Ada Kortas o koncertach dla najmłodszych w projekcie Filharmonii Pomorskiej. Od brzuszka do uszka maluszka koncerty dla niemowląt, kobiet w ciąży oraz małych dzieci do 2 roku życia Założeniem cyklu koncertów dla najmłodszej grupy wiekowej jest prezentacja muzyki europejskiej różnych kompozytorów, różnych epok i rodzajów renesansowej, romantycznej, współczesnej. Musi to być przy tym muzyka wartościowa pod względem artystycznym i wykonywana na najwyższym poziomie. Ponadto, zachęcamy dzieci (mamy) do aktywnego uczestnictwa w doświadczaniu muzyki. Na czym to polega? Między innymi na wspólnym śpiewaniu. Na każdym koncercie prezentujemy śpiewanki, proste dziecięce piosenki, takie jak Aaa, kotki dwa, Jadą, jadą misie, My jesteśmy krasnoludki, Stary niedźwiedź mocno śpi itd. Te proste piosenki, naszym zdaniem, zdaniem organizatorów projektu Od brzuszka do uszka maluszka powinien znać każdy rodzic, mieć je w swoim muzycznym kanonie. Ucząc rodziców, nie dzieci, przypominając im te znane od pokoleń w niektórych wypadkach melodie, wyposażamy ich w nie na nowo, tak aby mogli je potem sami śpiewać w domu. W ten sposób mogą stać się one otoczeniem akustycznym malucha, co pozwoli mu chłonąć muzykę, nasiąkać nią od dziecka. Jednym z ważnych elementów i zachętą do aktywnego uczestnictwa w koncertach są rozmaite muzyczne zabawy prowadzone przy udziale wykonawców. W ich trakcie rodzice wykonują różne zadania, grają na instrumentach, wybijają rytmy, śpiewają, rytmicznie recytują teksty, czasami klaszczą lub uderzają o kolana wraz z muzyką. Przypominamy też na koniec piosenkę, wyliczankę, kołysankę być może, która była prezentowana podczas poprzedniego koncertu. Zakładamy, że rodzice uczęszczają systematycznie na kolejne koncerty cyklu, choć oczywiście nie ma takiego obowiązku. Każdy koncert ma zamkniętą formę, tak że można wybrać się tylko na ten jeden, ale jeśli ktoś przychodzi po raz kolejny, to słyszy i widzi za każdym razem coś innego (inni muzycy, utwory, instrumenty itd.). Na koncert zapraszane są także dzieci, które występują jako wykonawcy. Jak twierdzi prof. Barbara Kamińska, współrealizatorka naszego projektu, dobrze, jeśli dzieci słyszą śpiew nie tylko w wykonaniu kogoś dorosłego, ale także innych dzieci. Zazwyczaj młodymi wykonawcami są 6-, 7-letniedzieci, które już potrafią czysto śpiewać i one właśnie prezentują ową prostą piosenkę, wyliczankę, rytmiczankę, śpiewankę naszej publiczności chodzi o to, aby dziecko usłyszało śpiew dziecka.
