Dr hab. Łukasz Popławski Prof. UEK Katedra Finansów Samorządowych Kraków R E C E N Z J A

Transkrypt

1 Dr hab. Łukasz Popławski Prof. UEK Katedra Finansów Samorządowych Kraków R E C E N Z J A rozprawy doktorskiej P. Mgr Krystiana Kursy pt. Efektywność audytu wewnętrznego w wojskowych oddziałach gospodarczych w województwie zachodniopomorskim Promotor: Dr hab. Eryk Łon Prof. UEP Dyscyplina naukowa: Finanse Uwzględniając stronę redakcyjną, praca doktorska liczy 343 stron, z tego 208 tekstu głównego i bibliografię (90 publikacji, 3 akty prawne), oraz aneks z formularzami. Szczegółowo są to: 13 tabel, 7 wykresów i 7 schematów oraz 49 załączników oraz kwestionariusz wywiadu. Na końcu pracy znajduje się streszczenie w języku polskim i angielskim. W pracy wykorzystano literaturę polską oraz 7 publikacji anglojęzycznych. W tym miejscu chciałbym zwrócić uwagę, że w bibliografii nie ma pozycji P. dr P. Sołtyka, który szereg istotnych kwestii opublikował z zakresu audytu. W ocenie strony formalnej rozprawy doktorskiej P. Mgr Krystiana Kursy stwierdzam, iż poprawność języka, układu pracy, stylu i prawidłowego stosowania odniesień do źródeł oraz bibliografii są właściwe z zastrzeżeniem braku szerszej literatury obcojęzycznej. Doktorant prezentuje poprawne opanowanie techniki pisania pracy. W pracy pod względem edytorskim występują błędy, o których napisze w dalszej części recenzji. Układ pracy jest prawidłowy i logiczny. Praca składa się ze wstępu, 5 rozdziałów, podsumowania i zakończenia, załączników oraz bibliografii, a także zawiera spis tabel, schematów, wykresów oraz streszczenia. Przyjęty zakres pracy uważam za prawidłowy, a analizę podjętego problemu za bardzo cenną, zwłaszcza, że nieczęsto poruszanego w literaturze. Odnosząc się do struktury pracy stwierdzam, że jest poprawna, przy czym kolejność i logiczne następstwo rozdziałów są prawidłowe. Tytuły poszczególnych rozdziałów właściwie odpowiadają ich treści, a ich objętość jest prawidłowa i są zachowane właściwe proporcje

2 między nimi, przy czym występują w podrozdziałach ogólniki treści. Za błąd należy uznać podrozdział, który ma 1-3 stron tekstu, a takich jest kilka. We wstępie P. Mgr Krystian Kursa zaprezentował koncepcję rozprawy, a także w sposób jasny uzasadnił wybór tematu swojej rozprawy doktorskiej, zwracając uwagę na znaczenie problemu w zakresie finansowym, wojskowym i zarządczym. Doktorant odniósł się także poprzez krótką charakterystykę do treści poszczególnych rozdziałów oraz zaprezentował na s. 6 cel główny badań, a także narzędzia badawcze. Z rozwojem gospodarki, w procesie uwzględnienia aspektów kontrolnych w gospodarowaniu środkami finansowymi w jednostkach sektora publicznego istotnego znaczenie ma przeciwdziałanie i zapobieganie niegospodarności, racjonalne pozyskiwanie oraz wydatkowanie środków publicznych. Powszechny racjonalizm i efektywność występująca w sektorze prywatnym zwłaszcza w krajach rozwiniętych spowodował na ich wzór szereg działań państwa w celu ograniczenia niewłaściwych zachowań, głównie wynikających z zadłużania się oraz nadmiernych wydatków w stosunku do posiadanych zasobów. Także problem braku nadzoru i skutecznej kontroli nad polityką finansową był motywacją do wprowadzenia niezależnego i obiektywnego instrumentu w postaci audytu wewnętrznego do podmiotów sektora publicznego. W