- 1 - P/07/114 Wrocław, dnia 12 lipca 2007 r. LWR-41019-2/2007 Pan Piotr Śnigucki Dyrektor Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych we Wrocławiu WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli (Dz. U. z 2001 r. Nr 85, poz. 937 ze zm.), zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura we Wrocławiu skontrolowała Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych we Wrocławiu, zwany w dalszej treści DZPK lub Zespołem Parków. Kontrolą objęto wdraŝanie ochrony na obszarach Natura 2000, w szczególności w Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy, w okresie od 1 maja 2004 r. do 30 maja 2007 r. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 27 czerwca 2007 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Panu Dyrektorowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli stwierdza, iŝ w badanym okresie na obszarze działania Zespołu Parków nie zapewniono naleŝytej ochrony obszarów Natura 2000. JednakŜe tylko częściowo związane to było z działaniami lub zaniechaniami DZPK. Jednostka w ograniczonym zakresie uczestniczyła bowiem w procesie ich opiniowania, nie miała teŝ określonych precyzyjnie zadań do wykonania. W trakcie kontroli stwierdzono, Ŝe Zespołowi Parków nie przekazano wytycznych (Minister Środowiska, Wojewoda Dolnośląski) dotyczących utworzonych i projektowanych 1 obszarów Natura 2000, odnośnie zakresu i rodzaju działań jakie miałby podejmować. DZPK 1 Obszary specjalnej ochrony ptaków ( OSO ) utworzone rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313), zwanym dalej
- 2 - nie powierzono teŝ (Wojewoda Dolnośląski) nadzoru nad tymi obszarami, mimo iŝ Pan Dyrektor podejmował rozmowy dotyczące tej kwestii. Dla utworzonych obszarów Natura 2000 brakowało zatwierdzonych planów ochrony, które zgodnie z art. 29 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody 2, opracowuje sprawujący nadzór nad obszarami. Z kolei pilotaŝowe plany ochrony, sporządzone na zlecenie Ministerstwa Środowiska m.in. dla Obszaru Specjalnej Ochrony (OSO) Dolina Baryczy i Specjalnego Obszaru Ochrony (SOO) Ostoja nad Baryczą, których opracowanie zakończyło się w I kwartale 2005 r., nie były wykorzystywane, a DZPK pozyskał je dopiero w maju 2007 r. Przy czym Zespół Parków nie mógł korzystać z map tematycznych, stanowiących istotną część planów, poniewaŝ nie posiadał programu komputerowego MapInfo. NaleŜy przy tym zauwaŝyć, Ŝe plany te, do czasu zakończenia kontroli NIK nie zostały zatwierdzone przez Ministra Środowiska, poniewaŝ nie odpowiadały w pełni wymogom określonym rozporządzeniem w sprawie planów ochrony 3. W części opisowej planów brak było precyzyjnego wykazania siedlisk i miejsc występowania gatunków, a zadania w zakresie monitoringu przyrodniczego i działań ochronnych nie były ujęte szczegółowo, z kaŝdorazowym wskazaniem miejsc objętych ochroną, jak teŝ nie przedstawiono odniesień do istniejących opracowań planistycznych pod kątem ich zgodności z ochroną obszarów Natura 2000. Dla terenów włączonych do sieci Natura 2000, a połoŝonych w granicach parków krajobrazowych, nie zapewniono podstaw do podejmowania działań ochronnych z przepisów odnoszących się do tej formy ochrony, poniewaŝ planów ochrony nie posiadało 11 spośród 12 podległych DZPK parków. Planu ochrony nie posiadał m.in. Park Krajobrazowy Dolina Baryczy. NajwyŜsza Izba Kontroli, jako niewystarczające ocenia działania podejmowane przez Zespół Parków w celu sporządzenia planów ochrony dla parków krajobrazowych. Tym bardziej, Ŝe kwestię podjęcie działań w celu pozyskania środków finansowych, w tym pozabudŝetowych, na opracowanie planów ochrony Izba wnioskowała po przeprowadzonej w 2003 r. kontroli. Zabiegi ograniczono do zgłaszania potrzeb na środki finansowe z budŝetu Wojewody Dolnośląskiego na etapie sporządzania projektów planów finansowych. Brak było udokumentowanych działań o pozyskanie środków pozabudŝetowych, co wyjaśniano brakiem rozporządzeniem w sprawie OSO. Projektowane obszary Natura 2000 to specjalne obszary ochrony ( SOO ) zgłoszone przez Ministerstwo Środowiska Komisji Europejskiej. 2 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.), zwana dalej ustawą o ochronie przyrody. 3 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 61, poz. 549).
