ROZDZIAŁ VI ZDROWIE DOBROSTAN 3/2013 DOBROSTAN, UMYSŁ I URODA Katedra i Klinika Chirurgii Przewodu Pokarmowego i Chirurgii Ogólnej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Department of Gastrointestinal & General Surgery Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław KRYSTYNA MARKOCKA-MĄCZKA, ANDRZEJ LEWANDOWSKI, PIOTR SZELACHOWSKI, EWA ANDRZEJCZAK Miejsce operacji oszczędzających i rekonstrukcyjnych w chirurgii raka gruczołu piersiowego The role of conserving and reconstructive surgical procedures in breast cancer surgery Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet zarówno w Polsce jak i w olbrzymiej większości krajów świata. Polska należy do krajów o średnim współczynniku zachorowalności, średnim tempie wzrostu umieralności, ale zdecydowanie złej strukturze zaawansowania klinicznego, tylko 20% przypadków jest wykrywanych w I stopniu, a późne rozpoznanie oznacza złe wyniki leczenia. Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na ryzyko zachorowania na raka piersi są: płeć żeńska, wiek oraz przebyty rak piersi podany w wywiadzie przez pacjentkę, a dotyczący najbliższych krewnych (matka lub siostra). Ryzyko zachorowania na raka piersi zdecydowanie nasila się wraz z wiekiem. Zachorowania, które mają miejsce przed 35. rokiem życia określa się na jedynie 1 3%; są one często związane z agresywną, nierzadko dziedziczną, postacią choroby. Istotny wzrost zachorowań na raka gruczołu piersiowego pojawia się po 50. roku życia, osiągając medianę około 60. roku życia. Chore, które zachorowały na raka piersi w wieku 50 59 lat stanowią aż 32% wszystkich chorych na ten nowotwór [17]. W profilaktyce wtórnej olbrzymią rolę przypisuje się autopalpacji piersi, bowiem obecność wyczuwalnego guza jest wiodącym objawem u 85 do 90% chorych na raka sutka i około 60% zmian jest rozpoznawanych przez same kobiety.
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda Podstawę diagnostyki oprócz badania fizykalnego, stanowi mammografia i ultrasonografia. U kobiet do 40. roku życia badanie ultrasonograficzne może być samodzielną metodą diagnostyczną, chociaż mammografia nie jest przeciwwskazana, ale jest metodą często nieskuteczną z powodu gęstej gruczołowej budowy piersi. Przy pomocy ultrasonografii można przeprowadzić biopsję aspiracyjną cienkoigłową, gruboigłową i mammotomiczną. Ultrasonografia pozwala również na dokładną lokalizację pola operacyjnego małych zmian przed planowanym zabiegiem operacyjnym [21]. Mammografia jest jednak wciąż podstawową techniką obrazowania gruczołów piersiowych. Badanie to pozwala wykryć wczesne postacie raka gruczołu piersiowego [10]. W ostatnich latach wzrosło znaczenie rezonansu magnetycznego (MR) w diagnostyce raka piersi. Głównymi wskazaniami do wykonania klinicznej mammografii MR jest przedoperacyjne określenie stopnia zaawansowania raka piersi, zwłaszcza wykluczenie wieloogniskowej postaci raka lub ogniska w drugiej piersi. Możliwe jest również różnicowanie zmian pooperacyjnych i po radioterapii oraz poszukiwanie wznowy procesu nowotworowego po uprzednim leczeniu [22]. W związku z burzliwym rozwojem technik obrazowania zmian w gruczole mlecznym zmieniła się rola patologa w diagnostyce tego narządu. Nie samo rozpoznanie raka jest dzisiaj podstawowym zadaniem patologa, a większości przypadków potwierdzenie tego rozpoznania postawionego na podstawie mammografii i ultrasonografii. Oczekiwania onkologów, to nie tylko ocena morfologicznych czynników prognostycznych i predykcyjnych, czyli odpowiedź na pytania o rokowanie i reakcję na zastosowane leczenie, ale także często o sposób leczenia, tj. czy możliwe jest leczenie celowane. Raki nienaciekające stanowią około 15% wszystkich rozpoznanych nowotworów tego gruczołu jest to rak wewnątrzprzewodowy i wewnątrzzrazikowy. Rozpoznawane typy histologiczne raków naciekających to: przewodowy, zrazikowy, galaretowaty, rdzeniasty, brodawkowaty, cewkowaty, gruczołowo-torbielowaty, apokrynalny i rak z metaplazją [11]. Zasadniczym kryterium prognostycznym w raku piersi jest zaawansowanie według klasyfikacji TNM. Najsilniejszym czynnikiem rokowniczym jest stan regionalnych węzłów chłonnych. Wielkość guza jest ściśle związana z prawdopodobieństwem wystąpienia wznowy i obecnością przerzutów do węzłów chłonnych. Cechą korzystną rokowniczo jest obecność receptorów estrogenowych i progesteronowych [1]. Do innych czynników należy typ histologiczny oraz stopień złośliwości według skali Richardsona-Blooma [9]. Leczenie raka piersi polega na chirurgicznym usunięciu zmiany, radioterapii, chemioterapii lub hormonoterapii. Sposób leczenia ustala sie na podstawie wyniku badania histopatologicznego i stadium klinicznego zaawansowania choroby [6]. Celem pracy jest pokazanie wpływu przebytego wycięcia piersi na funkcjonowanie kobiety w relacji partnerskiej w kontekście dyskusji, co do wyboru metody leczenia operacyjnego z powodu raka tego gruczołu. 104
Krystyna Markocka-Mączka, Andrzej Lewandowski, Piotr Szelachowski, Ewa Andrzejczak Miejsce operacji oszczędzających i rekonstrukcyjnych w chirurgii raka gruczołu piersiowego MATERIAŁ I METODY BADAWCZE Grupę badaną stanowiło 60 kobiet po wycięciu piersi z powodu raka bez następowych zabiegów odtwórczych zgłaszających się celem badań kontrolnych do Poradni Rehabilitacyjnej Świętokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach. Badanie przeprowadzono metodą ankietową stosując Kwestionariusz Szczęścia Małżeńskiego wg Kazimierza Pospiszyla [18] w modyfikacji własnej. Każda badana wyrażała pisemnie zgodę na udział w badaniu, a ankieta była anonimowa. Pytania miały charakter zamknięty. Do badanej grupy włączono wyłącznie kobiety zamężne lub żyjące w heteroseksualnych związkach partnerskich, a czas trwania związku obejmował okres przed rozpoznaniem nowotworu do chwili badania ankietowego. Badane kobiety były w wieku od 34 do 75 lat (średnia 57,9 ± 8,86). Najliczniejszą grupę stanowiły kobiety w wieku między 50 i 59 lat (63%), najmniejszą grupą (17%) były respondentki w wieku między 34 i 49 lat. Pozostałe 20% badanych kobiet to pacjentki w wieku powyżej 65. lat. Czas, jaki upłynął od mastektomii do chwili badania był różny. W przypadku 17 (28%) badanych wynosił on mniej niż rok, wśród 15 (25%) wahał się między jednym rokiem a pięcioma laty. Okres pooperacyjny od 6. do 10. lat dotyczył 16 (27%) badanych, a powyżej 10. lat od leczenia operacyjnego badanych było 12 (20%) kobiet. WYNIKI Wyniki analizy ankiet przedstawiono na wykresach (Ryc. 1, 2, 3). 100 80 60 40 20 67 33 88 12 57 43 82 18 bez zmian pogorszenie 0 A B C D Ryc. 1. Relacje partnerskie (wyrażone w procentach odpowiedzi) A wzajemne relacje z partnerem B poświęcenie uwagi partnera C rozmowy z partnerem o samopoczuciu D - kłótnie z partnerem 105
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda 80 70 60 50 40 30 20 10 69 69 70 31 31 30 0 Ryc.2. Samoocena (wyrażona A w procentach B odpowiedzi) C D A - samopoczucie B własne poczucie atrakcyjności C ocena atrakcyjności w oczach partnera D zakrywanie ciała w sytuacjach intymnych 28 72 bez zmian pogorszenie 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 77 80 71 71 71 29 29 29 23 20 A B C D E bez zmian pogorszenie Ryc. 3. Życie seksualne (wyrażone w procentach odpowiedzi) A zgodność w życiu seksualnym B - aktywność seksualna C - satysfakcja z kontaktów intymnych D zgodność w intymnych kontaktach E - przyjemność z kontaktów intymnych F satysfakcja partnera z kontaktów seksualnych 106
