Buski Kwartalnik EDUKACYJNY Kwartalnik Powiatowego Ośrodka Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju ISSN 1730-3095 Nr 38/2012 kwiecień, maj, czerwiec Publiczne Gimnazjum Samorządowe im. Noblistów Polskich w Kazimierzy Wielkiej
Wojewódzka Konferencja dla nauczycieli biologii Mikrobiom człowieka
W numerze: Anna Kosela MIKROBIOM CZŁOWIEKA Katarzyna Tometczak-Morus IX WOJEWÓDZKI KONKURS MATEMATYCZNY Wioletta Kumor EKOLOGICZNY TYDZIEŃ W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W BUSKU-ZDROJU Danuta Gromiec Rzepa ZABAWA JAKO DOMINUJĄCA FORMA AKTYWNOŚCI DZIECKA 5-6 LETNIEGO Agata Cygan NOWOCZESNE METODY NAUCZANIA JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH I III SZKOŁY PODSTAWOWEJ Agnieszka Jasińska JANUSZ KORCZAK ZESTAWIENIE BIBLIOGRAFICZNE W WYBORZE Marzena Jasiukowicz WOLONTARIAT WŚRÓD MŁODZIEŻY NIEPEŁNOSPRAWNEJ Justyna Nieć, Jadwiga Kubicka Z MITOLOGIĄ GRECKĄ ZA PAN BRAT FINAŁ POWIATOWEGO KONKURSU MITOLOGICZNEGO Bartłomiej Grzegorz Sala PO BUSKU-ZDROJU I PONIDZIU Z WOJTKIEM BELLONEM Barbara Żurek Z ŻYCIA DZIECI Z SAMORZĄDOWEGO PRZEDSZKOLA W PACANOWIE Jan Chruśliński SYMBOLE NARODOWE RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ ORZEŁ BIAŁY Dyrekcja oraz Grono Pedagogiczne Publicznego Gimnazjum Samorządowego im. Noblistów Polskich w Kazimierzy Wielkiej PUBLICZNE GIMNAZJUM SAMORZĄDOWE IM. NOBLISTÓW POLSKICH W KAZIMIERZY WIELKIEJ Szanowni Czytelnicy! Dobiega końca kolejny rok szkolny, pełen zmian, niepokojów, o to jak dalej będzie w naszych szkołach. W mediach prawie wszystkich profili toczyła się dyskusja na temat szkoły, czasu pracy nauczycieli, przywilejów, wyników egzaminów, testów i ich niedoskonałości. My jako najbardziej zainteresowani w tym uczestniczymy. W niektórych materiałach medialnych szkoła często pokazywana jest jako kula u nogi samorządów, albo stawiana w opozycji do planów rozwoju gmin i miast. Myślę, że tkwi w tym głębokie niezrozumienie, czym jest szkoła dla każdego środowiska. Oczywiście nie sposób zaprzestać pytań o zmiany, o doskonalenie, o refleksje jak i z jakim skutkiem uczymy. Jednak stawianie śmiałych tez o samobilansowaniu się, że subwencji nie starcza czy oddaniu sektorowi prywatnemu większości szkół to chyba krok za daleko. Podobnie jak na służbie zdrowia, ostatnio na piłce nożnej, tak i na oświacie znają się wszyscy, bo przecież kiedyś chodzili do szkoły. Trzeba jednak pamiętać, że w tak dynamicznie zmieniającym się świecie nauczycielem nie może być i nie będzie każdy, kto chce. To ciężki kawałek chleba wiedzą to rodzice, ale też i ci, którzy rozumieją chińskie porzekadło obyś cudze dzieci uczył. Mimo to miłych wakacji, wyjazdów, odpoczynku życzę Z poważaniem Teresa Wójcik Wydaje: Powiatowy Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli Redaktor naczelny: Teresa Wójcik Zespół redakcyjny: Jolanta Maślicha, Teresa Wójcik, Marta Nowak, Dorota Kubala, Anna Bątkowska, Ewa Guździoł. Adres redakcji: 28-100 Busko-Zdrój, Al. Mickiewicza 21, tel. (41) 378 18 56 www.podidn.busko-zdroj.com.pl e-mail: podidn@busko.internetdsl.pl Skład i druk: Kazimierska Agencja Drukarska, ul. Przemysłowa 9, 28-500 Kazimierza Wielka, tel. 41 350 2002, www.drukarniakw.pl, e-mail: druk@drukarniakw.pl Redakcja nie zwraca materiałów i nie wprowadza merytorycznych zmian w opublikowanych artykułach. Buski kwartalnik Edukacyjny 1
Anna Kosela Autorka jest nauczycielką w I Liceum Ogólnokształcącym w Busku-Zdroju oraz doradcą metodycznym w PODiDN w Busku-Zdroju MIKROBIOM CZŁOWIEKA W dniu 23 kwietnia 2012 roku w Starostwie Powiatowym w Busku-Zdroju odbyła się Wojewódzka Konferencja dla biologów zorganizowana przez Powiatowy Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju. Wzięli w niej udział zainteresowani nauczyciele szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z województwa świętokrzyskiego. Gościem honorowym konferencji był prof. dr hab. Adam Jaworski kierownik Zakładu Genetyki Drobnoustrojów na Uniwersytecie Łódzkim. Jako ekspert w tej dziedzinie jest autorem 74 oryginalnych prac twórczych oraz 45 rozdziałów w książkach krajowych i zagranicznych. Pan profesor rozpoczął swój wykład od cytatu Oscara Wilde Człowiek naprawdę posiada tylko to, co jest w nim. Organizm człowieka zbudowany jest z ok. 1013 komórek somatycznych i rozrodczych, ale zasiedla go 10 razy większa populacja komórek mikroorganizmów 1014, należących do ponad 500 gatunków zwanych mikrobiotą. Szacuje się również, że liczba genów bakteryjnych w organizmie człowieka jest 50 100 razy większa od jego własnego genomu. Joshua Lederberg (laureat nagrody Nobla) wprowadził do literatury naukowej termin mikrobiom w celu określenia informacji genetycznej zawartej w populacji mikroorganizmów zasiedlających organizm człowieka. Z genetycznego punktu widzenia na supermetagenom człowieka składają się ludzkie geny (1%) i geny populacji mikroorganizmów (99%). Obecnie na świecie żyje 6,5 miliarda ludzi. Zasiedla nas 1024 komórek różnych gatunków bakterii, w tym w ogromnej większości dotychczas niehodowalnych na sztucznych podłożach poza organizmem człowieka. Z danych metagenomiki oraz różnych kalkulacji ekologicznych wynika, że ludzki bakteriobiom jest drugim po bakteriobiomie oceanów i mórz największym rezerwuarem bakterii na naszej planecie Ziemi. Miejsca w organizmie człowieka, w których występują drobnoustroje to jama nosowa, jama ustna, skóra, przewód pokarmowy oraz układ moczowo-płciowy. W przewodzie pokarmowym człowieka bytuje 1011 1012 komórek, co stanowi 0,5 1,5 kg masy przeciętnego człowieka. Zdecydowanie największa ilość drobnoustrojów znajduje się w jelicie grubym. Z badań wynika, iż w czasie osobniczego życia człowieka zachodzą indywidualne zmiany mikrobiomu. Obserwuje się także zarówno podobieństwa, jak i różnice jakościowe i ilościowe oraz funkcjonalne w mikrobiomach członków jednej rodziny, ludzi żyjących w podobnych lub różnych społeczeństwach i środowiskach, strefach klimatycznych, jak również pomiędzy ludźmi różnych grup etnicznych. Styl życia człowieka ma ogromny wpływ na jego fizjologiczny stan, a także patofizjologiczny skład mikrobiomu i jego zróżnicowanie. Obserwuje się wpływ zaburzeń mikrobiomu na wiele chorób człowieka, np. stany zapalne jelit, cukrzyca typu II, alergie i atopie skóry, układu oddechowego i żołądka, otyłość i podatność na nowotwory, uszkodzenie komórek nabłonka jelita, stymulację aktywności układu odpornościowego oraz indukcję przekaźników neurologicznych, Otyłość człowieka może być skorelowana z obecnością i obfitością w mikrobiomie przewodu pokarmowego człowieka populacji bakterii zdolnych do wykorzystania trudno degradowalnych polisacharydów jako łatwo przyswajalnych źródeł węgla i energii. Określone populacje mikrobiomu wzmagają absorbcję z przewodu pokarmowego glukozy, a produkty fermentacji polisacharydów są substratami do lipogenezy. Szacuje się, że około 15% całkowitego zapotrzebowania człowieka na energię biologicznie użyteczną dostarczają populacje bakteriomu. Stwierdzono, że w przypadku otyło- 2 Buski Kwartalnik Edukacyjny
