Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Aa Kowalczyk Rola auczycieli i rodziców w orgaizacji czasu wolego dzieci w wieku wczesoszkolym The Role of Teachers ad Parets i Orgaizatio of Free Time Activities for Studets of Early School Age Wprowadzeie Obecie wiele działań pedagogiczych, psychologiczych oraz społeczych ukierukowaych jest a orgaizację czasu wolego. Niezwykle populare stają się wszelkie kursy bądź szkoły zarządzaia czasem, gdyż ludzie są coraz bardziej świadomi faktu, że prawdziwy rozwój człowieka dokouje się w jego czasie wolym 1. Termi czas woly pojawił się i upowszechił z chwilą uzaia go przez Międzyarodową Koferecję UNESCO w 1957 r 2. Warto podkreślić, że w starożytym Rzymie i Grecji przywilej posiadaia czasu wolego ależał przede wszystkim do ludzi wolych i w całości przezaczoy był a odpoczyek. Niewolicy z powodu admiaru pracy ie dyspoowali czasem wolym. Grecy używali określeia skhole, w klasyczej łaciie scholie, co może ozaczać spokój bądź czyieie czegoś powoli, odpoczyek oraz wytchieie, ale także zajęcia typowo relaksacyje, jak 1 J. Kraszewska, Czas woly i bezpieczeństwo dziecka, Nauczaie Początkowe (2008/2009)1, s. 9. 2 B. Matyjas, Czas woly, [w:] Ecyklopedia pedagogicza XXI wieku, red. T. Pilch, Warszawa 2003, s. 559. 95
Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles słuchaie muzyki czy spotkaia towarzyskie. W literaturze odajdujemy także termi otium, który w języku łacińskim ozacza wolość od zajęć zawodowych, bezczyość, spokój jak rówież próżiactwo. Według Arystotelesa czas woly to te, w którym odpoczywa orgaizm zużoy pracą 3. Waże jest umiejęte spędzaie czasu wolego. Umiejętości tej jedak trzeba się auczyć lub być do tego wychowaym. Współcześie czas woly jest przywilejem wszystkich grup społeczych, ma jedak iy wydźwięk. Czas woly dziecka w wieku wczesoszkolym to te, który pozostaje mu do własej dyspozycji po wykoaiu wszystkich obowiązkowych zadań takich jak: czas spędzoy w szkole, odrabiaie lekcji, obowiązki domowe, ale także wszelkie czyości związaa z zaspokojeiem podstawowych potrzeb biologiczych oraz higieiczych. Ideą czasu wolego jest regeeracja sił fizyczych i psychiczych oraz wykoywaie czyości według swojego upodobaia 4, często związaa z zaspokajaiem własych zaiteresowań. Istotą rolę w orgaizacji czasu wolego ma szeroko rozumiaa wolość, która umożliwia dziecku dokoaie wyboru odośie co do tego, czym chce się zajmować. Fukcje i formy spędzaia czasu wolego Aalizując zagadieie czasu wolego, ależy rówież uwzględić jego fukcje, które mogą być realizowae a róże sposoby: idywidualie, grupowo bądź rodziie. Moża wyodrębić trzy główe fukcje czasu wolego: odpoczyek i rekreacja 5 ukierukowae a regeerację sił fizyczych i psychiczych. Jest to szczególie waże dla dzieci kilkuletich i astolatków, gdyż jedyie dziecko wyspae i wypoczęte może w sposób efektywy podjąć działaia edukacyje; zabawa i rozrywka rozumiae ie tylko jako rozwijaie zaiteresowań i zdolości, lecz także rozbudzaie potrzeby doskoaleia się i pracy ad sobą. Służy przystosowaiu społeczemu, kształci itelekt oraz ie cechy osobowości; spędzaie czasu w różych grupach rówieśiczych już dziecko kilkuletie odczuwa silą potrzebę kotaktów z rówieśikami. W przypadku dzieci regeeracja sił astępuje bardzo szybko i to ajczęściej poprzez czyy wypoczyek. Itesywy czas zabawy jest jedocześie relaksem, a brak takich form spędzaia czasu wolego powoduje u dziecka iezadowoleie a awet frustrację. 96 3 B. Jodłowska (red.), Dziecko w kręgu wychowaia, Kraków 2002, s. 235 241. 4 J. Pięta, Pedagogika czasu wolego, Warszawa 2008, s. 11. 5 B. Matyjas, Czas woly, dz. cyt., s. 560.
