Dysleksja problem dziecka, rodziców i nauczycieli najważniejsze informacje i wskazówki do pracy

Cele spotkania: Przedstawienie ogólnych informacji na temat dysleksji rozwojowej objaśnienie terminów, podanie przyczyn, wyróżnienie typów, określenie częstości występowania, omówienie objawów; Uświadomienie konieczności pomocy dziecku z ryzykiem dysleksji działania profilaktyczne, prawa, obowiązki rodziców i dzieci, formy pomocy uczniom w szkole; Poinformowanie o dostępnych źródłach wiedzy na ten temat, stowarzyszeniach i programach terapeutycznych.

Co to jest dysleksja rozwojowa? Dysleksja rozwojowa - są to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych*, motorycznych* i ich integracji, ponieważ układ nerwowy nie funkcjonuje prawidłowo w pewnych obszarach. * Funkcje poznawcze, np. percepcja, uwaga, pamięć, myślenie, język. * Funkcje motoryczne, np. motoryka mała sprawność ręki.

Terminologia DYSLEKSJA ROZWOJOWA - specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania; Termin ten ma w tym przypadku znaczenie ogólne; Przymiotnik rozwojowa wskazuje, że trudności w uczeniu się czytania i pisania trwają od urodzenia,, a nie są nabyte w późniejszym okresie życia (możliwa jest np. utrata zdolności czytania u osób dorosłych); Przymiotnik specyficzne ma odróżnić te trudności od innych trudności w nauce spowodowanych np. niedorozwojem umysłowym.

Terminologia DYSLEKSJA specyficzne trudności w czytaniu (wąskie rozumienie); DYSORTOGRAFIA specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni; DYSGRAFIA trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma; DYSKALKULIA określenie trudności w nauce matematyki; HIPERDYSLEKSJA trudności w czytaniu ze zrozumieniem; GŁĘBOKA DYSLEKSJA ROZWOJOWA według prof. M. Bogdanowicz brak jest szczegółowej charakterystyki tych zaburzeń. Podstawowe kryterium ich rozpoznania to: poziom czytania elementarnego (kl. II) i nieosiągnięcie czytania biegłego lub opóźnienie o 3 4 lata w zakresie sprawności czytania. Istotne zaburzenia w czytaniu na ogół występują w połączeniu ze znacznymi problemami w pisaniu poprawność pisowni, konstruowanie wypowiedzi pisemnych, błędy interpunkcyjne i stylistyczne; RYZYKO DYSLEKSJI objawy nieharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka, sygnalizujące możliwość wystąpienia dysleksji rozwojowej; DYSMUZJA specyficzne trudności z opanowaniem śpiewu, rytmu, gry na instrumencie.

Przyczyny trudności w nauce czytania i pisania 1. Niska sprawność intelektualna Inteligencja niższa niż przeciętna Upośledzenie umysłowe 1. Zaniedbania Środowiskowe Dydaktyczne 1. Wady zmysłów Wzroku Słuchu 4. Schorzenia neurologiczne Mózgowe porażenie dziecięce Epilepsja 5. Dysleksja rozwojowa Dysleksja Dysortografia Dysgrafia

Przyczyny dysleksji rozwojowej 1. Nieprawidłowe funkcjonowanie mózgu na skutek niedoksztalcenia lub uszkodzenia kory mózgowej: ektopie, tj. skupiska niedojrzałych form komórkowych; blizny korowe powstałe w wyniku mikrouszkodzeń; polimikrogyrie, tj. nadmierna liczba drobnych uzwojeń; specyficzny deficyt kanału wielokomórkowego (w ciele kolankowatym bocznym oraz przyśrodkowym; są to stacje przekaźnikowe informacji wzrokowych i słuchowych występują anomalie dotyczące budowy i ilości komórek);

