Rafał Nagaj ROZDZIAŁ 20 HOSSA NA WARSZAWSKIEJ GIEŁDZIE PAPIERÓW WARTOŚCIO- WYCH A DECYZJE DOTYCZĄCE OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH Wprowadzenie Okres ostatnich trzech lat to okres szybszego wzrostu gospodarczego w Polsce, spowodowany i nasilony przede wszystkim wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Wzrost produktu krajowego brutto to jednocześnie wzrost dochodów gospodarstw domowych, a tym samym wydatków konsumpcyjnych oraz oszczędności. Należy jednak pamiętać, iż nie zawsze lepszej koniunkturze gospodarczej musi towarzyszyć równie dynamiczny przyrost oszczędności, zwłaszcza jeśli jest to faza ożywienia, gdyż bardzo często podporą wzrostu gospodarczego jest konsumpcja. Konsumpcja tymczasem może być finansowana nie tylko z dochodów bieżących, ale również dochodów przeszłych, czyli oszczędności oraz dochodów przyszłych, czyli kredytów. Faza ożywienia, czyli pierwszy okres wzrostu aktywności gospodarczej charakteryzuje się właśnie tym, iż jej stymulatorem jest wzrost konsumpcji, finansowany w znacznym stopniu przejadaniem oszczędności. Druga faza wzrostu aktywności gospodarczej to tzw. boom gospodarczy, którego motorem są już inwestycje. Należy jednak pamiętać, iż źródłem finansowania inwestycji są oszczędności sektora prywatnego, czyli zyski przedsiębiorstw z lat poprzednich, amortyzacja oraz oszczędności gospodarstw domowych. W sytuacji niedostatecznej ilości tych ostatnich, można korzystać z oszczędności zagranicy. W przypadku Polski niebagatelnym źródłem są środki z Unii Europejskiej, płynące obecnie szerokim strumieniem do naszego kraju. Wielkość pozostających do rozporządzenia przez gospodarstwa domowe nieskonsumowanych dochodów do dyspozycji jest zatem pewną niewiadomą. Warto dodać, iż ów badany okres to także czas hossy na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych i giełdach zagranicznych oraz niskich stóp procentowych w Polsce. Otwarte granice Europy Zachodniej dla polskich pracowników spowodowały, iż wiele osób wyjechało tam do pracy. Pracując za granicą Polacy nabywają doświadczenia oraz poznają mentalność i zwyczaje zachodnioeuropejskie oraz transferują część swoich dochodów do Ojczyzny. Te wszystkie czynniki powodują, iż polskie społeczeństwo staje się bogatsze i nabywa upodobania i zachowania innych społeczeństw Unii Europejskiej, w tym odnośnie umiejętności lokowania pieniędzy i zarządzania przedsiębiorstwem. Jak po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej zmienił się poziom oraz struktura oszczędności gospodarstw domowych w Polsce jest głównym celem niniejszego artykułu. Na początku zostanie przedstawiona ogólna sytuacja gospodarcza Polski i podstawowe wielkości makroekonomiczne. W dalszej części uwaga zostanie skupiona na strukturze oszczędności i tym jak się zmieniała ich wielkość, by na końcu przedstawić główne czynniki tych zmian oraz prognozę, jak będą zmieniały się preferencje społeczeństwa polskiego co do sposobu lokowania nieskonsumowanych dochodów rozporządzalnych. Artykuł opierać się będzie na badaniach empirycznych, które dokonane są na podstawie danych GUS, NBP oraz opracowań i danych prezentowanych w internecie przez spółkę Analizy Online.
