Nowotwory kobiece narządu płciowego: diagnostyka i terapia

Transkrypt

1 Nowotwory kobiece narządu płciowego: diagnostyka i terapia Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe narzadu płciowego u kobiet w Polsce w latach 1987, 1996, 3 i szacunkowe na 1 r Zachorowania Zgony Robert Owerkowicz Magdalena Hirowska-Tracz Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu Wskaźnik śmiertelności Szansa na wyleczenie (%),71 29,7,6 3,64 36 Janina Markowska Ginekologia onkologiczna 6 Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe u kobiet w Polsce w 3 r.(%) pierś jelito grube płuco żołądek trzustka nerka mózg inne pierś jelito grube płuco żołądek trzustka nerka mózg inne Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe narządu płciowego u kobiet w Polsce w 3 r.(%) ,1 29,6 29,1 srom 3, 1, 1,2 1 nieokr. cz. macicy nieokr. cz. n. pł. pochwa ,4 31,1 38,7 srom 3,6 nieokr. cz. macicy 8 nieokr. cz. n. pł. 4,1 pochwa 1 Zachorowania Zgony Zachorowania Zgony Janina Markowska Ginekologia onkologiczna 6 Janina Markowska Ginekologia onkologiczna 6 Rak szyjki macicy szczyt zapadalności 4- r.ż., po r.ż. stopniowy wzrost umieralności ze szczytem po 8 r.ż. Rak trzonu macicy szczyt zapadalności -7 r.ż., szczyt umieralności po 6 r.ż. Rak a szczyt zapadalności i umieralności 6-7 r.ż. Rak sromu szczyt zapadalności i umieralności po 7 r.ż. Rak pochwy szczyt zapadalności i umieralności po 8 r.ż. Rak szyjki macicy przedmiotowe) badanie ginekologiczne per vaginam i per rectum badanie cytologiczne badanie kolposkopowe pobranie wycinków z okolicy podejrzanej części pochwowej Ostateczne rozpoznanie raka, stanowiące podstawę do rozpoczęcia leczenia, daje wynik badania histopatologicznego. 1

2 Rak szyjki macicy Diagnostyka infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego HPV (typy: 16, 18) Cystoskopia Urografia Rektoskopia lub kolonoskopia Badanie mikroskopowe materiału z podejrzanych zmian w pęcherzu moczowym i odbytnicy. Tomografia komputerowa CT Rezonans magnetyczny MRI Pozytonowa emisyjna tomografia komputerowa PET Rak szyjki macicy Ogólne zasady leczenia skojarzonego: operacja oszczędzająca (konizacja, amputacja szyjki macicy) proste wycięcie macicy z lub bez przydatków zabieg radykalny z selektywnym usunięciem węzłów chłonnych +/- leczenie uzupełniające rozszerzone wycięcie macicy z przydatkami i obustronnym usunięciem węzłów chłonnych miednicy mniejszej brachyterapia dopochwowa i domaciczna radioterapia (teleterapia w skojarzeniu z brachyterapią) pierwotne radykalne leczenie chirurgiczne z następową radiochemioterapią radiochemioterapia (zmniejszenie ryzyka zgonu o -% w porównaniu do wyłącznej radioterapii) Dobór i sekwencja metod uzależnione są od zaawansowania procesu nowotworowego. Rak szyjki macicy Badania kontrolne po zakończeniu leczenia: co 3 miesiące w pierwszych 2 latach obserwacji co 6 miesięcy do lat dalej co rok Badanie kontrolne powinno bezwzględnie obejmować: badanie cytologiczne Rak trzonu macicy przedmiotowe), badanie ginekologiczne per vaginam i per rectum pobranie wyskrobin z kanału szyjki oraz trzonu macicy. O rozpoznaniu decyduje wynik badania histopatologicznego wyskrobin z jamy macicy. Rak trzonu macicy Podstawowe badanie krwi Rektoskopia i cystoskopia Tomografia komputerowa CT Rezonans magnetyczny MRI Pozytonowa emisyjna tomografia komputerowa PET Rak trzonu macicy Stosowane są następujące metody leczenia: leczenie chirurgiczne (wyłączne) radioterapia: teleterapia z napromieniowaniem śródjamowym (brachyterapią) chirurgia z uzupełniającą (adiuwantową) radioterapią leczenie chirurgiczne i/lub radioterapia z adiuwantową chemioterapią lub hormonoterapią leczenie skojarzone: pierwotne napromienianie z następowym leczeniem chirurgicznym hormonoterapia: progestageny (leczenie pierwszej linii) lub tamoksyfen chemioterapia: bardzo ograniczone zastosowanie - zwykle nie poprawia jakości życia i nie wydłuża przeżycia chorych. Dobór i sekwencja metod uzależnione są od zaawansowania procesu nowotworowego. 2