ści uwarunkowanej genetycznie występuje mutacja w genie kodującym leptynę, regulującą transport i metabolizm tłuszczy. Występowanie otyłości jest skorelowane ze zmianami struktury mikrobiomu, a dokładnie ze zmianami proporcji dwóch dominujących typów bakterii przewodu pokarmowego. W przypadku otyłości zwiększa się populacja bakterii Firmicutes, które nasilają lipogenezę oraz prowadzą do odkładania się tłuszczów w wątrobie i tkankach, a zmniejsza ilość Bacteroides i Bifidobacteria hamujących lipogenezę. Okazało się, że bakterie dwóch najważniejszych filogenetypów mikrobiomu człowieka Firmicutes i Bacteroides nie mogą rozmnażać się poza przewodem pokarmowym, nie istnieje zatem ich zewnętrzny rezerwuar, jak to jest w przypadku innych gatunków bakterii mikrobiomu człowieka. Stąd wynika oczywisty wniosek, że przewód pokarmowy noworodków jest zasiedlany typami bakterii w wyniku ich bezpośredniej transmisji od matki. Uzyskane wyniki jednoznacznie dowodzą, że skład populacji tych bakterii u potomstwa i matek, a nawet w rodzinie jest bardzo podobny. Drugim ważnym etapem kształtowania się struktury mikrobiomu niemowlęcia jest zmiana odżywiania związana z przyjmowaniem różnych stałych i płynnych pokarmów. W życiu dorosłym człowieka skład mikrobiomu nie podlega już istotnym zmianom, aczkolwiek antybiotykoterapia, ciężkie stany patologiczne, zmiany diety i podeszły wiek mają wpływ na jego gatunkową kompozycję. Zmiana struktury mikrobiomu w pożądanym kierunku może być stymulowana poprzez prebiotyki. Najbardziej znane to: fruktozo oligosacharydy np. inulina i oligofruktoza, laktuloza. Dobrze udokumentowane wyniki prac naukowych z ostatnich lat wskazują, że prebiotyki regulują metabolizm węglowodanów i lipidów, osłabiają apetyt i wpływają na utratę wagi ciała. Dokładne poznanie mikrobiomu umożliwia: opracowanie nowych testów diagnostycznych, biomarkerów zdrowia człowieka, a także nowych prebiotyków modyfikujących w pożądanym kierunku strukturę i funkcję mikrobiomu, poznanie i zrozumienie mechanizmu działania sygnałów przekaźników chemicznych wytwarzanych przez populację mikrobiomu, regulujących funkcję organizmu człowieka, jedną z ważniejszych nadziei jest głębsze zrozumienie potrzeb pokarmowych ludzi, co może doprowadzić do nowych zaleceń w stosunku do produkcji żywności, jej dystrybucji i konsumpcji. Wykład prof. Jaworskiego zakończył się gromkimi brawami oraz merytoryczną dyskusją dotyczącą wykorzystania wiedzy na temat mikrobiomu człowieka w profilaktyce wielu chorób. Katarzyna Tometczak-Morus Autorka jest nauczycielką w I Liceum Ogólnokształcącym w Busku-Zdroju oraz doradcą metodycznym w PODiDN w Busku-Zdroju IX WOJEWÓDZKI KONKURS MATEMATYCZNY W roku szkolnym 2011/2012 Powiatowy Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju był współorganizatorem IX Wojewódzkiego Konkursu Matematycznego. Organizatorem wszystkich konkursów przedmiotowych dla szkół gimnazjalnych województwa świętokrzyskiego był Świętokrzyski Kurator Oświaty, który w bieżącym roku szkolnym powołał Wojewódzką Komisję Konkursową w następującym składzie: Przewodniczący Wojewódzkiej Komisji Konkursowej: Grzegorz Bień Świętokrzyski Wicekurator Oświaty; Wiceprzewodniczący Wojewódzkiej Komisji Konkursowej: Norbert Krzystanek Dyrektor Wydziału Wspierania Rozwoju Edukacji; Członkowie Wojewódzkiej Komisji Konkursowej: Bożena Zielińska wizytator Wydziału Wspierania Rozwoju Edukacji; Buski Kwartalnik Edukacyjny 3
Konkurs składał się z trzech etapów. Etap I odbył się w szkołach gimnazjalnych w dniu 12.12.2011 r. Do etapu II powiatowego, zakwalifikowało się 191 uczniów gimnazjów województwa świętokrzyskiego. Etap ten odbył się 30.01.2012 r. na terenie sześciu wybranych szkół. Powiatowe Komisje Konkursowe zakwalifikowały do etapu III wojewódzkiego grupę 30 uczniów. Finał wojewódzki odbył się 09.03.2012 r. w IV Liceum Ogólnokształcącym im. Hanki Sawickiej w Kielcach. Wojewódzka Komisja Konkursowa wyłoniła grupę 17 laureatów. Lista laureatów: Lp. Nazwisko Imię Nazwa szkoły Alicja Stradomska wicedyrektor Świętokrzyskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach; Wioletta Ćwik dyrektor Centrum Doskonalenia Kadr Oświatowych w Starachowicach; Jolanta Maślicha dyrektor Powiatowego Ośrodka Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju; oraz Przewodniczący Wojewódzkich Komisji Konkursów Przedmiotowych, w tym Konkursu Matematycznego: Katarzyna Tometczak-Morus doradca metodyczny w zakresie matematyki w PODiDN w Busku-Zdroju przewodnicząca oraz Danuta Pyrek doradca metodyczny w zakresie matematyki w SODMiDN w Kielcach wiceprzewodnicząca. IX Wojewódzki Konkurs Matematyczny miał na celu: Doskonalenie podstawowych umiejętności matematycznych uczniów. Rozwijanie umiejętności wykorzystania wiedzy matematycznej do rozwiązywania problemów z zakresu różnych dziedzin życia codziennego. Doskonalenie umiejętności prowadzenia prostych rozumowań i jasnego, precyzyjnego formułowania wypowiedzi. Rozwijanie zainteresowań i uzdolnień matematycznych. Samoocenę uczniów. 1 Piwek Paweł 2 Stępień Karolina 3 Piwowarczyk Mateusz Gimnazjum im. ks. Piotra Ściegiennego w Bilczy I Społeczne Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Kielcach Zespół Placówek Oświatowych Samorządowe Gimnazjum w Zbludowicach 4 Misztal Magdalena Gimnazjum nr 23 w Kielcach 5 Wójcik Jan 6 Salwin Paweł 7 Błoński Jakub Zespół Szkół Publiczne Gimnazjum nr 2 w Staszowie Publiczne Gimnazjum im. Janusza Korczaka w Tumlinie Gimnazjum im. św. Jadwigi Królowej w Kielcach 8 Łyczek Aleksander Gimnazjum nr 2 w Końskich 9 Wawrzeńczyk Mateusz Gimnazjum im. św. Jadwigi Królowej w Kielcach 10 Łukasiewicz Marek Gimnazjum nr 23 w Kielcach 11 Stańczak Jakub 12 Solnica Aleksandra 13 Szymański Oskar 14 Boszczyk Piotr 15 Siwek Norbert 16 Janowski Maciej 17 Olejniczak Wojciech Publiczne Gimnazjum nr 3 w Ostrowcu Świętokrzyskim Publiczne Gimnazjum im. Janusza Korczaka w Tumlinie Katolickie Gimnazjum im. Św. Stanisława Kostki w Kielcach Gimnazjum im. św. Jadwigi Królowej w Kielcach Gimnazjum im. św. Jadwigi Królowej w Kielcach Gimnazjum w Zespole Szkół Ogólnokształcących w Sędziszowie Zespół Szkół Publiczne Gimnazjum nr 2 w Staszowie Zgodnie z regulaminem Laureaci Konkursu Matematycznego dla gimnazjów otrzymali celującą roczną ocenę klasyfikacyjną z matematyki oraz zostali zwolnieni z części matematyczno-przyrodniczej egzaminu gimnazjalnego, co jest równoznaczne z uzyskaniem przez nich z tej części najwyższego wyniku. Dyplomy oraz medale laureatom konkursów przedmiotowych wręczyli przedstawiciele Wojewódzkiej Komisji Konkursowej podczas uroczystej gali, która odbyła się w dniu 4 Buski Kwartalnik Edukacyjny
20 kwietnia 2012 r. w Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach. Finalistom i laureatom IX Konkursu Matematycznego gratulujemy i życzymy dalszych sukcesów! Wszystkim nauczycielom, którzy okazaną nam pomocą przyczynili się do sprawnego przebiegu Konkursu serdecznie dziękujemy! Składamy również podziękowania nauczycielom gimnazjów zaangażowanym w przygotowanie uczniów do udziału w konkursie. Opiekunom finalistów i laureatów gratulujemy i życzymy dalszych sukcesów w pracy z młodzieżą. Wioletta Kumor Autorka jest nauczycielką w Szkole Podstawowej nr 2 w Busku-Zdroju EKOLOGICZNY TYDZIEŃ W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W BUSKU-ZDROJU Edukacja środowiskowa zajmuje bardzo ważne miejsce w krzewieniu kultury i promowaniu postaw ekologicznych wśród uczniów Szkoły Podstawowej nr 2 w Busku-Zdroju. Poznajemy różne problemy związane z otaczającym nas środowiskiem i jego ochroną. Zielone działania w naszej szkole rozpoczynają się już we wrześniu od akcji Sprzątanie świata. Porządkujemy teren wokół szkoły i tereny do niej przyległe. Dbamy o zieleń w naszych klasach, na korytarzach i w ogródku szkolnym. Inicjujemy akcje pomocy zwierzętom