KŁOPOTY Z KONCENTRACJĄ UWAGI

KŁOPOTY Z KONCENTRACJĄ UWAGI Kłpty z kncentracją u dzieci wydają się być znakiem naszych czasów. Wiele dzieci jest nadpbudliwych i niezdlnych d skupienia uwagi. Ten brak wytrwałści daje sbie znać najpóźniej w szkle. Dzieck nie jest w stanie się skupić; częst również nie lubi się starać, tym samym jeg pstępy pzstają dalek w tyle za umiejętnściami. Wiele badań wskazuje na t, że zaburzenia kncentracji kreślane są jak najczęstsza trudnść w prcesie nauczania. W ciągu statnich lat wzrsła liczba dzieci, które z pwdu zaburzeń kncentracji były kierwane d internistów, pediatrów i psychlgów. Przyczyn trudnści w nauce rdzice częst upatrują w kłptach z kncentracją: Gdyby nasze dzieck zajmwał się bardziej intensywnie szkłą i zadanymi lekcjami, na pewn miałby lepsze ceny". Nie jest t takie prste! Zdlnść kncentracji u człwieka nie jest drębną umiejętnścią, którą mżna szybk wyczarwać; chdzi raczej kmplekswe prcesy, w których isttną rlę dgrywają wpływy z zewnątrz. Oczywiście zdlnść kncentracji mżna wyćwiczyć; wiele isttniejsze jest jednakże uwzględnienie różnrdnych czynników, determinujących życie dziecka i ich ewentualna zmiana. Kncentracja i uwaga nie są niezależnymi, cząstkwymi aspektami, które mgą być traktwane drębnie. Mgą być pjmwane tylk w płączeniu z zachwaniem dziecka, jeg sbwścią i w relacji z tczeniem. Warunki szklne również maj ą tutaj znaczenie. Wiele trudnści, szczególnie w brębie szkły, kreślanych jak kłpty z kncentracją, mżna wyjaśnić na pdstawie innych zjawisk, takich jak: niewielka mtywacja d nauki, zredukwane zaintereswanie kreślnymi treściami nauczania, brak kreślnych zdlnści, niekrzystne warunki w dmu, niekrzystna atmsfera w szkle, prblemy z umiejętnściami cząstkwymi (dysleksja, dyskalkulia) Objaśnienie tych pwiązań jest tematem niniejszeg pradnika. U każdeg dziecka przyczyny kłptów z kncentracją są inne. Należy je najpierw kreślić, a później dknywać zmian. 1

Dpier wtedy pprzez systematyczny trening mżna pmóc dziecku w rzwijaniu jeg zdlnści kncentracji. Dla rdziców znacza t szczególny rdzaj dpwiedzialnści. Muszą być gtwi d zrewidwania relacji rdzinnych i d zmiany wymagań wbec dziecka. Z teg jednak rdzi się szansa nie tylk na pknanie kłptów z kncentracją u dziecka, lecz i na zbudwanie bardziej harmnijneg życia rdzinneg. JAK OBJAWIAJĄ SIĘ PROBLEMY Z KONCENTRACJĄ Niektóre dzieci zajmują się c chwila czymś innym i nigdy nie pprzestają na jednej rzeczy. Ale prblemy z kncentracją mgą mieć również spkjni marzyciele. Rdzice częst są przeświadczeni, że ich dzieck mgłby siągnąć więcej, gdyby ptrafił się skncentrwać. Czasami rztargnine, czasami nieuważne Kiedy dzieck bierze się d kilku rzeczy naraz i niczeg nie dprwadza d kńca, kiedy nie słucha uważnie i ciągle czymś zapmina alb nagle zapmina, c właśnie miał zamiar zrbić - t zapewne nie jest w stanie się skupić. Takie rztargnine dzieck szybk zwraca uwagę drsłych - zwłaszcza, kiedy ma pstawine zadania d wyknania. Dstrzeżenie nieprawidłwści w zachwaniu dziecka pwinn skłnić rdziców d zasięgnięcia prady specjalisty. Ale istnieją również spkjni marzyciele", którzy nie są chatyczni czy absrbujący, a mim t mają słabe pstępy w nauce. Ich zachwanie również przypisuje się słabej kncentracji. Zaburzenia kncentracji mgą zatem przejawiać się w różny spsób. Niepkić pwinny przede wszystkim następujące bjawy: Niezadwalające pstępy w nauce Brak kncentracji i nieuwaga stają się prblemem przede wszystkim w szkle. Objawiają się jednak już w wieku przedszklnym. Dzieci nie umieją same zająć się czymś przez dłuższy czas, c chwila birą się d czegś inneg i nic nie ptrafią zrbić p klei. Jednakże rdzice zaczynają się martwić dpier wtedy, kiedy dzieck trzymuje w szkle złe ceny, a zadania 2

