Prof. dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Wstęp do biblioterapii
Struktura prezentacji Etymologia terminu biblioterapia Krótki zarys dziejów biblioterapii: narodziny terminu, przemiany znaczeń definicje Współtwórcy biblioterapii na świecie i w Polsce Interdyscyplinarność biblioterapii i jej konsekwencje
Etymologia i podstawowe znaczenie terminu biblioterapia Termin biblioterapia utworzony został z połączenia dwóch wyrazów pochodzenia greckiego: biblion (książka) + therapeia (służba, pomoc chorym, z czasem: leczenie) Najprościej rzecz ujmując, oznacza terapię prowadzoną za pomocą książek i ich postaci zastępczych Chociaż termin ten pojawił się dopiero w roku 1916 ( w angielskiej formie (bibliotherapy), terapeutyczne funkcje literatury znane były i wykorzystywane już w starożytności
Krótki zarys dziejów biblioterapii 1916 pojawienie się terminu (Samuel Mc Chord Crosters na łamach Atlantic Monthly) 1920 pierwsza definicja bilioterapii w Oxford English Dictionary Rozwój biblioterapii w bibliotekach szpitalnych za sprawą IFLA w dwudziestoleciu międzywojennym Okrzepnięcie tej formy aktywności terapeutycznej po II wojnie światowej
Dwie najprostsze i najpopularniejsze definicje biblioterapii Użycie wyselekcjonowanych materiałow czytelniczych jako pomocy terapeutycznej w medycynie i psychiatrii, a także poradnictwo w rozwiązywaniu problemów osobistych poprzez ukierunkowane czytanie (1966, ALA) Wykorzystanie literatury i materiałów audiowizualnych do odpowiednio przygotowanej działalności terapeutycznej, wpływającej na rozwój osobowości, prowadzonej zazwyczaj przy pomocy sterowanej dyskusji i rozmów (1978, Mary Howie)
Biblioterapia w Polsce i jej twórcy Franciszek Walter prekursor Maria Danuta Gostyńska Wanda Kozakiewicz Janina Kościów Franciszek Czajkowski Współcześni badacze, pracownicy naukowi polskich uczelni
Rodzaje biblioterapii instytucjonalna kliniczna rozwojowa, inaczej (wychowawcza, humanistyczna) Ta ostatnia rozpowszechniona jest najbardziej i jako jedyna stosowana w Polsce adresowana głównie do osób niepełnosprawnych, chorych i zaburzonych prowadzona w jest środowiskach otwartych, okazuje się także przydatna dla starszych dzieci z rozmaitymi problemami wywołanymi chorobą alkoholową w rodzinie. Do młodszych kierowana jest jej odmiana - bajkoterapia
Bajkoterapia i jej zadania Pojawiła się w latach 70. XX w., jako forma wsparcia dla dzieci z problemami emocjonalnymi, behawioralnymi i intelektualnymi. Na gruncie polskim rozpowszechniła ją Maria Molicka Szczegóły na temat bajkoterapii zobacz odrębny plik
Schemat działań biblio/bajkoterapeutycznych Diagnozowanie członków grupy lub osoby w terapii indywidualnej Nakreślenie zadań i celów terapii, dostosowanych do diagnozy, poziomu i możliwości uczestników Dobór materiałów czytelniczych i metod pracy, warunkujących osiągnięcie założonych celów Zaplanowanie przebiegu zajęć w określonych warunkach (biblioteka, świetlica, klub itp.) Ewaluacja zajęć po ich zakończeniu
Fazy procesu biblio/bajkoterapeutycznego Identyfikacja - utożsamienie się z bohaterem ( on jest taki jak ja ), lub z wartością stanowiącą przesłanie tekstu Projekcja - przekładanie przesłania na własne przeżycia lub problemy ( ja czuję to samo, co on ) Katharsis - ulga wynikająca z emocjonalnej akceptacji problemów ( uff, już mi lepiej, mogę zrobić to co on ) Wgląd - nowe spojrzenie na własne problemy, które umożliwia włączenie tekstowych przesłań do osobistego systemu wartości, co prowadzi do zmian ( ja to zrobiłem! )
Typologia dzieci z problemem alkoholowym w rodzinie, odzwierciedlająca strategie przetrwania Bohater rodzinny nad wiek odpowiedzialny i skłonny do poświęceń, pełni funkcje opiekuńcze wobec rodziców lub rodzeństwa Wyrzutek lub Kozioł ofiarny - głośny, agresywny lub będący ofiarą domowej agresji, wchodzi w konflikty z prawem, swymi wybrykami odwraca uwagę od alkoholika Dziecko niewidzialne ciche, małomówne, zamknięte w sobie i świecie fantazji, wycofane z życia rodzinnego Błazen lub maskotka, przymilny, żartami rozładowuje napięcia w rodzinie
Podstawowe problemy do rozwiązania wśród dzieci o różnych typach strategii przetrwania Bohater rodzinny poznawania siebie i swoich potrzeb, praca nad skłonnością do poświęceń i kontrolowania Wyrzutek panowanie nad emocjami, zwłaszcza gniewem i złością, treningi asertywności, akceptacja siebie Dziecko niewidzialne wzmacnianie więzi rodzinnej, socjalizacja, odmrażanie emocji Błazen, maskotka wzmacnianie poczucia własnej wartości, rozpoznawanie własnych emocji
Problematyka seansów bajkoterapeutycznych dla ogółu dzieci z rodzin alkoholowych Ze względu na występowanie takich emocji jak strach, lęk, wstyd, złość, żal, smutek, poczucie winy, bezradność, tematyka spotkań z bajką powinna tych emocji dotyczyć (w bajkowy, więc bezpieczny dla dziecka sposób), ułatwiając ich rozpoznanie i zrozumienie, ucząc zarazem sposobów na radzenie sobie z nimi i dając nadzieję na odmianę własnego losu, tym bardziej, że bajka zawsze się dobrze kończy.
Wnioski 1. Bajko/biblioterapia może z powodzeniem slużyć dzieciom z rodzin dotkniętych chorobą alkoholową 2. Nauczyciele, bibliotekarze, pracownicy socjalni na szerszą skalę powinni prowadzić działania biblio/bajkoterapeutyczne 3. Mogą w tym zakresie służyć pomocą liderom grup Alateen, dostarczając scenariuszy zajęć, materiałów czytelniczych itp. 4. Warunkiem tych działań jest znajomość problemów dzieci, umiejętne ich zdiagnozowanie, a także wiedza o tej szczególnej formie wsparcia, jaką jest biblioterapia
Niestety, mój czas się kończy... Dziękuję za uwagę Zapraszam do dyskusji