przebywającym w miejscowym przytulisku. Włączyliśmy się w akcje na rzecz ratowania dębu Bartka i pomocy kasztanowcom. Aby uświadomić uczniom, jak wielkim problemem jest stale rosnąca ilość odpadów prowadzimy w naszych domach i w szkole segregację śmieci. Dużym zainteresowaniem wśród dzieci cieszy się zbiórka zużytych baterii, nakrętek od butelek i elektrośmieci. Nagradzamy najaktywniejszych wychowanków. Piękna tradycją naszej szkoły stały się uroczyste obchody Dnia Ziemi. Z tej okazji członkowie Szkolnego Koła Przyrodniczego pod kierunkiem pani Wioletty Kumor przygotowali niezwykle bogaty program działań w ramach odchodów Tygodnia Ekologicznego. Każdy dzień tygodnia przebiegał pod innym hasłem, a w poszczególnych dniach obowiązywał inny kolor ubioru, który obligował zarówno uczniów jak i nauczycieli. Aby zainteresować dzieci i młodzież ważną problematyką oszczędzania energii, uczniowie klas IV VI wraz z wychowawcami wykonali plakaty nt. Mam energię, by szanować energię. Prace przedstawiają sposoby i działania, które zachęcają do oszczędzania energii elektrycznej, ale również rzeczy, których wykonanie wymaga energii. Uczniowie klas I III wykonali znaczki pocztowe, które nawiązywały do ww. tematyki. Znaczki i plakaty skłaniają do refleksji nad znaczeniem energii w naszym życiu oraz sposobami jej pozyskiwania i wydatkowania. Buski Kwartalnik Edukacyjny 5
Uczniowie wszystkich klas chętnie gromadzili niepotrzebne zabawki i gry na loterię fantową, z której dochód przeznaczony został na zakup karmy dla piesków z miejscowego przytuliska. Korzyści z loterii odnieśli wszyscy. Zapomniane zabawki zyskały nowych właścicieli i nowe życie, a pieski kilka worków dobrej karmy. O tym, że edukacja środowiskowa może odbywać się w niekonwencjonalny sposób uczniowie mogli przekonać się w niebieską środę. Tego dnia odbyła się ekologiczna dyskoteka. Aby móc potańczyć uczniowie musieli zapłacić za wstęp, czyli oddać 10 zużytych baterii lub 5 pustych puszek aluminiowych. Pomysł spodobał się wszystkim uczniom i tym starszym i młodszym. Na dyskotece wszyscy dobrze się bawili. Akcja propagująca zbieranie surowców wtórnych i odpadów niebezpiecznych przyniosła sukces. Łącznie zebraliśmy 70 kg baterii i 6 kg puszek aluminiowych. Dochód ze sprzedaży puszek zasilił konto loterii fantowej. Również w środę odbył się międzyklasowy konkurs na najciekawszą Eko torbę na zakupy. Pomysły okazały się bardzo ciekawe. Mogliśmy podziwiać torby wykonane ze starych spodni, czapek, wytłaczanek po jajkach oraz starych swetrów. W piątek 27 kwietnia członkowie Szkolnego Koła Teatralnego zaprezentowali społeczności szkolnej przedstawienie pt. W obronie brzozy. Mogliśmy zobaczyć jak w przepięknej scenerii dokonała się metamorfoza pewnej zakochanej pary. Dużo emocji wzbudził konkurs Cuda z odpadów. Dzieci okazały się prawdziwymi czarodziejami, którzy z materiałów wtórnych stworzyli przepiękne zabawki: roboty, zwierzątka, samochody, wózki dla lalek, skarbonki, pacynki i wiele innych. Młodzi ludzie, aby uczcić swoje pierwsze spotkanie, wyryli nożem w korze brzozy duże serce. Kolejni ludzie połamali brzozie gałęzie i pozostawili obok śmieci. Brzydka, okaleczona, miała zostać ścięta i przeznaczona na stodołę. Wtedy w obronie brzozy stanęli młodzi ekolodzy. Wraz z przyjaciółmi zorganizowali akcję protestacyjną, którą za pośrednictwem telewizji śledziła cała Polska. Ekolodzy odnieśli sukces. Brzoza okazała się być gatunkiem chronionym, a teren wokół niej ogrodzono. 6 Buski Kwartalnik Edukacyjny
Publiczność nagrodziła występy artystów brawami. Dyrektor szkoły Dariusz Kumor podsumowując przedstawienie pogratulował ciekawego przedsięwzięcia i zaapelował o właściwą postawę ekologiczną w najbliższym otoczeniu. Do przemyśleń nad własnym zachowaniem podczas wycieczek na łono natury skłonił wiersz pt. Turystyczna wyprawa w wykonaniu Agaty Marszałek oraz przedstawienie Skąd te śmieci? w wykonaniu uczniów klasy IV. Dużym zainteresowaniem cieszył się pokaz mody ekologicznej. Tematem tegorocznej edycji pokazu była moda przyszłości. Uczniowie spekulowali, jak będą ubrani mieszkańcy Ziemi w XXV wieku.największe wrażenie na jurorach wywarł strój Zuzanny Sikory reprezentującej klasę Va. Sukienka, którą miała na sobie wykonana została z plastikowych rureczek po napojach. Całość dopełniała torebka oraz buty wykonane z surowców wtórnych. O wręczenie ekologicznych medali w tej konkurencji poproszona została pani Małgorzata Chrzanowska zastępca dyrektora. Po uroczystym apelu uczniowie klas szóstych wsadzili drzewka na placu szkolnym. Ogródek wzbogacił się w klon palmowy, modrzew pienny i azalie. Podczas Tygodnia Ekologicznego dzieci naszej szkoły miały możliwość wykazania się kreatywnym myśleniem, zdolnościami manualnymi oraz innymi talentami. Integracja wszystkich zespołów klasowych w działaniach to wspaniała forma kształtowania postaw proekologicznych już od najmłodszych lat. Danuta Gromiec Rzepa Autorka jest nauczycielką w Szkole Podstawowej w Kołaczkowicach ZABAWA JAKO DOMINUJĄCA FORMA AKTYWNOŚCI DZIECKA 5-6 LETNIEGO Zabawa zajmuje znaczącą część życia dziecka i odgrywa niezwykle ważną rolę w ogólnym jego rozwoju. W czasie wieloletniej pracy w przedszkolu miałam możliwość obserwowania bawiących się dzieci, dla których zabawa jest naturalną aktywnością podejmowaną spontanicznie, z własnej woli dziecka pobudzana motywem chcę. Z pewnością mogę stwierdzić, że zabawa to swoista droga gromadzenia doświadczeń, uczenia się, ćwiczenia. Dziecko w zabawie poznaje właściwości różnych przedmiotów i utrwala wiedzę o życiu i świecie, rozwija wszystkie funkcje umysłowe. Odsłania swój wewnętrzny świat wartości, uczuć, potrzeb, wiedzy na temat otaczającej rzeczywistości. Ważnym warunkiem dobrej zabawy dziecka są: odpowiednie miejsce, czas, odpowiednie zabawki dobrane do wieku: kolorowe, cieszące wzrok, pobudzające pomysłowość i twórczy wysiłek dziecka. W trakcie zabawy kształtują się uczucia społeczne, dzieci przyswajają sobie normy, które realizują we własnym postępowaniu. Zabawa przynosi dziecku przyjemne przeżycia, radość estetyczną, humor, śmiech. Jest również doniosłym czynnikiem społeczno-moralnego rozwoju. Poprzez zabawę dziecko uczy się współżycia z innymi dziećmi, podporządkowuje się zasadom obowiązującym w grupie. Podczas zabawy kształtuje się umiejętność rozpoznawania, wyrażania i odczytywania uczuć zarówno swoich jak i innych. W ciągu dnia wykorzystuję zabawy motywujące dzieci do współudziału. Przedszkolaki chętnie bawią się w zabawę Dzień pełen czarów. Dzieci siedzą w kole, prowadzący mówi do dzieci, że w drodze do przedszkola widział jakąś tajemniczą panią, która dała strój oraz fikuśny patyk. Dzieci odgadują czyj to strój i co to za patyk. Następnie zamykają oczy, prowadzący zaczyna czarować (mówiąc w tym czasie o tajemniczej sali zamkowej), a dzieci dotknięte różdżką przemienia w zależności od potrzeb. Dzieci otwierają oczy i naśladują w co zostały zaczarowane. Maluchy uwielbiają kiedy wprowadzamy tajemniczość do zabawy, wtedy są bardziej zaciekawione co będzie się działo dalej. Ciekawą zabawą jest Stonoga. Dzieci wędrują ustawione jedno za drugim. Śpiewają piosenkę Idzie sobie stonoga. Po zatrzymaniu dziecko prowadzące woła prawa noga wszyscy pokazują prawą nogę, potem woła lewa noga - wszyscy pokazują lewą nogę. Z kolei grupa liczy raz dwa trzy i w tym czasie prowadzący biegnąc wzdłuż stonogi musi znaleźć się na końcu. Zaba- Buski Kwartalnik Edukacyjny 7