Hossa na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych a decyzje... 197 Kształtowanie się podstawowych wielkości makroekonomicznych w Polsce Oszczędności gospodarstw domowych zależą przede wszystkim od dwóch zmiennych: poziomu dochodów do dyspozycji oraz oprocentowania na rynku. Najlepszym miernikiem stanu koniunkturalnego jest produkt krajowy brutto, a dokładniej jego zmiany w czasie. Odnośnie kondycji gospodarki polskiej to należy stwierdzić, iż obecnie jesteśmy w okresie poprawy aktywności gospodarczej, a dokładniej pomiędzy fazą ożywienia a boomu gospodarczego. O ile lata 1998-2001 to okres obniżki tempa wzrostu gospodarczego to od 2002 roku mamy do czynienia z coraz szybszym przyrostem PKB, z czego od 2004 roku można mówić o okresie szybkiego wzrostu ekonomicznego (patrz rysunek 1). Głównym czynnikiem powodującym, że 2004 rok jest czasem przełomu ekonomicznego w Polsce jest wstąpienie do Unii Europejskiej. To wydarzenie spowodowało gwałtowny wzrost wydatków inwestycyjnych, stymulowanych napływem środków unijnych oraz koniecznością spełnienia wspólnotowych wymogów. Wstąpienie Polski do UE przyczyniło się również do przyrostu eksportu, głównie żywności. Konsumpcja indywidualna także corocznie rośnie, choć ów wzrost jest od 2004 roku tylko kilka punktów procentowych wyższy niż to miało miejsce w okresie spadku aktywności gospodarczej. Wzrost inwestycji powoduje większe potrzeby pożyczkowe ze strony przedsiębiorstw i niezbędność korzystania z oszczędności zgromadzonych w gospodarce. Inwestycje dodatnio są skorelowane z produkcją, dlatego w ostatnich latach obserwuje się coraz szybszy wzrost akumulacji kapitału. Od 2004 roku, poza inwestycjami, dynamicznie przyrasta również eksport co powoduje, że po oszczędności krajowe sięga zarówno sektor prywatny, publiczny, jak i zewnętrzny. Taka sytuacja sprawia, że oszczędności gospodarstw domowych są w ostatnich trzech latach bardzo potrzebne, aby gospodarka polska mogła się właściwie rozwijać. Rys. 1. Dynamika PKB, konsumpcji, inwestycji i eksportu w Polsce w latach 1994-luty 2007. 24 22 20 16 14 12 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 -12-14 % 5,2 7,0 6,0 6,8 4,8 4,1 4,0 1,0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 I-II 2007 Spożycie Akumulacja Eksport PK 1,4 3,8 5,3 3,5 5,8 5,5 Źródło: Raport o stanie gospodarki. Polska 2006, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2006, s.114, dostępne w internecie http://www.mgip.gov.pl/nr/rdonlyres/c14a5de8-7236-4770- A72D-44D7A0454F93/31029/raportostaniegospodarki.pdf, stan na 23.04.2007; Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne Polski, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa luty 2007, s. 1,
198 Rafał Nagaj dostępne w internecie http://www.mgip.gov.pl/nr/rdonlyres/c14a5de8-7236-4770-a72d- 44D7A0454F93/31028/U02_07.pdf, stan na 22.04.2007 Rys. 2. Stopa rejestrowanego bezrobocia w Polsce w okresie 2003 - luty 2007. 21 20 20 % 19,5 19,4 19 17 16 15 14 19 19,3,8,3 17,9 17,7 17,6 17,6 17,3 17,3 17,8 17,2 16,5 15,9 15,7 15,5 15,2 14,8 15,1 14,9 14,9 14,9 2003 2004 I.05 II.05 III.05 IV.05 V.05 VI.05 VII.05 VIII.0 IX.05 X.05 XI.05 XII.05 I.06 II.06 III.06 IV.06 V.06 VI.06 VII.06 VIII.0 IX.06 X.06 XI.06 XII.06 I.07 II.07 Źródło: Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne Polski, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa styczeń 2006, s. 3, http://www.mgip.gov.pl/nr/rdonlyres/c14a5de8-7236-4770- A72D-44D7A0454F93/31054/U01_06.pdf, stan na 22.04.2007; Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne Polski, MG, Warszawa luty 2007, s. 3, dostępne w internecie http://www.mgip.gov.pl/nr/rdonlyres/c14a5de8-7236-4770-a72d- 44D7A0454F93/31028/U02_07.pdf, stan na 22.04.2007 Jak można zauważyć na rysunku 2, od 2003 roku następuje w Polsce obniżka stopy bezrobocia, której spadek z początkiem 2005 roku przybrał na sile. Zgodnie z prawem Okuna stopa bezrobocia jest odwrotnie skorelowana z produkcją. Bezrobocie zwykle reaguje na poprawę aktywności gospodarczej z opóźnieniem, dlatego też o ile w przypadku PKB wysoka dynamika widoczna jest od 2004 roku, to stopa bezrobocia w Polsce zaczęła gwałtownie spadać dopiero od początku 2006 roku. Niższe bezrobocie to jednocześnie więcej osób pracujących a tym samym więcej osób uzyskuje dochody, z których można konsumować i oszczędzać. Warto jednak nadmienić, iż spadek stopy bezrobocia to nie tylko zasługa nowych miejsc pracy, ale również wyjazdu wielu Polaków do pracy za granicę. O tym czy gospodarstwa domowe będą skłonne oszczędzać, a nie przejadać swoje dochody decyduje także odpowiednia stopa zwrotu z inwestycji na rynku kapitałowym. Ta natomiast uzależniona jest tym, jaka jest prowadzona polityka pieniężna przez władze monetarne. Podstawowym instrumentem przy pomocy którego Narodowy Bank Polski steruje ilością podaży pieniądza na rynku, a jednocześnie wpływa na poziom rynkowych stóp procentowych i atrakcyjność danych form aktywów finansowych, są stopy procentowe NBP.
