalnej liczebności tego gatunku w Polsce, Teren Bieszczadów, Beskidu Niskiego i Pogórza Potencjalna liczba wilków 142 osobniki Rzeczywista liczebność populacji 176 osobników Ryc. Potencjalna wielkość populacji wilka oszacowana na terenie Bieszczadów, Beskidu Niskiego i Pogórza wyznaczonych przez model oparty na analizach GIS (dane IBS z lat )

16 Ogólne informacje o gatunku: Szlaki migracji na terenie Polski -Niewątpliwie dla dalszego funkcjonowania populacji tego drapieżnika największe znaczenie ma prawidłowe funkcjonowanie korytarzy ekologicznych, Rys. Utarte od 100 lat szlaki wędrowne wilka (Kowalski 1953)

17 Ogólne informacje o gatunku: Najważniejsze dla ochrony gatunku cechy behawioru: - Złożona struktura socjalna w grupie rodzinnej (watasze) - Rozród tylko jednej pary alfa -Duże wymagania przestrzenne gatunku - Duża inteligencja - Duża plastyczność gatunku - Wykorzystywanie najłatwiejszych źródeł pokarmu (zwierzęta domowe)

18 Ogólne informacje o gatunku: Rozród: - Okres godowy (cieczka) w Polsce od grudnia do lutego - Rozród tylko jednej pary alfa wielkość miotu od trzech do ośmiu szczeniąt - Duża śmiertelność wśród młodych w pierwszym okresie życia (w pierwszych 100 dniach) - Rys. Nora wilcza na terenie Pogórza Przemyskiego

19 Ogólne informacje o gatunku: Wymagania siedliskowe oraz wielkość areałów - Na wielkość terytoriów watah wilczych ma wpływ wiele czynników takich jak środowisko, liczebność ofiar, wielkość najczęściej zabijanej zdobyczy, -Wielkość terytoriów watah wilczych może obejmować obszar od kilkudziesięciu do kilkunastu tysięcy km2 (Mech 1970), -W Europie wykazano że terytoria wilków wynoszą od 100 do blisko 900 km 2 w Hiszpanii (Vila i in. 1990) czy nieomal 2 tys. km 2 na obszarze Skandynawii (Wabakken i in. 2001).

20 Ogólne informacje o gatunku: Wymagania siedliskowe oraz wielkość areałów: - W Polsce na terenie Puszczy Białowieskiej terytoria wilków wahały się od 154 do 343 km 2 średnio 232 km 2 (Jędrzejewski i in. 2001b). -Wielkość terytoriów w warunkach górskich wynosi od 100 do 200 km 2. Pieróżek - Nowak 2002, Kałamarz 2005, Karabin 2007).

21 Ogólne informacje o gatunku: Preferencje w wyborze gatunku ofiar, wpływ na populacje ofiar: -Wilk w zasięgu geograficznym swojego występowania poluje niemal na wszystkie gatunki ssaków, -Są to najczęściej dzikie ssaki kopytne, które często odzwierciedlają strukturę zespołu ofiar na danym terenie (Fritts i Mech 1981), -Szerokość niszy pokarmowej tych drapieżnikównajczęściej ogranicza się zasadniczo do jednego gatunku ofiary podstawowej i jednego lub dwóch gatunków ofiar drugorzędnych (Jędrzejewska i Jędrzejewski 2001).

22 Ogólne informacje o gatunku: Preferencje w wyborze gatunku ofiar, wpływ na populacje ofiar - W Polsce spośród całego zespołu dzikich kopytnych najważniejszą rolę w pokarmie wilka odgrywają jeleniowate (Cervidae) (Jędrzejewski i Jędrzejewska 2001; Okarma 1992; Śmietana 2000; Nowak Pieróżek 2002).

