Historia ekonomii Mgr Robert Mróz Mikroekonomia w XX wieku 17.01.2017
Marshall i Walras Ojcowie założyciele nowoczesnej mikroekonomii pozostawili w spadku: Założenie o racjonalnych, maksymalizujących podmiotach gospodarczych Teorię równowagi ogólnej Teorię konkurencji doskonałej (formalna teoria, gdzie mamy bardzo wiele małych firm (price-takers) sprzedających taki sam produkt, brak barier wejścia, p = MC)
Mikroekonomia w latach 30. Rewolucja ordynalistyczna (J. Hicks, R. Allen, E.Slutsky, P. Samuelson, V. Pareto i in.) Wzięła się z przekonania, że nie da się dokonywać międzyosobowych porównań użyteczności nie da się mierzyć zjawisk psychologicznych obiektywnie Możliwy jest więc tylko indywidualny ranking dóbr, a nie przypisywanie im liczbowej wartości użyteczności Zasadnicze znaczenie dla pewnych celów Hicks, Allen: opracowanie efektu substytucyjnego i dochodowego dobra normalne, dobra Giffena Teoria wyboru w warunkach niepewności i ryzyka pierwsze zastosowania rachunku prawdopodobieństwa w mikro
Mikroekonomia w latach 30. Teorie konkurencji niedoskonałej: Konkurencja monopolistyczna: bardzo dużo firm, brak barier wejścia, podobny, ale nie doskonale substytucyjny produkt; w takiej sytuacji cena jest wyższa niż przy doskonałej konkurencji ale niższa niż przy monopolu Oligopol (zapoczątkowana jeszcze w XIX w.): kilka firm, pewne bariery wejścia, a więc firmy wpływają na cenę; wiele różnych modeli (Cournot, Bertrand, Stackelberg); cena może być różna, w całym przedziale od ceny konkurencyjnej do monopolistycznej
Wzrost matematyzacji ekonomii Matematyka coraz popularniejsza w artykułach w latach 40. używana sporadycznie, dziś nieustannie Coraz powszechniejsze wykorzystanie rozmaitych gałęzi matematyki: przede wszystkim analizy i rachunku prawdopodobieństwa, ale też algebry, topologii czy teorii gier Duża w tym rola rosnącej popularności teorii równowagi ogólnej próbowano wykazać, że da się do niej zredukować inne teorie, w tym makroekonomiczne
Wzrost formalizacji ekonomii Ramię w ramię z matematyzacją szła rosnąca popularność metody aksjomatycznej, czyli logicznego dowodzenia twierdzeń na podstawie zbioru przesłanek (niezależnych i spójnych) dedukcja Podstawowe aksjomaty mikroekonomiczne wszyscy znamy, np. spójne i przechodnie preferencje Całkowicie dominujący sposób uprawiania mikro w latach 50.-80.
Wzrost formalizacji ekonomii Do popularności metody aksjomatycznej przyczyniły się m.in. następujące czynniki: Przeprowadzenie dowodów na istnienie równowagi ogólnej w warunkach doskonałej konkurencji oraz na to, że ta równowaga jest Pareto-optymalna był to sukces W tamtych czasach matematycy również byli bardzo przywiązani do tej metody, więc przydawała ona ekonomii naukowego charakteru Wydawała się wolna od osądów czy ideologii Czy to jedyny sposób na uprawianie rygorystycznej nauki?