wa rozpoczyna się na nowo, prowadzi kolejna osoba z rzędu. Równie ciekawą zabawą jest zabawa Zaczarowane zwierzęta. Potrzebne do zabawy: pudełko, obrazki ze zwierzętami. Dzieci stoją w rozsypce. Prowadzący mówi: otwieram pudełko, a z pudełka wychodzi np.: kot. Dzieci naśladują głos zwierzątka. Gdy prowadzący mówi: zamykam pudełko dzieci nieruchomieją. Prowadzący za każdym razem otwierając pudełko wypowiada nazwę innego zwierzątka, a dzieci je naśladują. Proponuję również zabawę Okręt. Potrzebne do zabawy: opaska na głowę. Dzieci stoją w rozsypce są skałami. Jedno dziecko z zawiązanymi oczami przechodzi ostrożnie między skałami. Skały syczeniem dają o sobie znać, aby okręt nie rozbił się. Ta skała, której dotknie okręt mówi jakąś głoskę, a okręt musi powiedzieć wyraz zaczynający się na tę głoskę. Aktywność zabawowa musi mieć zabarwienie emocjonalne, powinno towarzyszyć jej uczucie przyjemności, zadowolenia z osiągniętego rezultatu, poczucie satysfakcji. Ponadto jest dominującą formą działalności dziecka przed pójściem do szkoły. Nie spełnia izolowanej funkcji, jest dla niego pracą, nauką, myśleniem, twórczością, fantazją i źródłem radości. W zabawach dziecko rozwija inicjatywę, wytrwałość, osiągając efekt poznaje swoją wartość. Dorośli powinni zrozumieć, że dziecko nie bawi się dlatego, że jest dzieckiem, ale bawi się dlatego, by stać się dorosłym. Agata Cygan Autorka jest studentką I roku studiów uzupełniających magisterskich Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach NOWOCZESNE METODY NAUCZANIA JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH I-III SZKOŁY PODSTAWOWEJ We współczesnych czasach, w dobie integracji Polski z krajami Unii Europejskiej, jak twierdzi Edmund Wittbrodt absolwent polskiej szkoły powinien znać język obcy, aby w pełni móc korzystać ze zdobyczy naukowych i kulturowych współczesnego świata 1. W obecnych koncepcjach pedagogicznych podkreślane jest znaczenie czynnego uczestnictwa ucznia w procesie edukacji. Aktualnym problemem nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej, którzy pracują z dziećmi jest poszukiwanie niekonwencjonalnych (nieznanych uczniom) propozycji metodologicznych. Współcześnie mamy szereg różnorodnych metod nauczania języków obcych. W związku z tym faktem zalecane jest używanie w praktyce szkolnej wszystkich metod w zależności od potrzeby i predyspozycji dzieci. Wykorzystywanie wyłącznie jednej tylko metody może okazać się wystarczające tylko do pewnego elementu opanowania języka, jednak w perspektywie długotrwałej nauki bardzo często się jednak nie sprawdza. Metody nauczania języków obcych dzielimy na dwie grupy: konwencjonalne (tradycyjne) oraz niekonwencjonalne. Niezmiernie ważny w nauczaniu języków obcych jest wybór odpowiednich metod nauczania uczenia się języków obcych. Uzależnione jest to od konkretnych parametrów, którymi są cele dydaktyczne, środki nauczania, wiek uczniów czy też idee wychowawcze. Stanowi to zabieg pedagogiczny, który wymaga znajomości każdego z nich osobno, a wraz z tym zależności jakie zachodzą między nimi. Nauczanie języków obcych dzieci w wieku od 6 do 12 lat posiada swoją specyfikę. Metodycy proponują swobodne korzystanie z różnego rodzaju metod, które są adekwatne do wieku rozwojowego dzieci oraz dostosowane do ich właściwości psychicznych w danym okresie wiekowym. W klasach I III do najefektywniejszych metod według dydaktyków Magdalena Szpotowicz, Małgorzata Szulc-Kurpaska (2000) należą2: 1 Ministerstwo Edukacji Narodowej o nauczaniu języków obcych. Oprac. A. Dybowska przy współpr. E. Janiszewskiego i in. pod kier. W. Książka. Warszawa: MEN. Biuro Administracyjno-Gospodarcze 2000. (Biblioteczka Reformy, nr27). 2 Szpotowicz M., Szulc-Kurpaska M., Język angielski w zintegrowanym nauczaniu początkowym. Program nauczania dla klas I III szkoły podstawowej. I etap edukacyjny. Warszawa: Oxford University Press 200. 8 Buski Kwartalnik Edukacyjny
Metoda reagowania całym ciałem TPR Total Physical Response jest metodą tym bardziej efektywną w swoim zastosowaniu im niższy jest wiek uczniów. Celem tej metody jest pokazanie przez uczniów zrozumienia polecenia nauczyciela za pomocą gestu lub ruchu, a sam prowadzący zajęcia dodatkowo wspomaga swoje polecenia językiem ciała. Uczniowie motywowani są do ukazania przy użyciu pantomimy oraz zgadywania znaczenia wyrazów np. różnych części mowy. Metoda ta jest doskonała do rozwijania u dzieci sprawności słuchania. Jest ona użyteczna przy nauczaniu owej grupy wiekowej ponieważ korzysta się tu z ruchu, którego dzieci bardzo potrzebują w tym okresie. Metoda komunikacyjna może być stosowana w przygotowaniu do zachowania się w życiu codziennym, zdobywania podstawowych wiadomości podczas rozmowy czy też mówienia, np. wykorzystując technikę information gap. Ćwiczenia tego typu zaleca się stosować w klasach II III, do pracy w parach, grupach. Czytanie bajek lub opowiadanie historyjek przez prowadzącego zajęcia nauczyciela stwarza atmosferę sprzyjającą rozwijaniu umiejętności słuchania, koncentracji i wzmaganiu uwagi uczniów. Dobrze jest wtedy usiąść w kole na dywanie. Takie rozsadzenie dzieci nawiązuje do sytuacji domowej, która jest dziecku dobrze znana. W fazie wstępnej, bajki pełnią funkcję umożliwiającą rozwój sprawności rozumienia słuchanego tekstu, w momencie gdy nauczyciel czyta lub opowiada daną bajkę. Z upływem czasu dzieci mogą być zachęcane do wzięcia udziału w streszczaniu, opowiadaniu, a nawet wspólnym tworzeniu opowiadania. Metoda audiolingwalna jest metodą często stosowaną w nauczaniu języków obcych na etapie wczesnoszkolnym. Duży wpływ ma tu powtarzanie za wzorem, czy to kasetą czy nauczycielem, powtarzanie indywidualnie i chórem, zjawisko drill czyli wielokrotne powtarzanie wyrażeń, słów, zdań, zwrotów w celu wyrobienia nawyków językowych, użycie chantów czyli uczenie się na pamięć ćwiczeń rytmicznych, krótkich wierszy oraz różnego rodzaju piosenek. Metodę tą można używać w pracy z nieśmiałymi dziećmi dzięki temu, że wprowadza ona wspólne śpiewanie czy też rymowanie. Służy do rozwoju sprawności mówienia, jak i słuchania. Buski Kwartalnik Edukacyjny Zajęcia plastyczne z ang. art and craft szczególnie ułatwiają poznawanie i przyswajanie języka obcego poprzez zabawę i działanie. Są istotnym elementem na etapie wczesnoszkolnym. Wykorzystuje się tu naturalną ciekawość oraz aktywność dzieci. Samo wykonanie pracy plastycznej zachęca i wewnętrznie motywuje uczniów do wypowiadania się na temat swoich prac oraz do słuchania pozostałych rówieśników. Ułatwia utrwalanie poznanego słownictwa i wyrażeń przy tym motywuje do zapamiętania dzięki swojej atrakcyjnej formie. Owa metoda ma szczególną zaletę, gdyż jest tu możliwy indywidualny kontakt nauczyciela z dziećmi. Gry i piosenki są jedynym sposobem nauki języka obcego na etapie tzw. beztekstowym. Bardzo użyteczne są w edukacji najmłodszych dzieci. Natomiast w pracy z dziećmi starszymi zalecane jest wprowadzanie coraz więcej gier. Dla uczniów jest to atrakcyjna metoda, przypomina im ulubione zabawy z okresu dzieciństwa. Dzieci z swej natury są wrażliwe i prawie wszystkie lubią śpiewać. Warto ten fakt wykorzystywać do nauki języka obcego i stosować ćwiczenia rytmiczne chanty, piosenki do nauczania zwrotów w języku obcym. Ćwiczenia relaksacyjne oraz wizualizacja są to metody, które polegają na stworzeniu pewnych sytuacji, w których uczniowie starają sobie wyobrazić np. siebie w innym otoczeniu. Prowadzący zajęcia opisuje uczniom np. gdzie są, jak się czują i co robią, oczywiście w języku angielskim, a dzieci starają się sobie to wyobrazić. Potem uczniowie odpowiadają na pytania, opowiadają lub inscenizują scenki. Takie ćwiczenia dają sposobność do słuchania samego języka, dodatkowo rozwijają wyobraźnię. Podczas realizacji tej metody zmniejsza się opory i zahamowania w mówieniu w języku obcym. Metoda dramowa polega na odgrywaniu scenek, inscenizacji oraz na improwizacji. Wspomaga dziecięcą wyobraźnię, uczy komunikacji w grupie oraz współpracy z innymi. Bardzo ważne jest to, że nie wszystkie dzieci mogą być chętne do wystąpień przed publicznością i należy ich wybór uszanować. Praca projektowa jako metoda nauczania języka obcego jest stosunkowo młodą metodą. Składa się z trzech etapów. Pierwszy to dokonanie wyboru tematu oraz formy pracy z dziećmi. Na przykład może to być gazetka lub album na te- 9