realizacji zadań stojących przed audytem wewnętrznym szczególne miejsce powinna zajmować kwestia niezależności i obiektywizmu przy podejmowaniu działań. Procedura audytorska ze względu na walor czynności odnoszących się do sfery finansowej, jest ważna z punktu widzenia dociekań zaprezentowanych w rozprawie. Za uzasadnione uważam, że przedmiotem rozprawy jest problematyka oceny efektywności audytu wewnętrznego w wojskowych oddziałach gospodarczych (WOG). Praca doktorska P. Mgr Krystiana Kursy skupia się na najważniejszych aspektach tego problemu (motywy, warunki, efekty, procedury i aspekty instytucjonalne), co na tle literatury przedmiotu wyróżnia ją i jest swoistym wkładem Autora do nauki. Podjęcie przez Autora tematu badawczego dotyczącego problematyki oceny efektywności audytu wewnętrznego w wojskowych oddziałach gospodarczych jest niewątpliwie bardzo ważnym zagadnieniem w aspekcie krajowym, a także uważam za zasadne w świetle aktualnych potrzeb, zwłaszcza w kontekście realizacji polityki modernizacyjnej wojska w Polsce. Osiągane efekty w zakresie działań audytu zawsze mogą być większe i będą w moim przekonaniu przez szereg osób uważane za niesatysfakcjonujące, dlatego wkład Autora w pogłębienie wiedzy na temat i przybliżenie tej trudnej problematyki należy uznać za 2

3 pozytywny, zwłaszcza, że w rozprawie zaprezentowane badania opierają się na szeregu metodach badawczych. W tym miejscu także należy zwrócić uwagę na trafny tytuł rozprawy. Wstęp pracy został napisany zwięźle i w jasny sposób przedstawiono uzasadnienie tematu. Część merytoryczna ściśle związana z przedmiotem badań rozpisana została w 5 rozdziałach. Całość zamyka synteza zawarta w podsumowaniu i zakończeniu. Szczegółowa ocena części merytorycznej zostanie omówiona według kolejnych rozdziałów. Rozdział 1. Efektywność a funkcjonowanie audytu wewnętrznego w sektorze publicznym W rozdziale pierwszym, na stronach od 8 do 61 Autor zaprezentował w 8 podrozdziałach zagadnienia teoretyczne, zwłaszcza efektywności w sektorze publicznym, oraz przedstawił problematykę Audytu i procedury służące przeprowadzaniu audytu wraz z sprawozdawczością. Ostatni podrozdział jest podsumowaniem wcześniejszych dociekań w tej części pracy. Rozdział ten składa się z 8 podrozdziałów, które są przedstawione w logicznej kolejności. W tej części rozważań wykorzystano krajową bibliografię, w sposób rzeczowy i merytoryczny zaprezentowano najważniejsze zagadnienia teoretyczne omawianej problematyki, do których należą: efektywność społeczna w sektorze publicznym, analiza ryzyka pracy Audytora, procedury audytu. Na uwagę w tej części pracy zasługuje opis teoretyczny teorii efektywności ekonomicznej a sprawność systemu gospodarczego. Praca zyskałaby, gdyby Autor przedstawił aktualne akty prawne zwłaszcza w podrozdziałach i Problematyka audytu dla osoby nie związanej z nią jest trudną, by nie powiedzieć niezrozumiała, bo opisuje szereg mechanizmów kontrolnych, przy czym należy w tym przypadku docenić Autora, że próbował ująć tą problematykę całościowo, co nie jest łatwe i jest to napisane zrozumiałym językiem. W tym rozdziale zamieszczono ponadto definicje oraz występuje znikome ustosunkowanie się Autora do przedstawianych kwestii. Autor w rozprawie licznie cytował wytyczne standardów audytu wewnętrznego, co uważam za poprawne wobec przyjętego problemu badawczego. Podkreślić trzeba, że obecnie obowiązują standardy audytu wewnętrznego wydane w formie Komunikatu Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 12 grudnia 2016 r. w sprawie standardów audytu wewnętrznego dla jednostek sektora finansów publicznych, (Dz. Urz. MRiF z 2016 r. poz 28), a nie wymieniony w rozprawie. 3