Hossa na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych a decyzje... 199 Rys. 3. Podstawowe stopy procentowe Narodowego Banku Polski. 24 22 20 16 14 12 10 8 6 4 2 0 % sty-00 maj-00 wrz-00 sty-01 maj-01 wrz-01 sty-02 maj-02 wrz-02 sty-03 stopa lombardowa stopa referencyjna maj-03 wrz-03 sty-04 maj-04 wrz-04 sty-05 maj-05 wrz-05 sty-06 maj-06 wrz-06 sty-07 stopa redyskontowa stopa depozytowa Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP, dostępne w internecie: http://www.nbp.pl/dzienne/stopy_procent.html, stan na 20.04.2007 Od marca 2001 roku NBP zaczął poluźniać politykę pieniężną i stopniowo obniżać podstawowe stopy procentowe banku centralnego. O ile jeszcze w lutym 2001 roku stopa kredytu lombardowego wynosiła 23%, stopa kredytu redyskontowego 21,5%, stopa referencyjna 19%, to w marcu 2007 roku było to już odpowiednio 5,5%, 4,25% i 4%. Stopa depozytowa będąca ustalana od grudnia 2002 roku, wynosiła wówczas 7,5%, obecnie natomiast 2,5%. W ciągu tych sześciu lat stopy procentowe NBP zostały bardzo mocno obniżone i obecnie należą do najniższych w Europie. Należy jednak zaznaczyć, iż są to stopy po jakich bank centralny udziela kredytu dla banków komercyjnych. Ustalając ich poziom NBP determinuje kierunek zmian rynkowych stóp procentowych, czyli tych odnoszących się do kredytów, jak i depozytów. Poziom oprocentowania stosowany przez Narodowy Bank Polski nie oznacza automatycznie, iż rynkowe stopy procentowe, które odnoszą się do gospodarstw domowych są identyczne. W praktyce są one nieco wyższe, a zależą również m.in. od ryzyka rynkowego czy popytu na pieniądz. Z punktu widzenia oszczędności, najistotniejsze dla gospodarstw domowych jest oprocentowanie depozytów złotowych oraz średnioważony zysk z bonów skarbowych, który w praktyce wpływa pośrednio na stopy procentowe w bankach komercyjnych. Jak można zauważyć na rysunku 4, poziom wspomnianych powyżej wielkości zmieniał się w czasie w podobny sposób jak stopy procentowe NBP z tą różnicą, iż zmiana oprocentowania depozytów oraz średniego ważonego zysku z bonów skarbowych następowała z kilkumiesięcznym opóźnieniem. Najwyższe oprocentowanie depozytów sektora prywatnego było na koniec 2000 roku, kształtując się dla gospodarstw domowych średnio na poziomie 14,4%, podobnie jak zysk z bonów skarbowych, który wynosił,%. W sierpniu 2006 roku było to natomiast odpowiednio 2,6% oraz 4,37%. Niewątpliwie stopa zwrotu z depozytów oraz bonów skarbowych w omawianym okresie coraz bardziej zniechęcał ludność do oszczędzania i zachęcał bądź to do zwiększania konsumpcji, bądź do szukania alternatywnych, bardziej ryzykownych form lokowania oszczędności.
