Program pracy 406 WDH Nieprzetartego Szlaku w Zespole Szkół Specjalnych Nr 85 Informacje ogólne Jedną z form zajęć pozalekcyjnych wynikających z programu rozwoju szkoły jest działalność 406 warszawskiej drużyny harcerskiej Nieprzetartego Szlaku. Skonstruowany program edukacyjny z zakresu wspomagania rozwoju i edukacji uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym metodami harcerskimi wynika z wieloletniej praktyki i doświadczenia opiekunów harcerstwa z ramienia rady pedagogicznej w pracy z drużyną harcerską Nieprzetartego Szlaku. Drużyna zrzesza uczniów z gimnazjum i klas przysposabiających do pracy oraz absolwentów tej szkoły. Dobór uczniów do drużyny prowadzony jest przez nauczycieli opiekunów harcerstwa, za zgoda rodziców (prawnych opiekunów). Różnica wieku nie ma tu wielkiego znaczenia. Drużyna liczy ok. 30 osób. Dzieli się na 5 zastępów: Sowy, Wiewiórki, Wilki, Misie, Orły. Podzielona została na drużynę szkolną i drużynę starszoharcerską zrzeszającą absolwentów ZSS Nr 85. Na czele zastępu stoi zastępowy, wybrany przez członków zastępu i opiekunów. Każdy zastęp ma swoją obrzędowość, której specyfika wynika z tradycji w drużynie, umiejętności jej członków, środowiska, warunków działania i potrzeb. Przeplata się ona przez cały czas istnienia drużyny, podczas licznych imprez, na biwakach, wycieczkach. Zwyczaje i obrzędowość mocno cementują i integrują drużynę. Drużyna systematycznie odbywa zbiórki raz w tygodniu, które przygotowują i prowadzą opiekunowie harcerstwa. Ma swoją nazwę, proporzec i kronikę. Proporzec jest obrzędowym symbolem drużyny, która występuje z nim w ważnych chwilach jej życia, na każdej zbiórce, na wyjazdach i imprezach harcerskich. Każdemu zastępowi przypisany jest proporzec zastępu z wyhaftowanym obrazkiem zwierzęcia (Wilki, Misie, Orły, Wiewiórki i Sowy). Cele edukacyjne Cel główny: opanowanie szeregu umiejętności i wiadomości potrzebnych do zdobycia sprawności harcerskich postępowanie zgodnie z założeniami Prawa Harcerskiego Cele ogólne: uczestniczenie w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, znając i przestrzegając (w miarę swoich możliwości) ogólnie przyjęte normy życia społecznego, zachowując przy tym prawo do swojej inności wzmacnianie pozytywnych postaw i zachowań, wygaszanie nieodpowiednich rozwijanie różnych sfer osobowości (np. ruchową, wrażliwość estetyczną) kształtowanie umiejętności samoobsługi 1
Cele szczegółowe: kształtowanie umiejętności porozumiewania się z otoczeniem za pomocą mowy i innych środków wyrazu kształtowanie i rozwijanie umiejętności i kompetencji społecznych rozwijanie umiejętności i sprawności niezbędnych w codziennych w codziennych sytuacjach związanych z ubieraniem się, jedzeniem, higieną osobistą, czynnościami fizjologicznymi kształtowanie nawyków samoobsługi i postaw ogólnie akceptowanych kształtowanie postaw i zachowań prozdrowotnych umożliwienie poznawania najbliższego środowiska społeczno-kulturowego oraz przygotowanie harcerzy do pełnienia w nim różnorodnych ról poprzez aktywne uczestnictwo w różnych formach życia społecznego i kulturalnego wdrażanie do kulturalnego, społecznie akceptowanego sposobu życia umożliwienie poznawania środowiska przyrodniczego i wychowania do życia w harmonii z przyrodą kształtowanie postaw proekologicznych uczenie praktycznego stosowania pojęć przestrzennych, ilościowych, jakościowych i czasowych rozwijanie twórczej aktywności harcerzy w dziedzinie plastyki, muzyki i tańca ze względu na jej znaczące wartości terapeutyczne doskonalenie sprawności manualnej, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokoworuchowej, koncentracji uwagi stymulowanie i rozwijanie sprawności fizycznej rozwijanie indywidualnych zdolności, cech charakteru i zainteresowań harcerzy przygotowanie harcerzy do aktywnego spędzania