Łódź, dr hab. inż. Grzegorz Szymański Katedra Systemów Zarządzania i Innowacji Wydział Organizacji i Zarządzania

Transkrypt

1 Łódź, dr hab. inż. Grzegorz Szymański Katedra Systemów Zarządzania i Innowacji Wydział Zarządzania P.Cz. Sekretariat Politechnika Łódzka Recenzja rozprawy doktorskiej mgra Dariusza Liszewskiego pt. Zarządzanie zmianą w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce"napisanej pod kierunkiem naukowym dr hab. Stanisława Brzezińskiego Prof. P.Cz. na Wydziale Zarządzania Politechniki Częstochowskiej. Podstawą oceny rozprawy jest: - art. 13 ust. 1 ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003r (Dz. U Nr 65 poz. 595 z późn. zm.), który stanowi, że: Rozprawa doktorska, przygotowywana pod opieką promotora albo pod opieką promotora i promotora pomocniczego,... powinna stanowić oryginalne rozwiązanie problemu naukowego lub oryginalne dokonanie artystyczne oraz wykazywać ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscyplinie naukowej lub artystycznej oraz umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej lub artystycznej.", - rozporządzenie ministra nauki i szkolnictwa wyższego z dnia 30 października 2015 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodzie doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesord' (Dz. U. z 2015 r., poz. 1842). - uchwała Rady Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej w sprawie powołania mnie na recenzenta rozprawy, l

2 Ważności i aktualności problematyki rozprawy Obecnie wysoka dynamika procesu globalizacji stała się istotnym czynnikiem wpływającym na dezaktualizację dotychczasowych paradygmatów funkcjonowania przedsiębiorstw. Współczesne wymagania rynku determinują konieczność wprowadzania zmian we wszystkich funkcjach i strategiach zarządzania przedsiębiorstwem. Realizowane procesy restrukturyzacyjne stanowią część szeroko rozumianej zmiany i są istotnym fundamentem funkcjonowania współczesnych przedsiębiorstw, co jest także podkreślane przez Doktoranta. Cechy wdrażanych zmian powinny być ściśle skorelowane z umiejętnościami przedsiębiorstw w zakresie dostosowania organizacji pracy i zarządzania, uwarunkowań ich działalności, procesów transformacji i integracji gospodarczej oraz nadążania za postępem ICT. Zarządzanie zmianą w przedsiębiorstwach stanowi wciąż aktualną problematykę, zmiana często utożsamiana z pojęciem innowacji jest współcześnie jedną z kluczowych determinant zwiększających konkurencyjność. Podjęta problematyka dysertacji znajduje się z obszarze nauk o zarządzaniu i stanowi ważne współcześnie zagadnienie. Układ, struktura i cel rozprawy Rozprawa składa się z wstępu, pięciu ponumerowanych rozdziałów, zakończenia, spisu literatury, streszczenia w języku angielskim, spisu tabel i rysunków oraz załącznika zawierającego kwestionariusz ankietowy. Łącznie rozprawa liczy 259 stron, z czego 30% objętości zajmuje część empiryczna. Struktura rozprawy jest prawidłowa poszczególne rozdziały wprowadzają w coraz bardziej szczegółowe obszary problematyki zarządzania zmianą. We wstępie jasno określono cel pracy: Identyfikacja i ocena wpływu procesów zmian i restrukturyzacji na zarządzanie przedsiębiorstwami kolejowymi przewozów pasażerskich w Polsce", który charakteryzuje się zarówno aspektem teoretycznym jak i empirycznym, co potwierdza Doktorant formułując cztery cele szczegółowe. Uważam, że cel główny rozprawy nie budzi wątpliwości i uznaję go za wartościowe podejście naukowe. 2

