Prof. dr hab. Michał Huzarski Wojskowa Akademia Techniczna Wydział Logistyki Warszawa dn. 12.06.2017r. RECENZJA rozprawy doktorskiej opracowanej przez ppłk mgr Rafała Sieczkę na temat: ZMIANY W TAKTYCE I ŚRODKACH WALKI WOJSK LĄDOWYCH SIŁ ZBROJNYCH RP W KONTEKŚCIE KONFLIKTÓW ZBROJNYCH Uwagi ogólne Zapowiedziana w tytule pracy problematyka naukowego zainteresowania Doktoranta, w zakresie zasadniczym, mieści się w specjalności sztuki wojennej, dyscypliny nauk o obronności. Taktyka, jako jedna z zasadniczych i najstarszych części wymienionej specjalności ma swoją bogatą historię i znaczący dorobek teoretyczny, mocno osadzony w doświadczeniach z pól bitewnych. Badanie zagadnień taktycznych w powiązaniu ze środkami walki, w kontekście konfliktów zbrojnych, pozwala na szersze ujęcie istoty prezentowanego materiału. Koresponduje to także z kierunkami projektów badawczych i opracowań dydaktycznych realizowanych w Wydziale Wojskowym Akademii Sztuki Wojennej (ASzWoj), a także z zamierzeniami zawartymi w Planie Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych RP na lata 2013 2022. Wśród autorów publikujących współcześnie na przedmiotowe i pokrewne tematy wymienić można m.in. L. Elaka, S. Kozieja, M. Kubińskiego, W. Lidwę, A. Polaka, M. Wrzoska, W. Więcka, w tym
2 także Autora recenzowanej pracy. Przedstawione w rozprawie rezultaty badań stanowią cenne źródło wiedzy taktycznej, zwłaszcza w zakresach aktualnej identyfikacji i prognozy. Warto przy tym podkreślić, że istnieje także uzasadniona potrzeba realistycznych zmian w taktyce i środkach walki. Wymagane jest też monitorowanie konfliktów zbrojnych, które dostarczają materiału empirycznego stanowiącego podstawę do wprowadzania stosownych zmian i projektów modernizacyjnych. Można przy tym zakładać, że jest to proces ciągły służący podwyższaniu siły potencjału militarnego i umacnianiu obronności państwa. Dlatego też dostrzeżenie wagi problemu, co legło u podstaw podjęcia wysiłku zaprojektowania i realizacji zamierzeń badawczych penetrujących kwestie zmiany w taktyce i środkach walki wojsk lądowych, w kontekście konfliktów zbrojnych, jest przekonujące i zasadne. Stąd przedstawienie uzyskanych rezultatów w formie rozprawy doktorskiej, uznać należy jako zamierzenie wzbogacające teorię i praktykę taktyki, które pozwoli wnieść istotne wartości poznawcze w środowisku uprawiającym nauki o obronności. Ocena metodologiczna Zamiary badawcze, w tym przyjęty projekt przeprowadzenia tego procesu, przedstawione zostały w pierwszym rozdziale, zatytułowanym Metodologiczne podstawy badań. Zawarte w nim zamierzenia proceduralne wraz z wyjaśnieniami, w układzie i treściach, korespondują z podejściem przyjmowanym na tym poziomie prac promocyjnych w środowisku uprawiającym nauki o obronności (przedmiot, cel, problem, hipoteza, metoda, organizacja). Wprowadzono tu ponadto zmienne i wskaźniki, co uznać należy jako element wzbogacający ten projekt.