wolnego czasu zwiększanie motywacji do pracy korygowanie i kompensowanie braków oraz wzmacnianie i usprawnianie dobrych stron wdrażanie do współdziałania w zespołowych zabawach muzyczno-ruchowych przyzwyczajanie do uczestniczenia w życiu imprezach pozaszkolnych wdrażanie do pełnienia roli uczestnika imprez towarzyskich nauka właściwego zachowania się w miejscach publicznych (w muzeach, na wystawie, w kinie, w bibliotece, w parku, w środkach komunikacji miejskiej itp.) nauka piosenki i pląsu wzbogacanie czynnego słownika o wyrazy związane z opracowywanym tematem przyzwyczajanie do konieczności dzielenia się wspólnymi przyborami do pracy Treści edukacyjne Treści te realizowane są podczas wszystkich działań harcerskich i ujęte są w cztery sfery, które zazębiają się ze sobą i uzupełniają: 1. Ja z samym sobą estetyczne spożywanie posiłków, posługiwanie się sztućcami samodzielne ubieranie się dobór ubrania w zależności od pory pogody, sytuacji, pory dnia podczas wyjazdów harcerskich nawyki higieniczne korzystanie z przyborów toaletowych i kosmetyków korzystanie z toalety 2
zachowania w sytuacjach niebezpiecznych dostrzeganie czynników zagrażających zdrowiu i życiu (w tym zagrożenia ze strony innych osób) orientacja w przestrzeni podczas gier terenowych. 2. Ja i otoczenie rola i funkcje w drużynie harcerskiej zajęcia i obowiązki harcerzy oraz ich najbliższych święta i tradycje harcerskie zasady i normy obowiązujące w szkole normy współpracy w grupie formy grzecznościowe współuczestnictwo w zabawach harcerskich i pracy codziennej region, tradycja obyczaje barwy i symbole narodowe znaczenie świata roślin świat zwierząt hodowla i opieka ochrona środowiska i zachowania proekologiczne zachowania prozdrowotne higiena, racjonalne odżywianie, sport bezpieczne korzystanie z komunikacji miejskiej i środków transportu zasady bhp w korzystaniu sprzętu, narzędzi i urządzeń kulturalne zachowanie się w różnych sytuacjach korzystanie z kultury instytucje kulturalne, wystawy, koncerty, przedstawienia, książki tworzenie kultury różne formy parateatralne (teatrzyki, inscenizacje, drama), nauka piosenek i pląsów harcerskich, taniec i ruch przy muzyce, twórczość plastyczna, sztuki użytkowe formy spędzania wolnego czasu (zabawa, sport) zainteresowania i hobby sprawności harcerskie. 3. Moje cechy, sprawności, umiejętności i nawyki umożliwiające poznawanie świata oraz funkcjonowanie w nim motoryka percepcja, integracja sensoryczna i myślenie komunikowanie się (odbieranie i nadawanie informacji) umiejętności praktyczne (naśladowanie, umiejętności matematyczne, muzycznoruchowe, sportowe, plastyczne, techniczne) wytrwałość w dążeniu do celu ciekawość świata i ludzi. 4. To, co mnie wspiera pozytywne przeżycia i emocje związane z podejmowaną aktywnością harcerską pozytywna samoocena praca z rodziną i środowiskiem harcerskim radzenie sobie ze stresem i odreagowanie nadmiernego napięcia psychoruchowego. Procedury osiągania celów Dobierając formy pracy (grupowe, zespołowe, indywidualne) i metody pracy harcerskiej należy brać pod uwagę możliwości, umiejętności i potrzeby harcerzy. Prawidłowy ich dobór 3
ułatwia realizację postawionych celów i zadań. Nauczanie zintegrowane, poznanie wielozmysłowe pozwala na łączenie różnorodnych metod, form i technik pracy: bieg harcerski organizowany w celu sprawdzenia i utrwalenia nabytej wiedzy i umiejętności; odbywa się na wybranym terenie, na którym po określonej trasie odbywa się przemarsz harcerzy biwak tymczasowy pobyt harcerzy poza miejscem zamieszkania; najczęściej trwa 2 3 dni kominek spotkanie w sali przy kominku, najczęściej obrzędowe uroczyste, związane z harcerskimi rocznicami, świętami ognisko uroczyste, obrzędowe spotkanie harcerzy przy zapalonym stosie drewna rajd impreza turystyczna, w określonym czasie trzeba