szklne wypełnia płwicznie, błędnie lub wcale. Na tym etapie rdzicm trudn jest kreślić przyczyny teg stanu rzeczy i szukają rady u specjalisty. Fragmenty ceny piswej na zakńczenie drugiej klasy szkły pdstawwej: Adrian, lat 9, druga klasa Adrian dbrze radzi sbie z rzumieniem treści czytanek. Z trudem dpwiada pisemnie na pytania, z racji grmnych trudnści z umiejętnścią pisania. Spsób pisania stał się niec bardziej swbdny. Płynne pisanie i stawianie liter we właściwej klejnści wymaga jeszcze wielu ćwiczeń. Tym samym nie siąga wystarczających pstępów w pprawnej piswni. Nie rzróżnia części mwy. Z matematyki rzwiązuje zadania typu jeden razy jeden. Mechaniczne zadania rachunkwe rzwiązuje w brębie liczb d jeden d stu. Czasami przestawia cyfry w liczbach dwuczłnwych. Trudnści w kncentracji, graniczna zdlnść skupienia uwagi i późnina lub wybiórcza percepcja wpływają bardz negatywnie na jeg pstępy w nauce. Jakklwiek bierze udział w zajęciach wyrównawczych, jest prawdpdbne, że nie zstanie prmwany. Identyczny lub pdbny charakter maj ą trudnści prawie wszystkich dzieci, które z pwdu kłptów z kncentracją trafiają d terapeuty czy pediatry. Nauczyciele, a w szczególnści rdzice przypisują złe wyniki w dużej mierze zaburzenim kncentracji. Jest więc jasne, że rzpznanie przyczyn pczątkw piera się na przypuszczeniu, że słaba kncentracja mże być pwdem niezadwalających pstępów w nauce. Czasami dzieck siąga stswne d wieku, przeciętne pstępy w szkle; rdzice jednak uważają, że mgłby być lepiej, gdyby dzieck był bardziej skupine i wytrwałe. Również i t niespełnienie czekiwań sprwadzają częst d zaburzeń kncentracji. Zdlnść kncentracji t umiejętnść skupiania uwagi na ściśle kreślnej i pisanej dziedzinie. Kncentracja znacza skierwanie energii na jedną dziedzinę i zajmwanie się nią w intensywny spsób. Zawsze nieuważne 3

Upśledzenie zdlnści kncentracji mże przyjmwać u każdeg dziecka inną frmę; również u teg sameg dziecka mże mieć różne frmy, w zależnści d teg, czym dzieck akurat się zajmuje. Na gół daje się zabserwwać, że dzieci kncentrują się craz trudniej we wszystkich dziedzinach. Ale t czywiście nie dtyczy każdeg dziecka. Jest wiele dzieci, u których prblemy z kncentracją i wytrwałścią ujawniają się tylk w specyficznych warunkach, np. tylk przy stawianiu wymgów w szkle, przy drabianiu prac dmwych czy tylk w przypadku matematyki, pdczas gdy w zabawie alb w trakcie wybranych samdzielnie zajęć (prace manualne, składanie klcków leg, malwanie, zbieranie znaczków) wykazują bardz dużą wytrwałść. Niespkjne czy zamyślne Dzieci z zaburzeniami kncentracji łatw rzpraszają uwagę. Jest t ich cecha wspólna. Ale na zewnątrz są bardz różne. Mżna wyróżnić dwa typy dzieci z zaburzeniami kncentracji: typ aktywn-impulsywny typ pasywn-zamyślny Zarówn dzieci spkjne, jak i aktywne pracują pbieżnie i częst ppełniają błędy. Zaburzenia kncentracji w przypadku typu aktywn-pasywneg Typwe dla takieg dziecka jest działanie impulsywne. Na wszystk ma zbyt mał czasu, częst pracuje zrywami. Wszelkie zadania wyknuje pbieżnie i nie sprawdza ich. Planwanie zajęć nie wchdzi w grę. Ostatecznie ppełnia duż błędów. Dzieck częst przerywa pracę i jeśli zadań nie da się rzwiązać szybk, ulega frustracji. Ma grmne trudnści z zajęciem się pstawinymi przed nim zadaniami i chce ich za wszelką cenę uniknąć. Częst skupia uwagę na czymś innym. Na lekcji przeszkadza. Ma kłpty z zapamiętywaniem, nie drabia prac dmwych. Cechuje je zbyt szybki czas reakcji, brak wytrwałści, niechęć d pnszenia dpwiedzialnści. W sferze emcjnalnej dzieck takie częst kazuje niezadwlenie i ma małą dprnść na stres. Zaburzenia kncentracji typu pasywn-refleksyjneg 4