Problem Dążenie do oparcia całej ekonomii na aksjomatycznej teorii równowagi ogólnej napotkało poważny problem Twierdzenie Sonnenscheina-Mantela-Debreu, które udowodniono w I poł. lat 70., mówi, że funkcja nadwyżkowego popytu dla całej gospodarki nie musi spełniać założeń racjonalności nakładanych na indywidualne funkcje popytu Inaczej: indywidualne preferencje implikują dobrze zachowujące się krzywe popytu, ale rynkowa krzywa już wcale nie musi być taka grzeczna
Problem To oznacza co najmniej dwie rzeczy Po pierwsze, równowaga rynkowa nie musi być ani unikalna, ani stabilna Po drugie, nie da się w pełni zredukować teorii makroekonomicznych do mikroekonomicznych Duży cios dla programu poszukiwania tzw. mikropodstaw i ostatecznie, w latach 90., w miarę powszechna zgoda co do niemożliwości stworzenia uniwersalnej teorii w oparciu o TRO nowe teorie/metody, większy pluralizm
Teoria gier Teoria matematyczna opisująca interakcje pomiędzy racjonalnymi, strategicznie zachowującymi się podmiotami ( graczami ); początki to lata 40. (von Neumann) i 50. (Nash) Interakcje rozumiane w sensie teorii gier były nowością w ekonomii; szerokie spektrum zastosowań: aukcje, głosowania, decyzje o wejściu na rynek, bankructwa, kartelizacja itd. Równowaga Nasha rozwiązanie gry, w którym każdy z graczy zna strategie innych i nikt nie może zyskać poprzez unilateralną zmianę strategii
Teoria gier Teoria gier w tej wersji jest w pewnym sensie za prosta: gracze znają strategie innych i strukturę gry, gry są niekooperacyjne; więc nie ma jak uwzględnić np. niepewności, co jest konieczne w ekonomii Więc: przejście (w latach 90.) do tzw. ewolucyjnej teorii gier, która np. nie zakłada, że wszyscy maksymalizują wypłaty (niektórzy mogą być np. egalitarystami), a dodatkowo gracze ewoluują - naśladują inne typy graczy Mamy tu więc do czynienia z odejściem od klasycznych w mikro postulatów maksymalizacji i pełnej racjonalności
Ekonomia behawioralna Opiera się na założeniu ograniczonej racjonalności (bounded rationality) ludzie mają skończone moce obliczeniowe i zasoby umysłowe i często, zamiast wszystko kalkulować, posługują się prostymi regułami heurystycznymi Początki w latach 50. (H. Simon), dynamiczny rozwój od lat 70. (D. Kahneman i A. Tversky) Metoda eksperymentalna, która pozwoliła odkryć mnóstwo tzw. błędów poznawczych (np. odwrócenie preferencji, awersja do strat, efekt zakotwiczenia) prowadzących do decyzji niezgodnych z klasyczną mikroekonomią
Paradoks Allais (1953) Eksperyment 1 Eksperyment 2 Zakład 1A Zakład 1B Zakład 2A Zakład 2B Wygrana Szansa Wygrana Szansa Wygrana Szansa Wygrana Szansa 1 milion USD 100% 1 milion USD Nic 1% 5 milionów USD 89% Nic 89% 1% 1 milion USD 11% Nic 90% 5 milionów USD 10%
Paradoks Allais (1953) Eksperyment 1: 1.00U($1M) > 0.89U($1M) + 0.01U($0M) + 0.1U($5M) Eksperyment 2: 0.89U($0M) + 0.11U($1M) < 0.9U($0M) + 0.1U($5M) 0.11U($1M) < 0.01U($0M) + 0.1U($5M) 1.00U($1M) 0.89U($1M) < 0.01U($0M) + 0.1U($5M) 1.00U($1M) < 0.89U($1M) + 0.01U($0M) + 0.1U($5M)
Ekonomia eksperymentalna Istnieje od ok. 60 lat, ale popularność w ekonomii zdobywa sobie od jakichś 20 W naukach społecznych eksperymenty są dużo bardziej niepewne niż np. w fizyce, więc fundamentalną rolę odgrywa tu indukcja, która nie była popularna w czasach pracy nad teorią równowagi ogólnej m.in. dlatego podejście eksperymentalne rozwija się dopiero od niedawna Powiązana z ekonomią behawioralną, bo ona często wykorzystuje eksperymenty
Neuroekonomia Zupełnie nowa dziedzina, która bada biologiczne (mózgowe) podstawy decyzji ekonomicznych Wykorzystuje techniki neurologiczne przede wszystkim zastosowanie praktyczne znajduje fmri, czyli funkcjonalny magnetyczny rezonans jądrowy Podłącza się uczestników eksperymentu do urządzenia i bada reakcje ośrodków mózgowych w czasie podejmowania decyzji Niektórzy widzą w tym potencjał do redukcji mikroekonomii do biologii (fizyki?), ale zagadnienie redukcji nauk jest dużo szersze i trudniejsze
Podsumowanie To, czego uczą się studenci na poziomie licencjackim, to wciąż głównie Marshall Na poziomie magisterskim to raczej Walras + teoria gier Na poziomie zaawansowanym w połowie XX w. zaszła daleko posunięta matematyzacja i formalizacja Począwszy od lat 80., m.in. na skutek problemów ze znalezieniem mikropodstaw dla makroekonomii, nastąpił pewien powrót do pluralizmu Pluralizm jest umiarkowany wciąż najważniejsze założenia teorii użyteczności ujawnionej i inne Na pewno bardzo rozszerzył się przedmiot badań ekonomii imperializm ekonomiczny