Krystyna Markocka-Mączka, Andrzej Lewandowski, Piotr Szelachowski, Ewa Andrzejczak Miejsce operacji oszczędzających i rekonstrukcyjnych w chirurgii raka gruczołu piersiowego Zdaniem 33% ankietowanych kobiet po zabiegu operacyjnym doszło do pogorszenia relacji z partnerem. Przejawiało się to zmniejszeniem częstości rozmów o samopoczuciu (43% odpowiedzi), nasileniem kłótni z partnerem u 18% badanych, a 12% kobiet zauważyło, że partner poświęca im mniej uwagi. Pogorszenie samopoczucia i własnej atrakcyjności zgłaszało 31% pacjentek, a 30% uważało, że partner ocenia je za mniej atrakcyjne w stosunku do okresu przed operacją. Najwyraźniej natomiast uległo pogorszeniu życie seksualne badanych kobiet 71% zgłaszało obniżenie aktywności seksualnej i satysfakcji z kontaktów seksualnych, 72% ankietowanych od czasu operacji zaczęła zakrywać ciało w czasie stosunków intymnych, a 77% uważało, że zdecydowanie pogorszyła się ich przyjemność ze współżycia, jednak tylko 20% ankietowanych było zdania, że zmniejszyła się również satysfakcja partnera. DYSKUSJA Przez wiele lat radykalna mastektomia zapoczątkowana przez Halsteada w Johns Hopkins Hospital w Baltimore w1882, a polegająca na usunięciu całego sutka z mięśniami piersiowymi i tkanką dołu pachowego w jednym bloku była standardem w postępowaniu w raku sutka [2, 12]. Obecnie najczęściej wykonywanym radykalnym zabiegiem operacyjnym jest zmodyfikowana amputacja piersi sposobem Patey a. Polega na wycięciu skóry, tkanki gruczołu piersiowego w całości oraz zawartości dołu pachowego, bez usuwania mięśni piersiowych. Wczesne powikłania po poprawnie przeprowadzonej mastektomii zdarzają się rzadko. Należą do nich zakażenia ran, martwica płatów skórnych, rozejście się rany oraz długotrwały wyciek chłonki. Pomijając fatalny efekt kosmetyczny po tym typie operacji późne powikłania w głównej mierze zależą od operacji w obrębie pachy. Może wystąpić ograniczenie ruchomości barku, obrzęk ramienia i zaburzenia czucia skórnego. Obrzęki stanowią najtrudniejszy problem i niezależnie od zastosowanych metod leczenie jest mało skuteczne [16]. Amputacja sutka prowadzi nie tylko do niewątpliwego kalectwa fizycznego, ale wiąże się z ogromnym wstrząsem psychicznym dla kobiety. Do obawy o zdrowie i życie dochodzi stres związany z utratą atrybutu kobiecości, atrakcyjności seksualnej, powszechnie akceptowanego wyglądu, atrybutu macierzyństwa. Wstrząs ten jest udziałem wszystkich kobiet poddanych radykalnemu zabiegowi, choć jego nasilenie zależy od konstrukcji psychicznej, wieku, aktywności społecznej i zawodowej. Jak wykazały zaprezentowane badania ankietowe kobiet poddanych w przeszłości mastektomii, operacja zburzyła ich życie seksualne, ale również pogorszyła relacje z partnerem. Obecnie u chorych na wczesnego inwazyjnego raka piersi stosuje się oprócz metody klasycznej, polegającej na amputacji gruczołu piersiowego wraz z układem chłonnym, leczenie oszczędzające polegające na wycięciu guza z marginesem zdrowych tkanek, wycięciu układu chłonnego pachy oraz napromienianiu sutka z dodatkową dawką na lożę guza, co zmniejsza ryzyko nawrotu miejscowego o70% [5]. 107
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda Idea leczenia oszczędzającego sutek (breast conserving therapy - BCT) u chorych na wczesnego raka sutka zrodziła się na przełomie lat 70. i 80. XX wieku, a jej twórcą był U. Veronesi [23]. Leczenie oszczędzające ma zawsze charakter skojarzony. Operacja ma spełniać założenia doszczętności onkologicznej tj. wycięcia guza pierwotnego z marginesem zdrowych tkanek oraz blokowego wycięcia regionalnych węzłów chłonnych. Nieodłącznym elementem BCT jest napromieniowanie sutka w celu zmniejszenia ryzyka nawrotu miejscowego. Napromienia się cały sutek, z podwyższeniem dawki na lożę po wyciętym guzie, a wskazania do leczenia systemowego ustala się na podstawie wyników badania histopatologicznego. Powszechnymi wskazaniami do BCT przyjętymi w krajach Unii Europejskiej jest potwierdzony mammograficznie guz o średnicy mniejszej niż 3 cm, zmiana musi być pojedyncza bez mikrozwapnień