3 Prawidłowo została sformułowana także hipoteza główna wynikająca z przyjętego celu: Niew ielki poziom wypracowanych efektów zmian i restrukturyzacji w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce wyniki z niedostatecznego przygotowania organizacji w zakresie zarządzania procesem zmian i restrukturyzacji tych podmiotów. Zaproponowano także cztery hipotezy szczegółowe, z których pierwsza określona w postaci: ponad połowa badanych pracowników wykazuje, że ich przedsiębiorstwo zostało poddane procesom restrukturyzacyjnym o charakterze operacyjnym", wydaje się mieć niewielki wpływ na hipotezę główną, gdyż wdrożenie procesu restrukturyzacyjnego o charakterze operacyjnym nie wyklucza jednoczesnych skutecznych działań restrukturyzacyjnych w innych obszarach, np. finansowych. Ponadto pojęcie restrukturyzacji operacyjnej nie zostało definiowane w rozdziale 2, który zawiera bardzo bogaty przegląd definicji oraz klasyfikacji pojęcia restrukturyzacji, a dopiero w samym kwestionariuszu ankietowym. Jednak wg C. Suszyńskiego1 restrukturyzacja operacyjna obejmuje zmiany w podstawowej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, określonej zyskiem lub strata operacyjną i znajduje swoje odbicie w zmianach stanu i struktury aktywów przedsiębiorstwa, a na jej efekt wpływają restrukturyzacje: marketingowa, produktowa, techniczna i technologiczna, zatrudnienia oraz zasobów, które to szczegółowo opisał Doktorant w rozdziale 2.2. Także brak jest interpretacji przyjętego w tej hipotezie 50% udziału pracowników wskazujących wiedzę, że działania restrukturyzacyjne miały miejsce w ich przedsiębiorstwie. Ponadto pierwsza część hipotezy czwartej wydaje się zbyt oczywista, gdyż właściwe przygotowanie organizacji do zmian" jest istotnym czynnikiem wpływającym na pozytywny efekt modyfikacji wdrażanych w przedsiębiorstwie. Pozostałe sformułowane hipotezy ściśle odzwierciedlają przyjęty cel pracy oraz korelują z hipotezą główną dysertacji. W rozdziałach o charakterze teoretycznym, Doktorant sprawnie posługuje się literaturą przedmiotu i innymi materiałami w toku prowadzenia własnych rozważań. Konstrukcję rozdziałów cechuje logiczny układ oraz właściwy podział i prezentacja treści, nazwy odpowiadają zawartości. 1 C. Suszyński, Restrukturyzacja, konsolidacja, globalizacja przedsiębiorstw, PWE, Warszawa

4 P O L IT E C H N IK A ŁÓ D Z K A Autor wykorzystał w pracy bogatą literaturę (216 pozycji), składającą się głównie z polskich zwartych opracowań. Jednak występuje wiele pozycji angielskojęzycznych (aż 86) oraz publikacji naukowych, które wraz z pozycjami internetowymi tworzą kompleksowe źródło bibliograficzne, wskazujące na szeroki przegląd literatury dokonany przez Doktoranta. Literatura została dobrana odpowiednio do opisywanej tematyki. Ocena merytoryczna rozprawy W części teoretycznej Doktorant przytacza bardzo szeroki wachlarz definicji zmiany oraz restrukturyzacji, jednak brak jest jednoznacznego stanowiska lub interpretacji, która z przytoczonych charakterystyk jest najbardziej właściwa i obowiązuje w dysertacji. Informację tą znajdujemy dopiero w analizie wyników badania ankietowego, gdzie definicja zmiany wg Wendta oraz restrukturyzacji wg Strabryły stanowią podstawę rozważań i analizy uzyskanych wyników. W pierwszym rozdziale Doktorant, zaprezentował istotę zmiany w zarządzaniu organizacją, ze szczególnym uwzględnieniem przesłanek wprowadzania zmian, charakterystyki modeli, roli komunikacji oraz etapy planowania i wdrażania zmian organizacyjnych. W drugim rozdziale dokonano przeglądy literatury z zakresu procesu restrukturyzacyjnego w zarządzaniu działalnością gospodarczą. Autor wskazuje istniejące klasyfikacje, zakresy i skutki działań restrukturyzacyjnych oraz dokonuje wartościowego porównania konceptualnego pojęcia zmiany i restrukturyzacji. Rozdział trzeci to charakterystyka prywatyzacji kolei w Europie, gdzie Autor podkreśla współistnienie trzech kluczowych modeli zarządzania koleją: szwedzki, francuski oraz niemiecki, który stosowany jest w Polsce. W sposób szczególny koncentruje się na prywatyzacji kolei w wybranych krajach UE, w tym Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec oraz Hiszpanii. Szczegółowo opisane zostały zmiany i restrukturyzacje kolei pasażerskich w Polsce, gdzie Doktorant wykazał się znajomością raportów i publikacji naukowych dotyczących opisywanego zagadnienia. Prawidłowo na początku rozdziału czwartego o charakterze empirycznym została przedstawiona metodyka badania ankietowego. Choć nie podano szczegółów na temat metody doboru losowego, wspomniano, że zastosowano metodę kwotową, lecz dobór 4