mat życia plemion indiańskich. Kolejnym etapem jest gromadzenie materiałów i przygotowania do prezentacji, może on przebiegać w grupie bądź też indywidualnie. Często praca ta przenosi się poza mury placówki szkolnej np. do biblioteki, czy domu. Trzecim etapem ostatnim i najważniejszym jest przedstawienie projektu przed całą klasą, łączy się to z omówieniem w języku obcym. Cechą charakterystyczną tej metody jest międzyprzedmiotowość, gdyż wymaga poszukiwania wiadomości z innych dziedzin i przekazywanie ich w języku obcym. Dzieci ćwiczą przez to samodzielność w uczeniu się, poszukują wiadomości w słownikach, co pomaga w rozwoju kluczowych kompetencji. Małe dziecko najłatwiej przyswaja sobie nowe umiejętności za pomocą zabawy. Ta aktywność jest podstawową w dzieciństwie. Pedagogika zabawy: jest symboliczną nazwą poszukiwań metodycznych, ułatwiających proces nauczania. Nawiązując do teorii psychologii humanistycznej i wyodrębniającego się nurtu postaci Gestalt, próbuje przełożyć założenia teoretyczne na propozycję sytuacji, w których uczestnik może bez lęku rozwijać swoje najlepsze strony. Znając wszystkie metody nauczania języków obcych nauczyciele mogą dokonywać selekcji najlepszych dla jego uczniów. Oprócz metod istnieje szereg technik, form, środków dydaktycznych stosowanych w nauce języków obcych. Sukcesem do efektywnego uczenia jest wykorzystywanie ich różnorodności w celu wyeliminowania monotonii i nudy. Poniższe propozycje mogą nam w tym pomóc: wykorzystanie podejścia spiralnego w nauczaniu, czyli powracanie do poznanych już wcześniej rzeczy w trakcie uczenia nowych; równomierne angażowanie wszystkich zmysłów, bądź też zaangażowanie jak największej ich liczby; aktywizowanie zarówno lewej, jak i prawej półkuli mózgowej do pracy; przeplatanie materiału literowego z nieliterowym; dbanie o zmiany i miejsca pracy; dostosowanie do dziecka odpowiedniego stylu uczenia się3. Efektywny proces nauczania języków obcych powinien również uwzględniać teorię inteligencji wielorakich, której twórcą jest profesor Uniwersytetu Harvarda Hovard Gardner. Świadomie wykorzystujmy wszystkie zmysły i włączajmy do pracy obie półkule mózgowe, zarówno prawą jak i lewą. Prowokujmy mózg do dokonywania przemyśleń i zbadania materiału, który przyswajamy. W odniesieniu sukcesu dydaktycznego u dziecka pomaga zachęta ze strony nauczyciela, odpowiednia dawka humoru i życzliwej pomocy oraz regularne przerwy w nauce. 3 Colin R., Malcolm J., Nicholl, 2003, Ucz się szybciej na miarę XXI wieku, Oficyna Wydawnicza, LOGOS, Warszawa Agnieszka Jasińska Autorka jest nauczycielem bibliotekarzem w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Kielcach, Filia w Busku-Zdroju JANUSZ KORCZAK ZESTAWIENIE BIBLIOGRAFICZNE W WYBORZE Janusz Korczak (1878 1942) lekarz, pisarz, pedagog, działacz społeczny. Całe swoje życie poświęcił dziecku, był autentycznym rzecznikiem jego praw. Wiele z jego myśli stało się podstawą do stworzenia systemu wychowawczego związanego z jego nazwiskiem. W roku 2012 obchodzona jest 70-ta rocznica jego tragicznej śmierci w obozie zagłady w Treblince, gdzie do ostatnich chwil towarzyszył swoim podopiecznym z Domu Sierot. Jego heroizm i oddanie zostało uczczone przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowieniem roku 2012 Rokiem Janusza Korczaka. Poniższe zestawienie sporządzone zostało w oparciu o zbiory Biblioteki Pedagogicznej w Busku-Zdroju. Przybliża literaturę dotyczącą zarówno sylwetki jak i twórczości pedagoga, a także scenariusze uroczystości szkolnych. 10 Buski Kwartalnik Edukacyjny
WOKÓŁ PEDAGOGA: 1. abe: Legenda i wezwanie / abe // Poradnik Bibliotekarza. 1982, nr 5, s. 128 131 2. Badora, Sylwia: Możliwości wykorzystania systemu wychowawczego Janusza Korczaka we współczesnych placówkach opiekuńczo-wychowawczych / Sylwia Badora // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 195 203 3. Barszczewska, Ludwika: Wspomnienia o Januszu Korczaku / Ludwika Barszczewska, Bolesław Milewicz. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. s. 335 4. Bińczycka, Jadwiga: Korczakowskie spojrzenie na rodzinę / Jadwiga Bińczycka // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 116 125 5. Brągiel, Józefa: Pedagogiczne credo Janusza Korczaka-prawo dziecka do szacunku (geneza, istota i realizacja we współczesnej szkole) / Józefa Brągiel // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 204 212 6. Ciesielska, Marta: W kręgu mistrza. Próby pisarskie bursistów domu sierot Janusza Korczaka / Marta Ciesielska // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 72 89 7. Derbis, Romuald: Możliwości zastosowania myśli Korczakowskiej w rozumieniu sytuacji rodzin bezrobotnych / Romuald Derbis // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 126 139 8. Frydman, Ela: Garść refleksji na tle spuścizny literackiej Janusza Korczaka / Ela Frydman // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 63 71 9. Grochulska, Joanna: Prawdziwy dialog nauczyciela z uczniem-mit czy rzeczywistość? / Joanna Grochulska // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 149 160 10. Gurycka, Antonina: Korczakowskie inspiracje / Antonina Gurycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2002. s. 155 Buski Kwartalnik Edukacyjny 11. Gurycka, Antonina: Portret wychowawcy: Janusz Korczak / Antonina Gurycka // Psychologia w Szkole. 2005, nr 1, s. 71 78 12. Jasiński, Zenon: Zaufanie w pedagogice Janusza Korczaka / Zenon Jasiński // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 102 115 13. Kirchner, Hanna: Korczak (cz. 1) / Hanna Kirchner // Odra. 1995, nr 6, s. 35 43 14. Kirchner, Hanna: Korczak (cz. 2)/ Hanna Kirchner // Odra. 1995, nr 7 8, s. 80 87 15. Koć-Seniuch, Genowefa: Na dialogu zawsze wszystko się opiera / Genowefa Koć-Seniuch // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 176 184 16. Kopczyńska-Sikorska, Jadwiga: Idea praw dziecka w życiu i pracy Janusza Korczaka / Jadwiga Kopczyńska-Sikorska // Wychowanie w Przedszkolu. 1992, nr 6, s. 334 338 17. Kotusiewicz, Alicja Anna: Korczakowskie inspiracje w problematyzowaniu pola badawczego nauk o wychowaniu / Alicja Anna Kotusiewicz // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 140 145 18. Koziorek, Paweł: Rola wychowawcy opiekuna w poglądach pedagogicznych Janusza Korczaka / Paweł Koziorek // Kultura Fizyczna. 2006, nr 5 6, s. 32 33 19. Kubiak-Jurecka, Ewa: Paradygmat dialogowych relacji między podmiotami wychowania postulat czy rzeczywistość? / Ewa Kubiak-Jurecka // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 161 168 20. Lewin, Aleksander: Janusza Korczaka obrona praw człowieka // W: Tryptyk pedagogiczny: Korczak-Makarenko-Freinet. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1986. s. 19 59 21. Lewin, Aleksander: Korczak w całości / rozmowę przeprowadził Witold Salański // Nowa Szkoła. 1994, nr 5, s. 305 307 22. Lewin, Aleksander: Testament pedagogiczny Janusza Korczaka / Aleksander Lewin // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. 1993, nr 1, s. 32 36 23. Ługowska, Jolanta: Obraz nadawcy i odbiorcy w utworach beletrystycznych Janusza Korczaka / Jolanta Ługowska // W: Korczakowskie dialogi 11
/ pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 50 62 24. Marzec, Danuta: Poglądy Janusza Korczaka na opiekuna-wychowawcę / Danuta Marzec // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 185 190 25. Okoń, Wincenty: Janusz Korczak pedagog heroiczny // W: Wizerunki sławnych pedagogów polskich. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1993. s. 220 249 26. Smolińska-Theiss, Barbara: VII Międzynarodowa Konferencja Korczakowska w Izraelu / Barbara Smolińska-Theiss, Wiesław Theiss // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. 2009, nr 2, s. 46 48 27. Socha-Kołodziej, Krystyna: Respektowanie praw dziecka do szacunku i godności w polskiej szkole / Krystyna Socha-Kołodziej // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 213 222 28. Szlązakowa, Alicja: O człowieku, który zaprzedał duszę dziecku / Alicja Szlązakowa // Polonistyka. 1978, nr 4, s. 219 229 29. Szybisz, Maria: Trud, konflikt, opór-stałe tło dialogu edukacyjnego / Maria Szybisz // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 169 175 30. Szymański, Mirosław S: Ruch Samorządów Uczniowskich w drugiej Rzeczypospolitej (1918 1939) / Mirosław S. Szymański // Kwartalnik Pedagogiczny. 2003, nr 3, s. 5 49 31. Śliwerski, Bogusław: Bariery dialogu i demokracji w szkołach w kontekście myśli Korczakowskiej / Bogusław Śliwerski // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 223 240 32. Theiss, Wiesław: Janusz Korczak: portret polityczny / Wiesław Theiss // Kwartalnik Pedagogiczny. 1994, nr 3, s. 43 55 33. Theiss, Wiesław: Korczak-w pięćdziesiątą rocznicę śmierci / Wiesław Theiss // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. 1992, nr 4, s. 173 180 34. Theiss, Wiesław: Międzynarodowa Konferencja Korczakowska w Jerozolimie / Wiesław Theiss // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. 1995, nr 1, s. 40 41 35. Theiss, Wiesław: Pamięć społeczna i edukacja polsko-żydowska przeszłość w perspektywie międzykulturowej / Wiesław Theiss // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 90 101 36. Wajs, Karolina: Próba oceny działalności Janusza Korczaka. Kilka refleksji. / Karolina Wajs, Symcha Wajs // Polonistyka. 1986, nr 4, s. 243 251 37. Wojnowska, Bożena: Korczak-postacią dialogową / Bożena Wojnowska // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 17 49 38. Wołoszyn, Stefan: Korczak / Stefan Wołoszyn. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1978. s. 334, [2] 39. Ziółkowska-Sobecka, Marta: Psychologia i moralistyka (O twórczości Janusza Korczaka, Marii Dąbrowskiej i Zofii Żurakowskiej) // W: Lektury Kolumbów. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. s. 18 21 40. Ziółkowska-Sobecka, Marta: Wartości moralne w utworach dla dzieci i młodzieży Janusza Korczaka / Marta Ziółkowska-Sobecka // Polonistyka. 1986, nr 4, s. 251 258 41. Zmysłowska, Magdalena: Współczesność propozycji wychowawczych Janusza Korczaka / Magdalena Zmysłowska // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. 2010, nr 3, s. 29 40 WOKÓŁ UTWORÓW: 42. Kirchner, Hanna: Nieznany utwór Janusza Korczaka / Hanna Kirchner // Zeszyty Literackie. 1990, nr 31, s. 26 32 43. Kirchner, Hanna: Uwagi o pisarstwie Janusza Korczaka / Hanna Kirchner // Nowa Szkoła. 1963, nr 7/8, s. 28 32 44. Leszczyński, Grzegorz: Król Maciuś Janusza Korczaka-spór narratorów, metafora, mit / Grzegorz Leszczyński // Polonistyka. 1983, nr 5, s. 323 332 45. Lewin, Aleksander: Kim był ten człowiek? O Januszu Korczaku i szesnastoletniej edycji jego Dzieł z profesorem Aleksandrem Lewinem, kierownikiem Pracowni Korczakowskiej w Instytucie Badań Pedagogicznych rozmawia Małgorzata Borczak / rozmowę przeprowadziła Małgorzata Borczak // Nowe Książki. 1990, nr 5, s. 32 35 46. Lubowiecka, Jadwiga: Inscenizacje teatralne metodą popularyzowania wartości pedagogiki 12 Buski Kwartalnik Edukacyjny
Janusza Korczaka wśród studentów pedagogiki / Jadwiga Lubowiecka // W: Korczakowskie dialogi / pod red. Jadwigi Bińczyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999. s. 191 194 47. Papuzińska, Joanna: Nagrody literackie im. Janusza Korczaka. (1979) / Joanna Papuzińska // Życie Szkoły. 1980, nr 6, s. 56 57 48. Szlązakowa, Alicja: Czytając Korczaka / Alicja Szlązakowa // Przyjaciel Dziecka. 1982, nr 7, s. 11 12 49. Szlązakowa, Alicja: Humanistyczne wartości książek Janusza Korczaka dla dzieci i młodzieży / Alicja Szlązakowa // Polonistyka. 1979, nr 3, s. 173 181 50. Szlązakowa, Alicja: Janusz Korczak w legendzie poetyckiej / Alicja Szlązakowa // Polonistyka. 1993, nr 8, s. 498 499 51. Zabawa, Krystyna: Kajtuś Czarodziej Janusza Korczaka-baśń dla dzieci czy dla dorosłych / Krystyna Zabawa // Guliwer. 2009, nr 3, s. 41 50 52. Ziółkowska-Sobecka, Marta: Wartości moralne w utworach Janusza Korczaka / Adam Zych // Przemiany. 1979, nr 6, s. 12 13 53. Zych, Adam: Dziecko w utworach Janusza Korczaka / Adam Zych // Przemiany. 1979, nr 6, s. 12 13 SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI: 54. Andres, Maria: Pamięci niezapomnianego wychowawcy. Apel poświęcony Januszowi Korczakowi w 50 rocznicę śmierci / Maria Andres // Poradnik Bibliotekarza. 1992, nr 5, s. 32 35 55. Jachimczak, Barbara Wanda: Kiedy śmieje się dziecko, śmieje się cały świat. Scenariusz poświęcony Januszowi Korczakowi. Dla uczniów klas V VI szkoły podstawowej / Witold Pelka // Biblioteka w szkole. 2012, nr 5, s. 21 23 56. Magnuszewska, Ilona: Janusz Korczak-wielki przyjaciel dzieci. Scenariusz wystawy / Ilona Magnuszewska // Poradnik bibliotekarza. 1978, nr 4, s. 76 82 57. Pelka, Witold: Nawet jeśli go nie ma Spektakl o Januszu Korczaku / Witold Pelka // Biblioteka w szkole. 2012, nr 5, s. 18 20 58. Tarnowska, Łucja: Doktor Janusz Korczak. Pogadanka dla dzieci / Łucja Tarnowska // Poradnik bibliotekarza. 1978, nr 4, s. 74 76 59. Zbrojowa, Danuta: W stulecie urodzin Janusza Korczaka. Wystawa jako forma pracy dydaktycznej bibliotekarza / Danuta Zbrojowa // Poradnik bibliotekarza. 1978, nr 4, s. 82 86 ZESTAWIENIA BIBLIOGRAFICZNE: 60. Kowalczykówna, Jolanta: Ukochał dzieci ponad wszystko. Janusz Korczak-1878 1942 / Jolanta Kowalczykówna // Biblioteka w Szkole. 1997, nr 6, s. 11 13 61. Świerzewska, Anna: Janusz Korczak. Zestawienie bibliograficzne w wyborze / Anna Świerzewska // Poradnik bibliotekarza. 1978, nr 4, s. 86 91 Marzena Jasiukowicz Autorka jest pedagogiem i logopedą w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Niepełnosprawnych Ruchowo w Busku-Zdroju WOLONTARIAT WŚRÓD MŁODZIEŻY NiEPEŁNOSPRAWNEJ Jesteście promieniem nadziei, który rozprasza mrok samotności, dodaje odwagi do przezwyciężenia pokusy przemocy i egoizmu. Jan Paweł II (o wolontariuszach) Czym jest wolontariat chyba każdy wie. Nie każdy jednak zdaje sobie sprawę, jakie szanse stwarza nam aktywna i bezinteresowna pomoc innym. Rozwijanie zainteresowań, zdobywanie nowych kontaktów i doświadczeń, poznawanie nowych ludzi czy też praca na rzecz innych to tylko kilka rzeczy, które mogą zachęcić do wolontariatu. Już od trzech lat w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Niepełnosprawnych Ruchowo w Busku-Zdroju działa Szkolne Koło Wolontariuszy Lubię pomagać, którego jestem opiekunem. Wolontariat szkolny, rozumiany jako bezinteresowne zaangażowanie społeczności szkolnych nauczycieli, uczniów i rodziców na Buski Kwartalnik Edukacyjny 13