3 W tym zakresie można było rozwinąć tę zapowiedź o zamiar badań ilościowych i jakościowych, które miały swe zastosowanie w pracy. Przy ogólnej poprawności podejścia metodologicznego, pewnych wyjaśnień mogą wymagać takie kwestie jak, zastosowanie terminu retrospekcja w odniesieniu do współczesnych konfliktów zbrojnych, w celu poznawczym, czy też znaczenia metody wielowarstwowe analizy w hipotezie roboczej. Dostrzec też można, że podstawą do zaprojektowania procedury badawczej jest opis sytuacji problemowej, który przestawiono w Uzasadnieniu wyboru tematu. Jest ona szeroko i rzeczowo nakreślona oraz sygnalizuje potrzeby i podstawy do podjęcia badań. W prowadzonej ocenie metodologicznej starano się odnieść do tych kwestii w całościowym ujęciu rozprawy. Mamy tu na uwadze projekt badawczy, realizację zamierzeń proceduralnych, zastosowanie instrumentów badawczych, dokonywane syntezy w postaci uogólnień i wniosków prezentowanych w rozdziałach oraz w zakończeniu pracy, gdzie znajdujemy informację oceniające stopień realizacji zamierzeń proceduralnych. W załączniku przedstawiono narzędzie badawcze w postaci - kwestionariusza ankiety, która służyła do przeprowadzenia sondażu diagnostycznego. Uzyskane i opracowane wyniki badań empirycznych, ocenione zostały jako silną i wartościową metodologicznie stronę pracy, które znacząco przyczyniły się do rozwiązania wygenerowanych problemów badawczych. Wskazane jest tu podkreślenie dostrzeżonej staranności badawczej, zarówno w jej projektowaniu i prowadzeniu, jak i w opracowywaniu wyników. Wyróżnić należy też przejrzystość i komunikacyjność w prezentowaniu uzyskiwanych wyników. Dotyczy to łączenia problemów
4 badawczych z instrumentami stosowanymi do ich rozwiązania. Mamy tu na uwadze zastosowany sondaż diagnostyczny przeprowadzony techniką ankietowania (34 pytania, w tym 29 34 dot. sylwetki respondentów). Przyjęta populacja do badań empirycznych metodą sondażu diagnostycznego wymienioną techniką pozwala oceniać, iż uzyskane wyniki powinny zapewnić wymagany poziom wiarygodności. Bowiem rzeczywista próba badawcza wynosiła 126 osób (oficerów). Niewątpliwie, przywołane oceny w znaczący sposób przyczyniły się do podwyższenia wartości naukowej uzyskanego materiału badawczego. Zostały one zaprezentowane głównie w rozdziale piątym Możliwości zmian współczesnych działań taktycznych i środków walki. W tym rozdziale przedstawiono tabelarycznie i opisowo wyniki badań, które korespondowały z pytaniami określonymi w kwestionariuszu ankiety. Były też one dowiązane do potrzeb rozwiązania problemu głównego i problemów szczegółowych. Dotyczyły kolejno: istoty i charakteru współczesnych konfliktów zbrojnych; determinantów rozwoju taktyki, wpływu konfliktów na rozwój środków walki i kierunków zmian w taktyce i środkach walki. Wskazane jest też podkreślenie, że w rozdziałach merytorycznych przywoływano na wstępie zamiar badawczy w dowiązaniu do problemu szczegółowego, tekst kończono stosownymi wnioskami. W zakończeniu pracy nawiązano do przyjętej procedury badawczej, wskazując na stopień realizacji jej zamiarów. Do każdego problemu szczegółowego odnoszono się oddzielnie. Nie potwierdzono przy tym części przewidywań hipotetycznych dotyczących znaczenia sił lekkich we współczesnych konfliktach zbrojnych. Przyjęta w rozprawie procedura badawcza koresponduje z podejściem przyjmowanym ogólnie w naukach społecznych, w tym
