Opracowanie: Beata Babiarz Referat na temat: Dojrzałość szkolna Jak wszyscy wiemy małe dzieci stwarzają różne problemy, natomiast starsze bardziej nas potrzebują. Znane jest przysłowie małe dzieci, mały kłopot, duże dzieci, duży kłopot. Rodzice chcą, aby ich dzieci były szanowane i kochane, ale zanim to nastąpi muszą sami dać coś dziecku od siebie. Oto niektóre zadania, którym rodzice muszą sprostać: Szanuj dziecko i jego uczucia. Znajdź czas tylko dla dziecka chociaż 15-30 minut dziennie. Okaż miłość swojemu dziecku, wtedy dowiesz się o najważniejszych dla dziecka sprawach. Baw się z dzieckiem w zmiany ról np. dziecko lekarz, rodzice dziecko, dowiesz się wówczas czego boi się twoje dziecko. Pomóż się pozbyć przykrych uczuć niech dziecko się wypłacze, a ty bądź blisko niego. To tylko niektóre z ważnych zadań, które stawiane są przed rodzicami. Biorąc pod uwagę, że nasze dzieci obecne 6-latki już za rok pójdą do szkoły, rzeczą ważną jest zastanowienie się nad pojęciem dojrzałości szkolnej. Dojrzałość szkolna to taki poziom rozwoju, którego osiągnięcie umożliwia dziecku sprostanie wymaganiom, zadaniom i obowiązkom stawianym przez szkołę oraz skuteczne przyswajanie wiedzy przekazywanej w szkole. Doniosłe znaczenie dla współczesnej koncepcji dojrzałości szkolnej miały prace S. Szumana. Ukazał on, że pomyślny start szkolny dziecka i jego dalsze losy szkolne uwarunkowane są poziomem rozwoju fizycznego, umysłowego i emocjonalno-społecznego, a uwarunkowania te są w poważnym stopniu zależne od oddziaływania środowiska. Zatem za dziecko dojrzałe do nauki szkolnej będziemy uważać takie, które już chce się uczyć, interesuję się czytaniem i pisaniem. Warto zaznaczyć, że jest rzeczą trudną sporządzenie charakterystyki dziecka dojrzałego pod względem fizycznym, emocjonalno-społecznym i umysłowym do podjęcia nauki w szkole, gdyż dotyczy wszystkich sfer rozwoju dziecka. Przedstawiam teraz podstawowe cechy dziecka dotyczące dojrzałości fizycznej: - dobry stan zdrowia; - odporność na choroby i zmęczenie; - sprawność narządów zmysłów i narządów artykulacyjnych; - ogólna sprawność ruchowa i manualna, która związana jest z dobrą orientacją przestrzenną, a także koordynacją i pamięcią wzrokowo-ruchowo-słuchową; - równowaga nerwowa, będąca warunkiem zdrowia psychicznego i osiągnięcia dojrzałości uczuciowej. Dojrzałość fizyczna warunkuje dojrzałość psychoruchową dziecka, na którą składają się umiejętności: - przetwarzania statycznego obrazu graficznego ( liter, wyrazów), na obraz dźwiękowy ( głosek, słów) oraz obu tych obrazów na obraz ruchu. Do osiągnięcia tej umiejętności niezbędny jest określony poziom pamięci wzrokowej i słuchowej. -1-
W gotowości dziecka do nauki czytania i pisania podstawową rolę odgrywa więc współdziałanie ośrodka wzroku, słuchu, ruchu i mowy znajdujących się w korze mózgowej. Dojrzałość umysłową charakteryzuje przede wszystkim swoboda w posługiwaniu się mową (realizacja językowa) oraz prawidłowe rozumienie mowy innych (kompetencja językowa). Ponadto dzieci dobrze przygotowane do nauki czytania i pisania potrafią dokonać analizy i syntezy wzrokowej oraz słuchowej; rozumieją iż określone treści można przekazać za pośrednictwem umownych znaków (symboli) jakimi są głoski i litery, czy też słowa i wyrazy. Nieodzowny jest również taki zasób doświadczeń i wiadomości, który pozwala nie tylko powiązać określony znak graficzny z odpowiednim dźwiękiem, ale także z treścią znaną dziecku z otaczającej je rzeczywistości. Przejawem dojrzałości emocjonalno-społecznej samodzielności, zaradności, chęć i umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i nauczycielem oraz umiejętność przystosowania się do wymogów nowego środowiska. Poważną rolę odgrywa też równowaga, obowiązkowość i wytrwałość, wiara we własne