- 3 - wkładu własnego na uruchomienie finansowania. NaleŜy jednak zauwaŝyć, Ŝe Zespół Parków dotychczas nie dokonał oszacowania wartości zamówienia na sporządzenie planów ochrony dla parków krajobrazowych, a takŝe nie ocenił wartości potencjalnego wkładu własnego. Na uwagę zasługuje, Ŝe DZPK podjął działania w celu pozyskania danych dotyczących terenów parków krajobrazowych, m.in. od nadleśnictw i wyŝszych uczelni, w wyniku czego nieodpłatnie uzyskał 8 opracowań naukowych, 6 prac magisterskich i licencję na korzystanie z elektronicznej bazy danych Nadleśnictwa Milicz. Na podkreślenie zasługuje takŝe fakt skutecznego pozyskiwania przez Zespół Parków środków finansowych na prowadzenie edukacji ekologicznej, na którą w latach 2004 2007 (do 30 maja) pozyskano 1.985,0 tys. zł, co stanowiło 38,6%, wynoszącej 5.140,0 tys. zł, ogólnej kwoty wydatków jednostki wykonanych w latach 2004-2006 i planowanych na rok 2007. Brak planów ochrony podległych terenów rekompensowany był częściowo poprzez sporządzanie przez Zespół Parków rocznych planów pracy (do 2005 r.), jak teŝ odnośne zapisy w częściach opisowych planów finansowych na poszczególne lata. Zawierały one ogólne wytyczne dla jednostki. Nie formułowano w nich jednak zindywidualizowanych zadań zmierzających do zapewnienia ochrony poszczególnych terenów parków (w tym włączonych do sieci Natura 2000) np. w drodze współpracy i porozumień z jednostkami samorządu terytorialnego, odnośnie zagospodarowania przestrzennego, czy opracowania projektów, których elementem byłyby plany ochrony parków lub dokumenty przydatne do ich sporządzenia i wspólnego ubiegania się o środki pozabudŝetowe na realizację takich projektów. Współpraca DZPK z jednostkami samorządu terytorialnego, a takŝe Zespołem Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego, któremu podlega wielkopolska część PK Dolina Baryczy, realizowana była przede wszystkim w formie rozmów, spotkań oraz w związku z prowadzoną przez DZPK działalnością edukacyjną. Spotkania dotyczyły m.in. deficytu wody w zlewni Baryczy. W ich wyniku na zlecenie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu opracowany został bilans zlewni oraz ekspertyza prawna wskazująca podstawy nie wydawania kolejnych pozwoleń wodnoprawnych w deficytowej zlewni Baryczy. Zakres współpracy z Lasami Państwowymi obejmował uczestnictwo w procesie planowania gospodarki leśnej oraz w obradach regionalnego organu opiniodawczo-doradczego ds. inwentaryzacji Lasów Państwowych, natomiast z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody udzielanie informacji, przedstawianie opinii na wniosek Konserwatora w sprawie lokalizacji inwestycji, zalesień, projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, kontrola
- 4 - odstrzałów redukcyjnych i wizje terenowe w rezerwatach. Realizacja zadań przez DZPK w rezerwacie przyrody Stawy Milickie w PK Dolina Baryczy była utrudniona z powodu ograniczonego wstępu na jego teren, co wynikało z warunków określonych przez Państwowy Zakład BudŜetowy Stawy Milickie, a w latach 2004-2005 braku zezwolenia na wstęp do rezerwatu. NIK zwraca przy tym uwagę, Ŝe Zespół Parków nie podejmował działań zmierzających do ustalenia sformalizowanych zasad współpracy z innymi podmiotami w zakresie ochrony przyrody. NIK nie podziela poglądu Pana Dyrektora, Ŝe DZPK nie posiada kompetencji do wykonywania zadań związanych z obszarami Natura 2000. W ustawie nie określono wprawdzie kto jest sprawującym nadzór nad obszarami Natura 2000, ani kto sprawującego nadzór ma wyznaczyć, a zatem nie wskazano, kto opracowuje plany ochrony tych obszarów, przedstawia raporty z realizacji zadań