EDUKACJA I PORADNICTWO ŻYWIENIOWE porada dietetyczna na przykładzie kobiety ciężarnej Agnieszka Ostachowska-Gąsior
PORADA DIETETYCZNA: 1. Analiza stanu odżywienia - w tym parametrów istotnych w danej jednostce chorobowej/stanie fizjologicznym 2. Ocena sposobu żywienia -przygotowanie i przeprowadzenie wywiadu żywieniowego (ocena ilościowa, jakościowa)
PORADA DIETETYCZNA: 3. Określenie celu interwencji
PORADA DIETETYCZNA: 4.Interwencja (porada)>> opracowanie i przekazanie zaleceń odnośnie podaży składników odżywczych, odpowiedniej racji pokarmowej wskazanie błędów żywieniowych wskazanie produktów i technik kulinarnych zalecanych i przeciwwskazanych w danej jednostce/stanie fizjologicznym, itp.
PORADA DIETETYCZNA: 5. Monitorowanie postępu - efektu porady
Zalecenia zakresu przyrostu masy ciała wg Institute of Medicine i Amerykańskiego Kolegium Położników i Ginekologów BMI < 18,5-13 18 kg Optymalny przyrost masy ciała w ciąży TYGODNIOWY WSKAŹNIK PRZYROSTU W II/III TRYMESTRZE 0,6 kg BMI 18,5 25,0 11,5 16 kg TYGODNIOWY WSKAŹNIK PRZYROSTU W II/III TRYMESTRZE 0,45 kg BMI 25,0 29,9 7 11,5 kg TYGODNIOWY WSKAŹNIK PRZYROSTU W II/III TRYMESTRZE 0,25 kg BMI > 29,9 około 7 kg TYGODNIOWY WSKAŹNIK PRZYROSTU W II/III TRYMESTRZE 0,15 kg
Cel interwencji: Ocena i ewentualna korekta sposobu żywienia Dodatkowo: Prawidłowe przyrosty masy ciała Wyrównanie niedoborów składników mineralnych, witamin?
Dzienne zapotrzebowanie energetyczne w okresie ciąży w II trymestrze ciąży +360 kcal (1,5 MJ) /dobę w III trymestrze ciąży +475 kcal (2,0 MJ) /dobę w porównaniu do zapotrzebowania energet. z okresu przed ciążą (Normy żywieniowe IŻŻ, 2008)
Dzienne zapotrzebowanie na składniki odżywcze w okresie ciąży BIAŁKO Średnie zapotrzebowanie (EAR) >> 0,98 g/kg m.c./dobę (białko krajowej racji pokarmowej) Zalecane spożycie (RDA) >> 1,2 g/kg m.c./dobę (białko krajowej racji pokarmowej) * wykorzystanie białka na potrzeby energetyczne u kobiet w ciąży powinno pozostać w zakresie 14% - 25%
Dzienne zapotrzebowanie na składniki odżywcze w okresie ciąży BIAŁKO Z całkowitej ilości białka spożywanego z dietą dobową: - 60% powinno stanowić białko pochodzenia zwierzęcego - 40% powinno stanowić białko pochodzenia roślinnego Podstawowe źródła białka zwierzęcego: mleko, przetwory mleczne, jaja, mięso i ryby Podstawowe źródła białka roślinnego: -nasiona roślin strączkowych -nasiona zbóż -orzechy, prażona kukurydza i ryż, owsianka, rodzynki, ziarna słonecznika i sezamowe (arginina funkcjonowanie przysadki mózgowej, płodność) banany, suszone daktyle, orzeszki ziemne (tryptofan)
Dzienne zapotrzebowanie na składniki odżywcze w okresie ciąży TŁUSZCZE Poprawa jakości spożywanych tłuszczów (uwaga na formy trans!) Wzrost spożycia WNKT 4-10% energii całkowitej: >> n-6= 4-8%; n-3= 200mg LC-PUFA i 2g kw. α-linolenowego Zalecane produkty: - Masło (?) - Ciekłe oleje roślinne - Ryby gł. morskie (DHA, EPA) [makrela, pstrąg, śledź, sardynka, tuńczyk, łosoś] - WNKT konieczne do prawidłowego wzrastania i rozwoju, głównie mózgu i siatkówki w okresie płodowym i po urodzeniu - WNKT przyspieszają dojrzewanie tkanek płucnych uznawane są za czynnik promujący rozwój płodu - WNKT w profilaktyce nadciśnienia indukowanego ciążą i porodów przedwczesnych