Poszukując form spędzaia czasu wolego, ależy odieść się do fukcji, jakie te czas spełia. Rodzaj czyości wykoywaych w czasie wolym uzależioy jest od wielu czyików, m.i. płci, wieku, wykoywaego zawodu, a także dostępości pewych form i posiadaych środków fiasowych oraz od ilości posiadaego czasu. Zazwyczaj wyzaczikiem sposobu spędzaia wolego czasu są zaiteresowaia dziecka 6. Do ajczęściej występujących form spędzaia czasu wolego przez dzieci ależą m.i.: uczestictwo w kulturze teatr, kio, kocerty, wystawy itp.; uczestictwo w życiu społeczym rodziy oraz grup rówieśiczych; uprawiaie sportu jazda a rowerze, artach, łyżwach, pływaie itp.; zajęcia artystycze plastycze, muzycze, teatrale; czas spędzoy z rodzicami wspóle gry i zabawy, wyjścia, spacery, obowiązki domowe; korzystaie z massmediów tj. telewizja, Iteret. Z badań przeprowadzoych a początku lat 90-tych ajpopulariejszymi formami spędzaia czasu wolego wśród dzieci i młodzieży były: oglądaie telewizji, spędzaia czasu w kiie, czytaie prasy i książek, spacery i wycieczki, spotkaia towarzyskie, uprawiaie hobby, spotkaia w kawiari, dyskoteki, odpoczyek, uprawiaie sportu, słuchaie radia, oglądaie wideo 7. Dobrze wykorzystay przez dziecko czas woly przyczyia się do jego wszechstroego rozwoju. Bogactwo form spędzaia czasu wolego stwarza mu wiele możliwości, dzięki którym poprzez braie udziału w życiu społeczym środowiska, rozwija i kształtuje swoje postawy i charakter. Odpowiedie zorgaizowaie i wykorzystaie czasu może wpływać pozytywie rówież a samopoczucie dziecka. Czas woly dzieci w wieku wczesoszkolym Kowecja o Prawach Dziecka 8 podkreśla jego prawo do wypoczyku i czasu wolego, do uczesticzeia w zabawach i zajęciach rekreacyjych, stosowych do wieku dziecka oraz do ieskrępowaego uczesticzeia w życiu kulturalym i artystyczym. Kowecja zakłada także, by edukacja przyczyiała się do rozwijaia jego osobowości, taletów oraz 6 J. Karczewska, Czas woly i bezpieczeństwo dziecka, dz. cyt., s. 9. 7 Por. M. Orłowska, Prawo do leistwa współczesego człowieka wybór czy przymus, Auxilium Sociale (2004)2, s. 189. 8 Kowecja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzeie Ogóle ONZ z dia 20 listopada 1989 roku, http://www.uicef.org/magic/resources/crc_polish_laguage_versio.pdf, 1 (dostęp: 05.01.2015). 97
Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles 98 zdolości umysłowych i fizyczych w ajpełiejszym zakresie. Poadto prawo to uwzględia Podstawa Programowa pierwszego etapu kształceia. Podkreśla oa aktywość muzyczą, plastyczą, teatralą oraz czyteliczą dziecka. Zwraca rówież uwagę a istotą rolę zabaw i gier ruchowych, ćwiczeń tereowych oraz pieszych wędrówek. Ilość czasu wolego ucziów jest zróżicowaa i zależy m.i. od: miejsca zamieszkaia, odległości domu od szkoły, obowiązków szkolych i domowych, a także waruków materialych i struktury rodziy. Istieją rówież pewego rodzaju kategorie tego czasu. W ciągu tygodia rozłożoy jest o ierówomierie, a jego zacza część kumuluje się a końcu tygodia. Moża wyodrębić czas woly codziey, czyli te, który pozostaje dziecku po powrocie ze szkoły, odrobieiu zadaia domowego, auki i wypełieiu obowiązków domowych. Czas woly w końcu tygodia, czyli weeked oraz czas ferii zimowych i wakacji. Dziecko w wieku wczesoszkolym dyspouje zaczie większą ilością czasu wolego codzieego iż młodzież czy dorośli. Mimo iż cechą czasu wolego jest możliwość dyspoowaia im według własej woli, to w przypadku dzieci powiie o być objęty kotrolą ze stroy rodziców, szkoły oraz wszelkich placówek wychowaia pozaszkolego. Czas woly wpływa a zachowaie rówowagi biologiczej orgaizmu, dlatego moża wyróżić dwa rodzaje wypoczyku: czyy, który zakłada aktywość fizyczą. Przykładem mogą być p. gry i zabawy a świeżym powietrzu, spacery, zajęcia ruchowe, uprawiaie sportu; biery, polegający a bezczyości, p. leżeiu, spaiu, siedzeiu. Tego typu wypoczyek jest waży po dużym wysiłku, jedak ie może trwać dłużej. Naturalą, koieczą formą wypoczyku bierego jest se, który dokouje procesu odowy w układzie erwowym. Współcześie, zarówo dzieci jak i dorośli, arażei są a ciągły pośpiech i zmęczeie. Jedocześie dzieci w młodszym wieku szkolym zajdują się w szczególej sytuacji, gdy przy stosukowo dużym wymiarze czasu wolego ujawia się często brak kostruktywych sposobów jego wypełiaia. W celu zapobiegaia ieodpowiediemu wykorzystaiu tegoż czasu, ależy go dobrze zaplaować. Właściwe jego wykorzystaie daje dziecku możliwość rozwoju itelektualego, fizyczego oraz psychiczo-emocjoalego. Dziecko aktywie i twórczo spędzające czas woly od obowiązków szkolych i domowych uczy się samodzielości, zdobywa owe doświadczeia i abywa zdolości orgaizowaia swego czasu ie tylko w dzieciństwie, ale także w życiu dorosłym. Zmieiające się waruki otaczającej as rzeczywistości: globalizacja iformacji, asileie iekorzystych zjawisk psychospołeczych, tech-
