prof. dr hab. Andrzej Makowski Gdynia, Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich Akademia Marynarki Wojennej

Transkrypt

1 prof. dr hab. Andrzej Makowski Gdynia, Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich Akademia Marynarki Wojennej RECENZJA rozprawy doktorskiej kpt. mar. mgr. inŝ. Krzysztofa Nowakowskiego na temat,, 9. Flotylla Obrony WybrzeŜa w systemie bezpieczeństwa morskiego państwa 1.Uwagi ogólne Historia Polskiej Marynarki Wojennej (PMW) po drugiej wojnie światowej nie doczekała się jak na razie zbyt wielu prac badawczych, a w związku z tym, szczegółowych opracowań W literaturze przedmiotu. O ile kwestie historyczne tego okresu, były poruszane (pod róŝnym kątem) w opracowaniach Czesława Ciesielskiego, Jerzego Będźmirowskiego, Józefa Dyskanta, Piotra Mickiewicza, Waltera Patera, Jerzego Przybylskiego, Lecha Wyszczelskiego, Antoniego Komorowskiego, Rafała Witkowskiego czy Bogdana Zalewskiego, to problematyka oceny ówczesnych struktur PMW i ich działalności w kontekście bezpieczeństwa morskiego państwa, poza pracami J. Będźmirowskiego, nie znalazła jak dotąd szerszego odzwierciedlenia. Z tym większym uznaniem naleŝy przyjąć podjęcie tej problematyki, przez kpt. mar. mgr. inŝ. Krzysztofa Nowakowskiego, który w ramach rozprawy doktorskiej 9. Flotylla Obrony WybrzeŜa w systemie bezpieczeństwa morskiego państwa, postanowił zmierzyć się z tym niełatwym wyzwaniem. Czym była 9. Flotylla Obrony WybrzeŜa (9 FOW), moŝna powiedzieć, Ŝe z jednej strony (organizacyjnej), swego rodzaju efemerydą, której Ŝywot trwał aŝ 41 lat, a jej powołanie miało konkretne, praktyczne cele wojskowe, z drugiej strony, jako związek taktyczny wniosła nie tylko liczący się wkład w zapewnienie bezpieczeństwa morskiego państwa, ale równieŝ trudny do przecenienia wkład w rozwój kadr Marynarki Wojennej. Stąd teŝ naleŝy podkreślić trafność wyboru tematu rozprawy, jego aktualność w świetle potrzeb nie tylko historii wojskowości, ale równieŝ nauk o bezpieczeństwie i obronności.

2 Wartość podjętego problemu badawczego jest szczególnie istotna z uwagi na fakt, Ŝe jak juŝ wspomniano, W polskim piśmiennictwie jest niewiele tego typu badań i opracowań. Zatem z poznawczego, jak i pragmatycznego punktu widzenia wybór tematu rozprawy doktorskiej zasługuje na uznanie i pełną akceptację. 2. Ocena rozprawy 2.1. Ocena metodyczna Rozprawa doktorska pod względem metodycznym nosi charakter problemowo - chronologiczny, podkreślić przy tym naleŝy właściwy podział chronologiczny, zaś proces badawczy nosi charakter interdyscyplinarny, co ściśle wiąŝe się z badanym obszarem. Autor przedstawia kwestie metodyczne i metodologiczne we wstępie rozprawy, przyjmując klasyczne metody i techniki badawcze stosowane w naukach o bezpieczeństwie, jak analiza (w tym analiza i krytyka literatury, analiza historyczna, porównawcza, systemowa), synteza, uogólnienie, dedukcja, indukcja, analogia, wywiad i ankieta. Przyjęty sposób prowadzenia oraz następnie omówienia badań podnosi w znakomity sposób klarowność przedstawianej problematyki, co świadczy o dobrym opanowaniu warsztatu badawczego przez Doktoranta. Biorąc pod uwagę całość recenzowanego dzieła, to jest ono moim zdaniem zbyt obszerne (277 stron, w tym 193 strony tekstu zasadniczego). Nie sugerując konkretnej liczby stron, czy rozdziałów, chciałbym zauwaŝyć, Ŝe bardziej oczekiwałem raportu z przeprowadzonych badań, natomiast recenzowany materiał posiada treści, które nie wnoszą nowych odkryć do zasadniczego tematu rozprawy, natomiast z uwagi na wielowątkowość prowadzonych badań, utrudnia dostrzeŝenie rozwiązania głównego problemu naukowego. Poprawnie zostały natomiast określone przedmiot oraz cel badań (s. 13), w tym cele szczegółowe, co z kolei pozwoliło sformułować główny problem badawczy oraz aŝ trzynaście zagadnień badawczych przedstawionych w formie pytań, co z uwagi na wielowątkowość badań naleŝy uznać za słuszne. Poprawnie sformułowano równieŝ hipotezę badawczą (s. 14). Na wyróŝnienie zasługuje przeprowadzona kwerenda najwaŝniejszych materiałów źródłowych i opracowań oraz ich charakterystyka, która została przeprowadzona w sposób kompetentny i systemowy (biblioteki i archiwa krajowe, 1 biblioteka niemieckie, 33 opracowania zwarte i 46 opracowań przyczynkarskich), co wskazuje na duŝą łatwość poruszania się Autora w badanej problematyce i jej głęboką znajomość. Za niezwykle waŝne naleŝy uznać zgromadzenie i wykorzystanie 12 biografii oficerów zajmujących stanowisko