widocznych poza planowanymi granicami wycięcia, klinicznie węzły chłonne wolne od przerzutów. Istotnym elementem jest też przewidywany dobry efekt kosmetyczny oraz zgoda chorej na ten typ leczenia związana z koniecznością napromieniowania, czego można by uniknąć przy zastosowaniu mastektomii. Obie metody nie różnią się istotnie pod względem wyników leczenia onkologicznego (całkowite przeżycia odległe) i poziomu lęku przed nawrotem nowotworu. Jednak leczenie oszczędzające zapewnia lepszy efekt kosmetyczny i co jest z tym związane większy komfort pacjentek w aspekcie psychologicznym i społecznym. Odsetek nawrotów miejscowych po leczeniu obiema metodami nie przekracza 5% w ciągu 5 lat od zakończenia leczenia oraz 10% w ciągu 10 lat (w specjalistycznych ośrodkach nawet 5%) [5]. Wycięcie guza sutka z szerokim marginesem zdrowych tkanek często prowadzi do znacznego jego zniekształcenia. Próby ograniczenia zasięgu resekcji w celu poprawy efektu kosmetycznego BCT często kończą się koniecznością re-resekcji lub mastektomii z powodu nieodpowiednich marginesów. Połączenie technik chirurgii onkologicznej z technikami chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej pozwala na remodelowanie sutka i uzyskania prawidłowego kształtu, optymalnego marginesu wycięcia oraz wysokiego odsetka wyleczeń [4, 19, 20]. Rutynową metodą w wielu ośrodkach onkologicznych jest zastosowanie rozprężenia tkanek wszczepionym i sukcesywnie dopełnianym ekspanderem. Po zakończeniu rozprężania wyniosłość odtwarzanej piersi uzyskuje się poprzez pozostawienie w rozciągniętych tkankach ekspandero-protezy (pozwala to na wykonanie rekonstrukcji podczas jednego zabiegu) lub wszczepienie dobranej wielkością protezy silikonowej. W części przypadków dodatkowo zabieg uzupełnia się o plastykę płatem mięśniowo-powięziowym lub skórno-mięśniowym. Procedury te w części przypadków wymagają plastyki pomniejszającej lub korygującej kształt zdrowej piersi. Alternatywną metodą jest rekonstrukcja z użyciem tkanek własnych pacjentki. Zabiegi onkoplastyczne (OPS oncoplastic surgery) polegają na wycięciu pełnej grubości (od tkanki podskórnej do powięzi) tkanek gruczołu piersiowego i następnie na przesunięciu uszypułowanych płatów z pozostałych części miąższu. Cięcia skóry często nie przebiegają w liniach Langera ani Kraissla, lecz są zaplanowane w taki sposób, aby umożliwić przesunięcie płata skórno-gruczołowego. Procedury te często uzupełniane są o plastykę przeciwległej piersi w celu zachowania symetrii. 108
Krystyna Markocka-Mączka, Andrzej Lewandowski, Piotr Szelachowski, Ewa Andrzejczak Miejsce operacji oszczędzających i rekonstrukcyjnych w chirurgii raka gruczołu piersiowego Podczas klasycznego szerokiego wycięcia guza będącego podstawą BCT średnia masa preparatu zapewniająca korzystny efekt kosmetyczny wynosi 20 40 g (maksymalnie do 80 g w piersi średniej wielkości). Większe resekcje nieuzupełnione o techniki onkoplastyczne prowadzą do złego efektu kosmetycznego i wymagają operacji naprawczych. Zastosowanie onkoplastycznych technik umożliwia wykonanie resekcji miąższu o wadze powyżej 200 g (aż do 50% objętości gruczołu przy użyciu bardziej zaawansowanych technik) z bardzo dobrym kosmetycznym efektem odległym [14]. Rozpoznanie i leczenie raka piersi jest znacznym obciążeniem fizycznym i psychicznym dla kobiety. Obserwując reakcje pacjentek wykazano, że tylko niewielka część z nich dobrze sobie radzi z problemami psychologicznymi i przystosowuje się do nowej sytuacji, liczniejsza grupa nie potrafi zaadaptować się i pogodzić z chorobą i skutkami leczenia nowotworu [3, 7, 8, 13, 15]. Dodatkowo kobiety, które przebyły mastektomię bez rekonstrukcji piersi borykają się z problemem obniżenia poczucia własnej wartości oraz utraty poczucia atrakcyjności fizycznej oraz stwierdzają pogorszenie jakości życia seksualnego i relacji