rzecz potrzebujących, uczy postawy szacunku i tolerancji wobec drugiego człowieka. Umożliwia ponadto zagospodarowanie wolnego czasu poprzez animację działań społecznych. Szkolne Koła Wolontariusza tworzą młodzi ludzie o dobrych sercach, pragnący nieść pomoc bliźnim, chętni do tego, by poprawiać wizerunek otaczającej ich rzeczywistości społecznej. W myśl definicji wolontariatu są to grupy młodzieżowe angażujące się w pomoc świadomie, dobrowolnie i nieodpłatnie. Cele i założenia Szkolnego Koła Wolontariusza: rozwijanie wśród młodzieży postaw otwartości i wrażliwości na potrzeby innych, zapoznawanie młodzieży z ideą wolontariatu, przygotowywanie młodzieży do podejmowania pracy wolontariackiej, umożliwianie młodym podejmowania działań pomocowych na rzecz osób niepełnosprawnych, chorych, samotnych, prowadzenie grup wsparcia dla wolontariuszy, pomoc rówieśnikom szkolnym w trudnych sytuacjach, wspieranie ciekawych inicjatyw młodzieży, ukazywanie młodzieży obrazu współczesnego świata wraz z pojawiającymi się w nim problemami, promowanie życia bez uzależnień, wyszukiwanie autorytetów i pomoc w rozwijaniu zainteresowań młodzieży. Wolontariat uczy młodych ludzi obowiązkowości i odpowiedzialności, rozwija w nich potrzebę kreatywnego myślenia. To właśnie praca w kole rozwija w młodzieży umiejętność identyfikacji z grupą, pracy z ludźmi, konfrontowania własnej postawy z postawami innych. Poprzez pracę z innymi na rzecz potrzebujących młodzież odkrywa własną wartość, czuje się akceptowana, traktowana odpowiedzialnie. Praca w kole jest wreszcie doskonałą alternatywą dla nudy, daje młodym możliwość robienia czegoś ważnego i wartościowego. Młodzież, angażując się w działania na rzecz społeczności, czuje się odpowiedzialna za społeczność, uczy się postaw obywatelskich. Wolontariat to przede wszystkim szansa do okazania miłości potrzebującym. Zazwyczaj są nimi dzieci oraz osoby starsze i chore. Co daje młodemu wolontariuszowi praca w grupie? dzięki pracy w grupie wolontariusz wie, że nie jest sam, są wokół ludzie, z którymi można podzielić się sukcesem, ale także otrzymać wsparcie w sytuacjach trudnych; grupa daje poczucie siły, więzi, bezpieczeństwa; praca w grupie uczy współpracy, pomaga odnaleźć własne miejsce, co sprzyja poczuciu własnej wartości, samorealizacji; każdy wolontariusz, pracując w grupie, ma szansę lepszego poznawania siebie oraz indywidualnego rozwoju; systematyczna praca w grupie pozwala dostrzegać sytuacje trudne z rożnych perspektyw, dzięki czemu poznanie problemu jest głębsze i umożliwia podjęcie właściwych działań; działania w grupie są urozmaicone, gdyż każdy może wnieść swoje własne pomysły; w sytuacji, gdy wolontariusz traci motywację do pracy lub napotyka wiele trudności, grupa może pomóc mu rozwiązać trudne sytuacje i pokonać kryzysy. Ideą wolontariatu jest bezinteresowna pomoc osobom potrzebującym. Młodzież Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Niepełnosprawnych Ruchowo w Busku-Zdroju to osoby z różnego rodzaju niepełnosprawnościami, a co się z tym w istotny sposób wiąże z różnymi ograniczeniami wynikającymi z podstawowej jednostki chorobowej. Osoby te wielokrotnie korzystały z pomocy innych osób. Stworzyłam im możliwość, aby sami mogli doświadczyć uczucia pomocy innym. Nasi wychowankowie bardzo chętnie uczestniczą w tego rodzaju akcjach. 14 Buski Kwartalnik Edukacyjny
Należy podkreślić, iż wychowankowie mający swoje niejednokrotnie poważne problemy odnajdują się wśród chorych czy opuszczonych dzieci, bawiąc się z nimi i odwracając ich uwagę od bólu, strachu i ograniczeń wynikających z choroby. Młodzież niepełnosprawna niosła radość dzieciom z Domu Dziecka w Pacanowie. Pochylała się nad maluchami nie mającymi miłości, własnego domu i poczucia bezpieczeństwa. Wówczas nie liczyło się to, że wolontariuszka sama nigdy nie chodziła i nie będzie chodzić, że ona sama zdana jest na pomoc osób trzecich, ważne było to, aby na małej buzi dziecka pojawił się uśmiech. Czynności związane z wykonywaniem różnego rodzaju zabawek, ozdób świątecznych czy kartek okolicznościowych, które nasza młodzież wykonuje na organizowane kiermasze okolicznościowe uczy ich współdziałania w grupie. Panuje przy tym wspaniała, radosna i rodzinna atmosfera. Wychowankowie, mający już spory bagaż negatywnych doświadczeń, przeistaczali się we wspaniałe, wartościowe, pełne empatii osoby dając dzieciom wiele radości, namiastkę miłości i poczucia bezpieczeństwa. Te przeżycia korzystnie wpłynęły nie tylko na dzieci mieszkające w Domu Dziecka, ale również na naszą młodzież, która ma w sobie dużo ciepła, miłości i chęć niesienia pomocy innym mimo swych ograniczeń. Działania te sprawiają im ogromną radość i satysfakcję. Dochód uzyskany ze sprzedaży własnych wyrobów jest głównym źródłem finansowania zakupu zabawek, słodyczy itp. do wyposażenia paczek mikołajkowych dla naszych podopiecznych z Domu Dziecka czy szpitala. Członkowie szkolnego koła wolontariatu biorą również udział w zbiórce żywności dla rodzin z powiatu buskiego oraz naszego Ośrodka będących w trudnej sytuacji życiowej. Wolontariuszem może być każda osoba, która świadomie podejmuje decyzję, że chce nim zostać, czyli pomagać potrzebującym, nie oczekując w zamian zapłaty. Buski Kwartalnik Edukacyjny Każdy wolontariusz powinien pamiętać o zasadach pracy wolontariackiej i pracować nad sobą, żeby nigdy nie zawieść tego, kto z pomocy korzysta. Nie każdy jednak wszędzie może pracować jako wolontariusz zawsze charakter pracy powinien być dostosowany do możliwości i cech wolontariusza. Ale każdy może nieść pomoc, dobroć i ulgę w cierpieniu innemu człowiekowi. 15
Justyna Nieć, Jadwiga Kubicka Autorki są nauczycielkami w Szkole Podstawowej nr 2 w Busku-Zdroju Z MITOLOGIĄ GRECKĄ ZA PAN BRAT FINAŁ POWIATOWEGO KONKURSU MITOLOGICZNEGO Każda cywilizacja u progu tworzenia swej kultury powoływała do życia opowieści zwane mitami. Stanowiły one zapis jej wyobrażeń na temat świata i istnienia, były próbą odpowiedzi na pytania nurtujące ludzkość od początków jej egzystencji. Europejczyk, który pragnie świadomie uczestniczyć w kulturze swego kontynentu, powinien zacząć od poznawania tych opowieści. W kręgu kultury śródziemnomorskiej największą rolę odegrały mitologie Greków i Rzymian, z których wyrosły historie będące punktem wyjścia dla literatury antycznej i w rezultacie całej kultury europejskiej. Mity, które są jej podstawą, nazywają i wyobrażają wszystko to, co tajemnicze, niejasne, przerażające, ale też radosne i zachwycające. Ta ich różnorodność i bogactwo to cechy, które sprawiają, że cieszą się one wśród młodych ludzi niezmiennie wielkim powodzeniem. Dnia 24.05.2012 roku w Szkole Podstawowej nr 2 w Busku-Zdroju miała miejsce II edycja Powiatowego Konkursu Mitologicznego zorganizowana przez panią Jadwigę Kubicką, Ewę Gunię i Justynę Nieć pod patronatem Powiatowego