3 dowódcy 9 FOW (załącznik 18) oraz przeprowadzenie 15 wywiadów z oficerami pełniącymi słuŝbę w róŝnych okresach i na róŝnych stanowiskach w opisywanym związku taktycznym (załącznik 23). WaŜnym i cennym elementem badań jest opracowana ankieta (załącznik 22) i opracowanie jej wyników w podrozdziale 4.2. NaleŜy stwierdzić, Ŝe właściwie ujęto badany problem pod kątem zasięgu i głębokości badań, natomiast materiał badawczy poprawnie zebrano i opracowano. W całości bazę źródłową dysertacji naleŝy uznać za wystarczającą. W całości, z metodycznego punktu widzenia rozprawa zasługuje na pozytywną ocenę, natomiast Doktorant wykazał się umiejętnością samodzielnego prowadzenia pracy naukowej. 2.2 Ocena merytoryczna Recenzowana rozprawa doktorska obejmuje 277 stron tekstu i składa się z wykazu skrótów i oznaczeń, wstępu, czterech rozdziałów, zakończenia, bibliografii, wykazu rysunków, wykazu tabel, wykazu załączników, 23. załączników oraz streszczenia rozprawy w języku angielskim. Zasadnicza część rozprawy obejmuje 193 strony tekstu wraz ze stosownym materiałem ikonograficznym. Wstęp zawiera uzasadnienie wyboru tematu pracy oraz.załoŝenia metodyczne, które Autor przyjął w procesie badawczym. Ponadto zawiera krótką charakterystykę poszczególnych rozdziałów, opis procesu badawczego oraz analizę najwaŝniejszych materiałów źródłowych i opracowań. ' NaleŜy stwierdzić, Ŝe wstęp jest najsłabiej opracowaną częścią dysertacji z redakcyjnego punktu widzenia. Jego treści merytoryczne, poza częścią metodologiczną, kwerendą literatury i omówieniem rozdziałów, są przedstawione chaotycznie i zredagowane mało starannie. Szczególnie słabo Autor przedstawia kwestie związane z wyborem tematu rozprawy oraz zagadnieniami bezpieczeństwa morskiego państwa. Biorąc pod uwagę przyjętą chronologię badanych okresów naleŝało zastanowić się nad ówczesnym pojmowaniem bezpieczeństwa morskiego państwa, a było ono na pewno inne w latach , następnie i dalej aŝ do roku Doktorant poszedł tu wyraźnie na skróty przyjmując jego współczesne pojmowanie (ogólne - S. Koziej i szczegółowe - T. Szubrycht). Zupełnie nie wiadomo jakie są związki rozprawy ze strategiami przyjętymi w latach 2007 i 2009, czy teŝ załoŝeniami polityki morskiej RP do 2020 r., a przecieŝ 9.FOW wówczas juŝ nie istniała. RównieŜ niezbyt jasno przedstawił Autor problem, gdzie dostrzega związek pomiędzy bezpieczeństwem morskim państwa, a działalnością 9.FOW. Rozdział pierwszy, zatytułowany: Geneza i zmiany systemu obrony wybrzeŝa w latach , miał w zamyśle Doktoranta wprowadzać W tematykę podjętego problemu