ologie cyfrowe, owe metody pracy w systemie kształceia, dewaluacja statusu zawodu auczycielskiego, a także owa polityka oświatowa państwa stawiają współczesego auczyciela przed wieloma owymi zadaiami. Jego rola ie ograicza się jedyie do uczeia i przekazywaia jakieś wiedzy. Postrzegaa jest już ie tylko jako rola dydaktyka, ale także wychowawcy i opiekua, przewodika i doradcy, uogóliając meadżera w edukacji. Niejedokrotie to pedagog jest pierwszą osobą, która dostrzega pozytywe i egatywe zmiay w osobowości uczia. Jest świadkiem jego sukcesów i porażek oraz towarzyszem drogi ku dorosłości. Pedagodzy powii więc podejmować trud pełieia roli ispiratorów rówież w odiesieiu do orgaizacji czasu wolego, stale diagozujących możliwości i potrzeby ucziów, jak i społecze wymagaia. Rola auczycieli jako orgaizatorów czasu wolego jest dość duża, gdyż dziecko ma zbyt mały zasób doświadczeń, co często uiemożliwia mu właściwe oceieie tego, co jest korzyste dla jego prawidłowego rozwoju, a co bezwartościowe lub szkodliwe. Doradcza obecość rodziy i szkoły jest iezwykle istota i polega ie tylko a aktywym uczestictwie w spędzaiu czasu wolego z dziećmi, ale także a zapobiegaiu sytuacjom zagrażającym życiu, zdrowiu i właściwemu fukcjoowaiu wychowaka. Niepokojące jest, iż w codzieości ucziów wczesoszkolych obserwuje się zjawisko zabijaia czasu, ajprościej określae po prostu jako uda, która jest wypełioa ic iezaczącymi w sesie rozwojowym, a iekiedy szkodliwymi zajęciami. Niewłaściwe spędzaie czasu wolego może wręcz prowadzić do sytuacji iebezpieczych dla dziecka, przyczyiać się do jego udziału w przestępczości, a awet związaiu uczia z tego typu grupami, klikami czy gagami. Nadmiar wolego czasu i ieumiejętość jego zagospodarowaia mogą doprowadzić do zachowań dewiacyjych dzieci i młodzieży oraz wpływać destrukcyjie. Stąd poprzez realizację atrakcyjych propozycji rodzia i szkoła powia przygotowywać dzieci do uikaia zagrożeń, kształtować umiejętość bezpieczego korzystaia z czasu wolego, odkrywać i rozwijać zaiteresowaia ucziów oraz budować poczucie ich własej wartości. Orgaizacja czasu wolego przez szkołę i rodzię Zadaiem szkolictwa jest przygotowaie obywatela do zmieiającego się świata, wyposażeie go w potrzeby potecjał wiedzę i umiejętości. Celem pracy auczyciela, w tym auczyciela wczesej edukacji, jest rozwój prawego człowieka, wrażliwego a dobro i pięko, czułego a zagrożeia ludzkości i świata, troszczącego się o własy, prawidłowy rozwój. Główym wymagaiem, które spoczywa a auczycielu, jest dbaie o to, by uczeń mógł się rozwijać i fukcjoować jako iezależy pod- 99
Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles miot. W kształceiu umiejętości pełego korzystaia z czasu wolego potrzebe jest plaowe oddziaływaie wychowawcze od ajwcześiejszych lat. Działalość szkoły skupia się a orgaizowaiu różego rodzaju imprez, udostępiaiu biblioteki, czyteli, świetlicy szkolej, sali gimastyczej oraz pracy w kołach zaiteresowań. Szkoła, która potrafi skuteczie zaszczepić swym wychowakom zamiłowaie do różych dziedzi wiedzy, może stać się placówką dobrze wychowującą do wolego czasu. Zajęcia pozalekcyje ie mogą staowić wydłużeia zajęć dydaktyczych realizowaych przez auczyciela w ramach kokretego przedmiotu i powiy być prowadzoe przez dobrze do tego przygotowaych merytoryczie i metodyczie auczycieli i istruktorów. Muszą oi posiadać właściwe do prowadzoych zajęć kompetecje ie tylko merytorycze i pedagogicze, lecz także odpowiedie predyspozycje osobowościowe sprzyjające awiązywaiu właściwego kotaktu emocjoalego z wychowakiem. Szkoła, która włącza się bezpośredio w większość sfer życia młodego człowieka, może świadomie orgaizować proces wychowaia, szaując idywidualizację i podmiotowość uczia, a także uwzględiając fakt, że koordyacja pracy szkoły i placówek wychowaia pozaszkolego jest iezbęda w kształtowaiu postaw, zachowań i itelektu młodych ludzi. Oprócz wychowaia, które odbywa się w ramach programu szkolego, dużą rolę odgrywa system wychowaia rówoległego. Według Rozporządzeia Miistra Edukacji Narodowej i Sportu 9 z 7 marca 2005 r. do placówek wychowaia pozaszkolego zalicza się: pałace młodzieży, młodzieżowe domy kultury, międzyszkole ośrodki sportowe, ośrodki politechicze, ogiska pracy pozaszkolej, ogrody jordaowskie, pozaszkole placówki specjalistycze, biblioteki i czytelie, a także świetlice. To samo rozporządzeie określa rówież, jakie zadaia są realizowae przez te placówki (edukacyje, wychowawcze, kulturale, profilaktycze, opiekuńcze, prozdrowote, sportowe i rekreacyje). Istytucje edukacji rówoległej są doskoałą alteratywą dla dzieci, które chcą spożytkować swój czas woly w taki sposób, który przyczyi się do rozwijaia ich zaiteresowań, zdolości i umiejętości. Właściwie dobrae zajęcia pozaszkole ie tylko rozwijają i wspomagają pracę szkoły i rodziy, ale przede wszystkim dają dzieciom ogromą radość. Z kolei rodzia staowi podstawowe środowisko życia i wychowaia młodego człowieka. Do jej podstawowych dziedzi plaowego od- 100 9 Rozporządzeie Miistra Edukacji Narodowej i Sportu z dia 7 marca 2005 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działaia placówek publiczych, waruków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatości woszoej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach, http://bip.me.gov.pl/me_bip/akty_pr_1997-2006/ rozp_367.php?wrapper=test, 1 (dostęp: 05.01.2015).