Dzieck z zaburzeniami kncentracji typu pasywn-refleksyjneg jest pwlne i uchdzi za marzyciela. Ptrzebuje duż czasu, zanim przystąpi d jakiegś zadania, a jeszcze więcej, żeby się z nim uprać. Takie dzieck częst jest zamyślne i z trudnścią skupia się na wyznacznych zadaniach. Dzieje się t nie z pwdu impulsywnści, ale z racji bardz pwlneg działania. Nie jest w stanie skupić uwagi, jest raczej zaabsrbwane własnymi myślami. Bdźce wewnętrzne i zewnętrzne łatw dwracają jeg uwagę. Dzieck chętnie ddaje się marzenim, które przeszkadzają mu w czynieniu pstępów w nauce. Częst nie jest w stanie pradzić sbie z pstawinymi mu zadaniami. W przewidzianym na pracę czasie mże wyknać tylk jej część i t niedkładnie lub błędnie. Te nieprawidłwści zachwania nie muszą czywiście występwać dkładnie w tej frmie. Ilustrują ne raczej zasadnicze typy zaburzeń kncentracji. DZIECKO W CZASACH KONSUMPCJI, ROZWODÓW, BEZROBOCIA W życiu dmwym dzieci dświadczają niewiele wysiłku czy trudu, rzadk też muszą rezygnwać ze swich ptrzeb. W szkle natmiast ptrzeba spreg nakładu pracy i wytrwałści, aby siągnąć sukces. Wiele dzieci żyje dziś w przesycie. Są zasypywane zabawkami. Dświadczają niewiele spkju i jeszcze mniej wysiłku. Nerwwy, ciągle zmieniający się świat rzeczy nie pzwala zbyt dług zajmwać się jedną sprawą. Z racji wielu bdźców wytrwanie przy jednej, knkretnej sprawie sprawia dzisiejszemu dziecku wielką trudnść. Różnrakie mżliwści rganizwania sbie czasu wlneg bez własneg nakładu sił czy pracy t pdstawwa przyczyna zaburzeń kncentracji u wielu dzieci. Kncentracji uczymy się d małeg, starając się pknywać craz t nwe, trudniejsze zadania w życiu cdziennym i zabawie. Miejsce samdzielneg działania i wysiłków zajmują przeżycia z drugiej ręki, przekazywane przez telewizję, wide i kmputer. Wysiłek, samdzielna twórczść t dla wielu dzieci cś zupełnie nieznaneg. Tymczasem w szkle czekuje się skupienia uwagi na jednym temacie. W takich klicznściach przekazanie dziecku, że wart się starać w szkle, sprawia rdzicm grmną trudnść. 5

PROBLEMY W RODZINIE Pczucie bezpieczeństwa i wsparcie w rdzinie umacniają zdlnści dziecka. Na knflikty dzieci reagują z niezwykłą wrażliwścią przejawia się t również brakiem kncentracji. Zdlnść kncentracji jest bezpśredni związana ze stanem psychicznym. Jeśli kgś absrbują życiwe trudnści, nie jest w stanie się skncentrwać na niczym innym. Zasadnicz zmieniły się becnie realia życia rdzinneg. Jest craz więcej niepełnych rdzin i rdziców samtnie wychwujących dzieci. Rzwód rdziców znacza dla dziecka brak pczucia bezpieczeństwa i strach. Dzieck jest zajęte sbą i rdzicami. Nie jest w stanie wystarczając się skncentrwać i pracwać wytrwale. Nwe warunki życia, praca zawdwa bjga rdziców, wzrastająca liczba samtnych rdziców, przeciążenie pracą, eknmiczne graniczenia, bawa przed bezrbciem, ale także knsumpcyjna pstawa drsłych wszystk t znacza dla wielu dzieci wzrastający brak parcia. Dzieci ptrzebują emcjnalnej pewnści i stabilnej sytuacji w rdzinie, żeby móc pracwać w spsób skupiny i efektywny. Lęk i trska rdzinę są dla dzieci niezwykle znaczącymi czynnikami zaburzającymi. Kncentracja na pszczególnych zadaniach przychdzi dziecku z wielkim trudem, jeśli częst dświadcza n w dmu wzajemnej nienawiści rdziców i knfliktów między nimi. Jaką rlę dgrywa dżywianie Odpwiednie dżywianie wspmaga zdlnść kncentracji dziecka - Najpierw śniadanie, ptem szkła. Wiele przypuszczeń na temat związków między spsbem dżywiania a zachwaniem nie ptwierdził się. Na pewn istnieją jednak takie dzieci, które ze szczególną wrażliwścią reagują na kreślne składniki pżywienia. Ich zachwanie mże być zmienine za pmcą diety. Rdzice pwinni zwrócić się z tym prblemem d pediatry lub dpwiedniej pradni. Otrzymają tam fachwą pmc. 6