4 badawczego. Moim zdaniem, jest on źle skonstruowany. O ile istotne wydają się Koncepcje obrony wybrzeŝa polskiego W nowej sytuacji geopolitycznej po II Wojnie światowej, o tyle nie widzę Ŝadnej istotnej potrzeby przepisywania po raz kolejny (podrozdział 1.1) historii tworzenia PMW po odzyskaniu niepodległości W 1918 r oraz utworzenia przez prezydenta RP Rejonu umocnionego Hel W 1936r. Są to fakty ogólnie znane i dobrze osadzone w literaturze przedmiotu. Natomiast podrozdziały od 1.2 do 1.4 moŝna by po odpowiednim przeredagowaniu ująć w syntezę okresu poprzedzającego powstanie 9.FOW. Za najbardziej wartościowe części rozdziału pierwszego, uznaję podrozdziały 1.3 i 1.4. W rozdziale drugim: 9. Flotylla Obrony WybrzeŜa w koncepcjach i planach dowództwa Polskiej Marynarki Wojennej w latach przedstawiono organizację oraz działalność poszczególnych jednostek Flotylli do 1989 r. Znów nie wiadomo, dlaczego występuje rozbieŝność nazwy rozdziału z omawianym w nim okresem, czyli od momentu powstania 9 FOW do początku przemian ustrojowych W Polsce. Ponadto z czysto pragmatycznego punktu widzenia lepszą cezurą czasową byłby rok 1991, kiedy rozwiązano Układ Warszawski, chociaŝ moŝe to być kwestia dyskusyjna. Pomimo, Ŝe rozdział drugi jest doskonale opracowany i świetnie udokumentowany, to znów moŝna znaleźć kwiatek w postaci tytułu podrozdziału Rola 9. FOW w realizacji zadań doktrynalnych Marynarki Wojennej PRL. Szanowny Doktorancie, w tym okresie nie było Ŝadnej polskiej doktryny Wojennej (s. 106), ani tym bardziej doktryny MW, jeśli cokolwiek realizowała MW, to wspólną doktrynę Układu Warszawskiego. Trzeba jednak podkreślić, Ŝe w rozdziale zawarto pełną i gruntowną analizę miejsca i roli 9.FOW w strukturze MW, eksploatowany przez nią sprzęt, a takŝe jej ówczesne znaczenie W systemie bezpieczeństwa morskiego państwa. Autor w sposób profesjonalny omówił poszczególne elementy składowe Flotylli i jej działalność szkoleniową. Z uwagi na fakt, Ŝe omawiany okres stanowi ponad 85% czasu funkcjonowania 9.FOW, moŝna uznać, ze jest on najbardziej istotny i reprezentatywny dla całej dysertacji. Rozdział trzeci: Miejsce i rola 9.FOW w systemie obrony interesów Polski na Bałtyku po 1989 roku Autor przedstawia działalność Flotylli w okresie transformacji Sił Zbrojnych, wynikającej z samodzielności obronnej i przyjęcia przez Polskę doktryny obronnej. Poddano w nim badaniu udział jednostek Flotylli, szczególnie pływających, w wykonywaniu zadań związanych z głównym celem strategicznym RP wejściem do NATO, w tym uczestnictwo w programie Partnerstwo dla Pokoju oraz bilateralne kontakty i Wspólne przedsięwzięcia z Marine Nationale. Rozdział jest pod względem merytorycznym poprawny, poszczególne podrozdziały są spójne i dobrze udokumentowane.