23 Ogólne informacje o gatunku: % udziału wśród ofiar Preferencje w wyborze gatunku ofiar, wpływ na populacje ofiar: Skład pokarmu wilków na terenie Pogórza Przemyskiego wyrażony % frekwencji i % biomasy frekwencja biomasa 10 0 dzik sarna jeleń jeleń.n owca bóbr pies krowa gatunki ofiar

24 Ogólne informacje o gatunku: Preferencje w wyborze gatunku ofiar, wpływ na populacje ofiar - Wśród zespołu kopytnych na terenie Kraju najczęściej preferowanym gatunkiem jest jeleń, rzadziej dzik tylko nieliczne badania wykazały preferencje w stosunku do sarny, - W obrębie danego gatunku ofiary preferowane są osobniki młodociane oraz stare, - Okresowo wzrasta udział ofiar gatunków drugorzędnych (np. udział dzika w okresie wysokiej pokrywy śnieżnej lub warchlaków w okresie wiosennym)

25 Ślady obecności wilków: Tropy wilka i odróżnianie ich od tropów psa: - Wielkość tropów wilka : - dorosły osobnik 9-11 cm (13 cm) długości i 8-10 cm szerokości, - osobnika młodego (jednorocznego około 8 cm długości i 6 cm szerokości, -Kształt tropów -tropy wydłużone i symetryczne -wyraźnie odciśnięte pazury - kształt opuszki międzypalcowej Rys. Poruszanie się watahy wilków kłusem (sznurowanie) na śniegu

26 Ślady obecności wilków: Tropy wilka i odróżnianie ich od tropów psa: Rys. Odcisk przedniej łapy wilka na śniegu Rys. Odcisk przedniej łapy dużego psa

27 Ślady obecności wilków: Identyfikacja drapieżników na podstawie szczątków ich ofiar - Wielkość konsumpcji: jednorazowo jeden osobnik jest w stanie zjeść do 10 kg mięsa, - Ślady pozostawione w miejscu ataku: atak wilków na ofiarę jest zaplanowany i przemyślany z podziałem na role pomiędzy poszczególnymi osobnikami, cechuje je czysta robota. Rys. Jeleń ciele zagryzione przez wilki

28 Ślady obecności wilków: Ślady pozostawione w terenie, ich lokalizacja i identyfikacja:

29 Część II: -Konflikty pomiędzy ludźmi i dużymi drapieżnikami, metody zapobiegania konfliktom, -Główne zagrożenia dla populacji obu gatunków, - Cele ochrony, - Metody ochrony czynnej i biernej - Lokalne działania sprzyjające i szkodzące wilkom i rysiom -Projekty dotyczące ochrony wilka i rysia, realizowane w -Polsce i w Europie, w tym najlepsze praktyki w projekcie

30 Konflikty pomiędzy ludźmi i drapieżnikami metody ich pozbiegania Płaszczyzny konfliktu: Ataki na zwierzęta gospodarskie -Dobrze funkcjonujący system dotyczący wypłat za zwierzęta gospodarskie - Brak analogicznego programu dotyczącego odszkodowań za psy Wzrost poczucia zagrożenia społeczeństwa Rys. Pies zagryziony przez wilki na terenie Nadleśnictwa Dynów

31 Konflikty między ludźmi i drapieżnikami: Gospodarka łowiecka - Sugerowanie że czynnikiem ograniczającym wzrost lokalnych populacji wilków jest pozyskiwanie przez myśliwych ssaków kopytnych - Bark akceptacji kół łowieckich, do ujmowania obecności wilków przy tworzeniu planów pozyskania, na terenie których zaczęto inwentaryzować wilki - Aspekt ekonomiczny Nadleśnictwo Bircza. Autor: Tomasz Kałamarz

32 Główne zagrożenia dla populacji i metody ochrony - Fragmentacja siedlisk Analizy prowadzone w warunkach Szwecji i Norwegii wykazały, że szansę przetrwania powyżej 100 lat mają izolowane populacje wilków liczące co najmniej 200 osobnikow (Flagstad i in. 2003), -Akceptacja społeczeństwa Na obszarach gdzie duże drapieżniki nie występowały od kilkudziesięciu lat część społeczeństwa nie jest skłonna do zaakceptowania obecności dużych drapieżników,

33 Główne zagrożenia dla populacji i metody ochrony: Problem nielegalnego pozyskania Do roku 1995 odstrzeliwano w Bieszczadach rocznie średnio 35 wilków (Śmietana 2000).

