Ocena. Prof. zw. dr hab. Bronisław Micherda Katedra Rachunkowości Finansowej Wydział Finansów Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Transkrypt

1 Prof. zw. dr hab. Bronisław Micherda Katedra Rachunkowości Finansowej Wydział Finansów Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Ocena rozprawy doktorskiej mgr. Marka Wierzbińskiego nt. Prezentacja opcji menedżerskich w sprawozdaniu finansowym Poznań 2015 Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Promotor: dr hab. Marek Cieślak, prof. nadzw. UEP 1. Uwagi ogólne Recenzowana rozprawa liczy 206 (wraz ze spisami i załącznikami) stron tekstu. Praca zawiera liczącą przeszło 100 pozycji (wraz z źródłami internetowymi), dobrze dobraną do tematu i wykorzystaną bibliografię, w około 25 % obcojęzyczną. Wykaz rysunków, wykresów i tabel to łącznie 59 pozycji (odpowiednio 23, 17 i 19). W części zasadniczej rozprawa składa się z czterech części (rozdziałów) o zbliżonej objętości (odpowiednio 30, 40, 30 i 55 stron), przy czym rozdział czwarty zawiera wątek badań empirycznych. Praca zawiera wzór przeprowadzonej ankiety. Metodyczna strona dysertacji oparta jest na prawidłowych podstawach. Struktura pracy dobrze realizuje problem rozprawy określony jej tytułem, jest dostosowana do jej charakteru i przyjętych celów badawczych (charakterystyka teorii agencji, prezentacja kapitałów w sprawozdaniu finansowym, charakterystyka istoty i ujęcia opcji menedżerskich, koncepcja prezentacji opcji menedżerskich w sprawozdaniu finansowym), Istotny dla rozprawy wątek empiryczny prowadzony jest w rozdziale czwartym. Przyjęte w pracy założenia są dostosowane do charakteru rozprawy będącej formą studium teoretycznoempirycznego. Podkreślić należy, w części ogólnej recenzji, precyzyjne i syntetyczne ujęcie treści, dyskusyjnie zaś jej konstrukcję w kwestii tzw. zapowiedzi i to dwukrotnych (w części kończącej i rozpoczynającej poszczególne fragmenty opracowania) oraz zamieszczenia w rozprawie doktorskiej przykładów (w rozdziale 3) mających charakter dydaktyczny. Wydaje się również, że rozbudowa spisu treści jest niekiedy zbyt szczegółowa, co czyni ją niesymetryczną. Znaczenie podjętej w rozprawie tematyki jest niewątpliwie wynikiem właściwego, szerokiego podejścia do istoty rachunkowości, której celem jest nie tylko tworzenie obrazu

2 jednostki w postaci sprawozdania finansowego, ale również umożliwienie na jego podstawie oceny jednostki gospodarczej. Wymaga to objęcia treścią sprawozdania finansowego w miarę pełnego zakresu zdarzeń gospodarczych. 1 Rozwój gospodarki rynkowej prowadzi przy tym do coraz szerszego wykorzystania wielkości szacunkowych (w tym opcji menedżerskich) w procesie tworzenia informacji sprawozdawczych i troski o ich wiarygodność. Rozprawa podejmuje i słusznie rozwija ten wątek tworząc swoistą wartość dodaną w postaci nowych propozycji (modelu) w ujęciu sprawozdawczym opcji menedżerskich. Treść rozprawy zawiera też wiele analiz, dyskusji i propozycji cząstkowych. W świetle powyższych okoliczności podjęty w rozprawie temat uznać należy za ważny, aktualny a zarazem trudny. Koncepcja rozprawy umiejętnie łączy problematykę rachunkowości z zarządzaniem (teoria agencji). Podkreślić również trzeba duże znaczenie podjętego tematu dla polskiej praktyki gospodarczej. Problem rozprawy ma niewątpliwie charakter naukowy. Podjęta w rozprawie doktorskiej problematyka inspiruje do dalszych, pogłębionych dociekań. Ocena merytorycznej zawartości pracy prowadzi też do wniosku, że Doktorant posiada bardzo obszerną wiedzę zarówno teoretyczną i praktyczną w zakresie podjętej problematyki, jak również umiejętność wykorzystania jej do weryfikacji przyjętych hipotez naukowych. Każdy z rozdziałów jest bardzo mocno osadzony w literaturze przedmiotu, a także aktualnych i przewidywanych rozwiązaniach praktyki. 2. Ocena szczegółowa Wstęp pracy (9 stron tekstu) wskazuje na zamysł rozprawy, jej hipotezę badawczą i cele (główny i szczegółowe), a także przedmiot, podmiot i zakres czasowy. Autor charakteryzuje jej części słusznie akcentując powiązanie z celami pracy. Recenzent znajduje też we wstępie syntetyczne przedstawienie metod badawczych oraz zapowiedź autorskiej koncepcji modelu prezentacji w sprawozdaniu finansowym opcji menedżerskich, opartą o opracowaną strukturę pasywów (kapitałów) w bilansie, uwzględniającą kapitał hybrydowy. Rozdział pierwszy Teoria agencji w świetle teorii przedsiębiorstwa i teorii rachunkowości" (30 stron tekstu) stanowi studium wstępne wyraźnie ukierunkowane na problematykę zarządzania. Punktem wyjścia rozdziału, a zatem i rozprawy, uczyniono 1 Por. J. Krasodomska, Informacje niefinansowe w sprawozdawczości spółek, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków

3 przedsiębiorstwo (modele przedsiębiorstwa, a w tym model etyczny) i współczesne teorie przedsiębiorstwa. Przyjęcie takiego punktu wyjścia rozprawy uznać trzeba za niezwykle trafne i właściwe. Recenzent z satysfakcją znajduje w tej części rozprawy wiele interesujących problemów dyskusyjnych z odniesieniem się Autora do szeregu z nich. Trafnie i syntetycznie przeprowadzono w pracy charakterystykę teorii przedsiębiorstwa jako tła dla szerszego objaśnienia istoty teorii agencji. Trafnie wskazano współczesne problemy tej teorii poczynając od asymetrii informacji, rozbieżności interesów, hazard moralny, do wnikliwej charakterystyki kosztów agencji. W konkluzji rozdziału problematykę teorii agencji umiejętnie powiązano z teorią i paradygmatami rachunkowości. Treści te dobrze świadczą o erudycji Autora, o dobrej znajomości prezentowanej problematyki. Rozdział drugi Wpływ zasad rachunkowości na prezentację kapitałów w sprawozdaniu finansowym (40 stron tekstu) to również bardzo dobre studium wstępne wyraźnie ukierunkowane na koncepcję ujęcia skutków opcji menedżerskich. Szeroko potraktowano w rozdziale problematykę istoty zasad rachunkowości i nadrzędnych zasad rachunkowości. Autorski model ujęcia opcji menedżerskich wymaga bowiem, zdaniem recenzenta, tej podbudowy teoretycznej, głownie filozofii zasady memoriału i kontynuacji działalności. Recenzent uważa, że w pierwszej kolejności należy prezentować te dwie wymienione zasady, one bowiem wskazane są w ramach koncepcyjnych MSSF (MSR). Akceptować też można szczególne potraktowanie zasady true and fair view (rys. 3, s.51). W kwestii cech jakościowych sprawozdań finansowych (ich wiarygodności) recenzent sugeruje oparcie tej kwestii na bogatym dorobku kwalitologii. 2 Na szczególną uwagę zasługuje też przedstawiona problematyka kapitałów i ich klasyfikacja (w tym wątek porównań międzynarodowych), a zwłaszcza interesująca i istotna z punktu widzenia tematu rozprawy koncepcja kapitału hybrydowego. Charakterystyka wskazanych problemów jest poprawna i oparta na aktualnych źródłach. Rozdział trzeci Pojęcie, charakterystyka i zasady ujmowania opcji menedżerskich w sprawozdaniu finansowym (30 stron tekstu) dobrze przedstawia wskazaną tytułem rozdziału problematykę. Rozdział rozpoczyna naświetlenie kwestii programów motywacyjnych dla kadry menedżerskiej (w ujęciu modelowym). Na tym tle interesująco prezentuje się wnikliwa 2 Por. B. Micherda, K. Świetla, Współczesna rachunkowość. Wybrane problemy metodologiczne, Difin, Warszawa 2013, rozdział 2. 3

4 charakterystyka opcji menedżerskich (w tym ich porównanie z opcjami klasycznymi) w ich wieloprzekrojowej systematyce. Szczególnie profesjonalnie potraktowano przedstawienie ujęcia opcji menedżerskich w świetle przepisów krajowych (UOR i Rozporządzenie) i światowych (MSSF 2, załącznik B do MSSF 2). 3 Przekrojem tej charakterystyki są: płatności na bazie akcji, opcje menedżerskie rozliczanych w instrumentach kapitałowych oraz rozliczanych w środkach pieniężnych. Postawione w tym rozdziale kwestie przedstawiono poprawnie i stanowią solidną, szeroko i wyraźnie wykorzystywaną podstawę dalszych rozważań i badań empirycznych. 4 Rozdział czwarty Koncepcja prezentacji opcji menedżerskich w sprawozdaniu finansowym (55 stron tekstu) realizuje etap badań empirycznych i budowy autorskiej koncepcji (modelu) prezentacji opcji menedżerskich w sprawozdaniu finansowym. Punktem wyjścia rozważań w tym rozdziale jest słusznie interesująca i twórcza polemika z aktualnymi zasadami ujmowania opcji w sprawozdaniu finansowym. Polemika ta prowadzona jest w przekroju ujęcia opcji w aktach prawnych oraz w literaturze. Prowadzi to do zestawienia kwestii do rozwiązania związanych z ujęciem opcji menedżerskich jako instrumentu finansowego łączącego w sobie cechy kapitału własnego i zobowiązania, w sprawozdaniu finansowym (w formie ważnych merytorycznie 14 pytań (s ), np. czy opcje menedżerskie powinno się: traktować odmiennie niż inne finansowe instrumenty pochodne?, uznać za świadczenie usług?, ujmować w kosztach?, traktować jako rozliczenia międzyokresowe kosztów?, w której pozycji pasywów powinno się je ujmować?, itp. Każde z 14 kwestii (pytań) znajduje w treści rozprawy rozstrzygniecie i stosowne uzasadnienie. Badania empiryczne przeprowadzono wśród specjalistów w zakresie rachunkowości (księgowych i biegłych rewidentów) w oparciu o dobrze skonstruowaną ankietę (załącznik 1) podczas XX Ogólnopolskiej Konferencji Naukowo-Zawodowej ( ) w Poznaniu (75 ankiet) i poprawnie je opracowano (klasyczna analiza strukturalna). Badania te nie są imponujące, a Autor przypisuje im jedynie charakter pomocniczy (s. 161). Wydaje się, że 3 Może winno być odwrotnie? 4 Przypomnieć należy w tym miejscu uwagę o zasadności powoływania w rozprawie doktorskiej przykładów dydaktycznych wskazaną w części ogólnej recenzji. 4