siły, umiejętność podporządkowania się wymaganiom nauczyciela, a także wrażliwość na jego opinię i ocenę. Dziecko dojrzałe umysłowo do podjęcia nauki w szkole: - posiada już określony zasób doświadczeń i wyobrażeń, będących podstawą dla procesów analizy i syntezy oraz rozwoju mowy i logicznego myślenia; - posługuje się mową w sposób zrozumiały dla otoczenia, a także poprawny pod względem gramatycznym i dźwiękowym; - potrafi słuchać wypowiedzi ustnej ze zrozumieniem; - opanowało w określonym zakresie umiejętność czytania; - jest to dziecko myślące z zaciekawieniem i zadowoleniem o swych nowych, szkolnych obowiązkach. Jak widać z tego niepełnego przeglądu cech charakteryzujących dziecko zdolne do podjęcia nauki w szkole, poszczególne sfery rozwoju przenikają i warunkują się wzajemnie. Na przykład stan równowagi nerwowej związany jest ściśle z przebiegiem kształtowania dojrzałości społecznej czy umysłowej, a umiejętność słuchania ze zrozumieniem wpływa nie tylko na dojrzałość umysłową, lecz także na fizyczną i społeczną, gdyż brak zrozumienia uniemożliwia kontakty z otoczeniem i wykonywanie poleceń. Ta krótka charakterystyka pozwala jedynie zasygnalizować istotne kierunki rozwoju, nie określa jednak ściśle, w sposób wymierny, niezbędnego poziomu rozwoju. Istotnym miernikiem są dla nas z jednej strony wymagania szkoły, z drugiej zaś możliwości rozwojowe dziecka 6-letniego, które stały się jedną z podstaw konstruowania programów wychowania przedszkolnego. Na kryteria dojrzałości szkolnej wg pedagogów i psychologów składają się: zasób umysłowy (wiadomości o świecie, zasób słownika biernego i czynnego); pamięć i uczenie się (zapamiętywanie słów, symboli i elementów graficznych); poziom myślenia (ujmowanie związków przyczynowo-skutkowych przedstawionych na obrazkach, wykonywanie prostych działań arytmetycznych, słowne wyrażanie swoich myśli); rozumienie symboli graficznych oraz analiza i synteza w zakresie słuchu i wzroku (odwzorowywanie elementów graficznych, analiza słów); koncentracja uwagi i wytrwałość w doprowadzaniu podjętych zadań do końca; koordynacja wzrokowo-ruchowa, szczególnie w wykonywaniu czynności manualnych (rysowanie, wycinanie, ubieranie się); -2-
współpraca z innymi w zajęciach wykonywanych zbiorowo (wspólne zabawy konstrukcyjne, rozumienie sytuacji społecznych) podporządkowanie się poleceniom i obowiązkowość. Placówka przedszkolna obejmuje wspomaganie rozwoju i wczesną edukację dzieci od trzeciego do 6-roku życia, czyli aż do rozpoczęcia nauki w szkole. Zapewnia opiekę, wychowanie i uczenie się w atmosferze akceptacji i bezpieczeństwa. Tworzy warunki umożliwiające dziecku osiągnięcie gotowości szkolnej. Pełni funkcję doradczą i wspierającą wobec rodziny. Celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie rozwoju dziecka z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym. Ponadto organizacja procesu wychowawczo-dydaktycznego ma sprzyjać podejmowaniu przez dzieci działań twórczych oraz osiąganiu praktycznych umiejętności. Nauczyciele pracujący z dziećmi w przedszkolu dążą do nabycia przez dziecko jak najwyższego na miarę jego możliwości poziomu sprawności, umiejętności, a także wiedzy niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania w środowisku. Nauczyciele przedszkola podczas pracy z dziećmi 6-letnimi stawiają przed nimi różne zadania do wykonania: kolorowanie obrazka, rysowanie, cięcie po linii prostej i krzywej; lepienie, bawienie się w cieście, plastelinie, modelowanie przygotowuje rękę do pisania; dzieci porównują wykonywane przez siebie rysunki z rysunkami innych dzieci; sortowanie klocków wg barwy, układanie różnych wzorów; określanie jednym słowem kilku obrazków tego samego przeznaczenia (nabywają w ten sposób pojęcia ogólne); głoskowanie, wyróżnianie głosek w