34 Główne zagrożenia dla populacji i metody ochrony: Edukacja społeczeństwa Zwiększenie akceptacji wilka przez grupy społeczne o kluczowym znaczeniu dla ochrony gatunku: myśliwych, leśników i hodowców.

35 Cele ochrony Głównym celem proponowanych działań powinno być zachowanie populacji dużych drapieżników w obecnie zajmowanym przez nie areale występowania w Polsce oraz stworzenie warunków do ekspansji na dotychczas niezasiedlone tereny leśne kraju i zapewnienie ciągłości między subpopulacjami tych drapieżników.

36 Metody ochrony czynnej i biernej -W Polsce problemem nie jest brak informacji, tylko niewykorzystywanie dostępnych informacji w praktyce działań ochronnych ( blisko 60 publikacji naukowych dotyczących samego wilka), -Transgraniczny charakter populacji dużych drapieżników wymusza działania o charakterze międzynarodowym - Monitoring populacji- oparty na wiarygodnych danych monitoring zasięgu monitoring liczebności (monitoring genetyczny)

37 Zasady prowadzenia gospodarki leśnej w ostojach wilków i rysi wg obowiązujących w LP dokumentów oraz postulowane przez przyrodników Gospodarka łowiecka - Sugerowanie że czynnikiem ograniczającym wzrost lokalnych populacji wilków i rysi jest pozyskiwanie przez myśliwych ssaków kopytnych Wpływ drapieżników na populację kopytnych - Populacja Karpacka wilka wynosi około 50 watah, rysia około 80 osobników

38 Dane z Rocznych planów łowieckich na terenie RDLP Krosno: - 9,6 tys. jeleni; 37,6 tys. saren; 7,8 tys. dzików Przeciętne zapotrzebowanie pokarmowe: - watahy wynosi 20 saren, 114 jeleni /rok - rysia wynosi 18 jeleni i około 50 saren /rok

39 Roczne zapotrzebowanie wilków na terenie Karpat i Pogórza wynosi 5700 jeleni Roczne zapotrzebowanie rysi na terenie Karpat i Pogórza wynosi 1400 jeleni Pozyskanie łowieckie (na poziomie 25 % stanu na dzień 31 marca) 2400 jeleni Łącznie: drapieżniki i pozyskanie łowieckie: 9500 jeleni rocznie? Nadleśnictwo Bircza. Autor: Tomasz Kałamarz

40 Projekty dotyczące ochrony wilka i rysia, realizowane w Polsce i w Europie, w tym najlepsze praktyki w projekcie - Ogólnopolska inwentaryzacja wilka i rysia w nadleśnictwach i parkach narodowych Polski, projekt realizowany przez IBS PAN w Białowieży, Stowarzyszeniem dla Natury Wilk oraz Instytutem Ochrony Przyrody PAN. Dzięki temu projektowi po raz pierwszy dokonano inwentaryzacji i poznano rozmieszczenie dużych drapieżników na terenie kraju opartych na materiale naukowym a nie jedynie badaniach ankietowych, - Ochrona dużych drapieżników w Karpatach Zachodnich, projekt realizowany przez Stowarzyszeniem dla Natury Wilk. Na szczególne podkreślenie zasługuje wprowadzenie i propagowanie metod zapobiegania szkodom wyrządzanym przez drapieżniki w hodowli zwierząt gospodarskich

41 Zapraszam do dyskusji