5 badania te należałoby adresować również do menedżerów stosujących omawiane rozwiązania w praktyce gospodarczej. Niemniej jednak rezultaty badań empirycznych uznać trzeba za interesujące i wnikliwe, a ponadto uogólnione w propozycji konstrukcji prezentacji opcji menedżerskich w sprawozdaniu finansowym. Propozycja ta (w postaci modelu) stanowi podsumowującą część rozdziału, z konkretnymi wytycznymi (7) i rozwiązaniami szczegółowymi w zakresie ujęcia sprawozdawczego (zmodyfikowany wzór bilansu) i definicji (np. kosztu) oraz wskazaniem konsekwencji. Interesująca, zdaniem recenzenta, byłaby praktyczna weryfikacja koncepcji. Rozdział ważny, przesądza bowiem o badawczym "obliczu" rozprawy i zamykający rozważania zawarte w rozprawie. Zakończenie" (7 stron tekstu) to sensowne odniesienie się do celów rozprawy. 3. Ocena strony formalnej pracy Konstrukcja rozprawy w głównym układzie jest jej niewątpliwą zaletą. Podobnie przedstawia się strona redakcyjna rozprawy (z uwzględnieniem dyskusyjnych uwag zawartych w części ogólnej recenzji). Praca napisana jest poprawnym językiem, jest staranna i dobrze udokumentowana. Razi recenzenta brak imion przy podawanych w tekście nazwiskach. Podkreślić zaś trzeba dobrą ilustrację treści w formie licznych rysunków, schematów i tabel. 4. Problemy do dyskusji Lektura rozprawy skłania recenzenta do postawienia podczas publicznej jej obrony kilku dyskusyjnych pytań związanych z koncepcją rozprawy, o: wpływ przedstawionej w rozprawie autorskiej koncepcji ujęcia sprawozdawczego opcji menedżerskich na metodykę analizy i rewizji finansowej [wzmianka ] (szerokie podejście do rachunkowości zakłada bowiem, że jej celem jest tworzenie obrazu zasobów i rezultatów jednostki w postaci sprawozdania finansowego oraz ocen i opinii o tym sprawozdaniu), możliwość szerszego wykorzystania interesującej koncepcji kapitału hybrydowego, możliwość weryfikacji modelu, 5

6 poprawność, a nawet zakres matematyzacji w ekonomii, co wiąże się z wyceną instrumentów finansowych i stosowanych modeli w tym zakresie Wniosek końcowy Uwzględniając całokształt zgłoszonych w recenzji ocen i uwag, a szczególnie: podjętą interesującą, ważną i trudną tematykę badawczą, dobre połączenie problematyki rachunkowości i zarządzania, realizację wątku teoretycznego rozprawy świadczącą o dobrej znajomości problematyki, propozycja modelowa rozwiązania problemu badawczego, liczne analizy, polemiki i propozycje, szerokie i poprawne udokumentowanie stawianych tez i ocen, przeprowadzone badania empiryczne potwierdzające dojrzałość do badań naukowych, staranną formę pracy sądzę, że przedłożona przez mgr. Marka Wierzbińskiego rozprawa doktorska spełnia warunki stosownych regulacji prawnych. Wnoszę o dopuszczenie rozprawy doktorskiej do publicznej obrony. Autora pracy należy zachęcić do dalszych badań tego aktualnego i złożonego problemu, zwłaszcza rozszerzenia badań empirycznych. Można też sugerować opublikowanie pracy, co niewątpliwie wzbogaci dorobek metodyczny rachunkowości (po stosownym uwzględnieniu uwag redakcyjnych zawartych w recenzji, lecz z pominięciem uwagi o przykładach dydaktycznych). Wnioskuję również o stosowne wyróżnienie pracy. 5 MSSF nr 13 Wycena wartości godziwej sugerując wykorzystanie określonych modeli do wyceny prowokuje do dyskusji o ich poprawności, a nawet zakres matematyzacji w ekonomii (por. J. Semkow, S. Żurawicki, Elementy metodologii nauk ekonomicznych, PWN, Warszawa 1977; W. Kwaśnicki, O matematyzacji ekonomii, Ekonomista nr 3/2012). 6