ochronnych, a takŝe kto jest odpowiedzialny za oznakowanie tych obszarów w terenie. Jednak ogólną podstawę prawną do podejmowania przez Zespół Parków działań związanych z ochroną przyrody na obszarach Natura 2000 dają przepisy art. 107 ust. 2 pkt 4 ustawy o ochronie przyrody, zgodnie z którym do zadań SłuŜby Parku Krajobrazowego naleŝy realizacja zadań związanych z ochroną innych form ochrony przyrody w granicach parku krajobrazowego. Ponadto naleŝy podkreślić, Ŝe DZPK moŝe uzyskiwać wytyczne od nadzorującego jednostkę Wojewody Dolnośląskiego, jako organu koordynującego (na mocy art. 32 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody) funkcjonowanie obszarów Natura 2000 w województwie dolnośląskim. Podstawy podejmowania działań Zespołu Parków, związanych z obszarami Natura 2000, dają takŝe zapisy statutu 4 DZPK z 2006 r., jak i poprzedniego statutu 5 z 1999 r. Zarówno w statucie z 1999 r., jak i z 2006 r. Wojewoda Dolnośląski powierzył DZPK zapewnienie kompleksowej ochrony terenów parków krajobrazowych, m.in. zgodnie z przepisami w zakresie ochrony przyrody i planami ochrony parków, w tym realizację zadań wynikających z innych form ochrony przyrody na terenie parków krajobrazowych. W statucie z 2006 r. podkreślono, Ŝe składanie wniosków do m.p.z.p. oraz ich opiniowanie dotyczy w szczególności tych planów, które mogą znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000. Na mocy art. 33 ustawy o ochronie przyrody obowiązek ochrony dotyczy zarówno utworzonych, jak i projektowanych obszarów Natura 2000. 4 Statut zatwierdzony zarządzeniem nr 240 Wojewody Dolnośląskiego z dnia 16 listopada 2006 r. 5 Statut zatwierdzony zarządzeniem nr 171/99 Wojewody Dolnośląskiego z dnia 31 grudnia 1999 r.
- 5 - Ogólne wytyczne dotyczące zadań ochronnych na terenach poszczególnych parków krajobrazowych, w tym na utworzonych lub projektowanych obszarach Natura 2000, wynikały teŝ z rozporządzeń wojewody o utworzeniu parków krajobrazowych i Standardowych Formularzy Danych ( SFD ) obszarów Natura 2000, umieszczonych na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska. W odniesieniu do PK Dolina Baryczy w rozporządzeniu o utworzeniu parku 6 zakazano m.in. przekształcania terenów podmokłych, likwidacji oczek wodnych, zmian stosunków wodnych mogących negatywnie wpłynąć na środowisko przyrodnicze, natomiast w SFD jako zagroŝenia wskazano zmianę intensywności gospodarki stawowej, deficyt wody w zlewni Baryczy, likwidację zadrzewień śródpolnych i rezygnację z pastwiskowołąkarskiego wykorzystania uŝytków zielonych. Wykonywanie zadań w zakresie ochrony przyrody na terenach parków krajobrazowych polegało na stwierdzaniu zagroŝeń i podejmowaniu działań dla ich usunięcia oraz opiniowaniu i składaniu wniosków do dokumentów planistycznych. W zakresie działań zmierzających do eliminacji zagroŝeń, innych niŝ wynikające z dokumentów planistycznych, w PK Dolina Baryczy w kontrolowanym okresie prowadzono 97 spraw z tego zakresu. Dotyczyły one głównie nielegalnego składowania odpadów (44 sprawy, tj. 45,6% wszystkich spraw), kłusownictwa (18 spraw, tj. 18,6%), kontroli prawidłowości zakładania zbiorników wodnych (13 spraw, tj. 13,4%). Uwagę kontroli zwróciły dłuŝsze niŝ 30-dniowe terminy załatwiania spraw podejmowanych w wyniku stwierdzania przez pracowników terenowych nielegalnego składowania odpadów. Dotyczyło to 5 z 15, tj. 33,3% poddanych badaniu spraw. NIK zauwaŝa, Ŝe Zespół Parków w większości przypadków spraw wymagających zgłoszenia innym podmiotom, nie posiadał wiedzy o sposobie załatwienia spraw zgłoszonych właściwym podmiotom. Dotyczyło to bowiem w 7 z 11 poddanych