Przyczyny dysleksji rozwojowej, cd. syndrom uszkodzonego płata ciemieniowego: zaniedbywanie lewostronne, a preferowanie informacji pojawiającej się po stronie prawej; symptomy móżdżkowe (hipoteza zaburzeń móżdżku zakłada, że dzieci z dysleksją mają trudności z automatyzowaniem wszelkich czynności zarówno ruchowych, jak i tych związanych mową); anomalie w systemie połączeń włókien podkorowych; okolica Broca wzrokowy ośrodek słów u osób z dysleksją dolny lewy obszar skroniowy uaktywnia się podczas czytania w sposób opóźniony i niekompletny 2. Nieprawidłowe funkcjonowanie mózgu na skutek zaburzeń integracji percepcyjnomotorycznej zaburzenia integracji spostrzegania wzrokowego, słuchowego, kinestetycznego, dotykowego, pamięci, uwagi, mowy, myślenia, motoryki rąk, motoryki narządów mowy.

Podłoże nieprawidłowego funkcjonowania mózgu Genetyczne (dziedziczne); Związane z opóźnieniem dojrzewania centralnego układu nerwowego; Organiczne, związane z mikrouszkodzeniami c.u.n. w okresie prenatalnym lub okołoporodowym; Hormonalne (niedokształcenie struktury niektórych okolic kory mózgowej związane z nadprodukcją hormonów); Emocjonalne (urazy psychiczne, stres).

Od 1982 roku w Bostonie prowadzone są badania za pomocą najnowszej aparatury ( ) na mózgach osób dokładnie zdiagnozowanych za życia jako przypadki dyslektyczne. Stwierdzono, iż w lewej półkuli mózgu w okolicach związanych z mową istnieją zmiany strukturalne. Wskazują one m.in. na zahamowanie procesu migracji komórek pomiędzy warstwami kory mózgowej, co jest przejawem zablokowania jej procesu przebudowy i dojrzewania. Znaczne zmiany strukturalne stwierdzono w okolicy zakrętu kątowego, w którym w 1881 r. zlokalizowano ośrodek czytania. Zmiany te prawdopodobnie są skutkiem oddziaływania nieprawidłowych czynników na płód szczególnie między 16 a 24 tygodniem ciąży. Są to więc pierwsze dowody na organiczne uwarunkowanie dysleksji rozwojowej. Marta Bogdanowicz, O dysleksji, s. 81

Skala problemu Liczba dzieci z dysleksją zależy od różnych czynników, np. od środowiska, wieku badanych, od przyjętych kryteriów i testów badawczych. Przeciętnie liczba dzieci z dysleksją głęboką to 2 % 4 %, a liczba dzieci z dysleksją o mniejszym stopniu nasilenia to 10 % - 15 %. Oznacza to, że w klasie 25-osobowej może znaleźć się 2-3 dzieci z dysleksją, w tym 1 z głęboką.

Typy dysleksji 1. Dysleksja typu wzrokowego, gdzie występują przede wszystkim zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej, w połączeniu z zaburzeniami koordynacji wzrokowo ruchowej i wzrokowo przestrzennej; 2. Dysleksja typu słuchowego, u podłoża której leżą zaburzenia percepcji słuchowej i pamięci słuchowej dźwięków mowy, w powiązaniu z zaburzeniami funkcji językowych; 3. Dysleksja integracyjna rozpoznawana jest wówczas, gdy rozwój funkcji percepcyjnych badanych w izolacji jest zgodny z wiekiem, zaburzony jest natomiast proces integrowania bodźców napływających z różnych zmysłów; zaburzenia integracji percepcyjno motorycznej; 4. Dysleksja typu mieszanego to zarówno zaburzenia percepcji i pamięci słuchowej, jak i percepcji i pamięci wzrokowej oraz wyobraźni przestrzennej.

Objawy zaburzenia funkcji wzrokowych Problemy z układaniem wzorów z klocków, puzzli, klocków Lego, z wyszukiwaniem szczegółów na obrazkach; Niepoprawne odwzorowywanie schematów, rysunków, tekstów; Mylenie liter o podobnym kształcie, np. m - n, l - t - ł, p - b - d - g, o - ó - a - ą ; Zapominanie kształtu liter rzadziej występujących, np. Ł, G, F, H, T; Trudności w geometrii, geografii, technice.