działywaia moża zaliczyć troskę o prawidłowy rozwój fizyczy i itelektualy dziecka, jego sprawość i zdrowie. Zadaiem rodziy jest rówież zaspokajaie potrzeb emocjoalych dziecka, przy rówoczesym wzbogacaiu jego życia uczuciowego, rozwijaiu w im dyspozycji pozytywych i przełamywaiu dyspozycji egatywych. Istotą rolę odgrywa wdrażaie w kulturę własego społeczeństwa, grupy społeczej, z którą jest ajściślej związae, w kulturę ogóloludzką, jak i rozbudzaie zaiteresowań i potrzeb kulturalych dziecka. Rola rodziców w życiu dziecka jest adrzęda, poieważ to oi są pierwszymi jego auczycielami i stają się wzorami postępowaia. Od waruków stworzoych przez rodzię, przekazywaych systemów wartości i awyków, zależy czy czas woly będzie poświęcay wypoczykowi, rozwojowi osobowości, rozrywce, czy staie się czasem bezwartościowym dla rozwoju. Dziecko w wieku wczesoszkolym jest jeszcze mało samodziele, więc zakres czasu wolego, a zwłaszcza sposób jego spędzaia, w dużej mierze uzależioy jest od tego, co rodzice zapropoują. Możliwości gospodarowaia czasem wolym w rodziie moża uzależić od kilku czyików m.i.: od poziomu wykształceia rodziców, waruków materialych rodziy, wysokości zarobków, stadardów wyposażeia mieszkaia, ilości czasu wolego rodziców, wpojoych wzorów spędzaia tego czasu w poprzedich pokoleiach. Współcześie w rodziach moża zaobserwować domiację idywidualych zamiast wspólych form wypoczywaia oraz swoistego rodzaju osamotieia w sferze czasu wolego. Fakt te spowodoway jest postępem techologiczym, wzrastającym korzystaiem z mass- i multimediów. Kotakt dziecka z Iteretem czy telewizją zaczya się od wczesych lat i ma charakter permaety. Z badań wyika, że dwu- i trzylatki oglądają programy telewizyje średio od 45 miut do 1 godziy, a dzieci w wieku od 5 do 14 lat poświęcają mediom 3 4 godziy dzieie 10. Współczesą tradycją staje się spędzaie wieczorów i świąt przed ekraem telewizora czy komputera. Tego typu postawy i zachowaia prowadzą w kosekwecji do zamkięcia międzypokoleiowego przekazu kulturowego oraz do zaiku więzi wewątrzrodziej. Rodzice, jako prawi opiekuowie, pooszą odpowiedzialość za rozwój dziecka, a także za sposób spędzaia przez ie czasu wolego. Podstawy metodologicze badań własych Istotą rolę w orgaizacji czasu wolego odgrywają rodzice i auczyciele. Celem przeprowadzoych badań było określeie, możliwie jak 10 J. Izdebska, Współczesa rodzia wobec eksplozji mediów elektroiczych wyzwaiem dla edukacji medialej, Edukacja (2009)3, s. 28. 101
Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles 102 ajszerzej, roli auczycieli i rodziców w orgaizacji czasu wolego dzieci wczesoszkolych. Mając a uwadze udział środowiska rodziego i szkolego w plaowaiu czasu wolego uczia, przeprowadzoo badaia, których główy problem zawierał się w pytaiu: Jaką rolę odgrywają auczyciele i rodzice w orgaizacji czasu wolego ucziów wczesoszkolych? Materiał badawczy został zebray za pomocą metody sodażu diagostyczego. Wykorzystao dwie techiki: akietę oraz wywiad. Akieta skierowaa została do 30 rodziców ucziów klas I III. Celem jej przeprowadzeia było uzyskaie iformacji dotyczących roli, jaką odgrywają rodzice w orgaizacji czasu wolego ucziów klas I III. Dodatkowo w badaiach posłużoo się wywiadem stadaryzowaym skierowaym do 10 auczycieli w celu poszerzeia zakresu daych. Celem przeprowadzoego wywiadu było pozaie działań auczycieli w zakresie orgaizacji czasu wolego dzieci wczesoszkolych. Narzędziem wykorzystaym w prezetowaych badaiach był kwestioariusz akiety oraz kwestioariusz wywiadu stadaryzowaego. W kwestioariuszu akiety, skierowaym do rodziców ucziów klas I III, umieszczoo pytaia zamkięte w celu otrzymaia precyzyjych daych dotyczących m.i. czasu, jaki dzieci spędzają w szkole, czasu przezaczaego a odrabiaie zadań domowych, czasu wolego i jego orgaizacji. Posłużoo się rówież pytaiami otwartymi, aby pozać, z jakich zajęć dodatkowych korzystają dzieci w wieku wczesoszkolym, jakie są oczekiwaia rodziców odośie kółek zaiteresowań orgaizowaych a tereie szkoły, jakie rodzaje programów telewizyjych oglądają ucziowie, a przede wszystkim, co robią w wolym czasie. Zastosowao kafeterię zamkiętą, półotwartą i koiuktywą, aby stworzyć akietowaym optymale możliwości odpowiedzi a skostruowae pytaia. Do przeprowadzeia badań wybrao jedą z podkrakowskich szkół podstawowych. Do klas I III w roku szkolym 2011/2012 uczęszczało 39 ucziów. W klasach tych zajdują się rówież rodzeństwa, także bliźiacze. Liczba ucziów w tych klasach prezetuje się astępująco: klasa I 16 ucziów, klasa II 7 ucziów, klasa III 16 ucziów. Aaliza badań i wioski Dzieci w wieku wczesoszkolym zazwyczaj są ciekawe świata, chcą rozwijać swoje zaiteresowaia i pozawać to, co iezae. Poadto mają dużą potrzebę ruchu i wyrażaia własych emocji. Poiższa tabela 1 prezetuje ilość czasu wolego dzieci w wieku wczesoszkolym.