przejść wyznaczoną trasę przy konkretnych warunkach regulaminu wycieczka wyjazd lub piesza wędrówka, wyprawa w celach krajoznawczych lub kulturalnych z określonym celem, tematem, planem przebiegu (programem), terminem i czasem trwania zlot to największa impreza w organizacji harcerskiej; spotkanie przybyłych z różnych stron zuchów i harcerzy w celu wzięcia udziału we wspólnej imprezie (kulturalnej, turystycznej) gawęda krótkie opowiadanie mające na celu wprowadzenie w temat zbiorki; musi być dostosowana do celu zbiórki i zainteresowań harcerzy gry to zabawa towarzyska z elementem współzawodnictwa o określonych zasadach zabawa czynność wykonywana dla rozrywki, odprężenia ćwiczenia to czynność wykonywana wielokrotnie w celu nabrania wprawy, opanowania lub doskonalenia umiejętności konkursy są to imprezy o charakterze artystycznym, sportowym, rozrywkowym, mające określony temat i program (są najpopularniejszym sposobem sprawdzania wiedzy) łamigłówki krzyżówki, rebusy, zadania logiczne; za ich pomocą przekazujemy lub sprawdzamy wiedzę musztra ćwiczenia, podczas których uczymy harcerzy meldowania, poruszania się w szyku, oddawania honorów olimpiada zawody sportowe organizowane na wzór starożytnych igrzysk podchody najprostsza gra harcerska, polega na ukradkowym zbliżaniu się do celu piosenki krótki utwór muzyczny z tekstem do śpiewu, za pomocą których inspirujemy do działania, wprowadzamy w nastrój pląs krótki utwór muzyczny, podczas którego śpiewa się i wykonuje odpowiednie ruchy, ilustrujące treść piosenki prace na rzecz środowiska pożyteczne prace, wynikające z planu pracy drużyny, programów ogólnozwiązkowych tańce integracyjne uczestnicy wykonują proste, taneczne kroki w rytm prostej melodii układanka zabawa, w czasie której z klocków, kawałków kartoników z częściami obrazka, tworzymy (układamy) całość, dobierając lub ustawiając obok siebie odpowiednie elementy; układanki wykorzystujemy wprowadzając nowy temat lub do sprawdzenia czy utrwalenia wiadomości wywiad rozmowa ze znaną osobą (autorytetem, fachowcem), której celem jest zebranie określonych wiadomości lub zasięgnięcie opinii na dany temat turniej rozgrywki sportowe, indywidualne lub zespołowe; także turnieje o tematyce artystycznej, rycerskiej zwiad zebranie wiadomości na określony temat, np. zwiad terenowy, 4
zajęcia praktyczne rozróżniamy zajęcia plastyczne, techniczne; w ich czasie harcerze nabywają nowe i doskonalą już nabyte umiejętności, wykonują różne potrzebne przedmioty zwyczaje i obrzędy powszechnie przyjęte sposoby zachowania się w określonej sytuacji; część z nich jest wspólna dla wszystkich harcerzy, np. pozdrowienie Czuwaj. Zasady dobrej zbiórki Zbiórka drużyny jest spotkaniem jej członków w określonym celu (odbycie wspólnych zajęć, zabaw, wykonanie prac). W czasie zbiórki realizowane są planowane zadania. Każda zbiórka przeprowadzana jest według określonych zasad. Planując i przeprowadzając zbiórkę należy pamiętać o obowiązujących zasadach: 1. Zasada celowości Każda zbiórka musi mieć jasno postawiony cel. Opiekun powinien wiedzieć, po co przeprowadza zbiórkę, co chce osiągnąć proponując określone działania. 2. Zasada logicznego ciągu Na każdej zbiórce wykonujemy określone zadania wynikające z celu zbiórki. Wszystko, co robimy, powinno być ułożone w logicznym ciągu, każde kolejne działanie powinno wynikać z poprzedniego. 3. Zasada zachowania tempa Zbiórka nie może być nudna, powolna, z sytuacjami, gdy opiekun nie wie, co ma robić, a połowa drużyny wyraźnie się nudzi, a druga połowa rozrabia. Zbiórka powinna przebiegać sprawnie, z werwą, jednak tak, aby wszyscy mieli czas na wykonanie zadania. 4. Zasada przemienności elementów Harcerze z naszej drużyny potrzebują ruchu, częstych zmian. Kolejne elementy powinny różnić się tempem, powinny być ze sobą wymieszane: wolno-szybko, cichogłośno. 