5 Rozdział czwarty, moŝliwości sił 9.FOW w systemie bezpieczeństwa państwa obejmuje analizę potencjału bojowego sił 9.FOW, jak równieŝ przedstawia wyniki ankiety dotyczącej działalności Flotylli w systemie bezpieczeństwa państwa. PoniewaŜ Doktorant posłuŝył się tutaj uŝywanym w Marynarce Wojennej programem komputerowym Ekspert, szkoda tylko, Ŝe nie zadał sobie trudu wydzielenia okrętów 9.FOW i przedstawił je w jednym worku. Być moŝe chciał W ten sposób uzyskać materiał porównawczy, gdyŝ jednostki Flotylli są na wykresach wydzielone oddzielnym kolorem. Bez wątpienia na wyróŝnienie zasługuje podrozdział 4.2 poświęcony badaniu opinii eksperckich dotyczących działalności 9.FOW i jej roli w systemie bezpieczeństwa państwa. Doktorant wywiązał się tutaj znakomicie ze swojego zadania, próbka respondentów liczyła 87 osób, a sama ankieta była anonimowa. RównieŜ przekrojowy i reprezentatywny był dobór respondentów pod względem miejsca słuŝby czy pracy. Analiza wyników ankiety nie budzi zastrzeŝeń, chociaŝ w niektórych przypadkach mogłaby być pogłębiona. Merytoryczną część pracy zamyka zakończenie (9 stron tekstu), w którym Doktorant zawarł syntetyczne podsumowanie swojej pracy badawczej, a takŝe przedstawił jej rezultaty. Trzeba stwierdzić, Ŝe zawiera ono wiele powtórzeń oraz mogłoby być bardziej syntetyczne. Ponadto zawiera weryfikacji przyjętej hipotezy oraz wskazuje kierunki dalszych badań w zakresie prowadzonych badań. NaleŜy z uznaniem podkreślić, ze Autor wzbogacił treść rozprawy 67. rysunkami oraz 22. tabelami, co znacznie ułatwia zrozumienie prezentowanych wyników badań. Natomiast jej głównym niedostatkiem, jest mało staranna redakcja. Zamieszczone w pracy załączniki (23) mają ścisły związek z treścią rozprawy, natomiast same posiadają zróŝnicowaną wartość, jednak co istotne, W znakomity sposób wzbogacają całą dysertację. Bez szkody dla pracy moŝna by pominąć załączniki: 2, 6, 7, 8, 12, 14, 15. Bibliografia została przez Doktoranta podzielona na pięć części: materiały archiwalne, materiały źródłowe, publikacje zwarte, czasopisma i strony internetowe. W całości dokonany przez Doktoranta dobór literatury naleŝy ocenić bardzo wysoko, jako niezwykle trafny i ściśle związany z prowadzonymi badaniami. Pomimo wskazanych niedociągnięć oraz dyskusyjnych problemów, rozprawę pod względem merytorycznym naleŝy ocenić jednoznacznie pozytywnie. Autor prawidłowo zdefiniował tematykę pracy, uzasadnił Wybór tematu, przedstawił cel badań i hipotezę badawczą.

6 Na koniec dokonał omówienia zasadniczych wyników pracy. Podsumowując ocenę merytoryczną rozprawy naleŝy stwierdzić, Ŝe przeprowadzony przez Doktoranta proces badawczy pozwolił osiągnąć zarówno załoŝone cele badawcze, jak i rozwiązać problem badawczy. 3. Wnioski Stwierdzam, Ŝe recenzowana rozprawa jest oryginalnym opracowaniem autorskim na dobrym poziomie poznawczym i merytorycznym, jednocześnie świadczy o przygotowaniu jej Autora do prowadzenia pracy naukowo - badawczej, wykazuje jego dociekliwość badawczą oraz wysoką erudycję. Jednocześnie spełnia wymogi stawiane pracom kwalifikacyjnym z dziedziny nauk społecznych, W dyscyplinie nauki o bezpieczeństwie. Zarówno z metodologicznego jak i poznawczego punktu widzenia rozprawa doktorska kpt. mar. mgr. inŝ. Krzysztofa Nowakowskiego zasługuje na pozytywną ocenę i w pełni spełnia wymagania określone w Ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki, z późniejszymi zmianami, (Dz. U r., Nr 65, poz. 595). Wnioskuję zatem o dopuszczenie kpt. mar. mgr. inz. Krzysztofa Nowakowskiego do publicznej obrony rozprawy doktorskiej i nadanie stopnia naukowego doktora nauk społecznych w specjalności bezpieczeństwo morskie państwa.