200 Rafał Nagaj Rys. 4. Średnioważony zysk z bonów skarbowych, średnie ważone oprocentowanie terminowych depozytów w bankach komercyjnych w Polsce 20 % w skali rocznej 16 14 12 10 8 6 4 2 0 I.1999 VII I.2000 VII I.2001 VII I.2002 VII I.2003 VII I.2004 VII I.2005 VII I.2006 VII Zysk z bonów skarbowych Depozyty dla gosp.domowych Depozyty dla przedsiębiorstw Źródło: opracowanie własne na podstawie: Biuletyn informacyjny 2000, nr 1-2, NBP, Warszawa 2000, s. 34-35; Biuletyn Informacyjny 2001, nr 1-2, NBP, Warszawa 2001, s. 34-35; Biuletyn Informacyjny 2002, nr 1-2, NBP, Warszawa 2002, s. 32-33; Biuletyn Informacyjny 2004, nr 1-3, NBP, Warszawa 2004, s. 53; Biuletyn informacyjny 2005, nr 1, NBP, Warszawa 2006, s. 16; Biuletyn informacyjny 2006, nr 8, NBP, Warszawa 2007, s. 11 i 16 Struktura oszczędności gospodarstw domowych Jak wspomniano wcześniej podstawowe dane makroekonomiczne determinują z jednej strony przyrost oszczędności poprzez stały dynamiczny wzrost produktu krajowego brutto w Polsce, a tym samym dochodów gospodarstw domowych, z drugiej strony zniechęcają do oszczędzania poprzez obniżkę stóp procentowych. Należy jednak pamiętać, iż rynek finansowy posiada bardzo wiele różnych instrumentów, zatem istnieje bardzo wiele sposobów lokowania przez społeczeństwo nieskonsumowanych dochodów rozporządzalnych. Podstawowymi aktywami finansowymi, gdzie gospodarstwa domowe w Polsce lokują oszczędności są: depozyty bankowe (lokaty i rachunki bieżące), otwarte fundusze emerytalne (gdzie lokowane są nasze pieniądze na emeryturę), obligacje i bony skarbowe (przede wszystkim papiery emitowane przez Skarb Państwa), akcje spółek publicznych (głównie akcje spółek notowanych na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych), fundusze inwestycyjne oraz gotówka przechowywana w domu oraz portfelach. Niezależnie od tego gdzie lokowane są nadwyżki finansowe gospodarstw domowych to należy stwierdzić, iż ich wartość systematycznie rośnie. W ciągu dwóch lat ów poziom zwiększył się o 173,7 mld zł z 409,2 mld zł do 582,9 mld, czyli o 42,45%. Jeśli natomiast pominąć środki wpłacane na otwarte fundusze emerytalne to wówczas wzrost będzie wynosił 119,7 mld zł z 346,6 mld zł na koniec 2004 roku do 466,3 mld zł w grudniu 2006 roku, co stanowi przyrost o 34,54%. We wszystkich rodzajach aktywów finansowych przybyło środków zgromadzonych przez gospodarstwa domowe, jednakże największą ich dynamikę obserwuje się w obrębie funduszy inwestycyjnych oraz akcji spółek publicznych (patrz tabela 1).