Ośrodka Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju. Kolejne już spotkanie z plejadą olimpijskich bogów odbyło się w gronie 17 szkół z 7 gmin: Busko- Zdrój, Pacanów, Stopnica, Tuczępy, Wiślica, Nowy Korczyn, Solec-Zdrój, reprezentowanych przez 47 uczestników. W wyniku zaciętej rywalizacji laureatami konkursu zostali: I miejsce: Aleksandra Chaczyk SP Brzostków 65 pkt. opiekun: Irena Sadowska; Eryk Hajduk SP nr 2 Busko-Zdrój 65 pkt. opiekun: Ewa Gunia. II miejsce: Natalia Kuźnia SP Rataje 64 pkt. opiekun: Zofia Wieczorek; Ewelina Parlak SP Nowy Korczyn 64 pkt. opiekun: Barbara Bonar; Maciej Pogorzelski SP nr 2 Busko-Zdrój 62 pkt. opiekun: Jadwiga Kubicka; Paulina Kmiecik SP Siesławice 62 pkt. opiekun: Agnieszka Zawadzka-Musiał. III miejsce: Marcelina Półtorak SP Nowy Korczyn 61 pkt. opiekun: Barbara Bonar; Weronika Mołas SP Szaniec 59 pkt. opiekun: Grażyna Łucarz; Natalia Durlik SP Zbludowice 59 pkt. opiekun: Barbara Siemieniec; Katarzyna Kanicka SP Nowy Korczyn 58 pkt. opiekun: Barbara Bonar; Aleksandra Brzezińska SP Nowy Korczyn 58 pkt. opiekun: Barbara Bonar. IV miejsce: Dominika Kucybała SP Kołaczkowie 56 pkt. opiekun: Alicja Lalewicz; Paweł Satora SP Oblekoń 56 pkt. opiekun: Danuta Juszczyk; Patryk Prędki SP Szaniec 55 pkt. opiekun: Grażyna Łucarz; Weronika Kopeć SP Solec-Zdrój 54 pkt. opiekun: Renata Wojtal; Paulina Sekuła SP Skotniki Dolne 54 pkt. opiekun: Dorota Szafraniec. 16 Buski Kwartalnik Edukacyjny
Zwycięzcy otrzymali atrakcyjne nagrody książkowe wraz z upominkami ufundowane przez Samorząd Szkolny, a także dyplomy uznania i podziękowania. Dla uczestników konkursu organizatorki przygotowały słodki poczęstunek. W finale konkursu uczestniczyły Pani M. Chrzanowska Dyrektor Szkoły Podstawowej nr 2 w Busku-Zdroju oraz Pani Jolanta Maślicha Dyrektor Powiatowego Ośrodka Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju, które serdecznie podziękowały uczestnikom, a laureatom uroczyście pogratulowały i wręczyły nagrody. Realizacja II edycji Powiatowego Konkursu Mitologicznego okazała się przedsięwzięciem świetnie przygotowującym uczniów do uczestnictwa w kulturze, rozwijającym ich intelektualnie, dającym okazję do przyswojenia i ugruntowania potrzebnej wiedzy. Rywalizacja konkursowa to przecież podstawowa forma powtórki treści mitologicznych poznawanych w klasie V-ej. Ponadto skłania też do samokształcenia, w tym do korzystania z księgozbioru bibliotecznego i z zasobów Internetu. Zgodnie z założeniami konkurs zrealizował następujące cele edukacyjne: wykazanie się znajomością treści mitów greckich wraz z historią wojny trojańskiej, poznanie interesujących zjawisk kultury duchowej i życia mieszkańców starożytnej Grecji, szukanie związków między mitologią grecką, a współczesnym językiem, propagowanie czytelnictwa wśród dzieci, zachęta do zdrowej rywalizacji. Konkurs miał formę pisemną. Składał się on z pytań zamkniętych, zaś jedno z nich miało charakter otwarty. Zadania te wymagały od uczestników wykazania się szeroką wiedzą na temat zagadnień mitologicznych. Wysoki poziom przygotowania uczniów do konkursu świadczy o tym, jak bliska jest tematyka mitologiczna współczesnemu młodemu człowiekowi. W znanych opowieściach mitologicznych można przecież wskazać uniwersalne ludzkie postawy i sytuacje, które są wpisane w życie człowieka bez względu na czas i miejsce jego istnienia. Wielkie zainteresowanie tematyką mitologiczną i liczne uczestnictwo uczniów szkół podstawowych naszego powiatu świadczy o tym, że świetnie dostrzegają i rozumieją oni te zależności między mitologią, a współczesnością. Podsumowując, dziękujemy wszystkim uczestnikom za zainteresowanie konkursem i doskonałe opanowanie wymaganych wiadomości. Laureatom oraz ich opiekunom gratulujemy sukcesów. A wszystkich serdecznie zapraszamy do spotkania z kulturą antyku za rok. Buski Kwartalnik Edukacyjny 17
Bartłomiej Grzegorz Sala Autor jest historykiem, antropologiem kultury, krajoznawcą, publicystą PO BUSKU-ZDROJU I PONIDZIU Z WOJTKIEM BELLONEM Pomiędzy wapiennymi skałami Jury Krakowsko- Częstochowskiej, dostojnym nurtem Wisły i łagodnymi grzbietami Gór Świętokrzyskich rozłożyła się Niecka Nidziańska, potocznie zwana Ponidziem, którą śmiało można nazwać krainą łagodności. Ponidzie to sielskie pejzaże niewielkich wzgórz, pokrytych wielobarwną szachownicą pól uprawnych, pośród których ukryły się ciche wioski. Ponidzie to także spokojne miasteczka o sennej atmosferze, skrywające prawdziwe skarby architektury i sztuki oraz dwa renomowane uzdrowiska. Przede wszystkim jednak Ponidzie to zieleń łąk i lasów, urozmaicona z rzadka skałkami i przecięta błękitną wstęgą Nidy prawdziwego kręgosłupa spinającego swym dorzeczem całą krainę. Krainę, której nasłonecznienie i łagodny klimat sprzyja uprawie nawet tak delikatnych roślin, jak winogrono, chmiel i tytoń oraz sadzeniu magnolii. Najpiękniej Ponidzie wygląda wiosną, gdy soczysto-zielony kobierzec traw ozdabiają tysiące kwiatów. Polami, polami, po miedzach, po miedzach, Po błocku skisłym w mgłę i wiatr, Nie za szybko kroki drobiąc Idzie wiosna, idzie nam. Łąkami, łąkami, po lasach, po lasach, To zapatrzona w słońca blask, To się w wodzie przeglądając, Idzie wiosna, idzie nam. Rozłożyła wiosna spódnicę zieloną, Przykryła błota bury łan. Pachnie ziemia ciałem młodym, Póki wiosna, póki trwa. Rozpuściła wiosna warkocze kwieciste, Zbarwniały łąki niczym kram. Będzie odpust pod Wiślicą, Póki wiosna, póki trwa. Ponidzie wiosenne, Ponidzie leniwe Prężysz się jak do słońca kot, Rozciągnięte po tych polach, Lichych lasach, pstrych łozinach, Skałkach ogniem rozognionych, Nidą w łąkach roziskrzoną, Na Ponidziu wiosna trwa. (Nuta z Ponidzia) Ponidziańska kraina odnalazła swojego barda w osobie Wojtka Bellona (właściwie Belona), legendarnego lidera Wolnej Grupy Bukowina. Wychowany w Busku-Zdroju muzyk oddał jej swoje serce i swój talent. Nastrojowa muzyka i poetyckie teksty wspaniale zharmonizowały się z łagodnymi pejzażami Niecki. Warto więc udać się w sentymentalną podróż po Ponidziu i buskich ulicach, podróż ilustrowaną tekstami, którymi Wojtek Bellon odmalował swoje uczucia do rodzinnych stron. Zachodnią granicę Niecki Nidziańskiej wyznacza niepozorna Dłubnia, przepływająca przez krakowską Nową Hutę. To ta sama rzeczka, przy której ujściu do Wisły miano wyłowić ciało legendarnej księżniczki Wandy. Nad zachodnim Ponidziem niepodzielnie króluje słynna bazylika Grobu Bożego w Miechowie. Wspaniałe dzieło Jaksy z Miechowa po dziś dzień zachwyca, wabi pielgrzymów i turystów, nikogo nie pozostawiając obojętnym. Nieco dalej na wschód rozłożyło się racławickie pole bitwy. To tutaj rodziła się legenda kościuszkowskich kosynierów, to tutaj rodziła się legenda Naczelnika w sukmanie, to tutaj bojową sławą okrywał się Wojciech Bartosz Głowacki z Rzędowic. Wspaniałym dopełnieniem podniosłego nastroju miechowskiego przybytku i Racławic są przepyszne gotyckie świątynie Skalbmierza i Proszowic. Stajemy w końcu nad Nidą, symbolem krainy, która wzięła od niej swą nazwę. Nad górnym biegiem rzeki rozłożył się Pińczów ongiś najprężniejszy ośrodek polskiej reformacji. Na południu króluje z kolei Wiślica, prastare miasto kryjące skarby gotyku. Jednym z nich jest Dom Długosza, drugim osławiona kolegiata, dzieło kilku pokoleń Piastów. W dostojnych murach zaklęta została pradawna Polska. Iluż to władców od księcia Henryka sandomierskiego począwszy, a na królu Kazimierzu III Wielkim 18 Buski Kwartalnik Edukacyjny