Objawy zaburzenia funkcji słuchowych Trudności w nauce rymowanek ze słuchu; Problemy z analizą i syntezą głosek; Kłopoty z różnicowaniem głosek zbliżonych fonetycznie, a co za tym idzie znaczenia wyrazów, np. nosze - noże, nic nić, bały biały; Ogromne trudności z pisaniem ze słuchu; Błędy w zapisie wyrazów polegające na opuszczaniu, dodawaniu, podwajaniu, przestawianiu liter w wyrazach; Trudności z odtwarzaniem rytmu, uczeniem się ze słuchu, np. języków obcych.

Symptomy ryzyka dysleksji rozwojowej M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie Wiek ok. 10 lat Motoryka duża: obniżona sprawność ruchowa całego ciała - uczeń ma trudności z nauczeniem się jazdy na wrotkach, łyżwach, nartach oraz niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach w-f. Motoryka mała: obniżona sprawność ruchowa rąk - trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w czasie zajęć szkolnych, np. podczas sklejania, wycinania. Koordynacja wzrokowo-ruchowa: trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem; rysowaniem, pisaniem - zbyt mocno przyciska ołówek, długopis, ręka szybko się męczy, nie nadąża przepisywać z tablicy, nie nadąża z wykonaniem prac pisemnych. Funkcje słuchowo-językowe: używa niepoprawnych sformułowań pod względem gramatycznym, ma trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, opisujących stosunki przestrzenne: nad pod, za przed, trudności z różnicowaniem podobnych głosek (z s, b p), myli wyrazy zbliżone fonetycznie, ma trudności z językami obcymi: problemy z zapamiętywaniem słówek, prawidłową wymową; ma trudności ze słuchaniem i z zapamiętywaniem instrukcji, poleceń, z szybkim przypominaniem sobie nazw, nazwisk, z właściwym używaniem wyrazów w odpowiednim znaczeniu.

Symptomy ryzyka dysleksji rozwojowej M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, cd. Funkcje wzrokowe: przyroda - zła orientacja na mapie; geometria - błędne rysunki i obliczenia; rysunek uproszczony, schematyczny, mylenie znaków i symboli matematycznych takich jak + i x, znaków mniejszości i większości; problemy z dostrzeganiem figur w układach przestrzennych; mylenie kierunków lewo - prawo, góra dół. Orientacja w przestrzeni i w czasie nieporadna, co utrudnia naukę historii, odczytywanie chronologii wydarzeń itp. Pamięć i uwaga - ograniczona pamięć krótkoterminowa, co sprawia, że uczenie się czegokolwiek na pamięć jest trudne; trudności ze skupieniem uwagi przez dłuższy czas, nienadążanie.

Symptomy ryzyka dysleksji rozwojowej M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, cd. Czytanie - trudności w czytaniu: opóźnione tempo opanowania czytania w stosunku do rówieśników, czytanie wolne, niedokładne i niepłynne, brak poprawnej intonacji; czytanie poprawne pod względem technicznym, ale bez zrozumienia; czytanie niechętne, czasem wywołuje silny lęk; mylne odczytywanie wyrazów o podobnej budowie w języku ojczystym i obcym (np.: owoce owce, parents partners); odczytywanie wyrazów od tyłu. Pisanie problemy z poprawnością ortograficzną (w języku ojczystym i obcym): zapisywanie wyrazu w różny sposób w tej samej pracy pisemnej; opuszczanie, dodawanie i przestawianie liter w wyrazach; opuszczanie, podwajanie sylab lub wyrazów; mylenie liter podobnych, na przykład: b-d-p-g, w-m-n-u, l-t-ł; oprócz typowych błędów ortograficznych. Pisanie tworzenie tekstu: trudności z pisaniem wypracowań, bardzo wolne tempo tworzenia zdań, błędy gramatyczne i stylistyczne. Technika pisania - pismo jest nierówne, niestaranne, mało czytelne; pisanie zbyt wolne, męczące dla dziecka.