4 Poruszają kwestie prawne funkcjonowania audytu wewnętrznego w sektorze publicznym a zwłaszcza w administracji rządowej gdzie ulokowane są WOG zasadne było w większym stopniu odnieść się do roli i znaczenia Komitetu audytu. Autor pracy doktorskiej dla przedstawienie zadań Komitetu mógł wykorzystać przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 grudnia 2009 r. w sprawie komitetu audytu, (tj. Dz.U. z 2016 r poz 2049) a także art. 289 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, (tj. Dz.U. z 2017 r. poz ze zm.). Wyeksponowanie w rozprawie doktorskiej takich zadań Komitetu jak: sygnalizowanie istotnych ryzyk, czy sygnalizowanie istotnych słabości kontroli zarządczej oraz proponowanie jej usprawnień w kontekście działania WOG niewątpliwie byłoby kolejnym walorem recenzowanej pracy. Pozostają w części pracy obejmującej zagadnienia problematyki regulacji prawnych działania audytu wewnętrznego zasadne jest zwrócenie uwagi na wyraźny charakter analityczno - praktyczny rozprawy w kontekście metodyki prac audytu w wojskowych oddziałach gospodarczych. Prezentowane rozwiązania są znaczącym dorobkiem Doktoranta dla praktyki (w wymiarze metodycznym audytu wewnętrznego i pragmatycznego), pozwalające kadrze zarządczej WOG lepiej zarządzać ryzykiem i poszukiwać trafniejszych rozwiązań w redukcji ryzyka niezgodności. W ocenie recenzenta Autor rozprawy w większym stopniu mógł wykorzystać przepisy rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 września 2015 r. w sprawie audytu wewnętrznego o pracy i wynikach audytu (tj. Dz. U. z 2018 r poz. 506) dla wyeksponowania aspektów metodycznych prac audytu wewnętrznego. Rozdział ten oceniam na poziomie dobrym, i jest odpowiednim wprowadzeniem do przedstawionych w dalszej części pracy rozważań. Rozdział 2. Charakterystyka warsztatu badawczego Na stronach Autor przedstawia najważniejsze założenia badawcze. Doktorant rozpoczyna od uzasadnienia podjętych badań, a następnie prezentuje przedmiot i cel badań (cel poznawczy i cel pragmatyczny), w tym obszarze należy pozytywnie odnieść się do pracy Autora ponieważ, jest to dojrzałe pod względem naukowym. Problemy badawcze rozważań Doktoranta można było rozszerzyć, np. o ryzyko i techniki badań audytorskich oraz szereg innych, ale zakres badań zawsze jest w gestii Doktoranta. Z punktu widzenia pracy ważne było wskazanie efektywności podejmowania audytu, zwłaszcza w kontekście zaleceń i realizacji wniosków pokontrolnych dla rozpatrywanego podmiotu, co w moim przekonaniu w znacznej części, jako całości procesu audytorskiego udało się zrealizować, choć Autor skupił się głównie na procedurach. Przyjęta i bardzo rozbudowana hipoteza (str. 70) - w moim przekonaniu - jest odzwierciedleniem stanu wiedzy i analizy literatury przedmiotu (co Autor stwierdza na str. 70 4