5. Zasada stałości niektórych elementów Każda zbiórka niezależnie od tego, gdzie się odbywa i jaki jest jej temat, powinna mieć kilka stałych elementów. Obecność tych elementów decyduje o tym, że spotkanie drużyny możemy nazwać zbiórką. Te stałe elementy to: zbiórka w ustalonym szyku obrzędowe rozpoczęcie zbiórki śpiew piosenki (już znanej lub nauka nowej) utrwalenie nabytych wiadomości i umiejętności gry, zabawy i ćwiczenia związane z tematem zbiórki (gra tematyczna) gawęda (dotycząca głównego tematu zbiórki) zadanie (przydział, wykonanie i podsumowanie zadania wynikającego z głównego tematu zbiórki); w tym punkcie bardzo ważne jest podsumowanie zadania, obowiązkowo musi wystąpić, sprawy bieżące (organizacyjne) przydział zadania międzyzbiórkowego obrzędowe zakończenie zbiórki. 6. Zasada coś nowego na każdej zbiórce Z każdej zbiórki harcerze powinni wyjść z nowymi umiejętnościami i wiadomościami. Coś nowego na zbiórce, to np. nauka nowej piosenki, wiersza, zdobycie nowych informacji przyrodniczych, kulturalnych itp. To wszystkie te umiejętności, których harcerze nie znają, a które potrzebne są w ich życiu. 5
7. Zasada samodzielności i inicjatywy harcerzy Harcerze maja wiele zdolności i umiejętności. Należy stworzyć okazję do wykazania się im. W czasie zbiórek harcerze otrzymują zadania do samodzielnego wykonania. Ich samodzielność i inicjatywa może pomóc w realizacji celów zbiórki. Rodzaje zbiórek 1. Zbiórka wprowadzająca Jak sama nazwa wskazuje, zbiórka ta wprowadza w temat, pokazuje problem, zachęca do działania. Rozpoczyna ona cykl zbiórek poświęconych określonemu tematowi (np. zdobywaniu sprawności). 2. Zbiórka uzupełniająca Uzupełnia cykl zbiórek. W czasie tej zbiórki odbywają się konkursy. 3. Zbiórka sumująca Podsumowuje cykl zbiórek. Pokazuje rezultat działania, czy to co zaplanowaliśmy zostało osiągnięte. 4. Zbiórka pojedyncza Na tych zbiórkach omawiamy sprawy, wykonujemy zadania takie, których realizacja nie wymaga wielu zbiórek. 5. Zbiórka uroczysta Jest odmianą zbiórki pojedynczej, to w czasie tej zbiórki organizujemy kominki patriotyczne, świąteczne i obrzędowe spotkania drużyny. 6. Zbiórka sprawdzająca Zbiórka ta sprawdza sprawność, gotowość i wyszkolenie harcerzy w jednej lub kilku określonych dziedzinach. Może to być gra terenowa lub bieg harcerski. Sprawności harcerskie Harcerze w każdym roku działalności zdobywają 2-3 sprawności, które odgrywają ważną rolę w harcerskim wychowaniu. Aby w pełni wykorzystać możliwości wychowawcze, jakie stwarza zdobywanie sprawności, opiekun harcerstwa powinien wiedzieć, że zdobywając je, harcerze: zdobywają konkretną wiedzę i umiejętności rozwijają swoje zdolności odkrywają nowe zainteresowania uczą się zaradności, przedsiębiorczości i rzetelności uczą się szacunku dla ludzkiej pracy sprawdzają swoje możliwości. Tymi też regułami kierujemy się wybierając sprawności do realizacji przez naszych harcerzy ze szkolnej drużyny Nieprzetartego Szlaku. Bierzemy też pod uwagę sugestie samych harcerzy. Nie są to tylko sprawności harcerskie, ale i zuchowe. Wziąwszy pod uwagę poziom funkcjonowania intelektualnego naszych uczniów, uważamy za konieczne sięgnięcie do tych sprawności. W literaturze harcerskiej nie spotkamy się z opracowaniami regulaminu sprawności, ani ich wymogów dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym. Dlatego też samodzielnie opracowujemy je na potrzeby drużyny. Są to sprawności zdobywane grupowo. Zespołowe zdobywanie sprawności to aktywne uczestnictwo w zabawach całej drużyny. Każda sprawność składa się z wymagań, dotyczących poznania lub zrozumienia określonej dziedziny oraz z zadań, umożliwiających ćwiczenie, sprawdzenie i zaprezentowanie 6