O konieczności wczesnej diagnozy i terapii Znajomość symptomów i czujność rodziców, opiekunów, wychowawców pozwala na wczesne podjęcie działań stymulujących rozwój psychomotoryczny. Wyrównanie parcjalnych opóźnień rozwoju zaburzonych funkcji może zapobiec wystąpieniu dysleksji lub osłabić jej objawy. Szczególną uwagę na rozwój dziecka powinni zwrócić rodzice, jeśli: dziecko pochodzi z nieprawidłowej ciąży lub porodu, w rodzinie występowały przypadki opóźnienia rozwoju mowy lub dysleksja rozwojowa, dziecko ma trudności w czynnościach i zabawach, jest niesprawne i mało ruchliwe, ma problemy z mową, wykonywaniem poleceń, zapamiętywaniem rymowanek, rytmem, jest oburęczne.

Pamiętajmy! Jeżeli dziecko ryzyka dysleksji obejmiemy opieką możliwie jak najwcześniej, zapewniając mu pomoc logopedyczną i pedagogiczną, ukierunkowaną na stymulację rozwoju nieprawidłowo rozwijających się funkcji, w niektórych wypadkach możemy spowodować całkowite zlikwidowanie tych opóźnień i uniknięcie trudności szkolnych. W innych możemy zmniejszyć nasilenie trudności szkolnych Marta Bogdanowicz, O dysleksji, s. 81

Prawa ucznia z dysleksją Na podstawie aktów prawnych obowiązujących w Polsce uczeń z dysleksją ma prawo do: wczesnej diagnozy; wczesnej, specjalistycznej interwencji (program i metody nauczania stosowne do potrzeb, możliwości i stylu uczenia się; udział w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych); dostosowania wymagań szkolnych i sposobu oceniania do możliwości ucznia (nauczyciel jest zobowiązany przestrzegać wskazań zawartych w opinii wydanej przez poradnię); zwolnienia z nauki drugiego języka obcego w wypadku uczniów ze stwierdzoną głęboką dysleksją (na wniosek rodziców, poparty pisemną opinią z poradni); wyrównania szans podczas egzaminów (także sprawdzianu po szkole podstawowej, egzaminu gimnazjalnego i matury).

Obowiązki rodziców i uczniów ze stwierdzoną dysleksją 1. Rodzice ucznia z dysleksją muszą nabrać przekonania o konieczności i celowości stałej pracy z dziećmi z dysleksją rozwojową w celu umożliwienia im wyrównania szans edukacyjnych. 2. Rodzice, wiedząc, że problem dysleksji może pogłębiać się w wyniku zaniedbania dydaktycznego, muszą świadomie podjąć współpracę ze szkołą oraz pracować nad trudnościami w domu, ponieważ praca terapeutyczna bez współpracy rodziców jest niewykonalna. 3. Rodzice w trosce o prawidłowy rozwój psychofizyczny swojego dziecka powinni wypełniać zalecenia zawarte w opinii psychologicznopedagogicznej. 1. Uczeń z dysleksją, chcąc korzystać z udogodnień wynikających z praw np. możliwości dostosowania wymagań na poszczególnych przedmiotach szkolnych, ma obowiązek wykazania się przed nauczycielem swoją pracą nad przezwyciężaniem trudności. Oznacza to, że w pewnym zakresie wymagania wobec niego powinny być zwiększone. 2. W świetle przepisów prawa nieudzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dziecku może być uznane jako działanie na szkodę dziecka. 3. Prawa uczniów z dysleksją to nie przywileje ani zwolnienie od pracy, lecz stworzenie właściwych warunków do uczenia się dziecka i pracy nad swoim problemem.