Hossa na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych a decyzje... 201 Tabela 1. Wartość oszczędności gospodarstw domowych w podziale na grupy aktywów (w mld zł) XII 2004 VI 2005 IX 2005 XII 2005 III 2006 VI 2006 IX 2006 XII 2006 Akcje spółek publicznych 42 40,3 21,9 25,8 45,1 30,8 38,2 45,0 Obligacje i bony b.d. b.d. 21,1,9 b.d. 14,1 13,5 12,9 Fundusze inwestycyjne 30,4 32,3 38,2 45,2 54,8 55,3 62,1 72,7 Ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe 13,5 15,4 17,3,4 21,4 22,6 25,0 27,5 Otwarte fundusze emerytalne 62,6 72,8 82,2 86,3 95,0 97,8 105,5 116,6 Depozyty złotowe i walutowe 209,8 217,3 216,7 220,8 224,5 228,7 232,0 239,4 Gotówka w obiegu poza kasami 50,8 53,8 55,4 57,2 58,4 64,2 66,2 68,9 banków Razem 409,2 432 452,7 472,5 499,1 513,5 542,5 582,9 Źródło: Publicewicz T.: Struktura oszczędności gospodarstw domowych grudzień 2005, Analizy OnLine, s. 1, dostepne w internecie http://www.analizy.pl/analizy_online/index.php?strona=show_raport&id=2470&c=245504&jezyk=pl, stan na 21.04.2007; Publicewicz T.: Struktura oszczędności gospodarstw domowych czerwiec 2006, Analizy OnLine, s. 2, dostepne w internecie http://www.analizy.pl/analizy_online/index.php?strona=show_raport&id=3128&c=245504&jezyk=pl, stan na 21.04.2007; Publicewicz T.: Struktura oszczędności gospodarstw domowych wrzesień 2006, Analizy OnLine, s. 1, dostepne w internecie http://www.analizy.pl/analizy_online/index.php?strona=show_raport&id=3230&c=245504&jezyk=pl, stan na 21.04.2007; Publicewicz T.: Struktura oszczędności gospodarstw domowych grudzień 2006, Analizy OnLine, s. 1, dostepne w internecie http://www.analizy.pl/analizy_online/index.php?strona=show_raport&id=4031&c=245504&jezyk=pl, stan na 21.04.2007 Zwiększenie zainteresowania przez społeczeństwo rynkiem kapitałowym doskonale ilustrują dane liczbowe. O ile w trzecim kwartale 2004 roku fundusze inwestycyjne stanowiły 8,4% ogółu oszczędności gospodarstw domowych, to już na koniec 2006 roku było to 12,5%. Podobna dynamika jest widoczna w przypadku akcji spółek giełdowych. We wrześniu 2005 roku udział akcji spółek publicznych w całości oszczędności wynosił 4,8%, zaś grudniu 2006 roku było to już 7,7%. Zmniejszył się natomiast w tym okresie udział lokat bankowych z 47,9% do 41,1%, obligacji skarbowych z 4,7% do 2,2% oraz gotówki z 12,2% do 11,8%. Jedną z przyczyn tego zjawiska jest fakt, iż w badanym okresie stopy procentowe spadały i były bardzo niskie. Oprocentowanie lokat w połowie 2006 roku wynosiło średnio jedynie 2,6%. Podobnie rzecz wyglądała w odniesieniu do rentowności bonów skarbowych, która w czerwcu 2006 roku wynosiła średnio 4,37%. Drugim i prawdopodobnie najważniejszym czynnikiem zmian w strukturze lokowania oszczędności w Polsce jest hossa na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Rosnące ceny akcji spowodowały, że gospodarstwa domowe, nawet te unikające ryzyka i nieznające się na rynku kapitałowym, zainteresowały się innymi, alternatywnymi wobec lokat bankowych, formami lokowania oszczędności. Zainteresowanie rynkiem kapitałowym i instrumentami finansowymi spowodowało lawinowy przyrost wartości środków zgromadzonych na giełdzie i w funduszach inwestycyjnych.