TRUDNOŚCI W NAUCE I ZABURZENIA CZĄSTKOWE Prblemy z kncentracją są częst knsekwencją ciągłych prażek; te z klei birą się nierzadk z upśledzenia zdlnści d nauki. Niezdlnść uczenia się Dzieci, które wykazują nadpbudliwść ruchwą zawsze w tych sytuacjach, które je przerastają i w których nie umieją znaleźć rzwiązania najprawdpdbniej mają upśledzne zdlnści intelektualne. Próbują ne zmienić takie sytuacje wygłupianiem się czy innym teg rdzaju zachwaniem. Jeżeli dzieck dznaje prażek w wielu przedmitach szklnych, t jeg pczucie własnej wartści jest nieustannie wystawiane na próbę. Dzieck próbuje brnić się przed takimi dświadczeniami. Manifestuje się t unikami, zredukwaną zdlnścią uczenia się, a w knsekwencji niewielką kncentracją i wytrwałścią. ZESPÓŁ DEFICYTU KONCENTRACJI Niespkjne i częst trudne we współżyciu takie wrażenie wywierają na tczeniu dzieci z tym syndrmem. Czy ZDK t nwa chrba W ciągu statnich lat craz częściej wystawia się dziecim diagnzę zespłu zaburzenia uwagi bądź zespłu nadpbudliwści. Rdzice częst zwracają się d pradni, gdyż w mediach czy na wykładach słyszeli tych zaburzeniach". Chcą wiedzieć, czy w przypadku ich dziecka mają d czynienia z pdbnym prblemem. Również lekarze craz chętniej birą taką diagnzę pd uwagę. Gdzie jednak przebiega granica między nrmalnym", żywym spsbem bycia a typwym dla wyżej wymienineg zespłu zachwaniem? Pitr ma siem lat. Nie znał terapeuty przed sptkaniem, ale zachwuje się tak, jakby byli starymi znajmymi. Nie wie, c t dystans. Nie przywitawszy się z terapeutą, biega p pkju i dtyka wszystkich przedmitów. Pdczas dalszych sptkań kazuje się, że Pitr jest w stanie zając się jedną rzeczą tylk przez krótki czas. Szybk zmienia rdzaj zabawy alb sti, nie birąc w niej udziału i szuka na 7

półce z zabawkami innych rzrywek. Reaguje na dźwięki, pchdzące z zewnątrz, których terapeuta nie rejestruje; pdbiega d kna, żeby zbaczyć, c się dzieje na zewnątrz. W czasie mawiania zadań pwiada przeżyciach, które z tym zadaniem nie mają nic wspólneg. Jeśli sam ma decydwać przebiegu jakiejś czynnści, t praktycznie nie kńczy żadneg z pstawinych zadań. Szybk traci chęć d współdziałania i dmawia wyknywania dalszych pleceń. Prwadzny przez terapeutę ptrafi jednakże wyknać prste zadania. Ppełnia przy tym duż błędów. Rdzice infrmują, że życie z nim, z pwdu nadmiernej ruchliwści, częstych wybuchów złści i małeg pczucia dpwiedzialnści jest bardz trudne. Pitrwi wystarcza niewielka ilść snu. Częst w weekend budzi się już piątej czy szóstej, jakklwiek płżył się spać dpier dziesiątej wieczrem. Na gół zachwuje się bardz hałaśliwie. Trzaska drzwiami. Ogląda telewizję, chć mu teg nie wln. Jakaklwiek współpraca z nim jest niezwykle trudna, gdyż nie reaguje na prśby czy plecenia. Mim różnych upmnień, a nawet kar, ciągle zachwuje się w spsób naganny. Pitr dnsi się pdbnie d rówieśników, w związku z tym częst jest drzucany i wykluczany z zabawy. Pstępy w nauce są craz grsze, grzi mu pzstanie w tej samej klasie. Respektwanie zasad bwiązujących w szkle udaje mu się w niewielkim tylk stpniu. Matka częst wzywana jest przez wychwawczynię, która bardz skarży się na Pitra. Dwa razy matka musiała g zabrać d dmu w czasie lekcji. Tak alb pdbnie brzmią pwiadania rdziców dziecka z nadpbudliwścią psychruchwą alb z zaburzeniami uwagi. Rdzice czy inne sby z tczenia dziecka (rdzeństw, nauczyciele) czują się na gół bardz przeciążeni, bezradni i nierzadk sami również psychicznie rzbici. Występuje u nich częst nerwwść, rzdrażnienie, stany wyczerpania, dlegliwści psychsmatyczne itp. Relacja z dzieckiem prblemwym pgarsza się z rku na rk. Same dzieci cierpią z pwdu drzucenia, jakieg dświadczają. Częst stają się dludkami i tym samym prblemy narastają. Objawy zaburzenia uwagi Niezależnie d wszelkich indywidualnych różnic istnieją pewne wspólne cechy, które mżna kreślić jak pdstawwe symptmy zaburzeń uwagi: 8

