Lutowiska Opracowanie i analizy: Bartosz Pirga Prace terenowe: Robert Gatzka, Paulina Kopacz, Bartosz Pirga

Transkrypt

1 Lutowiska Opracowanie i analizy: Bartosz Pirga Prace terenowe: Robert Gatzka, Paulina Kopacz, Bartosz Pirga Wyniki monitoringu dużych drapieżników na obszarze otuliny BdPN w gminie Cisna realizowanego w okresie październik 2016 czerwiec Raport podsumowujący. Prace terenowe realizowano na obszarze km 2, obejmującym otulinę Bieszczadzkiego Parku Narodowego w gminie Cisna (intensywnie zabudowywane obszary dolinowe na linii miejscowości Wetlina Cisna; Ryc.1). Opisywany obszar charakteryzuje występowanie wszystkich dużych drapieżników (wilk, niedźwiedź, ryś i żbik) w strefach wysokich zagęszczeń zwierząt kopytnych (jeleń, sarna) stanowiących ich naturalną bazę pokarmową. Charakter współwystępowania populacji drapieżników i ofiar na tym terenie związany jest z użytkowaniem terenów chronionych (Bieszczadzki Park Narodowy) oraz przyległych otuliny BdPN (obszar na którym realizowany był monitoring). Na terenie otuliny BdPN w gminie Cisna (na linii miejscowości Wetlina Cisna) występuje szereg niekorzystnych zjawisk związanych z działalnością człowieka (intensywna zabudowa rekreacyjna, gospodarka leśna i łowiecka), które wpływają na funkcjonowanie populacji zwierząt terytorialnych pomiędzy terenem Parku Narodowego i otuliny w obrębie areałów osobniczych i grup rodzinnych zwierząt. Ryc.1 Obszar monitoringu drapieżników w otulinie BdPN (gmina Cisna). Zrealizowane działania monitoringowe objęły (Ryc.2): a) tropienia na śniegu km ( km wilki; 7,928 km niedźwiedzie; km rysie); b) stwierdzenia punktowe śladów bytowania drapieżników (m.in. tropy, znakowanie, ofiary) 337 punktów (189 wilki; 36 rysie; 83 niedźwiedzie; 29 ofiary); c) montaż fotopułapek 38 lokalizacji; d) stwierdzenia punktowe zaburzeń generowanych działalnością ludzką (np. ambony, nęciska) 35 punktów; e) stwierdzenia punktowe inne (np. miejsca charakterystyczne związane z behawiorem monitorowanych gatunków; inna działalność ludzka; inne gatunki w tym żubr) 15 punktów;

2 f) inwentaryzacje jednorazowe dla całego obszaru monitoringu (poszukiwanie śladów bytowania drapieżników i tropienia, przy współudziale wolontariuszy): transektów o łącznej długości km; transektów o łącznej długości km Ryc.2 Działania monitoringowe w okresie do MONITORING WILKÓW Uzyskane dane z sezonu zimowego 2016/2017 wskazują na występowanie na opisywanym terenie grupy rodzinnej składającej się z 7 wilków. Maksymalną liczbę osobników odnotowano na 7% długości tropień w 3 przypadkach ( tropienie (Kopacz Paulina) w rejonie Wetliny; inwentaryzacje: tropienie (Pirga Bartosz) w rejonie miejscowości Krzywe; tropienie (Baran Jarosław, Wąsik Kinga) w rejonie Strzebowisk). Dwa z trzech stwierdzeń maksymalnej liczby wilków związane było z odnalezionymi ofiarami (Ryc.4). W pierwszym przypadku był to jeleń, którego odnaleziono tropiąc rysia; w drugim przypadku ofiarą była sarna, być może zabita przez rysia a użytkowana przez całą grupę wilków. W odniesieniu do danych z poprzedniego raportu 1 spójność tropionej grupy wilków uległa obniżeniu: - tropienia: październik 2016 styczeń % długości tropień jednego osobnika 64% 2-7 wilków; - tropienia całość (Tab.1): październik 2016 luty % długości tropień jednego osobnika 50% 2-7 wilków; uzyskany wynik może wskazywać na spadek spójności grupy w okresie trwania cieczki. Tab.1 Udział długości tropień wilków w zależności od liczby tropionych zwierząt. długość liczba tropionych tropień wilków [km] procentowy udział długości tropień Pirga Wyniki monitoringu dużych drapieżników na obszarze otuliny BdPN w gminie Cisna (raport październik 2016 styczeń 2017). 10_bpirga_monitoring%20drapieznikow%20w%20otulinie%20BdPN%20w%20gminie%20Cisna.pdf