kontroli spraw, tj. 63,6%, W zakresie opiniowania dokumentów planistycznych stwierdzono, Ŝe opiniowanie następowało terminowo i w oparciu o zakazy określone w rozporządzeniu o utworzeniu parku. Ocena wpływu planowanego zagospodarowania na przyrodę, w tym obszary Natura 2000, dokonywana była przez pracowników DZPK, zwłaszcza pracownika terenowego, na podstawie posiadanej wiedzy. Wobec braku planów ochrony zarówno dla Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy, jak i obszarów Natura 2000 na terenie tego parku, nie było moŝliwe powołanie się na zakazy przypisane do poszczególnych działek. 6 Rozporządzenie Wojewody Kaliskiego i Wojewody Wrocławskiego z dnia 3 czerwca 1996 r. w sprawie utworzenia i ochrony PK Dolina Baryczy (Dz. Urz. Woj. Wrocł. Nr 6, poz. 65), zmienione rozporządzeniem Nr 1 Wojewody Dolnośląskiego i Wojewody Wielkopolskiego z dnia 2 października 2000 r. (Dz. Urz. Woj. Dolnośl. Nr 38, poz. 656), a następnie, obowiązujące od dnia 29 kwietnia 2007 r., rozporządzenie Wojewody Dolnoślą-
- 6 - NIK zwraca uwagę, Ŝe Zespół Parków w podejmowanych działaniach nie uwzględniał zagroŝeń wskazanych w Standardowych Formularzach Danych (SFD) obszarów Natura 2000 połoŝonych na terenach parków krajobrazowych, m.in. w odniesieniu do projektowanego SOO Kopalnie w Złotym Stoku, gdzie nie podjęto współpracy z przedsiębiorcą prowadzącym działalność turystyczną przy wykorzystaniu sztolni, mimo iŝ nie we wszystkich sztolniach zapewniono bezpieczne schronienie zimującym tam nietoperzom, czy projektowanego OSO Zbiornik Mietkowski, na terenie, którego ma miejsce niekontrolowane wykorzystanie turystyczne i wędkarskie, stanowiące zagroŝenie dla siedlisk ptaków. DZPK powoływał się przy tym na brak kompetencji oraz brak skuteczności dotychczasowych działań. DZPK nie posiadał takŝe pełnej wiedzy o listach proponowanych obszarów Natura 2000 w województwie dolnośląskim zgłoszonych do Komisji Europejskiej. Nie otrzymywał oficjalnych informacji w tym zakresie, ani z Ministerstwa Środowiska, ani od Wojewody Dolnośląskiego. Dane uzyskiwał ze stron internetowych Ministerstwa Środowiska oraz od organizacji pozarządowych. DZPK wiedział o zgłoszeniu 28 z 49 specjalnych obszarów ochrony, w tym 9 z 14 połoŝonych na terenie parków krajobrazowych. Nie miał takŝe informacji o projekcie zmiany rozporządzenia w sprawie OSO, w którym ujęto kolejne 4 obszary specjalnej ochrony ptaków. Udział Zespołu Parków w wytyczeniu obszarów Natura 2000 ograniczony został do wykonania, na polecenie Wojewody Dolnośląskiego, opisu granic 4 obszarów specjalnej ochrony ptaków, wyznaczonych na mapie, na zlecenie Ministerstwa Środowiska, przez Narodową Fundację Ochrony Środowiska, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Zakład Ornitologii PAN i Centrum Informacji o Środowisku GRID. NIK wnosi uwagi do wykorzystania sprzętu komputerowego o wartości 109,1 tys. zł, zakupionego na zlecenie Ministerstwa Środowiska i przekazanego w 2005 r. Zespołowi Parków w formie darowizny. Sprzęt przeznaczony był na potrzeby wdraŝania i zarządzania siecią Natura 2000, a jego niezgodne z załoŝonym uŝytkowanie obarczone jest sankcją Ŝądania przez Komisję Europejską zwrotu środków przeznaczonych na zakup sprzętu wraz z odsetkami. Sprzęt, o wartości 27,7 tys. zł, nie był uŝytkowany, a sprzęt o wartości 35,3 tys. zł uŝytkowany był zarówno w związku z obszarami Natura 2000, jak i w innych celach wynikających z zadań DZPK. skiego z dnia 28 marca 2007 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy, dla terenu Parku leŝącego w granicach województwa dolnośląskiego (Dz. Urz. Woj. Dolnośl. Nr 88, poz. 1012).