Jak zrobić koncert? Tego jak skonstruować koncert uczą nas same dzieci. Pierwsze koncerty były właściwie próbami, trochę się obawialiśmy reakcji dzieci, ale szybko się okazało, że one same podpowiadają nam, reagując na muzykę, jak taki koncert powinien wyglądać. Opowiem zatem o tym, co wynika z naszych doświadczeń. Każdy koncert trwa ok. 35-40 minut. Rodzice z dziećmi siedzą na dywanach. Na początku zawsze przekazujemy kilka uwag informacyjnych prosimy aby dzieci były w pobliżu rodziców, aby rodzice starali się nie odwracać uwagi swoich pociech, nie dawali im zabawek, w miarę możliwości nie karmili, nie poili w trakcie koncertu, a także nie robili zdjęć, a jeśli już fotografują, to aby wyłączyli flesze. Chodzi o to, aby stworzyć dzieciom odpowiednie warunki do odbioru muzyki. Jest wiele rzeczy, które rozpraszają uwagę, a chcemy skupić się na muzyce. Podczas koncertu na sali mieści się około 50 dzieci wraz z rodzicami, opiekunami. Kryteria doboru repertuaru Przede wszystkim wybrany fragment muzyczny, utwór musi być nie dłuższy niż 2-3 minuty, tak aby dzieci były w stanie skupić na nim uwagę. W ciągu 40-minutowego koncertu zmieścić można zatem około 10 utworów. Z reguły są to miniatury muzyczne albo części większych form (np. suity, koncertu) lub też części dłuższych utworów, ale tak dobrane aby słuchacz nie odczuł, że coś jest ucięte. To już jest rolą muzyków i oni wiedzą jak to zrobić, potrafią zwidować [od vide] utwór tak, że nikt nawet tego nie zauważy. Są to zazwyczaj utwory różne stylistyczne, z różnych epok. Staramy się nie realizować koncertów monograficznych np. tylko Bach czy Chopin (nawet mimo Roku Chopinowskiego). Chodzi bardziej o to, aby przemawiać do dziecka bogatym językiem muzycznym, swoiście akulturowym, interkulturowym także, zgodnie z koncepcją prof. Kamińskiej. Obok utworów Bacha może się pojawić zatem, w trakcie tego samego koncertu, kompozycja Bartoka, a obok utworu Vivaldiego tango Piazzolli. Utwory prezentowane podczas koncertu mają najczęściej zróżnicowaną fakturę co wynika także ze zróżnicowania epok, a więc są tu utworu i polifoniczne i homofoniczne. Różnią się
budową formalną obok kanonów proste formy ABA, ale i preludia, ronda, etiudy i bardzo wiele innych. Prezentowane są też odmienne gatunki i rodzaje muzyki, na przykład formy taneczne walc, menuet, gawot, muzyka programowa, ludowa, także takie rodzaje muzyki, jak gospel. Ważna jest także różnorodność obsady. Jeśli na przykład zapraszamy kwartet, to wcale nie oznacza to, że od początku do końca będzie to koncert na kwartet, bo każdy z instrumentów może też zagrać solo, mogą wykonać utwór w duecie, w różnych konfiguracjach, na przykład skrzypce z altówką lub wiolonczelą, dwoje skrzypiec, skrzypce z akompaniamentem fortepianu nawet itd. W ramach dotychczasowych koncertów prezentowane były bardzo różnorodne instrumenty smyczkowe, dęte, perkusyjne, fortepian, a także ich rozmaite odmiany; jeśli na przykład zaproszony jest trębacz, to gra nie tylko na trąbce, ale prezentuje ponadto różne rodzaje trąbek i jej podobnych np. gra na trąbce piccolo, ale też fluegelhornie, kornecie. Chodzi też o to, aby pokazać ciekawe efekty akustyczne, więc muzycy grają z różną artykulacją, na instrumentach dętych prezentują grę z tłumikiem, na instrumentach smyczkowych pizzicato i inne sposoby wydobywania dźwięku. I jeszcze jedna sprawa nie muszą to być oryginalne utwory, ale mogą być to także opracowania, transkrypcje, na przykład utwór symfoniczny grany przez kwartet czy skrzypce z fortepianem. Ustawienie muzyków