5 i należy się z tym zgodzić), przy czym odnosi się do głównego problemu badawczego. Ponadto dla realizacji podjętego tematu, wykorzystano pytania, które uznano za cele szczegółowe (str. 70), oraz sformułowano 5 hipotez pobocznych (str.71). Problem badawczy został przedstawiony w celach i w hipotezach poprawnie, przy czym występuje zawsze subiektywny wybór Autora, co jest najważniejszą treścią badań, w moim przekonaniu ta część odnosząca się do WOG jest wkładem Autora. W badaniach na etapie II (3 etapy badań) wykorzystano metodę sondażu i techniki wywiadu w oparciu o dobór celowy. Na potrzeby realizacji celów pracy wybrano i opracowano szereg kwestionariuszy, które zamieszczono w Załącznikach na końcu rozprawy. Opis metodologii badań jest przejrzysty. Rozdział ten oceniam dobrze. Rozdział 3. Jednostka wojskowa jako jednostka budżetowa realizująca zabezpieczenie wojskowe W trzecim rozdziale, na stronach od 87 do 105 Autor zaprezentował poprzez rzetelną i szczegółową analizę jednostek budżetowych, przy czym podrozdziały 3.1 i 3.2 mają inny tytuł w pracy niż w spisie treści. Rozdział ten składa się z 6 podrozdziałów, zwłaszcza w zakresie badań empirycznych podrozdziały mają walory poznawcze. Rozdział ten cechuje spójność logiczna i wartość merytoryczna, zwłaszcza z punktu widzenia poznania przez Czytelnika podstawowych informacji z tego obszaru. Rozdział ten oceniam dobrze, mimo, że zamieniono podrozdziały 3.1 i 3.2 z spisu treści. Rozdział 4. Proces organizacji i funkcjonowania audytu wewnętrznego w wojskowych oddziałach gospodarczych Za pomocą rozdziału 4 rozpisanego na stronach Autor omówił proces organizacji i funkcjonowania audytu wewnętrznego w wojskowych oddziałach gospodarczych. Na potrzeby tego rozdziału wykorzystano i usystematyzowano procedury audytu wewnętrznego oraz opisano politykę zarządzania ryzykiem w WOG, a także zaprezentowano standardy kontroli zarządczej w WOG. Wyniki uzyskane są ciekawe zwłaszcza w zakresie specyfiki funkcjonowania WOG. Rozdział ten także oceniam dobrze. Rozdział 5. Ocena efektywności audytu wewnętrznego na przykładzie badań empirycznych Rozdział ten składa się z 6 podrozdziałów, rozpisanych na stronach , i dotyczy analizy zasobów osobowych, niezależności i obiektywizmu audytora, zadań i ich umiejscowienia oraz ich interpretacji oraz programu poprawy i zapewnienia, jakości, a także rekomendacji. Rozdział ten ma charakter empiryczny przy czym błędem jest to, że pod tabelami 5

6 i wykresami w tym i wcześniejszych rozdziałach generalnie brak jest źródeł. W tym rozdziale można się tylko domyślić, że jest to opracowanie własne Autora (ale nie zawsze tak jest). W podrozdziale 5.2 wyniki w oparciu o raport Ministerstwa Finansów a na str. 176 dane odnoszące się do 3 rozpatrywanych WOG, i tak jest w dalszych podrozdziałach, aż do podrozdziału 5.6, przy czym nie jest jasno określone co jest własnymi badaniami Autora, a co wynika z ww. Raportu. W mojej opinii Autor zbyt słabo wyeksponował swoje badania w rozprawie, zwłaszcza, że posiadał wyniki z wywiadu. Na str Autor zwrócił uwagę na bardzo ważne stwierdzenie, że audyt pełni rolę służebną do podstawowych zadań wynikający z obronności kraju. Wartościową częścią pracy są opisane przypadki odrzuconych zaleceń (str ). Podrozdział 5.6 jest syntezą wyników zawartych w tym rozdziale. Rozdział ten oceniam dobrze, mimo przedstawionych uwag, przy czym brak źródeł pod tabelami i wykresami powoduje niejasny przekaz dla czytelnika. Niektóre elementy z ostatnich 3 rozdziałów mają charakter