nagłosie, śródgłosie i wygłosie oraz wyszukiwanie słów naokreśloną literę; wyszukiwanie rymu, wskazywanie dźwięków podobnych np. Tomek domek; rozwiązywanie zagadek i rebusów; poruszanie się podczas zabaw ruchowych i ćwiczeń gimnastycznych; tiki różnego rodzaju np. chrząkanie, mruganie oczami itp.; wiązanie butów; wysłuchanie od 4-5 poleceń i wykonanie; sprzątanie po zajęciu; oczekiwanie na swoją kolej w zabawie i podczas odpowiedzi na zadawane pytania; bardzo ważną rolę ma czytanie bajek przez nauczyciela i opowiadanie przez dzieci; obserwowanie, czy dziecko jest ruchliwe, czy zamknięte w sobie, czy łatwo się rozprasza (trudności w koncentracji uwagi); czy rozróżnia kierunki w przestrzeni; czy prawidłowo wypowiada wszystkie głoski; czy odróżnia prawą rękę od lewej. Rodzice mogą również pracować ze swoim dzieckiem w podobny sposób w domu, w celu np. sprawdzenia swojego dziecka jak sobie radzi z danym zadaniem. Należy zaznaczyć, że rodzice pełnią bardzo ważną rolę, ponieważ współuczestniczą w rozwoju ich własnych dzieci. Należy również podkreślić iż istotną rzeczą jest przygotowanie dziecka do wymogów życia szkolnego w tym celu prowadzimy współpracę ze szkołą, aby dzieci -3-
zanim jeszcze rozpoczną naukę w szkole mogły ją poznać. Dzieci rozpoczynające naukę w szkole, są w większości pozytywnie nastawione do swych nowych, uczniowskich obowiązków. Mimo to nie wszystkim dzieciom łatwo jest przystosować się do atrakcyjnej wprawdzie, ale nowej przecież i trudnej roli ucznia. Przejście ze środowiska przedszkolnego do szkolnego wymaga od dziecka przystosowania się do nowej sytuacji, w której już nie jedna czy też dwie panie decydują o wszystkim, towarzyszą we wszystkich działaniach. W klasie pierwszej najczęściej jest to również pani, rzadziej pan, ale na ich pomoc można właściwie liczyć jedynie w czasie trwania lekcji czy na dzielących je przerwach. Uczeń pierwszej klasy musi nawiązywać kontakty z wieloma jeszcze osobami, z których jedne odgrywać będą w jego życiu większą rolę, inne jak np. nauczyciele ze starszych klas pozostają dla dziecka osobami właściwie nieznanymi, a kontakty z nimi mieć będą charakter sporadyczny. Nie jest to więc dla dziecka sytuacja łatwa, tym bardziej, że rozstając się z przedszkolem było się starszakiem, czyli tym, który na miarę przedszkola jest najstarszy, najbardziej samodzielny, najwięcej wie i potrafi. Przychodząc do szkoły były starszak zamienia się w pierwszaka. Przejściu do szkoły towarzyszą więc uczucia ambiwalentne: z jednej strony dumy, że jest się już uczniem z drugiej pewnego zawodu, gdyż znów jest się kimś małym. Uczeń rozpoczynający naukę w szkole, musi także przystosować się do zmienionego systemu i rytmu pracy. Rozpoczynający się po dzwonku cykl pracy na lekcji wyznaczony jest kolejnymi poleceniami nauczyciela, w większości przypadków wspólnymi dla całej klasy. Konieczny jest jednoczesny udział w lekcji wszystkich dzieci i zbliżone tempo pracy, umiejętność wykonywania zadania w określonym czasie. W przedszkolu także organizowane są zajęcia z całą grupą, lecz tam na przykład w czasie zajęć plastycznych dziecko, które wcześniej skończyło pracę, mogło przejść do zabawy lub innego zajęcia, a dziecko, które pracy nie ukończyło, mimo upływu 30 minut, może ją dokończyć w czasie przeznaczonym na zajęcia i zabawy dowolne. W szkole, jeśli zakończy się pracę wcześniej, należy umieć spokojnie zaczekać aż inni wykonają zadanie, jeśli natomiast nie zdąży się trzeba zastosować się do decyzji nauczyciela, który poleci dokończyć pracę w domu lub na następnej lekcji. Osobne również nowe dla pierwszoklasisty zagadnienie, to problem ocen szkolnych. W zasadzie dziecko od urodzenia spotyka się z nieustannym wartościowaniem jego postępowania: dobrze źle, ładnie brzydko. W przedszkolu także jest