Tabela 1. Ilość czasu wolego dzieci w wieku wczesoszkolym. 1 h 1 2 h 2 4 h Więcej iż 4 h Ogółem 0 0 2 6,66 8 26,66 20 66,66 30 100 Źródło: opracowaie włase Badaia wykazują, że większość dzieci aż 20, co staowi 66,66 wszystkich badaych posiada więcej iż cztery godziy wolego czasu dzieie. Od dwóch do czterech godzi dzieie deklaruje 8 akietowaych (26,66). Najmiej, bo tylko dwójka dzieci, twierdzi, iż ilość wolego czasu w ich przypadku waha się między jedą a dwiema godziami. Żade z dzieci ie zdeklarowało, iż ma miej iż godzię czasu wolego. Dzieci w wieku wczesoszkolym dość często potrzebują pomocy w zakresie orgaizacji czasu wolego. Poiżej (tabela 2) przedstawioe zostały osoby bądź istytucje orgaizujące czas woly ucziom klas I III. Tabela 2. Osoby orgaizujące czas woly dziecka w klasach I III. Samo Rodzice Szkoła Ie 23 76,66 24 80 0 0 3 10 Źródło: opracowaie włase Z przeprowadzoych badań wyika, iż czas woly ajczęściej orgaizują dziecku rodzice tak odpowiedziało 24 akietowaych, czyli 80. Nieco miej, gdyż 23 osoby, co staowi 76,66, twierdzi, iż dziecko samo orgaizuje sobie czas woly. Wśród odpowiedzi pojawiły się też: dziadkowie, rodzeństwo i koledzy takiej odpowiedzi udzieliło po jedym z respodetów, co staowi 3,33. Nikt ie wskazał szkoły jako orgaizatora czasu wolego dzieci w wieku wczesoszkolym. 103
Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Różorodość propozycji spędzaia czasu wolego jest jedocześie wygodą i dylematem. Poiższa tabela 3 prezetuje ajczęstsze formy spędzaia czasu, a tabela 4 formy ajmiej preferowae przez dzieci w wieku wczesoszkolym. Tabela 3. Najczęstsze formy spędzaia czasu wolego przez dzieci w wieku wczesoszkolym. Rodzaj czyości spędzaie czasu z rodzią zabawa z kolegami sport oglądie telewizji korzystaie z komputera słuchaie muzyki rysowaie, malowaie czytaie książek 30 26 22 21 16 14 11 8 100 86,66 73,33 70 53,33 46,66 36,66 26,66 Źródło: opracowaie włase Z powyższych daych wyika, że dzieci spędzają woly czas z rodzicami odpowiedziało tak 100 badaych. 26 respodetów (86,66) uważa, że dzieci w wieku wczesoszkolym bawią się z kolegami. Na uprawiaie spotru wskazało 22 badaych (73,33), a a oglądaie telewizji 21 (70). Niewiele poad połowa respodetów 16, co staowi 53,33 jako ajczęstszą formę spędzaia czasu wolego przez dzieci w klasach I III wskazuje korzystaie z komputera. Prawie połowa badaych uzała, że dzieci słuchają muzyki 14 (46,66), rysują bądź malują 11 (36,66). Najmiej badaych 8, co staowi 26,66 wskazało czytaie książek jako formę spędzaia czau wolego. 104
Tabela 4. Najmiej preferowae formy spędzaia czasu wolego przez dzieci w wieku wczesoszkolym. Rodzaj czyości kolekcjoerstwo uczeie się języków obcych kio, muzeum, teatr rysowaie, malowaie wycieczki 14 10 6 6 3 46,66 33,33 20 20 10 Źródło: opracowaie włase Z powyższych daych wyika, że ajmiej preferowaymi formami spędzaia czasu wolego przez dzieci w wieku wczesoszkolym jest kolekcjoerstwo takiej odpowiedzi udzieliło 14 (46,66) badaych. 10 respodetów (33,33) uzało, że jest to uczeie się języków obcych. 6 badaych (20) wskazało, że ajrzadziej spotykaą formą spędzaia czasu wolego dzieci w klasach I III jest kio, teatr, muzea oraz rysowaie i malowaie. Tylko 3 akietowaych (10) wskazało wycieczki jako ajmiej preferowaą formę spędzaia czasu wolego. W większości szkół orgaizowae są zajęcia dodatkowe, a które uczęszczają ucziowie już od I klasy szkoły podstawowej. Zajęcia te ajczęściej prowadzą auczyciele zatrudiei w daej placówce i są ieodpłate. Poiższa tabela 5 obrazuje, jaka część dzieci korzysta z zajęć dodatkowych. Tabela 5. Korzystaie z zajęć dodatkowych. Korzysta Nie korzysta Ogólem 18 60 12 40 30 100 Źródło: opracowaie włase 105
Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Jak wyika z daych, 18 ucziów, co staowi 60 badaych, korzysta z zajęć dodatkowych, a 12 (40) ie korzysta. Rodzia jako pierwsze i podstawowe środowisko, w którym dorasta i rozwija się dziecko jest iejako wyzaczikiem sposobów spędzaia czasu wolego. Dziecko czerpie wzorce od rodziców, co dotyczy rówież form odpoczyku. Tabela 6. Sposób spędzaia czasu wolego w rodziie. Sposób spędzaia czasu wspóla zabawa wyjazdy, p. kio uprawiaie sportów odrabiaie lekcji spacery porządki wspóle oglądaie bajek, filmów gry plaszowe czytaie bajek 20 18 17 14 13 12 12 11 5 66,66 60 56,66 46,66 43,33 40 40 36,66 16,66 Źródło: opracowaie włase 106 Z aalizy zebraego materiału (tabela 6) wyika, że ajwięcej, bo 20 respodetów (66,66), preferuje wspóle zabawy z dziećmi w czasie wolym. Na wyjazdy rodzie czas woly przezacza 18 akietowaych (60), a a wspóle uprawiaie sportów 17 (56,66). 14 badaych (46,66) deklaruje odrabiaie zadań z dziećmi w czasie weekedu, a 13 (43,33) wspóle spacery. Przeprowadzoe badaia wskazują, że 12 respodetów (40) w czasie wolym robi porządki i wspólie z dziećmi ogląda bajki czy filmy. 11 spośród badaych, co staowi 36,66, stwierdza, że w wolym czasie gra z dziećmi w gry plaszowe. Najmiej akietowaych, bo tylko 5 (16,66) czyta z dziećmi bajki.