3 Rak trzonu macicy Badania kontrolne po zakończeniu leczenia (chore wysokiego ryzyka) : co 3 miesiące w pierwszych 2 latach obserwacji co 6 miesięcy do lat dalej co rok Badanie kontrolne powinno bezwzględnie obejmować: badanie cytologiczne Nowotwory złośliwe a przedmiotowe) ze szczególnym uwzględnieniem badania dostępnych węzłów chłonnych badanie ginekologiczne per vaginam i per rectum i USG przezpochwowe ocena poziomu antygenu CA12 w surowicy krwi gastroskopia lub kolonoskopia oraz badanie piersi i mammografia w różnicowaniu guzów pierwotnych i przerzutowych Wykrycie raka ograniczonego jedynie do ów zdarza się tylko u 2% chorych. U -7% chorych w chwili rozpoznania nowotworu stwierdzane są przerzuty. Nowotwory złośliwe a rektoskopia lub kolonoskopia podstawowe badanie krwi wyłyżeczkowanie jamy macicy Tomografia komputerowa CT Rezonans magnetyczny MRI Pozytonowa emisyjna tomografia komputerowa PET Nowotwory złośliwe a Standardem leczenia jest maksymalne leczeniechirurgiczne i chemioterapia: Chirurgia: pierwotna operacja cytoredukcyjna: zabieg usunięcia maksymalnej masy guza pierwotnego i ognisk przerzutowych operacja odroczona: zabieg po zastosowaniu wstępnej chemioterapii (zwykle 2-3 kursy), który pozwala usunąć znaczną masę nowotworu i zwiększyć tym samym skuteczność pooperacyjnej chemioterapii operacja drugiego wglądu: zabieg po zakończeniu chemioterapii bez klinicznych oraz obrazowych i laboratoryjnych objawów raka wtórna operacja cytoredukcyjna: zabieg po zakończeniu uzupełniającej chemioterapii u chorych z objawami przetrwałej choroby nowotworowej operacje paliatywne: zabiegi u chorych z objawami progresji choroby i bezpośredniego zagrożenia życia (np. niedrożność jelit), które pozwalają na okresowe zmniejszenie objawów choroby Chemioterapia: skojarzenie pochodnych platyny z taksoidami jest najskuteczniejszym programem leczenia systemowego Nowotwory złośliwe a Obserwacja po leczeniu: do 6 mies. od zakończenia leczenia - co miesiąc do roku od zakończenia leczenia - co 2 miesiące do 2 lat od zakończenia leczenia - co 3 miesiące do lat od zakończenia leczenia - co 6 miesięcy następnie - co 12 miesięcy Badanie kontrolne obejmuje: oznaczenie poziomu CA-12 i RTG klatki piersiowej (raz w roku) Rak sromu przedmiotowe) : cytologia, per vaginam i per rectum pobranie wycinka ze zmiany na sromie lub usunięcie całej zmiany O rozpoznaniu decyduje wynik badania histopatologicznego wycinka ze zmiany na sromie. 3