z partnerem. Zastosowanie w odpowiednio dobranych przypadkach operacji oszczędzających i rekonstrukcyjnych ma szansę zapewnić większy komfort psychiczny i jakość życia leczonych kobiet. Leczenie oszczędzające i zabiegi rekonstrukcyjne zapewniające lepszy efekt kosmetyczny mają szansę stworzyć większy komfort psychiczny u pacjentek leczonych operacyjnie z powodu raka piersi. PIŚMIENNICTWO 1. Agrawal A. K. i wsp. Analiza zależności pomiędzy obecnością receptorów androgenowych a innymi czynnikami prognostycznymi u kobiet chorych na raka gruczołu piersiowego. Nowotwory 2007, 57(4), 383-390. 2. Akram M., Siddiqui S.A. Breast cancer management: Past, present and evolving Breast Mini Symposium 2012, 49(3), 277-282. 3. Al-Ghazal S.K. et al. Comparison of psychological aspects and patient satisfaction following breast conserving surgery, simple mastectomy and breast reconstruction. Eur J Cancer 2000, 36(15), 1938-43. 4. Baildam A. et al. Oncoplastic breast surgery - a guide to good practice. Eur J Surg Oncol 2007, 33 Suppl 1, S1-23. 5. Bijker N. et al. Breast-conserving treatment with or without radiotherapy in ductal carcinoma-in-situ: ten-year results of European Organisation for Research and Treatment of Cancer randomized phase III trial 10853-a study by the EORTC Breast Cancer Cooperative Group and EORTC Radiotherapy Group. J Clin Oncol 2006, 20, 24(21), 3381-7. 6. Bishop H. et al. Surgical guidelines for the management of breast cancer. Association of Breast Surgery at Baso 2009. Eur J Surg Oncol 2009, 35 Suppl 1, 1-22. 109
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda 7. Christie K.M. et al. Depression and sexual adjustment following breast cancer in low-income Hispanic and non-hispanic white women. Psychooncology 2010, 19(10), 1069-77. 8. Chwałczyńska A. i wsp. Jakość życia kobiet po mastektomii. Wiad Lek 2004, 57(5-6), 212-6. 9. Cianfrocca M., Goldstein L.J. Prognostic and predictive factors in early-stage breast cancer. The Oncologist 2004, 9(6), 606-616. 10. Dziukowa J., Wesołowska E. Mammografia w diagnostyce raka sutka. Wyd. Medipage, Warszawa, 2006. 11. Greene F.L. et al. AJCC Cancer staging atlas. 2006 Springer Science+Business Media Inc. 12. Halsted W.S. The results of radical operations for the cure of carcinoma of the breast. Ann Surg 1907, 46 (1), 1-19. 13. Kulesza-Brończyk B. i wsp. Jakość życia kobiet po leczeniu operacyjnym raka sutka. Zdrowie Publiczne 2009, 119(3), 293-297 14. Matkowski R. Leczenie chirurgiczne: przedoperacyjna lokalizacja zmian, leczenie oszczędzajace a mastektomia. Węzeł wartowniczy. Zabiegi rekonstrukcyjne. W: Rak piersi. Red J. Kornafel. Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Warszawa 2011, 59-76. 15. Nano M.T. et al. Psychological impact and cosmetic outcome of surgical breat cancer strategies. ANZ J Surg 2005, 75(11), 940-7. 16. Nesvold I.L. et al. Arm and shoulder morbidity in breast cancer patients after breast-conserving therapy versus mastectomy. Acta Oncol 2008, 47(5), 835-42. 17. Pieńkowski T. Rak piersi. W: Onkologia kliniczna. Red. M. Krzakowski, BorgisR Wydawnictwo Medyczne, Warszawa 2001, 87-140. 18. Pospiszyl K. Kwestionariusz Szczęścia Małżeńskiego jako metoda oceny stopnia zadowolenia z małżeństwa. Problemy Rodziny 1991, 4, 7-13. 19. Rietjens M. et al. Long-term oncologic results of breast conservation treatment with oncoplastic surgery. Breast 2007, 16(4), 387-95. 20. Staub G. et al. Breast cancer surgery: use of mammaplasty. Results. Series of 298 cases. Ann Chir Plast Esthet 2008, 53(2), 124 34. 21. Stavros A.T. Ultrasonografia piersi. Warszawa, 2007. 22. Van Goethem M. et al. Magnetic resonance imaging in breast cancer. Eur J Surg Oncol 2006, 32(9), 901-910. 23. Veronesi U. et al. Comparing radical mastectomy with quadrantectomy, axillary dissection, and radiotherapy in patients with small cancers of the breast. N Engl J Med 1981, 2, 305(1), 6-11. 110