202 Rafał Nagaj Rys. 5. Udział poszczególnych grup aktywów finansowych w całości oszczędności gospodarstw domowych 47,9% 12,2% IX 2005 4,8% 4,7% 8,4% 3,8%,2% Źródło: opracowanie na podstawie tabeli 1 Akcje spółek publicznych Obligacje i bony Fundusze inwestycyjne Ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe Otwarte fundusze emerytalne Depozyty złotowe i walutowe Gotówka w obiegu poza kasami banków 41,1% 11,8% XII 2006 7,7% 2,2% 12,5% 4,7% 20,0% Tabela 2. Zmiana wartości jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych oraz głównych indeksów na Warszawskiej Giełdzie papierów Wartościowych w ciągu ostatnich 3 lat według stanu na koniec kwietnia 2007 roku (zmiana w %). Rodzaj aktywu 4 m-ce 0,5 roku rok 1,5 roku 2 lata 3 lata Otwarte Fundusze Inwestycyjne* Akcyjne: najlepszy najgorszy 34,38 8,00 45,43 13,45 80,33,66 5,91 53,15 201,08 75,83 174,84 79,71 Zrównoważone najlepszy najgorszy 14,25 7,52 19,27 8,33 25,82 11,31 70,04 29,38 92,58 40,03 103,99 50,76 Stabilnego wzrostu najlepszy najgorszy 12,32 3,37 16,31 5,07 24,08 7,64 37,41 16,60 47,62 22,17 59,05 31,17 Obligacji najlepszy najgorszy 1,57 0,06 5,29 1,26 6,01 2,57 8,40 3,49 12,15 5,91 23,40 11,66 Pieniężne najlepszy najgorszy 1,19 0,97 2,15 1,50 4,20 2,89 7,12 4,45 9,48 6,50 16,21 11,85 Indeksy giełdowe WIG,63 26,28 35,93 86,75 131,68 146,07 WIG20 9,28 15,56 12,43 53,48 93,31 104,34 MIDWIG/mWIG40** 33,36 40,28 69,10 111,04 115,78 194,11 WIRR/sWIG80 47,57 51,19 132,42 191,2 168,36 363,99 *pod uwagę były wzięte jedynie fundusze funkcjonujące co najmniej od 3 lat **ze względu na zmianę indeksów w bieżącym roku, zmianę indeksów MIDWIG i WIRR liczono według stanu na koniec 2006 roku Źródło: opracowanie własne Jak można zaobserwować w tabeli 2, na giełdzie można było osiągnąć w ciągu ostatnich kilku lat bardzo wysokie stopy zwrotu, kilkudziesięciokrotnie przekraczające te, jakie uzyskuje się na lokatach bankowych bądź obligacjach skarbowych. Wysokie zyski dotyczyły zarówno małych, średnich jak i dużych spółek giełdowych. W przypadku najmniejszych spółek ich indeks od początku 2004 roku wzrósł ponad 4,5 krotnie. Warto zaznaczyć, iż w przypadku pojedynczych spółek, ich wartość na giełdzie przyrosła ponad dziesięciokrotnie. Wart
Hossa na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych a decyzje... 203 podkreślenia jest fakt, iż w zasadzie w badanym okresie rosły ceny większości spółek giełdowych, bez okresów długotrwałych spadków. Na giełdowej hossie zyskały także otwarte fundusze inwestycyjne, których jednostki również rosły w szybkim tempie. Jeśli spojrzeć na stopy zwrotu funduszy to najlepiej prezentują się te, w których portfelach jest więcej akcji. Im fundusz o wyższym stopniu ryzyka tym większy przyrost jego jednostek uczestnictwa. Wszystkie fundusze inwestycyjne okazały się rentowne. Nawet te osiągające najniższe stopy zwrotu dawały ponadprzeciętny zysk. I tak np. lokując środki w najgorszym funduszu akcyjnym można było zarobić w ciągu ostatniego roku,7%, zaś w ciągu ostatnich trzech lat 79,7%. Jeśli do tego dodać intensywną reklamę towarzystw inwestycyjnych w rozmaitych mediach to nie powinno dziwić, iż społeczeństwo zaczęło w badanym okresie intensywnie lokować oszczędności na giełdzie i w funduszach inwestycyjnych. Jeżeli nawet potencjalna osoba fizyczna ma awersje do ryzyka i lokowała środki w fundusze o około 30% udziale akcji w portfelu, to i tak jednostki uczestnictwa najsłabszych podmiotów dawały dwukrotnie większy zysk niż lokaty bankowe czy obligacje. Tab. 3. Stopa oszczędności brutto jako procent dochodów do dyspozycji w krajach Unii Europejskiej w latach 1996-2007 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 UE-15 20,3 20,9 21,1 20,7 20,5 20,3 20,0 19,8 20,1 19,8 20,2 20,6 Belgia 24,1 25,4 25,1 25,8 25,4 24,2 23,7 23,2 23,7 23,2 23,3 23,4 Czechy 27,4 24,7 26,8 25,2 25,3 25,1 23,5 21,6 22,4 24,5 24,6 26,2 Dania 20,8 21,7 20,9 21,9 23,1 23,8 23,2 23,2 22,5 23,8 24,5 25,0 Niemcy 20,7 20,8 21,1 20,5 20,3 19,7 19,7 19,6 21,0 21,3 22,2 22,9 Estonia 17,7 19,1 