znacznie zredukwana uwaga i niewielka zdlnść wytrwania, które nie są zależne d sytuacji, tzn. nie tylk w dmu, nie tylk przy wyknywaniu zadań, ale także w czasie wlnym, impulsywnść i nadaktywnść. Dla impulsywnych dzieci niezwykle trudna jest kntrla bdźców myślwych i emcjnalnych. Są np. przesadnie głśne, szybk się złszczą, są agresywne, niszczą zabawki itp. W czasie lekcji częst wstają z miejsca i nie mgą się dczekać, kiedy będzie ich klej. Hiperaktywnść charakteryzuje się nadmiernym niepkjem mtrycznym. Jednakże również bez występwania bjawów hiperaktywnści mżna stwierdzić zaburzenia uwagi, np. wówczas, gdy dzieci są ciągle zamyślne i rzmarzne. Te bjawy istniały już w wieku przedszklnym, tzn. dzieck był takie d zawsze. Pwyższe zachwania dprwadziły już d znacznych trudnści (np. d prblemów w szkle). Jeśli prblemy w zachwaniu dziecka pjawiły się jut we wczesnym dzieciństwie, jeśli mają charakter nagminny i występują w wielu sytuacjach życiwych i jeśli nie mżna na nie ddziaływać wychwawcz, ich pierwtną przyczyną mże być zaburzenie uwagi i nadpbudliwść psychmtryczna. Diagnza Trzeba pdkreślić, że w przypadku wymieninych bjawów chdzi wyłącznie pis typwych symptmów, tzn. diagnza bazuje na pisach bjawów, a nie jednznacznie kreślnej przyczynie rganicznej. Zdiagnzwanie u dziecka zaburzeń uwagi i zespłu nadpbudliwści psychruchwej wymaga wyczerpujących rzmów i szczegółwych testów. Dlateg też jest isttne, żeby diagnza nie była stawiana pchpnie, tylk była pracwana przez dświadczneg specjalistę, który w przypadku pdejrzenia zaburzenia uwagi przeprwadzi specjalistyczne testy i nie będzie, pierał się wyłącznie na pisie symptmów. Wiele z tych bjawów mżna stwierdzić również u dzieci z zaburzeniami w nauce lub u dzieci z prblemami spłecznymi. Dlateg też isttne jest rzgraniczenie tych dwóch grup. 9

W ramach diagnzwania u specjalisty rdzice lub inne sby bliskie dziecku muszą przekazać infrmacje na temat zachwania dziecka w różnych sytuacjach. Specjalista stwrzy sbie natmiast braz zachwania dziecka w różnych sytuacjach badawczych przy pmcy standaryzwanej skali bserwacji. Określenie intelektualnych umiejętnści dziecka dbywa się za pmcą testów na inteligencję czy też testów specyficznych umiejętnści. D zbiektywizwania kncentracji służą klejne testy. Dla zrzumienia becnej sytuacji życiwej dziecka niezbędne jest prześledzenie jeg dtychczasweg rzwju, jak i analiza relacji w rdzinie. Dpier p rzważeniu i uwzględnieniu tych wszystkich danych mżna pdjąć decyzję, czy prblemy z zachwaniem znaczają zespół zaburzenia uwagi i nadpbudliwści psychruchwej. Wskazane jest wnikliwe badanie lekarskie, żeby wykluczyć inne czynniki. Gdzie tkwią przyczyny Przyczyny zaburzenia uwagi są w zasadzie nieznane. Niektórzy badacze dwdzą, że za zaburzenia uwagi są dpwiedzialne nieprawidłwe prcesy przemiany materii w mózgu. Niektórzy naukwcy upatrują przyczyn w wadzie genetycznej, która tylk w niewielkim stpniu pzwala dziecku na kierwanie swimi pczynaniami; ppularny jest również pgląd, że przyczyny tkwią w niezadwalającej relacji między dzieckiem a jeg tczeniem. Również niedpwiednia żywnść uznawana jest za źródł takich zachwań. Badania naukwe nie dstarczają na t jednak wystarczających dwdów. Nie mżemy dziś mówić jednznacznej przyczynie tych zaburzeń. Należy załżyć, że istnieje nie tylk jeden czynnik, ale że różne aspekty mają tutaj znaczenie.. WARUNKI DO PRACY W KONCENTRACJI Żeby dzieck mgł się uczyć w skupieniu, musi mieć zapewnine pdstawwe warunki d pracy, a te mgą stwrzyć rdzice. Na drdze d zmiany Jak rdzice mżecie sami przyczynić się znacznie d pprawy kncentracji, wytrwałści i stsunku d nauki u dziecka. T wymaga cierpliwści. Zmiany nie następują d razu. Wymagają czasu, nie tylk dziecka, ale i waszeg. Musicie wykazać spr cierpliwści, aby 10