5 także w dyscyplinie nauk o obronności. Dostrzeżona została przy tym poprawność w przeprowadzeniu procesu badawczego, wraz jego syntetycznym opisem. Utwierdza nas to w przekonaniu o osiągnięciu przez Doktoranta dojrzałości profesjonalnej do poprawnego projektowania i realizacji zamierzeń procesu badawczego. Uogólniając ocenę metodologiczną pracy, przy zasygnalizowanych potrzebach wyjaśnień, stwierdzić można, iż Doktorant wykazał się wymaganymi na tym poziomie umiejętnościami badawczymi, a uzyskane rezultaty zostały poprawnie zaprezentowane, zinterpretowane i opisane. W dokonanej ocenie metodologicznej, pozytywnie podkreślony został odpowiedni dobór i zastosowanie instrumentów badawczych, zwłaszcza metody sondażu diagnostycznego, a także umiejętności warsztatowe połączone z wykorzystaniem dostępnych źródeł, których twórcze wykorzystywanie przyczyniło się do udokumentowanego rozwiązania problemów i osiągnięcia nakreślonego celu. Ocena merytoryczna Przedstawiony do recenzji materiał merytoryczny obejmujący kwestie taktyczne i środków walki wojsk lądowych, w dowiązaniu do uwarunkowań współczesnych konfliktów zbrojnych, jest właściwie udokumentowany źródłowo i wnosi istotne wartości do teorii i praktyki trzeciego poziomu sztuki wojennej. Zaprezentowana identyfikacja wiedzy taktycznej, z elementami historii i współczesności pozwoliła na racjonalne wygenerowanie możliwych modyfikacji i uzasadnionych zmian w zapowiedzianych zakresach i prognostycznych horyzontach czasowych. Sygnalizowana wysoka wartość merytoryczna rozprawy wynika z wielu przyczyn. Wymienić tu można diametralną zmianę w realnym wzroście poziomu zagrożenia, zwłaszcza z azymutu wschodniego,
6 w stosunku do którego wymagane są odpowiednie reakcje, również na poziomie taktycznym. Łączy się to z zastosowaniem przez Rosjan relatywnie nowych sposobów walki (wojny) hybrydowej w połączeniu z nowymi systemami uzbrojenia i elementami wojny w cyberprzestrzeni. Istotne są też dokonywane, relatywnie szybkie, zmiany strukturalne i funkcjonalne w Siłach Zbrojnych RP, które obejmują, przede wszystkim wojska lądowe. Zobligowani jesteśmy też do wprowadzania stosownych zmian związanych z funkcjonowaniem w strukturach NATO, które tworzą zgrupowania bojowe, jako odpowiedź na wzrastający stopień zagrożenia na flance wschodniej. Wymienione sygnalnie powyższe kwestie zostały dostrzeżone przez Doktoranta i znalazły one swe odzwierciedlenie w merytorycznych częściach rozprawy. Z przeglądu materiałów źródłowych, obejmujących pozycje zwarte, normatywne i dydaktyczne, w połączeniu z uzyskanymi wynikami badań wynika, że treści merytoryczne ocenianej pracy zostały opracowane w oparciu o mocne podstawach teoretyczne i pragmatyczne. Zaprojektowany układ rozprawy można ocenić jako typowy dla tego poziomu opracowań promocyjnych, realizowanych w środowisku uprawiającym nauki o obronności. Po przedstawieniu metodologicznych podstaw rozprawy, kolejne rozdziały i podrozdziały merytoryczne wykazują relacje logicznej spójności, a ich treści werbalne są zredagowane poprawnie edytorsko i stylistycznie. Składa się ona ze wstępu, opisu zamiarów proceduralnych, ujętych w oddzielnym rozdziale, czterech rozdziałów merytorycznych, zakończenia, bogatej bibliografii (126 pozycji), źródeł normatywnych i internetowych oraz wykazu rysunków, tabel, wykresów i załącznika. Przekaz treści merytorycznych kolejnych rozdziałów, kończonych wnioskami, tworzy uporządkowaną całość. Zaprojektowany sekwencyjny układ pracy czyni ją przejrzystą, co w połączeniu z graficznym