W celu poszerzeia zakresu iformacji a temat orgaizacji i spędzaia czasu wolego przez ucziów w młodszym wieku szkolym przeprowadzoo wywiad z auczycielami. Poiższa tabela 7 prezetuje dae dotyczące działań podejmowaych przez auczycieli w celu zachęceia ucziów do efektywego spędzaia czasu wolego. Tabela 7. Działaia podejmowae przez auczycieli w celu zachęceia ucziów do efektywego spędzaia czasu wolego. Rodzaj działaia rozmowa propoowaie zajęć dodatkowych dzieleie się swoim doświadczeiem, pasjami orgaizowaie zajęć dodatkowych zakup sprzętu iformowaie o działaiach a tereie gmiy 4 4 2 2 1 1 40 40 20 20 10 10 Źródło: opracowaie włase Z aalizy zebraego materiału wyika, że ajwięcej, bo 4 respodetów (40), zachęca ucziów do efektywego spędzaia czasu wolego przez rozmowę i propoowaie dodatkowych zajęć. 2 badaych (20) deklaruje, iż osobiście agażuje się w orgaizację tych zajęć, a także dzieli się swoimi doświadczeiami i pasjami. Najmiej badaych, bo tylko 1, co staowi 10, wskazało, że metodą zachęcaia ucziów do kreatywego wykorzystywaia czasu wolego jest zakup sprzętu i materiałów aukowych oraz iformowaie o działaiach a tereie gmiy. 107
Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles Tabela 8. Rodzaj działań prowadzoych przez auczycieli w celu zachęceia ucziów do pogłębiaia wiedzy z auczaego przedmiotu i kreatywego spędzaia czasu wolego. Rodzaj działaia propoowaie literatury, filmów programów telewizyjych rozmowa podawaie stro www iformowaie o imprezach a tereie gmiy dodatkowe zadaia, ćwiczeia dodatkowe ocey z przedmiotu/ pukty z aktywości zachęcaie do działań społeczych 4 2 2 2 1 1 1 40 20 20 20 10 10 10 Źródło: opracowaie włase 108 Z powyższych daych wyika, że ajwięcej auczycieli, bo 4, co staowi 40, jako formę zachęceia do pogłębiaia wiedzy z auczaego przez siebie przedmiotu propouje dodatkową literaturę oraz filmy telewizyje. Iformowaie o kokursach i podawaie stro www stosuje 2 badaych (20). Najmiej, bo 1 respodet (10), jako źródło pogłębiaia wiedzy z przedmiotu wskazuje dodatkowe zadaia, ćwiczeia, a także dodatkowe ocey z przedmiotu i pukty z aktywości oraz zachęcaie do działań społeczych. Podsumowaie wyików badań Rozpoczyając rozważaia a temat roli auczycieli i rodziców w orgaizacji czasu dzieci w wieku wczesoszkolym, potrzeba jest aaliza czyików wpływających a ilość tego czasu. Uwarukoway jest o przede wszystkim od czasu spędzaego w szkole, zadań domowych i auki oraz od prac domowych. Z przeprowadzoych badań wyika, że dzieci
w wieku wczesoszkolym mają każdego dia średio około 4 godzi czasu wolego. Poad 66 respodetów przyzało, że ucziowie klas I III mają więcej iż 4 godziy czasu wolego. Prawie 27 dzieci ma od 2 do 4 godzi czasu wolego w ciągu dia. A tylko iespeła 7 ma miej iż 2 godziy. Czas woly od obowiązków szkolych jest plaoway przez rodziców i dziecko. Rzadziej orgaizacją tego czasu zajmują się dziadkowie, rodzeństwo czy rówieśicy. 90 akietowaych stwierdziło, że ajczęściej dzieci spędzają czas z rodzią. Prawie 67 badaych twierdzi, że młodsze dzieci spędzają czas z rówieśikami, a iekiedy dzieci same orgaizują swój czas woly. Do ajczęściej spotykaych form spędzaia czasu wolego przez dzieci w wieku wczesoszkolym ależy zabawa z kolegami, a także uprawiaie sportów. Wśród ich ajwiększą popularością cieszą się: jazda a rowerze (86,66), pływaie (60) oraz piłka oża (53,33). Około 30 akietowaych dostrzega, iż dzieci w młodszym wieku ajchętiej uprawiają różego rodzaju sport: jazda a łyżwach i rolkach oraz taiec. Do miej popularych sportów ależą: teis stołowy, sztuki walki, jazda a hulajodze, biegaie, boks i siatkówka. Dzieci w klasach I III preferują spędzaie czasu wolego zarówo aktywie: a uprawiaiu sportów i przebywaiu z rodzią i rówieśikami, jak i bierie: oglądając telewizję czy korzystając z komputera. Sposoby spędzaia czasu wolego w dużej mierze zależą od pomysłowości i sposobu życia rodziców. Prawie 70 badaych deklaruje, że dzieci w czasie wolym oglądają telewizję. Według akietowaych 40 tych dzieci przezacza a oglądaie telewizji od 1 do 2 godzi dzieie. Około 43,33 twierdzi, że dzieci oglądają telewizję do 1 godziy dzieie. Niepokojący jest fakt, że poad 16 badaych stwierdziło, że a biery odpoczyek przed ekraem telewizora dzieci w wieku wczesoszkolym przezaczają poad 2 godziy dzieie. Przede wszystkim zaiteresowaiem dzieci cieszą się bajki tak odpowiedziało 70 badaych. Aalizując dae z badań moża dostrzec, że poad 50 dzieci w wolym czasie korzysta z komputera. Dzieci w wieku wczesoszkolym chętie słuchają muzyki, rysują bądź malują oraz czytają książki. Do ajmiej preferowaych form spędzaia czasu wolego iewątpliwie ależy kolekcjoerstwo. Do tej grupy iestety moża rówież zaliczyć uczeie się języków obcych, kio, muzea i teatr. Także rysowaie bądź malowaie obecie ie ależy do powszechie lubiaych czyości wykoywaych przez dzieci w czasie wolym. Z badań wyika, że w czasie wolym rodzice ajczęściej preferują zabawę z dziećmi. Takiej odpowiedzi udzieliło 66,66 akietowaych. 109
Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles 110 Nieco miej, bo 60, uzało, że są to wspóle wycieczki czy wyjazdy do kia. Poad 56 badaych przyzaje, że dzieci wraz z rodzicami uprawiają różego rodzaju sporty i spacerują. Akietowai stwierdzili, że 60 dzieci w klasach I III korzysta z zajęć dodatkowych. Jak wyika z badań 40 auczycieli rozmawia z dziećmi o różych formach spędzaia czasu wolego, a także propouje zajęcia dodatkowe. 20 auczycieli przyzaje, iż dzieli się swoim doświadczeiem przeżywaia czasu wolego od pracy zawodowej i obowiązków. Także 20 auczycieli stara się orgaizować a tereie szkoły zajęcia dodatkowe. Iymi działaiami prowadzoymi przez pedagogów jest iformowaie dzieci o orgaizowaych imprezach a tereie gmiy oraz zakup sprzętów i pomocy aukowych. Aby zachęcić ucziów do pogłębiaia wiedzy z auczaego przez ich przedmiotu 40 auczycieli propouje dzieciom dodatkową literaturę, filmy czy programy telewizyje. 20 auczycieli stara się przekoać ucziów przez rozmowę i podawaie stro iteretowych oraz iformowaie o warsztatach czy kokursach. Dodatkowe zadaia i ćwiczeia oraz ocey stosuje 10 badaych auczycieli. Także 10 z ich stara się zachęcić ucziów do działań o charakterze społeczym typu wolotariat. Zakończeie i wioski dla praktyki edukacyjej Ucziowie klas I III posiadają zróżicowaą ilość czasu wolego, co jest uzależioe od kilku czyików m.i. ilości godzi spędzoych w szkole, czasu poświęcoego a odrabiaie zadań domowych i aukę, a także obowiązki domowe. Badaia wykazały, iż dzieci ajczęściej spędzają czas z rodzicami, rodzeństwem, a także z rówieśikami. Do ajczęstszych aktywości dzieci wczesoszkolych ależą: zabawa, uprawiaie sportu, oglądaie telewizji i korzystaie z komputera. Miej populare zajęcia, którym dzieci oddają się w czasie wolym to: czytaie książek, rysowaie i malowaie. Rola auczycieli w orgaizowaiu czasu wolego dzieci w klasach I III jest zacząca. Swoim przykładem i doświadczeiem często zachęcają ucziów do szukaia owych form spędzaia czasu wolego. Najczęściej rozmawiając z ucziami o możliwościach wykorzystaia swojego potecjału, dzielą się swoim doświadczeiem, pasjami i hobby. Aby wzmocić zaiteresowaie poszczególymi dziedziami auki propoują dodatkową literaturę, filmy, programy aukowe i stroy iteretowe, co ma a celu rozbudzeie aturalej potrzeby pozawaia świata. Wielu auczycieli w kreatywy sposób zagospodarowuje czas woly ucziów, prowadząc zajęcia dodatkowe w ramach szkolych aktywości. Aktywy auczyciel może zachęcić dzieci do twórczego i efektywego wykorzystywaia cza-
su wolego ie tylko w celu zagospodarowaia chwil poza zajęciami szkolymi, ale zwracając uwagę a rozwój itelektualy, emocjoaly, fizyczy i pozawczy uczia. Rola rodziców w orgaizacji czasu wolego jest adrzęda, gdyż to oi są pierwszymi auczycielami dla swoich dzieci. Z rodziy dziecko wyosi wartości, zasady, kulturę osobistą, a także preferowae formy odpoczyku. Rodzice mają decydujący głos w orgaizowaiu czasu wolego od zajęć szkolych dzieci wczesoszkolych. To oi wybierają zajęcia dodatkowe dla swoich dzieci, kierując się ich rozwojem, zaiteresowaiami i możliwościami. Niejedokrotie dzieci przejmują zaiteresowaia rodziców (p. sportowe). Wspóle uprawiaie sportu ie tylko przyczyia się do rozwoju fizyczego dziecka, ale także zacieśia więzy rodzie. Pomimo wielu obowiązków zawodowych i rodziych, rodzice powii określoą część czasu wolego spędzać z dziećmi, przekazując im dobre wzorce. Ważym jest, aby uwrażliwiać rodziców a kotrolowaie i rozsąde określaie czasu, jaki dziecko spędza przed komputerem, tabletem, telewizorem czy korzystając z Iteretu w telefoie komórkowym. Należy pokazywać rodzicom alteratywe formy spędzaia czasu wolego, takie jak uprawiaie sportu, wspóle wycieczki czy zabawę. Nauczyciele powii podejmować działaia mające a celu zdiagozowaie zdolości i zaiteresowań poszczególych ucziów, aby właściwie propoować stosowe formy spędzaia czasu wolego. Dobrze byłoby zatem, aby auczyciele doskoalili swój warsztat pracy i uzyskiwali odpowiedią wiedzę tak, aby mogli sprostać wymagaiom współczesych czasów. Istote w tej kwestii jest zdobycie kompetecji w zakresie owych techologii, a także wiedzy dotyczącej zagrożeń z tym związaych. Bibliografia Izdebska J., Współczesa rodzia wobec eksplozji mediów elektroiczych wyzwaiem dla edukacji medialej, Edukacja (2009)3. Jodłowska B. (red.), Dziecko w kręgu wychowaia, Impuls, Kraków 2002. Karczewska J., Czas woly i bezpieczeństwo dziecka, Nauczaie Początkowe (2008/2009)1. Kowecja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzeie Ogóle ONZ z dia 20 listopada 1989 roku, http://www.uicef.org/magic/ resources/crc_polish_laguage_versio.pdf, (dostęp: 05.01.2015). Matyjas B., Czas woly, [w:] Ecyklopedia pedagogicza XXI wieku, red. T. Pilch, Wyd. Akademickie Żak, Warszawa 2003. Orłowska M., Prawo do leistwa współczesego człowieka wybór czy przymus, Auxilium Sociale (2004)2. 111