3 Areał występowania grupy, określony na podstawie tzw. minimalnego wielokąta wypukłego (MCP) wyniósł 45 km 2 (Ryc.3; polygon czerwony), zachodząc na obszarze 4-8 km 2 na teren watahy ruskiej (dane monitoringowe BdPN, Ryc.3; linia zielona; weryfikacja przynależności tropów w obszarze zaznaczonym okręgiem żółtym nieokreślona) w rejonie miejscowości Wetlina. Oszacowany areał watahy sina jest jedynie częścią znacznie większej przestrzeni penetrowanej przez grupę rodzinną. Średnie wielkości areałów watah wilczych w Bieszczadach oscylują w granicach 200 km 2. Dane monitoringowe BdPN wskazują, że tropione wilki należą do tzw. watahy sinej, której liczebności (bez zasięgów terytorialnych) podawane w raportach monitoringowych BdPN wynosiły 4-6 osobników (lata ) 2. Wilki koncentrują się w rejonie Wetliny (Stare Sioło), kontynuacją strefy koncentracji są obszary położone S, SE od miejscowości Smerek, dalej w stronę Cisnej wzdłuż szlaku kolejki wąskotorowej położonej pomiędzy miejscowościami Przysłup i Krzywe. Dla określenia stref koncentracji zastosowano następujące parametry wyznaczania stref Kernel: promień wyszukiwania (search radius) 1500 m 2 ; wyjściowa wielkość komórki rastra (output cell size) 5 pikseli. Ryc.3 Strefy koncentracji monitorowanych wilków z grupy rodzinnej sina w obrębie dotychczas rozpoznanego areału (45 km 2 ). Ryc.4 Ofiara 7 wilków z watahy sina użytkowana przez rysia oraz zwyczajowy przesmyk wilczy przez potok Wetlinka (Fot. Bartosz Pirga, Paulina Kopacz). 2 Pirga Monitoring zwierząt drapieżnych zachodzących na obszar Bieszczadzkiego Parku Narodowego w sezonach 2012/2013 oraz 2013/

4 W ramach projektu Ochrona ostoi fauny puszczańskiej korytarze migracyjne (KIK/53) Bieszczadzki Park Narodowy na terenie otuliny wyznaczył obszary kluczowe łączące płaty siedlisk zwierząt terytorialnych rozdzielone barierami liniowymi (drogami) 3. Obszary te nie powinny podlegać dalszej zabudowie - w celu długoterminowego zachowania łączności siedlisk w obrębie poszczególnych areałów zwierząt drapieżnych (Ryc.5). Dane monitoringowe dotyczące stwierdzeń punktowych oraz przebiegu tras tropionych wilków wskazują na bardzo częste wykorzystanie wyznaczonych przez BdPN płatów siedlisk (65% stwierdzeń punktowych oraz 75% przebiegu tropień) dowodząc istotności tych terenów dla populacji zwierząt drapieżnych i wskazując, że zlokalizowane są w istotnej dla grupy wilków części areału (Tab.2). Tab.2 Stwierdzenia punktowe i tropienia wilków w obszarach kluczowych funkcjonowania populacji stwierdzenia punktowe wilków tropienia liczba procentowy udział liczba [km] procentowy udział wszystkie stwierdzenia/tropienia , stwierdzenia wilków w obszarach kluczowych łączących płaty siedlisk , drapieżników (opracowanie BdPN) stwierdzenia wilków w obszarach płatów , siedliskowych pozostałe obszary 2 1 3, Ryc.5 Stwierdzenia wilków w obszarach kluczowych łączących płaty siedlisk gatunku na obszarze otuliny BdPN w gminie Cisna. 3 Pirga B., Wasiak P., Kucharzyk S Identyfikacja i ochrona korytarzy dużych ssaków - wyniki projektu realizowanego na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego w latach Roczniki Bieszczadzkie 24 (2016) str

5 MONITORING NIEDŹWIEDZI Określone strefy koncentracji gatunku (promień wyszukiwania (search radius) 2500 m 2 ; wyjściowa wielkość komórki rastra (output cell size) 5 pikseli) dotyczą NE rejonu Wetliny przy granicy z BdPN (Wierch Muchanin) oraz obszarów zlokalizowanych w rejonie Starego Sioła i trójkąta miejscowości Smerek-Kalnica- Strzebowiska (Ryc.6). Ryc.6 Rozpoznane strefy koncentracji niedźwiedzi na monitorowanym obszarze. Uzyskane do końca kwietnia dane monitoringowe wskazują na występowanie min. 8 niedźwiedzi (osobników dorosłych, młodocianych i młodych) penetrujących obszar pomiędzy Wetliną a Krzywym. W rejonie Wetliny był to osobnik dorosły (szerokość/długość łapy przedniej: 14/8) oraz młodociany (12/6; Ryc.7), których ślady bytowania odnajdywano na tym terenie pomiędzy a W rejonie Smereka i Kalnicy (okres do ) obserwowano ślady pozostawiane przez dużego osobnika dorosłego (prawdopodobnie samca; 15/8) oraz samicę prowadzącą 2 młode (roczne) niedźwiadki (Ryc.8). W okresie do pojawiał się tam też mniejszy (14/7) osobnik dorosły. Podsumowując, stwierdzono: a) 4 osobników dorosłych (wraz z samicami prowadzącymi młode); b) min. 2 osobniki młodociane (2-4 letnie); c) 1 matkę z młodymi (2015/2016); (wg wzoru: 1+2; 1+3 = 2+5) 1+2 Śladów bytowania niedźwiedzi nie obserwowano w okresie pomiędzy a