zmienić wasz stsunek d spraw wychwawczych czy systemu wartści. Dajcie sbie czas i nie ulegajcie naciskm. Stawiajcie sbie małe cele, których efektywnść jesteście w stanie kntrlwać. Pdstawwe warunki Stwrzenie pdstawwych warunków d pracy w skupieniu jest ważniejsze niż przeprwadzanie ćwiczeń na kncentrację. Nie znacza t tylk stwrzenia spkjneg kącika d drabiania lekcji i wyeliminwania wszelkich zakłóceń. Dzieck pwinn w sbie wyrbić gólną mtywację d nauki i nauczyć się pdejmwania wysiłku raz pskramiania swich zachcianek. Pmagaj ą mu w tym unrmwana sytuacja w rdzinie, jak również jasne struktury i reguły dnia pwszednieg. Ważna umiejętnść czekania Żeby rzwinąć właściwą mtywację, trzeba czasami rezygnwać ze swich zachcianek (przynajmniej na jakiś czas). U małych dzieci mżna zauważyć, że chcą bardz szybk zaspkić swje pragnienia. Dzieci w wieku szklnym dświadczają już w wielu dziedzinach życia graniczenia swich ptrzeb, p t, żeby móc się w ciągu gdziny lekcyjnej skncentrwać na temacie lekcji. Jak im się t udaje? Umiejętnść czekania jest niezwykłą zaletą, której wartści dzieci nie znają. Nie pjawia się na z wiekiem sama z siebie. Dzieci muszą nauczyć się czekać. Muszą nauczyć się pskramiać pjawiające się pragnienia i najpierw załatwić te sprawy, które wymagają wysiłku. W późniejszym czasie będą mgły zebrać wce teg czekiwania. Uczeń pwinien najpierw zająć się d kńca i starannie pracą dmwą, przygtwać materiał d klasówki i zapakwać trnister na następny dzień. Jest t tylk wtedy mżliwe, kiedy chć na krótk zrezygnuje z innych zaintereswań. W naszych szybkich, zdeterminwanych knsumpcją czasach trudn jest dziecim skncentrwać się na czymś, c nie przynsi natychmiastweg efektu. Dzieci wystawine na nadmiar zewnętrznych bdźców są craz bardziej zdezrientwane. Ptrzebują bezwzględnie wspierania i kierwania, przede wszystkim d rdziców. Jeśli rdzice hamują aktywnść dziecka i we wszystkim je wyręczają, staje się n craz mniej skłnne d samdzielnych działań, szybk rezygnuje, stale prsi pmc. 11

Dzieck, któremu ciągle pmaga się w drabianiu lekcji, nie jest w stanie wypracwać pczucia dpwiedzialnści za swje pczynania. Dziecku ptrzebne są wskazówki, w jakim kierunku ma działać, żeby znaleźć właściwe rzwiązanie dwie się wtedy, że knkretny cel jest związany z knkretnym wysiłkiem i że n sam jest dpwiedzialne za swój rzwój. Naucz dzieck graniczania ptrzeb Krk pierwszy: przeanalizuj sytuację w swjej rdzinie. Spróbuj wyrbić sbie pgląd na temat różnych ptrzeb twjej rdziny. Daj sbie czas na prześledzenie różnych frm aktywnści twjeg dziecka. Zapisz sbie, jak w przypadku pszczególnych czynnści udaje się twjemu dziecku hamwać żądania? W jakich dziedzinach nie pnsi wcale alb mał dpwiedzialnści? Jak mgłby radzić sbie (i w jakich dziedzinach) z rzczarwaniami i prażkami? Zapisz również, jakimi czynnściami twje dzieck zajmuje się wytrwale, za które bierze na siebie dpwiedzialnść i dkłada znacznych starań, aby siągnąć cel. Przeznacz na tę bserwację kł tygdnia. W ten spsób zyskasz pgląd na temat mcnych i słabych strn swjeg dziecka. Krk drugi: czy zajęcia twjeg dziecka mają na gół charakter aktywny czy pasywny? Być mże stwierdzisz, że twje dzieck wyjątkw częst zajmuje się czynnściami pasywnymi, np. glądaniem telewizji, słuchaniem muzyki i grą na kmputerze. Jakklwiek te czynnści d pewneg stpnia znaczają przyswajanie wiedzy, mają jednak charakter pasywny i wymagaj ą niewielkieg wysiłku. Pdbnie ma się sprawa z grami, które wybiera sam dzieck na gół z teg pwdu, że dpwiadają jeg umiejętnścim, czyli innymi słwy wymagaj ą niewielkieg wysiłku. Inaczej sprawa się ma np. z czytaniem, czy z bwiązkami dmwymi, z treningiem kreślnych dyscyplin sprtwych czy z przygtwaniem się d klasówki. Te czynnści są związane z dużym wysiłkiem i wymagaj ą systematyczneg ćwiczenia, regularneg treningu. 12