konkretnych umiejętności. Każda sprawność opisana jest w postaci 5-7 wymagań, wyrażonych najczęściej za pomocą czasowników: wykonał, pokazał, przedstawił, zorganizował, przygotował lub innych wskazujących na zadaniowy charakter wymagania. Zadaniem opiekuna harcerstwa jest: przedstawienie harcerzom oferty sprawności i stworzenie warunków do ćwiczenia wybranych przez nich umiejętności troska o to, aby zdobywanie sprawności umożliwiało harcerzom osiągnięcie pewnego zasobu podstawowych umiejętności z różnych dziedzin, potrzebnych w codziennym życiu, przydatnych społecznie i wszechstronnie wspierających rozwój młodego człowieka motywowanie do zdobywania sprawności troska o to, aby zdobyte przez harcerzy umiejętności znalazły zastosowanie w ich codziennym życiu oraz w pracy drużyny. Dla harcerzy zdobycie sprawności jest wyzwaniem, które pozwala zmierzyć się z samym sobą. Zdobycie kolejnej sprawności jest dla harcerzy celem, którego osiągnięcie jest dostrzegane w środowisku. Wymaga od nich sprawdzenia siebie, wykazania się w konkretnym działaniu postawą, wiedzą i umiejętnościami. Opiekun drużyny poprzez danie jej członkom możliwości zdobywanie sprawności, wprowadza harcerzy na drogę systematycznej pracy nad sobą, uczy ich pokonywania kolejnych progów i łączenia własnych dążeń z działaniem w zespole. Przewidywane osiągnięcia harcerzy i sposób ich oceniania W przypadku uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym nie można jednoznacznie określić zakresu antycypowanych osiągnięć ani ich odgórnie zaprogramować. Każdy uczeń ma bowiem swoje własne tempo i rytm rozwoju, swoiste uzdolnienia i ograniczenia. Na swój sposób rozwija się i ma swoje osiągnięcia. Nie da się jednak przewidzieć czasu ich wystąpienia. Można jedynie określać kierunki, w jakich uczeń będzie się rozwijać, starać się wspierać go na tej drodze i podążać za nim aktywnie, mobilizując go do współpracy. 1. Realizowany program pozwoli utrwalić nabyte na zbiórkach harcerskich wiadomości, umiejętności i poznać nowe (zachowanie ciągłości oddziaływań dydaktycznowychowawczych). 2. Podczas zbiórek harcerze będą mogli dokonać obserwacji (bezpośredniej lub pośredniej) wielu zjawisk przyrody w naturalnym środowisku (biwaki, wycieczki, rajdy), rozszerzą swoją wiedzę o pojęcia związane z życiem społecznym i kulturalnym. 3. Zdobędą umiejętności z zakresu samoobsługi. 4. Poznają zasady zachowania się w miejscach publicznych (np. podczas wycieczek tematycznych, w środkach komunikacji miejskiej). 5. Poznają najbliższe otoczenie i środowisko społeczno-kulturowe. 6. Czynnie będą uczestniczyć w życiu harcerskim, poznają nowe formy spędzania wolnego czasu (zbiórki drużyny, biegi harcerskie, zwiady terenowe, gawędy, wycieczki tematyczne) 7. Doznają radości tworzenia, staną się sprawcami, przez co wzrośnie ich samoocena, pewność siebie, otwartość i motywacja do nauki, zabawy i pracy. 8. Staną się godnymi otrzymania sprawności harcerskich i złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego. 7
9. W ramach zajęć terenowych i w kontaktach z innymi osobami rozwiną swoją samodzielność i zaradność życiową. 10. Rozwiną swoje kontakty społeczne. 11. Zdobędą umiejętność dołączania się do grupy osób oraz włączania się w różne działania grupowe. 12. Nauczą się rozumienia i wykonywania poleceń. 13. Nauczą się rozpoznawać i nazywać własne odczucia i odczucia innych. 14. Zrozumieją potrzebę pomagania innym i dzielenia się z innymi. 15. Poznają zasady zdrowej rywalizacji i współdziałania w grupie, nauczą się pomagać słabszym, cierpiącym. Ewaluacja programu W ciągu całego roku szkolnego harcerze, rodzice i nauczyciele mogą zgłaszać swoje uwagi i spostrzeżenia dotyczące działalności drużyny harcerskiej Nieprzetartego Szlaku do opiekunów harcerstwa. Program będzie poddawany ewaluacji i dostosowany do oczekiwań harcerzy i ich rodziców. Opracowanie: Grażyna Wyszomierska 8