6 Ryc.7 Młodociany niedźwiedź przy barłogu w rejonie Wetliny (montaż fotopułapki Paulina Kopacz; fragment dokumentacji zdjęciowej >1600 zdjęć). Ryc.8 Młode niedźwiedzie rejestracja na karmisku łowieckim między miejscowościami Smerek a Strzebowiska (montaż fotopułapki Robert Gatzka; fragment dokumentacji filmowej). W trakcie prowadzenia prac odnaleziono 35 miejsc związanych z wabieniem i dokarmianiem zwierzyny (ambony / karmiska / nęciska / lizawki) w kilku przypadkach zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie ( m) granic BdPN. Śmietana (2015) 4 wskazuje na zasięg oddziaływania przyciągającego karmisk łowieckich na niedźwiedzie w zakresie 0,1-1,3 km. Dla potrzeb niniejszych analiz uśredniono zakres podawany przez Śmietanę, wokół odnalezionych i zinwentaryzowanych miejsc dokarmiania założono bufory oddziaływania metrów (Ryc.9). Analiza dystrybucji dotychczasowych stwierdzeń punktowych niedźwiedzi w odniesieniu do założonych buforów wskazuje, że 69 % dotychczasowych stwierdzeń punktowych oraz 50% tropień gatunku zlokalizowana jest w strefie wpływu przyciągającego urządzeń łowieckich. Tab.3 Stwierdzenia punktowe i tropienia niedźwiedzi w strefach oddziaływania przyciągającego urządzeń łowieckich. stwierdzenia punktowe niedźwiedzi tropienia niedźwiedzi liczba procentowy udział liczba [km] procentowy udział wszystkie stwierdzenia/tropienia , niedźwiedzie w 700 metrowych strefach oddziaływania miejsc wabienia i dokarmiania , Śmietana W Analiza wykorzystania przestrzeni przez niedźwiedzie brunatne w Bieszczadach. Raport wykonany na zlecenie Fundacji WWF Polska w ramach projektu pt. Ochrona niedźwiedzia brunatnego (Ursus arctos) w polskiej części Karpat.

7 Ryc.9 Stwierdzenia punktowe i tropienia niedźwiedzi w odniesieniu do rozpoznanych stref koncentracji gatunku (gradacja kolorów niebieska) oraz lokalizacji urządzeń łowieckich i zasięgu ich oddziaływania na populację. Podobnie jak w przypadku wilków dane terenowe udowodniły częste wykorzystanie przez niedźwiedzie wyznaczonych przez BdPN obszarów kluczowych - łączników siedlisk drapieżników (33% stwierdzeń punktowych oraz 58% tropień). Pozostałe stwierdzenia i tropienia w 98 procentach zlokalizowane były na obszarach płatów siedliskowych (Ryc.10)

8 Ryc.10 Stwierdzenia niedźwiedzi w obszarach kluczowych łączących płaty siedlisk gatunku na obszarze otuliny BdPN w gminie Cisna. MONITORING RYSI Występowanie rysi ściśle koreluje z dostępnością bazy pokarmowej. Aktualne wyniki inwentaryzacji zwierząt kopytnych prowadzonych przez BdPN na części otuliny (administrowanej przez nadleśnictwo Cisna) w roku 2017 wskazują na dużo wyższe niż na terenie BdPN zagęszczenia saren na wskazanym obszarze. Określona liczebność (110 osobników [min/max ]) na 86 km 2 inwentaryzowanej powierzchni w otulinie BdPN w gminie Cisna przekracza całą populację BdPN (98 osobników [min/max ]) na obszarze 323 km 2 (Pirga 2017) 5. 75% stwierdzeń rysi oraz 71% tropień realizowanych w ramach inwentaryzacji dotyczyło obszaru średnich i najwyższych zagęszczeń saren (Ryc.11). Analiza preferencji siedliskowych (Pirga 2013) 6 jak również Kints i Śmietana (2006) 7 wykazują, że głównym środowiskiem bytowania sarny są rozległe doliny z mozaiką lasów mieszanych, zarastających olszą szarą terenów porolnych i łąk. Takie obszary (położone często poza terenem Parku Narodowego) wykorzystują zachodzące / bytujące na obszarze parku rysie w obrębie swoich areałów. 5 Pirga B Inwentaryzacja zwierząt kopytnych na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego oraz w części otuliny (obszary przyległe nadleśnictw Cisna i Stuposiany) w oparciu o metodę rejestracji skupisk odchodów na transektach w sezonie Porównanie wyników z obszaru BdPN z danymi z sezonu 2015 oraz określenie trendów liczebności w odniesieniu do lat Pirga B Inwentaryzacja zwierząt kopytnych na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego oraz w części otuliny (obszaru przyległego nadleśnictwa Cisna) w oparciu o metodę rejestracji skupisk odchodów na transektach w sezonie Kints O., Śmietana W Red and roe deer population during winter in the Bieszczady Mountains. Manuskrypt.