Sprządź listę czynnści, które chciałbyś zmienić u swjeg dziecka. Skncentruj na dwóch lub trzech spsbach zachwania, które chcesz zmienić. Nie mże t być więcej, gdyż wtedy łatw się zgubisz. Isttne jest, żebyś knsekwentnie realizwał swje załżenia. Oznacza t czywiście pewien wysiłek. Krk trzeci: jakie zmiany są knieczne? Z pewnścią cieszyłbyś się, gdybyś musiał pwiedzieć swjemu dziecku tylk, że ma umyć zęby, wziąć prysznic i zapakwać trnister, a wszystk szłby jak p sznurku. Rzeczywistść częst wygląda jednak inaczej. Musisz zadbać t, żeby dzieck wyknywał te plecenia. Nie pwtarzaj wszystkieg p dziesięć razy. Pprś dzieck najwyżej dwa razy i dprwadź d natychmiastweg wyknania. Nie dpuszczaj dziecka d innych zajęć, dpóki nie skńczy zadania, ale unikaj gróźb. Spróbuj przedstawić wymagania jak najbardziej rzeczw. Daj dczuć dziecku swje uznanie i radść, kiedy sprawnie upra się z bwiązkami. Kiesznkwe C wspólneg z kncentracją ma kiesznkwe? Na pierwszy rzut ka właściwie nic natmiast w związku z przyswajaniem sbie dpwiedzialneg uczenia się i umiejętnści graniczania ptrzeb, bardz duż. Jeśli bwiem ktś rzprządza pieniędzmi, t uczy się dsuwania na później swich życzeń i pnszenia knsekwencji. Jeśli dzieck ma kiesznkwe d własnej dyspzycji, uczy się również kreślneg stsunku d swich życzeń i pragnień. Przydziel swjemu dziecku kiesznkwe i pzstaw mu finanswanie większści swich ptrzeb. Jeśli dzieck cś chce mieć, np. płytę kmpaktwą, pwinn t sfinanswać z własnych śrdków. W ten spsób nauczy się gspdarwania swimi ptrzebami i pragnieniami. Pwinn rezygnwać z pewnych marzeń p t, żeby móc zrealizwać inne. W przypadku większych ptrzeb musi pczekać, aż będzie miał d dyspzycji wystarczającą ilść pieniędzy. Wszystk t przyczynia się d wyrbienia pczucia dpwiedzialnści i wytrwałści. Jak wyskie pwinn być kiesznkwe 13

Już w kresie szkły pdstawwej mżna zacząć dawać dziecku kiesznkwe. Kwta musi być czywiście dstswana d waszych mżliwści finanswych. Dlateg też wszelkie wskazówki mgą mieć tylk charakter rientacyjny. Trzeba przy tym być niezwykle knsekwentnym. Uważaj, żebyś nie musiał dpwiadać za wydatki, które dzieck pwinn pkrywać sam. Należy przedtem dkładnie się zastanwić, c twje dzieck ma sam finanswać. Tylk wtedy, jeśli jesteś knsekwentny, dzieck mże nauczyć się dpwiedzialneg stsunku d pieniędzy i d swich ptrzeb. Wartści i zasady są pdstawą struktury Na pierwszy rzut ka wydaje się, że system wartści ma niewielki związek z kncentracją. Pśredni ma n jednak grmny wpływ na mtywację dziecka. System zasad i wartści wiąże się z dyscypliną i sterwaniem impulsami. Twrzą ne grunt, na którym łatwiej mżna się nauczyć dsuwania na dalszy plan swich zachcianek i rezygnacji z ciągłych ptrzeb knsumpcyjnych. System wartści jest z natury rzeczy zależny d pstaw i czekiwań rdziców. Kilkadziesiąt lat temu istniał wiele przekadeł, które przypminały wiernści kreślnym wartścim, np. Uczciwść ppłaca, Prządek t pół życia". Te zasady tracą dziś znaczenie jak śrdek pmcniczy w wychwaniu. Pdbne treści craz częściej w góle ppadają w zapmnienie. Rdzice muszą zastanwić się, jakie wartści pragną przekazać dziecku i w jaki spsób chcą je zaszczepić. Dzieci pwinny trskliwie dbać swje śrdwisk naturalne. Mgą np. same wynsić śmiecie. Pwinny również nauczyć się szczędnie bchdzić z energią, tzn. wyłączać światł, które nie jest im akurat ptrzebne. Dzieci muszą się nauczyć szanwać zabawki; muszą czuć się dpwiedzialne za t, żeby sprzątać przedmity cdzienneg użytku. Tzn. żeby np. rwery, piłki itp. nie zstawały w grdzie, w lesie czy na łące, tylk zawsze wracały na swje miejsce. Jest t mżliwe tylk wtedy, kiedy dzieci nauczą się mieć wzgląd na innych, być uważne i kntrlwać siebie. 14