7 zobrazowaniem (rysunki i tabele) wzbogacającym przekaz opisowy, pozwala zasygnalizować istotę zapowiedzianych kwestii, w relacji z problematyka zapowiedzianą w jej temacie. Przyjęta formuła tematu pracy, która wymagała utrzymania stosownych relacji między zmianami w taktyce i środkach walki, a konfliktami zbrojnymi, obligowała do ciągłego utrzymania zapowiedzianego kontekstu. Ocena wartości merytorycznych rozpoczęto od rozdziału drugiego traktującego o istocie i charakterze współczesnych konfliktów zbrojnych. Przedstawiony w tym rozdziale materiał zawiera opis specyfiki konfliktów zbrojnych, wyjaśnienia terminologiczne (konflikt wojna), genezę konfliktów i oceny prognostyczne w tym zakresie. Można ocenić, że szczegółowy opis sygnalizowanej problematyki stanowi udokumentowaną odpowiedź na pytanie problemowe Jaka jest istota i charakter współczesnych konfliktów zbrojnych? W prezentowanym materiale zwraca uwagę przekrojowa wiedza historyczna o konfliktach zbrojnych, poprzedzona opisem i wykresami obrazującymi klasyfikację tych konfliktów, przedmioty sporów i regiony ich występowania. W tym celu wykorzystano odpowiednie źródła wiedzy, zwłaszcza pozycję J. Reginię Zacharskiego, Wojna we współczesnym świecie (UŁ 2014). Dobór ten był reprezentatywny i obejmował konflikty od 1945 roku. Inne źródła też dostarczały istotnych informacji w przedmiotowych kwestiach. W końcowej części rozdziału nakreślono Nowe spojrzenie na konflikty zbrojne, w których wskazano na konflikty asymetryczne i hybrydowe, które są obecnie przedmiotem szczególnego zainteresowania, zwłaszcza na poziomie taktycznym. Zgodzić się należy z Autorem, że konflikt zbrojny powinien być postrzegany jako zjawisko społeczne, a także z tym, iż obecnie obserwujemy wzrost konfliktów
8 o charakterze lokalnym i wewnętrznym, co koresponduje z trwającym konfliktem na wschodzie Ukrainy. Można się przy tym zastanawiać, dlaczego w całokształcie problematyki konfliktowej nie rozważa się zagrożenia użycia broni jądrowej, nawet tej o najniższych wagomiarach. W kolejnym, trzecim rozdziale przedstawione zostały determinanty zmian w taktyce. Przedstawiony w tym rozdziale materiał zawiera wyjaśnienia związane z umiejscowieniem taktyki w sztuce wojennej na trzecim poziomie. Wskazane zostały też zmiany w taktyce, w XX i XXI wieku, a także odniesiono się do nowoczesnych środków walki. Przy zaprezentowanych różnych podziałach klasyfikacyjnych działań taktycznych, podziałach na siły lekkie, ciężkie i specjalne oraz tworzenia zgrupowań taktycznych na bazie brygad i batalionów, można się zastanawiać, jaki to będzie miało wpływ na kryteria rozdziału taktyki od sztuki operacyjnej, a może pojawią się inne propozycje typologiczne w ramach sztuki wojennej. W rozdziale czwartym przedstawiono determinanty zmian w środkach walki. Zawarto w nim opis środków walki umiejscowione w sztuce wojennej, zmiany w środkach walki i te, które zaliczane są do nowoczesnych. Oprócz doskonalenia istniejącego uzbrojenia i sprzętu, wskazuje się na trendy i kierunki zmian w tym zakresie. Wymienia się ogólna tendencje do zwiększania środków walki wykorzystywanych bez udziału człowieka. Dostrzega się wzrastającą rolę robotów bojowych, działających na ladzie i w powietrzu (drony rozpoznawcze i uzbrojone), platformy wyposażone w autonomiczne sensory obrazu i dźwięku. Te informacje i inne uwagi w tym zakresie dostrzeżone przez Doktoranta uznać należy jako realistyczne i zgodne kierunkiem prognoz.