Dzienne zapotrzebowanie na składniki odżywcze w okresie ciąży WĘGLOWODANY Zawartość węglowodanów ogółem w diecie dobowej ma stanowić nie mniej niż 50% ogólnej wartości energetycznej. Ograniczenie spożycia cukrów dodanych do max. 10% wartości energetycznej Nadmiar sacharozy w diecie to zaburzenia rozwoju łożyska, płodu oraz nadmierny przyrost m.c. kobiety ciężarnej
Dzienne zapotrzebowanie na składniki odżywcze w okresie ciąży WĘGLOWODANY BŁONNIK POKARMOWY zalecenia IŻŻ dla osób zdrowych 20-40 g błonnika na dobę Podaż błonnika <20g to większe prawdopodobieństwo: zaparć, rozwoju miażdżycy, otyłości, kamicy wątrobowej, uchyłkowatości jelita i zmian nowotworowych jelita grubego Podaż błonnika >40g to niższa biodostępność innych składników pokarmowych, zwłaszcza soli mineralnych i witamin Zalecenia IŻŻ dla kobiet w ciąży to około 30 g błonnika na dobę
ZALECENIA DOTYCZĄCE MODYFIKACJI SPOŻYCIA WITAMIN ROZPUSZCZALNYCH W WODZIE W TRAKCIE CIĄŻY witamina Przed ciążą W ciąży EAR RDA EAR RDA Witamina C (mg) 60 75 70 85 (B1) Tiamina (mg) 0,9 1,1 1,2 1,4 (B2) Ryboflawina (mg) (PP) Niacyna (mg równoważnika) B6 (Pirydoksyna (mg) Foliany (ug równoważnika) Wit.B12 (ug kobalaminy) 0,9 1,1 1,2 1,4 11 14 14 18 1,1 1,3 1,6 1,9 320 400 520 600 2 2,4 2,2 2,6
ZAPOTRZEBOWANIE NA WITAMINY W OKRESIE CIĄŻY wit. A Zapotrzebowanie na witaminę A (równoważnik retinolu/osobę/dobę) ustalone jest na poziomach: - EAR (średnie zapotrzebowanie) - RDA (zalecane spożycie) - AI (wystarczające spożycie) dla niemowląt grupa EAR RDA Kobiety >19 500ug 700ug Ciąża <19 530ug 750ug Ciąża >19 530ug 770ug
ZAPOTRZEBOWANIE NA WITAMINY W OKRESIE CIĄŻY wit. D Zapotrzebowanie na witaminę D (ug cholekalcyferolu/osobę/dobę) ustalone jest na poziomie AI (wystarczające spożycie) W okresie ciąży nie ma zaleceń zwiększenia podaży witaminy D. AI = 5ug cholekalcyferolu / osobę / dobę
ZAPOTRZEBOWANIE NA WITAMINY W OKRESIE CIĄŻY wit. E Zapotrzebowanie na witaminę E (mg równoważnika alfa-tokoferolu) ustalone jest na poziomie wystarczającego spożycia (AI) grupa AI (mg równoważnika tokoferolu) Kobiety 8 Kobiety w ciąży 10
ZAPOTRZEBOWANIE NA WITAMINY W OKRESIE CIĄŻY wit. K Zapotrzebowanie na witaminę K (ug fitochinonu/osobę/dobę) ustalone jest na poziomie wystarczającego spożycia (AI) grupa AI (ug fitochinonu/osobę/dobę) Kobiety 55 Kobiety w ciąży 55
ZALECENIA DOTYCZĄCE MODYFIKACJI SPOŻYCIA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W TRAKCIE CIĄŻY Składnik mineralny Przed ciążą W ciąży EAR RDA EAR <19/>19 RDA <19/>19 fosfor (mg) 580 700 1050/580 1250/700 magnez (mg) 255 310 335/300 400/360 żelazo (mg) 8 18 23 27 cynk (mg) 6,8 8 10,5/9,5 12/11 jod (ug) 95 150 160 220 selen (ug) 45 55 50 60 miedź (mg) 0,7 0,9 0,8 1,0
Ustalenie racji pokarmowej Ile porcji, które produkty wybierać, których unikać
Ogólne zasady Unikać potraw smażonych, szczególnie w głębokim tłuszczu Unikać dosalania potraw Unikać produktów wysoko przetworzonych Unikać surowego mięsa, jaj Starannie myć owoce i warzywa przed spożyciem
Niedobory żelaza, folianów, witaminy B12 omówienie Główne źródła żelaza w diecie: 35%- produkty zbożowe 25% - mięso, wędliny, ryby 17% - ziemniaki
Niedobory żelaza, folianów, witaminy B12 omówienie źródła żelaza w diecie: Produkty pochodzenia zwierzęcego - cielęcina (2,9mg), wieprzowina (1,3mg), wołowina(3,1mg), skrzydełka kurczaka (1,4mg) oczywiście: żółtka jaj, wątroba, nerki, ozory, salceson, kaszanka itp. - ryby zawierające ponad 1 mg śledź solony, dorsz wędzony, makrela wędzona, pikling, sardynka w oleju, tuńczyk w oleju w 100g