O czym należy pamiętać podczas pracy z dzieckiem dyslektycznym Pamiętaj, że jego inteligencja mieści się w normie, a często jest znacznie wyższa od przeciętnej. Aby Twoje dziecko odnosiło sukcesy i uniknęło niepowodzeń, powinno być otoczone troską i poddane terapii. Nie traktuj dziecka jak chorego, krnąbrnego czy leniwego. Nie karz i nie wyśmiewaj w nadziei, że je to zmobilizuje do pracy nad problemem. Nie łudź się, że samo z tego wyrośnie lub weźmie się w garść albo też ktoś je wyleczy. Skontaktuj się ze specjalistą i zachęć do udziału w zajęciach terapeutycznych. Najważniejszą zasadą jest, że nie tylko terapeuta pracuje z dzieckiem, także rodzice w domu i to systematycznie. Wspomagaj rozwój dziecka: rozmawiaj z nim, czytaj książki, rozwijaj wrodzone talenty i zainteresowania. Chwal je za wszystkie osiągnięcia. Współpracuj z nauczycielami. Dziecko z dysleksją ma prawo do udzielania mu pomocy w domu i w szkole.

Wskazówki do pracy w domu Uczenie organizuj metodą małych kroków. Ułatwiaj dziecku tworzenie struktur informacyjnych nowe informacje połącz z tym, co jest dziecku znane. Dbaj, aby dziecko wykonywało dokładnie i poprawnie wszelkie polecenia. Staraj się zainteresować dziecko tym, czego się uczy. Pamiętaj, że uczenie się osób z dysleksją wymaga niezmiernie wielu ćwiczeń, powtórzeń, niekiedy kilkaset razy więcej niż przeciętnie. Wielokrotne powtórzenia trzeba stosować w sposób urozmaicony, aby jak najmniej nużyły dziecko. Pamiętaj: raz nigdy nie wystarcza. Wytwórz u dziecka poczucie odpowiedzialności za wykonaną pracę przez wykształcenie nawyku jej kontrolowania i poprawiania. Staraj się pracować z dzieckiem twórczo, w sposób najbardziej niekonwencjonalny, interesujący. Stosuj dużą liczbę wzmocnień (pochwał, nagród rzeczowych lub miłych wydarzeń). Niektóre z nich wcześniej ustal jako nagrody i określ zasady ich przyznawania. Wykorzystuj uczenie wielozmysłowe przez zaangażowanie możliwie wszystkich zmysłów, co pozwala na łączenie informacji odebranych wszystkimi drogami (kanałami) zmysłowymi zaangażowanymi w uczenie się.

Program edukacyjno terapeutyczny ORTOGRAFFITI

Program edukacyjno - terapeutyczny ORTOGRAFFITI wskazówki do pracy Dziecko powinno pracować systematycznie, wykonując ćwiczenia co najmniej 30 minut dziennie lub około godziny 2 3 razy w tygodniu. Ćwiczenia należy rozwiązywać ołówkiem, by w razie popełnienia błędu móc go z łatwością skorygować. Po zakończeniu pracy z danym zeszytem nie powinno w nim być żadnych błędów. Niektóre ćwiczenia należy wykonywać wspólnie z dzieckiem, są one oznaczone specjalnym piktogramem. Co najmniej raz w tygodniu rodzic powinien sprawdzić pracę dziecka i wspólnie z nim nanieść ewentualne poprawki. Należy pamiętać o tym, żeby nie podkreślać błędnie zapisanych wyrazów, a tylko zasygnalizować ich istnienie, polecając dziecku samodzielne ich odszukanie z wykorzystaniem słowniczka ortograficznego. Wypracowujemy w ten sposób u dziecka nawyk autokorekty.