Krystyna Markocka-Mączka, Andrzej Lewandowski, Piotr Szelachowski, Ewa Andrzejczak Miejsce operacji oszczędzających i rekonstrukcyjnych w chirurgii raka gruczołu piersiowego STRESZCZENIE Przez wiele lat radykalna mastektomia zapoczątkowana przez Halsteada a polegająca na usunięciu całego sutka z mięśniami piersiowymi i tkanką dołu pachowego w jednym bloku była standardem w postępowaniu operacyjnym w przypadku raka piersi. Amputacja sutka prowadzi nie tylko do niewątpliwego kalectwa fizycznego, ale wiąże się z ogromnym wstrząsem psychicznym dla kobiety. Do obawy o zdrowie i życie dochodzi stres związany z utratą atrybutu kobiecości, atrakcyjności seksualnej, powszechnie akceptowanego wyglądu, atrybutu macierzyństwa. Celem pracy jest pokazanie wpływu przebytego wycięcia piersi na funkcjonowanie kobiety w relacji partnerskiej w kontekście dyskusji, co do wyboru metody leczenia operacyjnego z powodu raka tego gruczołu. Grupę badaną stanowiło 60 kobiet po wycięciu piersi z powodu raka bez następowych zabiegów odtwórczych. Zdaniem 33% ankietowanych kobiet po zabiegu operacyjnym doszło do pogorszenia relacji z partnerem. Pogorszenie samopoczucia i własnej atrakcyjności zgłaszało 31% pacjentek, a 30% uważało, że partner ocenia je, jako mniej atrakcyjne w stosunku do okresu przed operacją. Najwyraźniej uległo pogorszeniu życie seksualne badanych kobiet 71% zgłaszało obniżenie aktywności seksualnej i satysfakcji z kontaktów seksualnych, a 77% uważało, że zdecydowanie pogorszyła się ich przyjemność ze współżycia, jednak tylko 20% ankietowanych było zdania, że zmniejszyła się również satysfakcja partnera. Operacje oszczędzające i rekonstrukcyjne zastosowane w odpowiednio dobranych przypadkach, zapewniające lepszy efekt kosmetyczny mają szansę stworzyć większy komfort pacjentek w aspekcie psychologicznym i społecznym. ABSTRACT For many years radical mastectomy introduced by Halstead, which consists of removal of the whole breast together with chest muscles and the tissues of axilla, was the standard procedure in breast cancer patients. It is well known that the breast amputation leads not only to the unquestionable physical disability but also results in severe mental distress for woman. The fear of own health and life come also with stress connected with the loss of the attribute of femininity and sexual attractiveness, women s commonly accepted appearance and the attribute of the maternity. The aim of the paper is to show the degree to which undergoing a mastectomy impacts the patient s functioning in partner relations in the context of choice of treatments for the breast cancer. Sixty women with breast cancer who underwent mastectomy without subsequent reconstructive surgery were invited to participate in the study. Thirty-three per cent of the women experienced a deterioration of partnership relations after surgery. Deterioration in well-being and in own attractiveness were both reported by 31% of respondents, 30% reported a deterioration in their attractiveness in their partner s eyes in comparison to the period prior to the operation. The most significant deterioration was observer in the sexual life of participants seventy one per cent reported decreased sexual activity and deterioration in the satisfaction with 111
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda sex life with 77% noting a strong deterioration in the ability to derive pleasure from sexual intercourse. Yet only 20% of participants believed that also partner s satisfaction was decreased. Conserving and reconstruction operations applied in appropriately selected cases provide better cosmetic result for woman and allow to obtain better comfort in both psychological and social aspects. Artykuł zawiera 21617 znaków ze spacjami + grafika 112