5 kwotowy to metoda nielosowego doboru próby badanej. Ponadto wybór tylko jednego pracownika, reprezentującego dane przewoźnika, jako respondenta w badaniu wydaje się mieć charakter niereprezentatywny. Być może należało dokonać doboru warstwowego, który można podzielić na proporcjonalny, nieproporcjonalny i optymalny. Metoda doboru nieproporcjonalnego stosowana jest w przypadku, kiedy badacz bardziej interesuje się jedną z warstw lub liczebność jednej z grup jest na tyle mała, że wnioskowanie o populacji jest niemożliwe ze względu na małą reprezentatywność. Wartościową częścią analizy wyników badania są własne, logicznie sformułowane wnioski Doktoranta, który wykazuje prawidłowości i trendy występujące w zakresie tematyki badania. Stosunkowo duża liczba pytań w kwestionariuszu ankietowym oraz wykorzystanie skali Likerta w pytaniach wskazuje na duże zaangażowanie i rzetelność Doktoranta. Odpowiedzi na każde z pytań podane zostały statystyce opisowej oraz wyprowadzono własne wnioski, które wskazują na dużą wiedzę i profesjonalizm ich opracowania. Dobór odpowiedzi w pytaniach zamkniętych oraz konstrukcja narzędzia pomiarowego wskazuje na szerokie badania literaturowe oraz bogatą wiedzę z zakresu zarządzania zmianami w przedsiębiorstwach. Pytanie 6 w kwestionariuszu weryfikujące wiedzę respondentów w zakresie porównania pojęć zmiany i restrukturyzacji, ma zbyt sugestywny charakter, ze względu na umieszczenie definicji tych pojęć we wstępie kwestionariusza. Tym bardziej trudna jest interpretacja uzyskanych wyników, które wskazują nie tylko na brak wiedzy w tym zakresie respondentów, ale być może także na brak umiejętności czytania ze zrozumieniem lub nieczytania w ogóle wstępu kwestionariusza. W kolejnych pytaniach Doktorant zastosował bardzo naukowe rozwiązanie weryfikacji wiedzy respondentów, polegające na wskazaniu prawidłowych elementów związanych z zarządzaniem zmianą i procesem restrukturyzacji wśród szerokiego katalogu odpowiedzi. Ciekawą analizą była by interpretacja wyników w podziale na zajmowane stanowisko respondenta (wyższe kierownicze, niższe kierownicze oraz szeregowe), brak jakiejkolwiek analizy w stosunku do danych metryczkowych, poddaje pod wątpliwość sens wprowadzania metryczki do kwestionariusza. 5

6 LAT P t Rozdział piąty ma na celu identyfikację istotnych zależności, występujących pomiędzy determinantami i wynikami wdrożenia zmian o różnym charakterze w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów pasażerskich. Wartościowym naukowo elementem są przeprowadzone przez Doktoranta testy statystyczne Chi-kwadrat Pearsona oraz korelacji Spearmana, które stanowią podstawę weryfikacji kolejnych dwóch hipotez szczegółowych. Bogaty materiał badawczy został doskonale wykorzystany przez Doktoranta do przeprowadzenia analizy korelacji poszczególnych efektów procesów wdrożeniowych oraz determinant zmian i restrukturyzacji przedsiębiorstw, wskazanych przez respondentów. Wykazuje dodatkowo prawidłowości i trendy występujące w zakresie tematyki badania, konstrukcja wywodów i interpretacji wyników jest logiczna, a sposób prezentacji właściwy. Jednak w tej części w wielu przypadkach brakuje merytorycznego uzasadnienia wyboru zmiennych lub one uzasadniane wybiórczo, co w wpływa na przejrzystość pracy i formułowane wnioski. W zakończeniu dokonano syntezy całej dysertacji, wskazując zarówno na ważność wybranej branży kolejowej jak i podjętego tematu zarządzania zmianą. Zaprezentowane syntetyczne wnioski ściśle odnoszą się do weryfikacji poszczególnych hipotez oraz celów szczegółowych pracy. O dojrzałości badawczej Doktoranta świadczy zarówno wykonana analiza i interpretacja wyników przeprowadzonego badania, weryfikacja postawionych hipotez, jak również wskazanie w zakończeniu dalszych kierunków badań w branży kolejowej. Ocena strony formalnej rozprawy Formalna strona pracy oceniona została pozytywnie, praca zawiera nieliczne błędy literowe, co świadczy o uwadze Doktoranta, podczas pisania pracy. Poprawność językowa oraz opanowane techniki pisania także są prawidłowe, praca napisana językiem komunikatywnym co dowodzi także umiejętności Doktoranta w zakresie konstruowania wniosków, analizy uzyskanych wyników oraz wskazywania trendów i prawidłowości. Wśród stwierdzonych istotnych błędów edytorskich i formalnych należy wskazać: 6