4 Rak sromu pobranie wycinka z części pochwowej szyjki macicy celem wykluczenie pierwotnego ogniska choroby w szyjce macicy diagnostyczne wyłyżeczkowanie jamy macicy celem wykluczenie pierwotnego ogniska choroby w macicy podstawowe badania krwi i moczu Rak sromu Chirurgia jest metodą z wyboru w leczeniu raka sromu: wycięcie sromu częściowe wycięcie sromu całkowite wycięcie węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych wycięcie węzłów chłonnych udowych wytrzewienie (srom, węzły chłonne, odbytica, pecherz i cewka moczowa) Rola radioterapii w leczeniu raka sromu jest ograniczona, chociaż stosowana jest częściej w skojarzeniu z leczeniem chirurgicznym, niż jako metoda samodzielna. Chemioterapia jako samodzielna metoda nie znajduje zastosowania w leczeniu raka sromu. Rak sromu Obserwacja po leczeniu: co 3 miesiące w pierwszych 2 latach obserwacji co 6 miesięcy do piątego roku następnie co rok Badanie kontrolne obejmuje: badanie cytologiczne. Rak pochwy przedmiotowe) (cytologia, per vaginam, per rectum) pobranie wycinka ze zmiany w pochwie O rozpoznaniu decyduje wynik badania histopatologicznego wycinka ze zmiany na sromie. Rak pochwy pobranie wycinka z części pochwowej szyjki macicy celem wykluczenie pierwotnego ogniska choroby w szyjce macicy diagnostyczne wyłyżeczkowanie jamy macicy celem wykluczenie pierwotnego ogniska choroby w macicy podstawowe badania krwi i moczu Rak pochwy Podstawową metodą leczenia raka pochwy jest radioterapia: brachyterapia teleradioterapia Zastosowanie leczenia chirurgicznego (metoda samodzielna lub w skojarzeniu z napromienianiem) ograniczone jest do wybranych przypadków (dolna lokalizacja zmiany, mała zmiana w sklepieniu pochwy) Nie ma obecnie ustalonego standardu leczenia systemowego (chemicznego) chorych na raka pochwy. 4

5 Rak pochwy Obserwacja po leczeniu: co 3-6 miesięcy do piątego roku następnie co rok Badanie kontrolne obejmuje: badanie cytologiczne. Ostatnie miejsce wśród 21 badanych krajów Europy! Ostatnie miejsce! 17 miejsce 18 miejsce 18 miejsce wśród 19 badanych krajów

6 Przyczyny słabych wyników leczenia nowotworów w Polsce PÓŹNE WYKRYWANIE NOWOTWORÓW! Brak edukacji zdrowotnej na odpowiednim poziomie Utrudniony dostęp do lekarzy specjalistów Oszczędzanie na badaniach profilaktycznych Ograniczony zasięg ogólnodostępnych programów przesiewowych Przyczyny na poziomie pacjentów Niechęć do wstydliwych badań profilaktycznych: - bad. ginekologiczne - bad. piersi - bad. Kolonoskopowe Brak świadomości zdrowotnej dotyczącej zmniejszenia ryzyka zachorowania na nowotwory: - tytoń (2-4%) - dieta (1-7%) - zachowania seksualne (1-13 %) - ekspozycja zawodowa (2-8%) - alkohol (2-4%) - zanieczyszczenie środowiska ( 1-%) Mity dotyczące nowotworów (przekonanie o nieuleczalności raka, rak nie lubi noża itd.) Przyczyny na poziomie lekarzy rodzinnych Leczenie empiryczne objawów oszczędzanie na diagnostyce Przedłużanie diagnostyki Lekceważenie wczesnych objawów Oszczędzanie na skierowaniach do specjalistów Przekonanie o nieskuteczności takich metod leczenia jak radioterapia czy chemioterapia i przecenianie chirurgii Przyczyny na poziomie specjalistów Długie terminy przyjęć Ograniczone środki na drogie leczenie chemiczne Zbyt mała ilość lub złe wykorzystanie aparatury do radioterapii Błędy w leczeniu próby leczenia w ośrodkach o niskiej referencyjności Pomijanie w terapii leczenia uzupełniającego (dietetyk, psycholog) Profilaktyka onkologiczna kobiet zasady ogólne Dziękuję za uwagę. Samobadanie piersi: raz w miesiącu oraz badanie piersi przez lekarza co najmniej co 12 miesięcy Wykonywanie mammografii: co 24 m-ce po 3 r.ż.; co 12 m-cy po r.ż. Badanie ginekologiczne z cytologią co 12 miesięcy Badanie ultrasonograficzne: przezpochwowe miednicy mniejszej oraz badania ultrasonograficznego jamy brzusznej, co 12 miesięcy po 4 r.ż. Szczepienie przeciw onkogennym typom wirusa brodawczaka ludzkiego HPV dziewczynki w 13-1 roku życia Narodziny Wenus, Sandro Botticelli 6