TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO Ćwiczenia 11 Teoria grup interesu dr Dominika Milczarek 16/05/2007
PLAN ZAJĘĆ 1 Podstawy ekonomicznej teorii biurokracji Definicja; Podejście w naukach politycznych; Teoria działań zbiorowych Mancura Olsona; Podejście przedstawicieli szkoły Chicago. 2 Prezentacja referatu i dyskusja Grupy interesu a kapitał społeczny 2
Przypomnienie: grupy interesu a biurokracja Teorie przechwytywania agencji regulacyjnych (capture theories) Wpływ na biurokratów poprzez ich politycznych zwierzchników (wysokość budżetu) Wpływ na strukturę nowopowstających agencji (kompetencje, procedury nadzoru, itd.) Teoria pogoni za rentą (rent-seeking theory) Urzędnicy uczestniczą w grze dotyczącej istniejących rent 3
Definicja Podejmowanie zorganizowanych działań Reprezentowanie wspólnego interesu wobec organów władzy politycznej Według M. Olsona: jednostki posiadające wspólny interes (zorganizowane i niezorganizowane) 4
Pytania badawcze Dlaczego grupa jednostek podejmuje zbiorowe działania? Jakie są formy organizacyjne, sposoby wywierania wpływu przez grupy interesu? Jakie są skutki działalności grup interesu? Jak instytucje polityczne wpływają na działalność grup interesu? 5
Podejście w naukach politycznych Tradycyjne pluralistyczne podejście Działania naturalnie wynikające z istnienia wspólnego interesu Pozytywna rola jako pośredników pomiędzy jednostkami a państwem Konkurujące ze sobą grupy w grze politycznej => równowaga na rynku politycznym Holizm metodologiczny M.in.: Arthur Bentley, David Truman 6
Teoria Mancura Olsona Mancur Olson The Logic of Colletive Action 1965; The Rise and Decline of Nations 1982 Społeczeństwa składają się z wielu zróżnicowanych grup interesu, Wspólny interes grupy jest dla jednostek dobrem publicznym (np. decyzje polityków, regulacje prawne); Proces organizacji grup (długotrwały i kosztowny), Wielkość (i jednorodność) grupy a możliwości organizacyjne i skuteczność działania Np. grupy uśpione (konsumenci, podatnicy) Teoria produktu ubocznego (wynikającego z sankcji lub sprzedaży wiązanej) 7
Teoria Mancura Olsona Interesy partykularne (ang. special interest) Organizacje biznesu, grupy uprzywilejowane i o średnich rozmiarach. Grupy interesu a tempo wzrostu gospodarczego: Działanie grup interesu i koalicji dystrybucyjnych zwiększa stopień komplikacji społecznej rzeczywistości, Analiza gospodarek Wielkiej Brytanii, Niemiec i Japonii, Im dłużej istniało i funkcjonowało państwo, a tym samym i grupy interesu, tym wolniejsza była stopa wzrostu realnego dochodu narodowego. 8
Szkoła Chicago George Stigler, Harold Demsetz, Robert Barro, Richard Posner, Sam Pletzman Analiza procesów regulacyjnych Legislatorzy, grupy interesu, wyborcy (biurokraci są efektywnie kontrolowani) Beneficjentem polityki regulacyjnej są regulowane przemysły (ceny, bariery wejścia, itd.) Wpływ kształtu procesu decyzyjnego (np. komisje) Analiza popytu i podaży regulacji Model wymiany: liczba głosów dzięki dodatkowym środkom na kampanię vs liczba głosów utraconych w grupie konsumentów 9
Szkoła Chicago Teoria formowania się grup interesu Koszty organizacji grup (ex ante i ex post) Problem jazdy na gapę, jednorodności interesu Pozytywna rola grup interesu w procesie politycznym 10
Szkoła Chicago Gary Becker Narzędzia teorii równowagi ogólnej; Analiza konkurencji pomiędzy grupami interesu na rynkach politycznych; 2 konkurujące jednorodne grupy: podatnicy i beneficjenci polityki; Presja na rząd: funkcja produkcji nacisku (efektywność funkcjonowania grupy) zależy od: środków zaangażowanych w działania zbiorowe, liczebności grupy Funkcja oddziaływania na rząd (wartość dokonywanego transferu) zależy od presji wywieranej na rząd, instytucjonalnych cech systemu politycznego, itd. 11
Szkoła Chicago Gary Becker Dochód w obu grupach musi uwzględniać czystą stratę Podatnika: zmniejszenie wykorzystania zasobów w pozyskanie opodatkowanego dochodu Beneficjenta subsydium: zakłócenia działalności wynikające z dodatniego transferu Warunek równowagi Max dochodu obu grup po dokonaniu transferu Zależy od efektywności grup w wytwarzaniu presji, liczebności grup, itd. Wnioski: Koszt ekonomiczny programów rządowych powinien być analizowany z uwzględnieniem całkowitej czystej straty Rząd jako mechanizm równoważący wpływy poszczególnych grup interesu 12
Podsumowanie Ekonomiczne teorie grup interesu stosując narzędzia ekonomiczne wyjaśniają wpływ grup interesu na efektywność wyborów dokonywanych przez polityków Brak zgody co do jednoznacznie pozytywnego lub negatywnego wpływu na dobrobyt społeczny Ważne ogniwo pomiędzy państwem a zatomizowanym społeczeństwem Reprezentowanie partykularnych interesów Decydujące znaczenie reguł konstytucyjnych i instytucji politycznych? 13