Niedobory żelaza, folianów, witaminy B12 omówienie źródła żelaza w diecie: Produkty pochodzenia roślinnego - kasza jaglana (4,8mg), - kasza gryczana(2,8mg), - chleb żytni razowy (2,3mg), - pumpernikel (2,5mg) - zarodki pszenne (9,0mg) w 100g
źródła żelaza w diecie cd. Produkty pochodzenia roślinnego - warzywa: boćwina (2,2mg), fasola biała (6,9mg), groszek zielony (1,9mg), jarmuż (1,7mg), szpinak (2,8mg)... - owoce: morela suszona (3,9mg), figi suszone (3,3mg), rodzynki suszone (2,3mg)... - orzechy: orzechy pistacjowe (6,7mg) słonecznik (4,2mg)... w 100g
Niedokrwistość Odpowiednia podaż: - kwasu foliowego - witaminy B12
Zawartość witaminy B12 w produktach żywnościowych (ug/100g) Wątroba wołowa Wątroba cielęca Wątroba kurczęcia Nerki cielęce Nerki wołowe Ostrygi żółtko jaja Tuńczyk Homar Flądra Ser żółty Ser biały Mleko pełne świeże Jogurt 122 104 24,1 63 37,3 21,1 9,3 2,8 1,3 1,2 1,7 0,6 0,4 0,06
Źródła kw. foliowego Wątroba Otręby pszenne Jaja Sery Mleko krowie świeże Wołowina Drób Wieprzowina Szpinak Brukselka Szparagi Bób Kalafior Brokuły Groch Ciemnozielone warzywa liściaste Chleb pszenny pełnoziarnisty Papryka Sałata Kapusta Banany Pomarańcze Jabłka
Foliany są wrażliwe na działanie wysokiej temperatury promieniowanie słoneczne odczyn kwaśny Straty folianów 50-90% w czasie przetwarzania i gotowania żywności, zwłaszcza w dużej ilości wody Świeże warzywa liściaste przechowywane w temperaturze pokojowej mogą stracić nawet 70% folianów
Czynniki stylu życia też w kręgu zainteresowań dietetyka! omówienie, konsekwencje Alkohol Nawet sporadyczne picie alkoholu podczas ciąży sprzyja wadom rozwojowym płodu, komplikacjom podczas ciąży i porodu.
Alkohol pity regularnie przez kobietę ciężarną stanowi bardzo silny czynnik teratogenny. Najsilniejsze działanie toksyczne alkoholu występuje w pierwszych 6 tygodniach ciąży. Najpoważniejszym powikłaniem jest alkoholowy zespół płodowy (FAS) omówienie, cechy dysmorficzne, kryteria diagnostyczne FAS, FAE, ARND, FARC, ARBD
Częściowo spełnione ww. kryteria FAS mogą prowadzić do diagnozy następujących zaburzeń: alkoholowy efekt płodowy (FAE) poalkoholowe zaburzenia rozwoju układu nerwowego (ARND) poalkoholowe środowisko dla rozwoju płodu (FARC) poalkoholowy defekt urodzeniowy (ARBD).
Palenie tytoniu a ciąża Nikotyna i tlenek węgla zmniejszają przepływ krwi przez łożysko powodując tym samym niedotlenienie i w efekcie zahamowanie rozwoju dziecka. Zagrożenia dla dzieci wynikające z palenia tytoniu omówienie, charakterystyka zmian na różnych etapach rozwoju
Herbata i kawa jako używki negatywne aspekty, omówienie Herbata jest wartościowym napojem ze względu na to, że dostarcza dużej ilości flawonoidów ALE. Kawa a przebieg ciąży
Diety restrykcyjne w ciąży niepolecane!!!
Wegetarianizm Według raportu ADA prawidłowo zaplanowana dieta laktoowowegetariańska, czyli zawierająca obok różnorodnych produktów roślinnych także mleko i jaja, może zawierać wszystkie niezbędne składniki odżywcze i być wystarczająca w okresie ciąży, a także w okresie laktacji.
Profilaktyka alergii w okresie ciąży diety eliminacyjne czy zasadne???
Ocena efektywności porady Metody bezpośrednie -wyniki analiz biochemicznych, antropometrii -pomiar ciśnienie tętniczego krwi -kontrola masy ciała Metody pośrednie -ocena przyswojenia wiedzy -ocena zmian nawyków żywieniowych np. dzienniczek -samokontrola wskaźników biochemicznych