21,1 20,3 24,2 24,1 22,9 23,1 23,4 27,1 28,8 31,4 Irlandia 24,3 26,7 28,9 28,6 29,3 27,4 26,6 28,4 28,0 28,6 29,2 28,5 Grecja 16,9 17,5 17,3 16,6 14,5 14,3 14,0 15,4 15,8 14,9 16,4 17,2 Hiszpania 21,7 22,4 22,6 22,7 22,4 22,4 23,2 23,7 22,7 22,4 22,3 22,1 Francja,7 19,9 20,9 21,4 21,3 21,1 19,7 19,0,7,0,5,9 Włochy 22,5 22,4 21,7 21,2 20,7 21,0 21,0 19,9 20,4 19,9 19,9 20,4 Cypr 17,8 16,1 13 16,2 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. Łotwa 13,2 15,2 15,4 14,7 19,0 19,0 20,0 20,6 20,6 22,0 22,1 22,8 Litwa 12,9 16 14,2 11,9 14,2 16,1 17,1 16,9 16,4,4 17,5 17,6 Holandia 26,4 27,7 25,5 26,8 27,8 26,5 25,5 25,1 27,1 26,3 26,8 27,5 Austria 20,8 21,6 22,5 22,7 22,9 22,8 23,6 23,4 23,6 24,1 24,7 24,7 Polska 20 20,2 21,4 20,3 19,2,1 16,2 16,9 16,5 17,3,4 19,2 Portugalia 19,5 19,5 20,2 19,2 17,3 17,3 17,3 16,5 15,2 12,9 12,8 13,0 Słowenia 22,8 24 24,4 24,1 24,0 24,3 24,6 24,1 24,5 24,3 24,5 24,5 Słowacja 24,2 24,9 24,1 24,1 23,7 22,4 21,8 22,7 23,4 21,9 22,2 24,5 Finlandia 21,4 24,5 26,1 27,1 28,8 29,2 28,2 24,8 26,1 25,0 26,1 26,2 Szwecja 20,5 20,8 21,4 21,8 22,6 22,3 22,0 22,8 22,8 23,0 23,9 24,2 Wielka Brytania 15,9 16,9 17,6 15,6 14,9 14,9 15,0 14,8 15,0 14,4 14,6 14,9 dla lat 2005-2006 przyjęta jest prognoza wartości Źródło: Eurostat, dostępne w internecie http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=port AL&screen=detailref&language=en&product=SDI_MAIN&root=SDI_MAIN/sdi/sdi_ed/sdi_ed_inv/s di_ed1170 Pomimo tego, że globalna wartość oszczędności w gospodarce polskiej rosła, to ogólna skłonność do oszczędzania nie zmieniała się drastycznie i oscylowała w granicach 16,2-21,4 procent dochodów do dyspozycji. Analizując zmiany stopy oszczędności brutto w Polsce
204 Rafał Nagaj można zauważyć, iż rosła ona do 1998 roku osiągając apogeum na poziomie 21,4%, a następnie spadała osiągając najniższą wartość 16,2% w 2002 roku. Od tego momentu procent dochodów do dyspozycji przeznaczany przez gospodarstwa domowe na oszczędności rośnie i w 2007 roku powinien osiągnąć poziom z 1999 roku. Warto odnotować, iż kierunek zmian stopy oszczędności niemal dokładnie pokrywa się ze zmianami produktu krajowego brutto. W okresach, kiedy malało PKB, stopa oszczędności również malała, zaś w okresie wzrostu aktywności gospodarczej, gospodarstwa domowe większą część dochodów do dyspozycji przeznaczały na oszczędności. Jedyna różnica w tendencji rozwojowej obu zmiennych polega na tym, że punkty zwrotne w poziomie stopy oszczędzania następują z około rocznym opóźnieniem w stosunku do zmian PKB. Polska nie jest wyjątkowa, specyficzna w tych zjawiskach, podobne tendencje występują w innych krajach Unii Europejskiej. Tam również skłonność do oszczędzania nieznacznie maleje w okresie gorszej koniunktury gospodarczej, a rośnie w czasie wzrostu dynamiki PKB. Można jednak zauważyć pewną różnicę pomiędzy starymi i nowymi członkami UE. Stopa oszczędności w krajach UE-15 jest względnie stała i ulega jedynie niewielkim wahaniom, podczas gdy w państwach przyjętych do UE w 2004 roku, stopa ta ulega większej amplitudzie zmian. Poza tym w państwach bałtyckich skłonność do oszczędzania stale rośnie, podczas gdy w Polsce, Czechach czy Słowacji ulega wahaniom koniunkturalnym z tą tylko różnicą, że w Polsce amplituda wahań stopy oszczędzania jest największa. Podsumowanie Reasumując należy stwierdzić, iż niewątpliwie w Polsce następuje stały przyrost oszczędności gospodarstw domowych, zaś stopa oszczędności brutto ulega w czasie wahaniom koniunkturalnym, oscylując w obrębie 16-21%. W ostatnich latach, tzn. od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej następuje powolny przyrost stopy oszczędności, jednakże jak się okazuje głównym czynnikiem powodującym to zjawisko nie jest trwająca od kilku lat hossa na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, ale lepsza koniunktura gospodarcza. To właśnie wyższa dynamika produktu krajowego brutto, wzrost dochodów i zatrudnienia przyczyniają się do tego, że gospodarstwa domowe w Polsce coraz większą część dochodów do dyspozycji przeznaczają na oszczędności. Hossa na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych stymuluje natomiast strukturę tych oszczędności, a dokładniej przenoszenie części środków z depozytów bankowych na rzecz funduszy inwestycyjnych i akcji spółek giełdowych oraz w znacznie mniejszym stopniu ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych. Nie mniej jednak nie jest to jedyny czynnik powodujący takie zmiany, ponieważ kolejnym jest obniżka stóp procentowych banku centralnego, a tym samym rynkowych stóp procentowych i oprocentowania depozytów i obligacji. Niskie stopy zwrotu z inwestycji finansowych o niskim stopniu ryzyka, hossa na giełdach europejskich i światowych oraz poznawanie zachodnioeuropejskich przyzwyczajeń spowodowały, że coraz chętniej polskie społeczeństwo lokuje oszczędności w bardziej ryzykowne aktywa finansowe. Zamiast depozytów wolimy ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe, fundusze inwestycyjne i akcje spółek. W tym miejscu podkreślić należy, iż nadal ponad 40% oszczędności gospodarstw domowych znajduje się w depozytach bankowych, a łącznie z gotówką w obiegu to około 53%. Najważniejsza jest zmiana zainteresowań gospodarstw domowych, tzn. zwrócenie uwagi przez polskie społeczeństwo na rynek kapitałowy i jego instrumenty. Co do prognozy sposobu oszczędzania przez gospodarstwa domowe należy domniemywać, iż obecne tendencje w tym obszarze zostaną zachowane. Przy założeniu, że w najbliższych kilku czy nawet kilkunastu latach PKB w Polsce będzie nadal przyrastać w podobnym, tzn. wysokim tempie, a na giełdach światowych i w Polsce nie nadejdzie szybko gwałtowna bessa, to bazując na przykładzie państw Europy Zachodniej można spodziewać się, że
Hossa na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych a decyzje... 205 wkrótce środki zgromadzone w funduszach inwestycyjnych i akcjach spółek publicznych będą stanowić nie 27,7% ogółu oszczędności gospodarstw domowych, ale dwa razy więcej. BIBLIOGRAFIA: 1. Publicewicz T.: Struktura oszczędności gospodarstw domowych grudzień 2005, Analizy OnLine, s. 1, dostepne w internecie http://www.analizy.pl/analizy_online/index.php?strona=show_raport&id=2470&c=24550 4&jezyk=pl, stan na 21.04.2007 2. Publicewicz T.: Struktura oszczędności gospodarstw domowych czerwiec 2006, Analizy OnLine, s. 2, dostepne w internecie http://www.analizy.pl/analizy_online/index.php?strona=show_raport&id=3128&c=24550 4&jezyk=pl, stan na 21.04.2007 3. Publicewicz T.: Struktura oszczędności gospodarstw domowych wrzesień 2006, Analizy OnLine, s. 1, dostepne w internecie http://www.analizy.pl/analizy_online/index.php?strona=show_raport&id=3230&c=24550 4&jezyk=pl, stan na 21.04.2007 4. Publicewicz T.: Struktura oszczędności gospodarstw domowych grudzień 2006, Analizy OnLine, s. 1, dostepne w internecie http://www.analizy.pl/analizy_online/index.php?strona=show_raport&id=4031&c=24550 4&jezyk=pl, stan na 21.04.2007 5. Raport o stanie gospodarki. Polska 2006, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2006, s.114, dostępne w internecie http://www.mgip.gov.pl/nr/rdonlyres/c14a5de8-7236- 4770-A72D-44D7A0454F93/31029/raportostaniegospodarki.pdf, stan na 23.04.2007