9 Ryc.11 Stwierdzenia rysia (dane punktowe i tropienia) w strefach średnich i wysokich zagęszczeń sarny na obszarze otuliny BdPN w gminie Cisna. Realizowane na 68 km 2 prace inwentaryzacyjne potwierdziły występowanie 2-3 rysi pojedynczego osobnika w rejonie Wetliny tropy i odchody (w areale tzw. moczarnym ; dane monitoringowe BdPN) 8 oraz nagromadzenie śladów bytowania drugiego osobnika (dwóch osobników?) na linii Smerek Krzywe (tropy, legowiska, ofiary, znakowanie). Dystrybucja stwierdzeń punktowych rysi wskazuje na dwie główne strefy koncentracji zlokalizowane na obszarach pomiędzy miejscowościami Smerek w Krzywe (Ryc.12). Uzyskane (nieliczne) nagrania z fotopułapek z grudnia 2016 (XII.12 rejon Smereka i Strzebowisk, godz.05:02; XII.13 rejon Przysłup-Krzywe, godz.20:00) w odległości 3,355 km od siebie nie umożliwiły identyfikacji osobnika(ów) z uwagi na niewystarczającą jakość nagrań (Ryc.13). Ślady bytowania rysia (rysi) z obszaru na linii Smerek - Krzywe odnaleziono podczas obydwu skoordynowanych akcji inwentaryzacyjnych. Przeprowadzone tropienia wskazały na wykorzystywanie obszarów działek podlegających sprzedaży pod zabudowę (dokumentacja filmowa i zdjęciowa; Ryc.14). W rejonie Krzywego odnaleziono cyklicznie używane legowisko, miejsca znakowania oraz stwierdzono wykorzystanie świeżej ofiary wilczej (jelenia zabitego przez 7 wilków) przez tropionego rysia. 8

10 Ryc.12 Rozpoznane strefy koncentracji rysi na monitorowanym obszarze. Ryc.13 Ryś z rejonu Smereka - Strzebowisk oraz Przysłupia Krzywego (montaż fotopułapek Robert Gatzka, Paulina Kopacz; fragment dokumentacji zdjęciowej). Ryc.14 Świeże tropy rysia na działce podlegającej sprzedaży (fragment dokumentacji filmowej).

11 Podobnie jak wilki i niedźwiedzie - rysie wykorzystywały często obszary kluczowe łączące płaty siedlisk zwierząt terytorialnych. W takich terenach odnotowano 40% tropień oraz 53% stwierdzeń punktowych rysi. Pozostałe w ponad 95% dotyczyły płatów siedlisk drapieżników (Ryc.15). Ryc.15 Stwierdzenia niedźwiedzi w obszarach kluczowych łączących płaty siedlisk gatunku na obszarze otuliny BdPN w gminie Cisna. Raport powstał dzięki wsparciu Fundacji WWF Polska i Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze Dziękuję serdecznie następującym osobom za pomoc w inwentaryzacjach: Amarowicz Joanna, Baran Radosław, Boćkowski Mariusz, Cymbała Robert, Chotkowski Tomasz, Domashevskyi Serhii, Dziura Sebastian, Filak Lidia, Franków Jolanta, Gatzka Robert, Góralczyk Aleksandra, Kipa Justyna, Klub Piotr, Krawiec Agnieszka, Kulig Jakub, Kuzian Karolina, Lęczniak Mateusz, Magierski Marcin, Michalik Mateusz, Ozimina Natalia, Pawlicki Łukasz, Pielowska Klaudia, Różańska Justyna, Sabala Anna, Stach Szymon, Szymczuk Radosław, Walenciak Kuba, Wąsik Kinga, Wilk Dominika, Wilk Klaudia, Zduńczyk Paweł, Zielińska Monika, Ziobro Jan