ciągle oceniane, z tym że oceny te nigdy nie są wyrażane w jakiejś obiektywnej skali i mają charakter względny. Na przykład często zdarza się w przedszkolu, że dziecko, które wykonało rysunek znacznie słabszy niż jego rówieśnicy słyszy słowa nauczyciela: Pięknie dziś narysowałeś, bardzo się postarałeś. Słyszy taką właśnie ocenę, bo jego rysunek, choć bardzo ubogi i nieśmiały, jest jednak lepszy od poprzednich prac. Przedszkolak nieporadnie zawiązawszy buty, które lada chwila grożą rozwiązaniem, może spotkać się z pozytywną oceną: Świetnie sobie poradziłeś! ponieważ to właśnie dziś po raz pierwszy udało mu się zgłębić tajemnicę kokardki. W przedszkolu dziecko jest właściwie zawsze oceniane nie przez porównanie jego osiągnięć z jakimś wzorem obiektywnym, czy nawet z osiągnięciami kolegów, lecz przez porównanie aktualnych osiągnięć z poprzednimi. Ten sposób oceny związany jest w przedszkolu z dążeniem do wzmacniania zachowań pożądanych, podobnie jak oceny negatywne odgrywające znacznie mniejszą rolę -4-
służą wygaszaniu określonych zachowań. Oczywiście i w przedszkolu, zwłaszcza w grupach dzieci starszych, podejmuje się próby obiektywizowania ocen, ale dotyczy to tylko pewnego zakresu sytuacji. Negatywnie bywa np. oceniana taka praca dziecka, którą było w stanie wykonać dobrze a wykonało źle, byle jak. Zdarza się również że mówimy dziecku po prostu: Nie zrobiłeś tego dobrze, ale równocześnie podkreślamy walory innych jego prac, eksponujemy osiągnięcia w innej dziedzinie. W szkole natomiast istnieje wprawdzie indywidualizacja istnieje jednak również znacznie większa niż w przedszkolu potrzeba obiektywizacji ocen, gdyż musi tu istnieć zgodność z oceną (znaczkiem) przekazywaną przez nauczyciela uczniowi, a rzeczywistą oceną osiągnięć ucznia, znajdującą odzwierciedlenie w notatce (w dzienniku). To tylko niektóre przykłady przygotowania uczniów do wymogów życia szkolnego. W procesie przygotowania dzieci do życia szkolnego, tak jak w całokształcie oddziaływań wychowawczych, istotną rolę odgrywa współpraca z rodzicami. Dla dziecka, w okresie przejścia ze środowiska przedszkolnego, szczególnie ważna jest sprzyjająca, przepojona zrozumieniem atmosfera domu rodzinnego. W zmieniającym się świecie dom pozostaje elementem trwałym, mogącym stanowić oparcie. Pełnienie roli ucznia staje się łatwiejsze, gdy rodzice gotowi są w razie potrzeby pospieszyć z przyjacielską pomocą. Kończąc swoje rozważanie zachęcam do kontaktu z poradnią w celu uzyskania opinii specjalistów odnośnie rozwoju i dojrzałości szkolnej dzieci. Chciałam przy tym zaznaczyć, że poradnia nie jest tylko dla dzieci, które mają problemy rozwojowe, ale także dla dzieci bardzo zdolnych. Pedagodzy i psychologowie pracujący w poradni poddają dziecko specjalnym testom, dzięki którym dowiadujemy się o stanie rozwoju dziecka, a także możemy otrzymać wskazówki do postępowania w celu rozwijania zdolności dzieci. Poradnia nie tylko odracza dzieci od obowiązku szkolnego, ale także może go przyspieszyć wystawiając odpowiednią opinię pozwalającą rozpocząć naukę w szkole w 6-lat. Poradnia Psychologiczni Pedagogiczna Nr 1 mieści się przy ul. Okrzei 24. Dziećmi w wieku przedszkolnym zajmują się głównie dwa działy: 1. Dział Diagnozy i Terapii Małego Dziecka Pracują tam: mgr Anna Teterycz psycholog mgr Alina Olborska pedagog Osoby pracujące w tym oddziale zajmują się diagnozą i terapią dysfunkcji rozwojowych, zaburzeń emocjonalnych i trudności wychowawczych. Istnieje możliwość kontaktu telefonicznego pod nr 6395699 wew. 41. 2. Dział Diagnozy i Terapii Zaburzeń Mowy. Oddział ten prowadzą: mgr Urszula Pawełczak logopeda mgr Grażyna Dawid surdologopeda Logopedzi pracujący w tym oddziale zajmują się diagnozą iterapią zaburzeń mowy. Kontakt telefoniczny pod nr 6395699 wew. 31. -5-