Z teorii artykuły recezowae/theory Peer-Reviewed Articles 112 Pięta J., Pedagogika czasu wolego, Zakład Wydawiczy DrukTur, Warszawa 2008. Rozporządzeie Miistra Edukacji Narodowej i Sportu z dia 7 marca 2005 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działaia placówek publiczych, waruków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatości woszoej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach, http://bip.me.gov.pl/me_bip/akty_pr_1997-2006/rozp_367.php?wrapper=test, (dostęp: 05.01.2015). Streszczeie Żyjemy w czasach astawioych a szybkie tempo życia oraz wzmożoe dążeie do wyzaczoych celów zawodowych i osobistych. Dobra orgaizacja czasu to umiejętość iezwykle ceioa przez pracodawców, współpracowików, rodzię, całe społeczeństwo, a przede wszystkim przez as samych. Mądre gospodarowaie czasem jest waże ie tylko w dorosłym życiu, ale także w dzieciństwie. Bowiem już wtedy dziecko uczy się tego, że jego życie składa się ie tylko z obowiązków i zadań do wypełieia, ale także z czasu a odpoczyek i regeerację sił. W momecie, kiedy dziecko przechodzi z etapu przedszkolego do szkolego, ulega zmiaie codziey rytm jego dia i musi przyzwyczaić się do sytuacji, w której obok zabawy pojawia się obowiązek auki. Dziecko powio mieć określoą ilość czasu wolego, gdyż wiek wczesoszkoly jest bardzo aktywym etapem w życiu młodego człowieka. Waże jest, aby ajmłodsze pokoleie uzyskało pomoc w doborze czyości, którymi chce wypełić swój czas woly. Zadaiem ajbliższego otoczeia, rodziców i auczycieli, jest stworzeie dziecku waruków do tego, by mogło się rozwijać poprzez aktywe spędzaie wolego czasu w zgodzie ze swoimi zaiteresowaiami i preferecjami. Niewątpliwie abycie właściwych awyków spędzaia czasu wolego w dzieciństwie owocuje rówież w późiejszym wieku szkolym. Nauczyciele wspierają rodziców w wychowywaiu młodszych dzieci do kreatywego spędzaia wolego czasu. Posługując się wiedzą z zakresu pedagogiki, psychologii i iych dziedzi aukowych w sposób profesjoaly starają się odkrywać i rozbudzać aturale predyspozycje, umiejętości i talety ucziów. Ich zadaiem jest także właściwe ukierukowywaie dzieci, tak aby rozwijały swoje zdolości i abywały owe kompetecje. Słowa kluczowe: czas woly, dziecko w wieku wczesoszkolym, rodzice, auczyciele, szkoła, orgaizacja i zarządzaie czasem.
The Role of Teachers ad Parets i Orgaizatio of Free Time Activities for Studets of Early School Age Summary We live i a time focused o the fast pace of life ad a icreased desire to set professioal ad persoal goals. Good time maagemet is a skill highly valued by employers, co-workers, family, ad society, above all by ourselves. Wise time maagemet is importat ot oly i adulthood but also i childhood, because the the child lears that his life cosists ot oly of the duties ad tasks to do but also the time for rest ad recuperatio. At the time whe the child moves from kidergarte to school stage daily rhythm is chaged ad the child has to get used to the situatio where besides play ad etertaimet compulsory educatio appears. The child should have a certai amout of free time sice the time of early school age is a very active stage i the life of a youg ma. It is importat that the yougest geeratio were assisted i the selectio of activities, which wats to fill free time. The task of the viciity, parets ad teachers, is to create the coditios for the child that could develop himself through active leisure activities i accordace with his iterests ad prefereces. Udoubtedly, the acquisitio of appropriate leisure habits i childhood results i the school at a later age. Teachers ecourage parets i the upbrigig of the youger childre to creative leisure. Usig the kowledge of pedagogy, psychology ad other scietific fields i a professioal maer try to explore ad stimulate atural predispositio, skills ad talets of studets. Their task is also appropriate targetig of childre i order to develop their skills ad gai ew qualificatios. Keywords: leisure, child at early school age, parets, teachers, school, orgaizatio ad time maagemet. Adres do korespodecji: Mgr Aa Kowalczyk Nauczyciel wychowaia przedszkolego, absolwetka Akademii Igatiaum w Krakowie e-mail: aa-k-k@wp.pl 113