- 7 - Zespół Parków nie wykonywał ustawowych zadań w zakresie inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych, tworów i stanowisk przyrody nieoŝywionej, a inwentaryzację gatunków roślin i zwierząt tylko w niewielkim zakresie, ze względu na brak wyspecjalizowanej kadry. Uwagę NIK w zakresie gospodarowania zasobami zwrócił niewielki zakres wykorzystania samochodów terenowych DZPK przez pracowników terenowych. Dotyczyło to nie tylko 4 samochodów starych uŝytkowanych juŝ przez 9, 11, 12 i 15 lat - przejętych przez DZPK w momencie utworzenia przez połączenie pod wspólnym zarządem wszystkich dolnośląskich parków krajobrazowych, ale takŝe 2 nowych samochodów zakupionych przez oddział we Wrocławiu w 2000 r. za 73,1 tys. zł i w 2004 r. za 40,0 tys. zł. Ponadto uwagę kontroli zwrócił brak pracowników terenowych w 4 z 12 parków krajobrazowych. Zespół Parków realizował zadania statutowe w zakresie zagospodarowania turystycznego i udostępniania turystom m.in. poprzez wykonanie, dofinansowanego przez WFOŚiGW we Wrocławiu, projektu oznakowania i zagospodarowania turystycznego parków krajobrazowych. NIK ocenia jako nierzetelne postępowanie DZPK po zrealizowaniu projektu w odniesieniu do nie zgłoszenia właściwym organom faktu utraty w wyniku kradzieŝy elementów zagospodarowania o wartości 3,0 tys. zł, a ponadto, jako niezgodne z warunkami umowy z WFOŚiGW, nieodpłatne przekazanie innym podmiotom, w tym prywatnym, tablic informacyjnych z mapami i zdjęciami parków o wartości 3,9 tys. zł. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli, wnosi o: 1. Podjęcie skutecznych działań w celu doprowadzenia do sporządzenia i ustanowienia planów ochrony 11 parków krajobrazowych, dla których nie ma aktualnych planów ochrony. 2. Podjęcie udokumentowanych działań zmierzających do uzyskania zaleceń i wytycznych dotyczących obszarów Natura 2000 od Ministra Środowiska oraz nadzorującego DZPK Wojewody Dolnośląskiego, w celu wzmocnienia merytorycznych podstaw wykonywania zadań na tych obszarach, wynikających z art. 107 ust. 2 pkt 4 ustawy o ochronie przyrody. 3. Sformalizowanie zasad współpracy z innymi podmiotami, w szczególności jednostkami samorządu terytorialnego oraz Państwowym Zakładem BudŜetowym Stawy Milickie, w celu zapewnienia naleŝytej ochrony przyrody na terenach podległych DZPK, w tym związanych z utworzonymi i projektowanymi obszarami Natura 2000. 4. Podjęcie działań organizacyjnych w celu usprawnienia procedury informowania właściwych podmiotów o stwierdzonych zagroŝeniach oraz uzyskiwania wiedzy o podjętych przez
- 8 - te podmioty działaniach, a takŝe w celu zapewnienia bieŝącego monitoringu przestrzegania zakazów obowiązujących na terenach wszystkich podległych DZPK parków krajobrazowych. 5. Doprowadzenie do pełnego i zgodnego z przeznaczeniem wykorzystania sprzętu komputerowego pozyskanego nieodpłatnie dla realizacji zadań w zakresie ochrony obszarów Natura 2000. 6. Uzyskanie zgody WFOŚiGW we Wrocławiu na nieodpłatne przekazanie innym podmiotom elementów zagospodarowania parków krajobrazowych, sfinansowanych ze środków tego Funduszu. NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura we Wrocławiu oczekuje od Pana Dyrektora w terminie 30 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków bądź o podjętych działaniach na rzecz realizacji wniosków lub przyczynach niepodjęcia takich działań. Stosownie do art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego ma Pan prawo zgłosić na piśmie do Dyrektora NajwyŜszej Izby Kontroli Delegatury we Wrocławiu umotywowane zastrzeŝenia w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, termin nadesłania informacji, o której mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały stosownej Komisji NIK o ich rozpatrzeniu.