7 - na stronie 14, dwukrotnie opisano podział zmian na: celowe, behawioralne i strategiczne, z inną interpretacją poszczególnych pojęć, - brak interpretacji tabeli 1.2; - błędna numeracja celów szczegółowych i hipotez w tabeli 4.1, - pojęcie determinanty jest rodzaju żeńskiego i powinno się odmieniać zgodne z rodzajem (s. 174), - szkoda, że wśród wprowadzonych odpowiedzi w pytaniu 15 kwestionariusza ankietowego, dotyczącym powoływania zespołu projektowego, nie dodano możliwości odpowiedzi neutralnej w formie nie wiem", która występuje we wszystkich pozostałych pytaniach kwestionariusza, - w pytaniu 18 raczej niepotrzebnie wprowadzono skalę Likerta w odpowiedziach, do pytania sformułowanego w postaci jakie działania ogólnie podjęto z tytułu wprowadzania zmian". - w pytaniu 19 sformułowanym w postaci jak często wdrożone zmiany wykazane w pytaniu 10 podlegały kontroli" chodziło raczej o kafeterię z pytania 11, analogiczne przeoczenie wystąpiło w pytaniu 21, - w pytaniach 20 i 23 brakuje kolumny 6 na odpowiedź nie potrafię tego ocenić", która być może istnieje, ale znalazła się po za obszarem drukowania, czego dowodzi istnienie wskazań respondentów. - zastosowana skala odpowiedzi w pytaniu 20 powinna być symetryczna, czyli taka sama liczba odpowiedzi pozytywnych i negatywnych, obecne rozwiązanie zwiększa szansę odpowiedzi wykazujących istnienie poprawy na skutek wdrożonych zmian, - niektóre opisy tabel są zbyt ogólne, trudno zidentyfikować badane czynniki (np. tabele 5.2; 5.4 oraz 5.12). Co przy braku interpretacji (np. w tabeli 5.2.) wyników istnienia korelacji Spearmana o wartości 0,375 dla zmiennej zależnej i niezależnej w postaci zarządzania kadrami" (analogicznie korelacja obsługi pasażerów od obsługi pasażerów ma wartość 0,469) wprowadza niepotrzebną niejasność interpretacji uzyskanych wyników. 7

8 Wnioski końcowe Recenzowana rozprawa doktorska dotyczy zarządzania zmianą w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce, który to temat silnie osadzony jest w dyscyplinie zarządzania. Doktorant wykazał się samodzielnością przy konstruowaniu wniosków, umiejętnością formułowania oryginalnych celów i hipotez badawczych, a także ich naukowej weryfikacji na podstawie analizy samodzielnie przeprowadzonych badań. Biorąc pod uwagę poziom naukowy pracy oraz moją jednoznacznie pozytywną ocenę merytorycznej i formalnej strony dysertacji, stwierdzam, że rozprawa doktorska mgr Dariusza Liszewskiego pt. Zarządzanie zmianą w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce" napisaną pod kierunkiem naukowym dr hab. Stanisława Brzezińskiego Prof. P.Cz. na Wydziale Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, spełnia warunki określone w Ustawie o stopniach i tytule naukowym. Z przekonaniem rekomenduję dopuszczenie mgra Dariusza Liszewskiego do publicznej obrony pracy doktorskiej. Łódź,