Program edukacyjno - terapeutyczny ORTOGRAFFITI wskazówki do pracy W zeszytach zastosowano liniaturę mobilizującą do starannego pisania. Dziecko musi zmieścić brzuszki liter między jej górną a dolną krawędzią. Należy zachęcać dziecko do starannego pisania w liniaturze, gdyż tylko w ten sposób możemy wpłynąć na poprawę poziomu graficznego jego pisma. Do czytania zaleca się użycie kolorowych nakładek, które są dołączane do pierwszego zeszytu z każdego poziomu. Jest to nowoczesna pomoc, niwelująca kontrast między białym tłem kartki a czarnym pismem, który utrudnia czytanie niektórym dzieciom. Ponadto nakładka może służyć jako podkreślacz, pozwalający na odgraniczenie czytanej linijki tekstu, co zapobiega przeskakiwaniu z wiersza do wiersza podczas czytania. Zarówno rodzic, jak i dziecko powinni mieć świadomość, na czym polega istota jego pracy oraz czemu służą poszczególne ćwiczenia. Dlatego przy każdym zadaniu umieszczono piktogramy informujące o tym, co kształci dane ćwiczenie.

Formy pomocy uczniom z dysleksją w szkole Wnikliwa obserwacja działań i postępów w nauce przez wychowawcę w klasach młodszych; Kierowanie na badania specjalistyczne i włączenie do współpracy rodziców; Nauczanie polisensoryczne, czyli uczenie z zaangażowaniem wielu zmysłów naraz: wzroku, słuchu, dotyku, kinestezji (czucia ruchu); Praca na zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych, przede wszystkim usprawnianie zaburzonych funkcji; Wdrażanie programów specjalistycznych: Ortograffiti, Czytamy razem ; Udzielanie rodzicom wskazówek do pracy z dzieckiem w domu; Stwarzanie możliwości do udziału w zajęciach ruchowych i w innych zajęciach dowartościujących ucznia i rozwijających jego zainteresowania; Wdrażanie nowoczesnych pomocy dydaktycznych, np. programy komputerowe, nakładki do czytania, pisania, Karty ortomagiczne ; Dostosowanie wymagań do specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów.

Źródła informacji na temat dysleksji LITERATURA: Bogdanowicz M., Adryjanek A., Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów, Gdynia 2004. Bogdanowicz M., Adryjanek A., Rożyńska M., Uczeń z dysleksją w domu. Poradnik nie tylko dla rodziców, Gdynia 2007. Bogdanowicz M., O dysleksji, czyli o specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1994. Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Gdańsk 2002. Bogdanowicz M., Recepty na dobre czytanie i pisanie, [w:] Turewicz W. (red.) Jak pomóc dziecku z dysortografią, Zielona Góra 2002, s. 39 50. ORGANIZACJE: Polskie Towarzystwo Dysleksji - organizacja ta należy do Europejskiego Towarzystwa Dysleksji; na terenie całego kraju posiada obecnie ponad 70 oddziałów, w których można szukać wsparcia i pomocy; zrzesza rodziców, nauczycieli, pedagogów, psychologów, terapeutów; Lubelski Oddział PTD, pl. Litewski 5, 20-080 Lublin, tel. (081) 532 41 17. KONTAKT INTERNETOWY: www.ptd.edu.pl www.ptd.umcs.lublin.pl www.ortograffiti.pl http://dysleksja.wieszjak.pl www.dysleksja-pwn.pl

Pomocą służą również: Poradnie psychologicznopedagogiczne Każda szkoła współpracuje z wyznaczoną poradnią. Dziecko może zostać skierowane na badanie przez szkołę (za zgodą rodziców) lub rodzic może samodzielnie udać się do poradni. Na stronach internetowych poradni są dostępne poradniki dla rodziców i nauczycieli dzieci z dysleksją. Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna nr 4 ul. I Armii Wojska Polskiego 1 20-078 Lublin tel. (081) 532 48 22 Specjalistyczna Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Lublinie ul. Grottgera 8/4 (boczna ul. M. Curie - Skłodowskiej) tel. (081) 525 01 17, tel. (081) 524 37 87

Życzymy zapału, cierpliwości i efektów w pracy z dziećmi z dysleksją! Dziękujemy za uwagę: Renata Billewicz i Irena Chmiel