9 Koresponduje to z ideą sieciocentryzmu wykorzystywana w dowodzeniu, również na poziomie taktycznym. Piąty, najważniejszy rozdział pracy traktuje o możliwościach zmian współczesnych działań taktycznych i środków walk. Przestawiono w nim wyniki badań ankietowych, kierunki zmian w taktyce i strukturach wojsk lądowych oraz w rozwoju środków walki. Sprawozdanie z badań ankietowych zobrazowane zostało graficznie i opisowo w relacji pytanie odpowiedź wynik. Pozwoliło to zgromadzić starannie zebrany i opracowany materiał badawczy, który został wykorzystany w opisach, propozycjach koncepcyjnych i w wizjach prognostycznych. W propozycjach zmian w taktyce wojsk lądowych zwraca uwagę autorski wariant graficzny podziału działań taktycznych, z wyszczególnieniem ich podziału na działania rozstrzygające i uzupełniające. Proponowany podział działań rozstrzygających jest przekonujący, jednak wymaga wyjaśnień co do zasadności wyodrębniania działań stabilizacyjnych. W odniesieniu do kierunków rozwoju środków walki przedstawionych głównie w 14 programach operacyjnych można dostrzec, że obejmują one ambitne zamiary wyposażenia Sił Zbrojnych RP w perspektywicznie nowoczesne systemy uzbrojenia i sprzętu, w bliższym i dalszym horyzoncie czasowym. Te zamiary, w połączeniu z planowanym wzrostem nakładów finansowych na zbrojenia, mogą być oceniane pozytywnie, pod warunkiem konsekwentnej ich realizacji. W zakończeniu pracy odniesiono się do stopnia realizacji zamiarów procedury badawczej, potwierdzając osiągnięcie celu i rozwiązania problemów badawczych, i z taka oceną należy się zgodzić. Mając na uwadze wartości poznawcze i pragmatyczne pracy oraz aktualność potrzeb na zmiany w taktyce i środkach walki, na tle
10 współczesnych konfliktów zbrojnych, istnieją uzasadnione podstawy do pozytywnej oceny rozprawy, ze wskazaniem na możliwość jej wykorzystania w pracach analityczno projektowych i w procesie dydaktycznym uczelni wojskowych. W uogólnieniu wyżej przedstawionych uwag stwierdzić można, iż mimo pewnych wątpliwości, istnieją przekonujące podstawy do pozytywnej oceny wartości merytorycznych recenzowanej pracy. Podczas obrony rozprawy proszę o przedstawienie wyjaśnień dotyczących następujących kwestii: 1. Proszę wyjaśnić sens zastosowania terminu retrospekcja w odniesieniu do współczesnych konfliktów zbrojnych, (w celu poznawczym) oraz istotę metody wielowarstwowe analizy w hipotezie roboczej. 2. Dlaczego w całokształcie problematyki konfliktowej i proponowanych zmianach w działaniach taktycznych nie rozważa się zagrożenia użyciem broni jądrowej, nawet tej o najniższych wagomiarach? 3. Jaki wpływ na kryteria rozdziału taktyki od sztuki operacyjnej może wywierać praktyka tworzenia zgrupowań taktycznych na bazie brygad i batalionów, a może pojawią się inne propozycje typologiczne w ramach sztuki wojennej? 4. Proszę wyjaśnić zasadność wyodrębniania i składu działań stabilizacyjnych, w proponowanym podziale działań rozstrzygających. Wnioski końcowe Przedstawiona do recenzji praca, przy pewnych uwagach, jest dziełem dojrzałym w swej warstwie metodologicznej i opracowaniem o znaczących wartościach merytorycznych. Wzbogaca ona teorię nauki o obronności, w części traktującej o zmianach w taktyce i środkach
11 waliki, w kontekście konfliktów zbrojnych. Wobec powyższego uznaję, że praca spełnia wymagania określone w Ustawie o stopniach naukowych, tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, z dnia 14 marca 2003 roku. Wnioskuję o dopuszczenie Pana mgr. Rafała Sieczkę do publicznej obrony recenzowanej rozprawy doktorskiej....