w trakcie koncertu Jest ono uzależnione od wymiarów i rodzaju sali. Ważne jest przy tym nawiązanie bezpośredniego kontaktu ze słuchaczami, wychodzenie z muzyką naprzeciw, niekiedy zatem instrumentaliści podchodzą bezpośrednio przed i pomiędzy siedzących na dywanie słuchaczy. Przebieg samego koncertu Gdy konstruuję koncert, staram się aby różnorodne wykonawczo, stylistycznie i gatunkowo utwory znalazły się w jego programie i były przemieszane. Powinny być one także zróżnicowane pod względem elementów dzieła muzycznego, czyli melodycznie, agogicznie, dynamicznie. Jak jednak tę różnorodność uporządkować? Dzieci nauczyły nas, że pierwszy utwór jest niezwykle ważny. Jeśli zaczniemy zbyt wolno, dzieci mogą tego nie zauważyć, ale jeśli pierwszy utwór będzie zbyt głośny, szybki, zbyt
agresywnie się zacznie, zdarzyć się może, że dziecko zareaguje płaczem, będzie przestraszone. Dobór pierwszego utworu jest zatem istotny, aby zrobić dobre wrażenie. Na początku też muzycy zazwyczaj grają razem. Potem staramy się aby prezentowali osobno poszczególne instrumenty. Gdy przechodzimy do śpiewu lub zabawy z rodzicami, prezentujemy utwory, które nadają się do wykorzystania w tym celu mają jakiś wyrazisty, powtarzający się rytm, chwytliwą melodię, prostą budową np. ABA. Wtedy możemy poprosić rodziców o zaklaskanine charakterysytcznego rytmu lub rozdajemy instrumenty i prosimy o zagranie go. Rodzice chętnie uczestniczą w tych zabawach! Przykłady zabaw muzycznych: Zabawę poprzedza zawsze prośba do rodziców To wy gracie dla dzieci, a nie dzieci. Niekiedy rodzic potrząsa grzechotką nad niemowlęciem, ale niekiedy dziecko jest na tyle duże, że rwie się, aby samo grać, ale tutaj nie o to chodzi. I. Piotr Czajkowski Piotruś i Wilk (fragment) Podział sali na dwie grupy dwa dywany (na sali dzieci z rodzicami siedzą na dwóch dywanach) i dialog dywanów. Każda gra prosty rytm na 4x2 jedna wraz z grupą dętych (flety), druga wraz z pizzicato grupy smyczków. W ten sposób grupy odzwierciedlają dialogowanie grup orkiestrowych. II. Taniec renesansowy (XVI w.) W refrenie (tutti+smyczki) prowadzący pokazuje moment wejścia prostego rytmu _ / / (1_23), który rodzice mają wykonać na instrumentach wraz z muzyką III. Przykład występu Collegium Vocale z Bydgoszczy Anonim z XVI w. Dimdirimdim (taneczne rytmy, zwrotkowa budowa) Można grać rytm lub śpiewać refren...
IV. Zabawa z muzyką do Kankana J. Offenbacha rodzice uderzają dłońmi w uda (klaszczą) 4x4 w momencie tutti, a następnie znowu 16 uderzeń Nauka piosenek: 1. Melodia podawana jest przez instrumenty jednogłosowo kilkakrotnie przez różne instrumenty 2. Wchodzi dziecko i śpiewa piosenkę ze słowami 3. Próba wspólnego zaśpiewania piosenki z udziałem rodziców (i akompaniamentem muzyków) Pod koniec koncertu piosenka jest powtarzana, aby się utrwaliła w pamięci. Cały koncert kończy się zawsze utworem wyciszającym, uspokajającym. Rola prowadzącego w koncertach dla niemowląt Nie da się uniknąć używania słów w trakcie koncertu, choć najlepiej byłoby nic nie mówić. Istotne jest, aby nie było zbędnych słów i dłużyzn. Najbardziej konieczne informacje, wyjaśnienia. Prowadzący jest tylko animatorem. W trakcie koncertu dla niemowląt nie ma mowy o opowieściach na temat instrumentów, formie utworu itd. Można jedynie poinformować o tym, co jest wykonywane, aby uprzedzić późniejsze pytania rodziców, którzy jeśli im się utwór spodoba, chcieliby wiedzieć, co to było, bo mogą potem poszperać w płytotece lub na półkach w sklepie z płytami i posłuchać tego utworu raz jeszcze w domu.