oryginalny i są wkładem Autora do nauki. Podsumowanie Wynikające z badań konkluzje zaprezentowane w podsumowaniu uważam za trafne i prawidłowe, a interpretacja wyników dobrze odzwierciedla przeprowadzone badania oraz wiąże się z tematem rozprawy. W kontekście recenzowanej rozprawy nasuwają się pytania do Doktoranta: - O zbieżność metodyki audytu wewnętrznego z audytem zewnętrznym (biegłym rewidentem)? - Jakie jest miejsce audytu wewnętrznego w systemie kontroli zarządczej (art. 68 ust. 2 pkt 7 ustawy o finansach publicznych z 2009 r.) w szczególności w zarządzaniu ryzykiem w WOG? - Jakie techniki w zakresie procedury audytu są w świetle dociekań Doktoranta najbardziej efektywne? - Jaki jest wpływ efektywności audytu wewnętrznego na sprawność działania podmiotów sektora publicznego w 2 przypadkach: jednostki samorządu terytorialnego i WOG w kontekście różnic i podobieństw. Na hipotezy i pytania Autor odpowiedział w Podsumowaniu, choć kontrowersje w moim przekonaniu wzbudza połączenie ich w jedną całość, ponieważ zdecydowanie preferuje weryfikacje hipotezy i odpowiedzi na pytania oddzielnie w treści pracy. Oceniana rozprawa posiada niestety błędy formalne, do których w szczególności należy zaliczyć: błędy literowe, braki interpunkcji i inne: np. s. 275 pusta strona, s. 3 w nazwie podrozdziału brak litery a, na s. 37, 49-51, jest powołanie na Sławińska -Tomtala

7 a brak jej w bibliografii, na s. 37 M. Lisiński z 2011 a w tekście 2010 rok, ale już prawidłowo na s. 66, na s. 43 autorzy Knedler i Stasik z 2012 w bibliografii 2014 i na s. 63 już poprawnie, na s. 77 Nowak 1988 ale w bibliografii brak takiej pozycji, na s.81 błąd w nazwisku autora i błędny przypis bez 2 autora (jest Campbell powinno być Campell), na s. 84 jest źródło u góry, w innych miejscach pod wykresami i schematami lub tabelami jest na dole lub wcale, na s. 161 brak w ostatnim wersie w słowie litery y, brak jednostek lub liczbowego opisu wykresów np. wykres 6 czy 7. Również występują błędy edytorskie w bibliografii. Ogólna ocena pracy i wniosek końcowy. Recenzowana rozprawa doktorska P. Mgr Krystiana Kursy pt. Efektywność audytu wewnętrznego w wojskowych oddziałach gospodarczych w województwie zachodniopomorskim jest poprawna pod względem metodycznym, merytorycznym i formalnym, a także kompleksową analizą w zakresie problematyki rozprawy. Autor wykazał w niej znajomość kwestii teoretycznych (ogólnej wiedzy teoretycznej z zakresu finansów), literaturowych, a zwłaszcza pragmatycznych w trakcie badań empirycznych w zakresie rozpatrywanym w rozprawie, a podjęty problem naukowy jest oryginalny. Prace cechuje konsekwentność podjętych analiz i dociekań naukowych, realizując przyjęte cele badawcze, przy czym należałoby poprawić niniejszą prace przed zaprezentowaniem jej szerszemu gronu jako monografii (po uwzględnieniu uwag wynikających z recenzji). Na podstawie całościowej oceny rozprawy doktorskiej P. Mgr Krystiana Kursy pt. Efektywność audytu wewnętrznego w wojskowych oddziałach gospodarczych w województwie zachodniopomorskim stwierdzam, że praca spełnia wymagane kryteria stawiane tym opracowaniom naukowym w zakresie dyscypliny finanse i wnioskuję o dopuszczenie jej do publicznej obrony na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Kraków, 17 września 2018 r.... /Dr hab. Łukasz Popławski Prof. UEK/ 7