Same z siebie dzieci nie znają takich wartści. Rlą rdziców jest przekazanie jej dziecim. Nie zawsze jest t prste i częst pzstaje w knflikcie z knsumpcyjną pstawą spłeczeństwa. Ptraktujcie tych kilka przykładów jak pretekst d przemyśleń, jak w waszej rdzinie wygląda system wartści. Z czeg jesteście zadwleni? C nie musi ulegać zmianie? Gdzie należy cś zmienić? Jeśli stwierdzicie kniecznść zmiany, spróbujcie sprecyzwać t jak knkretny cel działania (ja chcę...) i napiszcie t na kartce. Opisujcie swje działania. Równwaga emcjnalna Obciążenia emcjnalne wpływają wyjątkw silnie na kncentrację i mtywację dziecka. Jeśli jakieś prblemy absrbują dzieck, t niewiele miejsca pzstaje na kncentrację i uwagę w szkle. Takie bciążenia mgą mieć najróżniejsze przyczyny. Czasami dzieck ma prblemy z sbą; szczególnie w kresie djrzewania. Chdzi tu przede wszystkim trudnści z akceptacją własnej sby i walkę identyfikację. Ten prces ksztuje duż wysiłku i dlateg nie pzstawia miejsca na inne sprawy. Dzieci czują się czasem przeciążne w szkle. Niektóre żyją w ciągłym knflikcie z tczeniem, czują się drzucne lub są gnębine przez rówieśników. Relacje w rdzinie Klejne źródł emcjnalnych bciążeń stanwią same relacje w rdzinie. Szczególne znaczenie mają tutaj stsunki między rdzicami. Jeśli rdzice myślą, że dzieck nie dstrzega knfliktów między nimi, t bardz się mylą. Wprawdzie młdsze dzieci nie pstrzegają tych prblemów w spsób zróżnicwany, ale dczuwają narastające zagrżenie. Ten lęk bezwładnia i napawa niepewnścią, a tym samym utrudnia wzmżny wysiłek w nauce. Lęk angażuje myśli i uczucia dziecka, tak że nie udaje mu się w dpwiedni spsób skncentrwać na innych sprawach. Przeanalizuj własną sytuację emcjnalną. Sprządź bilans. Jak ty się czujesz; na ile jesteś bciążny? Jak maja się sprawy w twim związku? Czy macie wystarczającą ilść czasu dla siebie i dla dziecka? C byś chętnie zmienił? C się sprawdził? Jeśli twój bilans jest krzystny mżesz sprawdzić, czy niezależnie d sytuacji rdzinnej twje dzieck ma jakieś prblemy emcjnalne (np. prblemy z rówieśnikami, nastrje depresyjne związane z kresem djrzewania itp.). 15

KONKRETNE DZIAŁANIA SPRZYJAJĄCE ROZWIJANIU KONCENTRACJI Kncentrację mżna rzwijać również w czasie zabawy. Istnieją knkretne techniki sprzyjające temu zadaniu. Zabawy stwarzają wspaniałą mżliwść pprawy kncentracji u dziecka. Na pczątku dzieci z zaburzeniami uwagi również w czasie zabawy mają trudnści ze skupieniem się; jednakże bez ćwiczeń dzieck nie zrbi żadnych pstępów. C mgą zdziałać rdzice: Pstanów sbie, że c najmniej trzy razy w tygdniu będziesz się bawić ze swim dzieckiem. Przy wybrze zabaw kieruj się przede wszystkim zaintereswaniami, mżliwściami i wiekiem dziecka. Unikaj przeciążania dziecka. Uważaj, żeby wybrane gry nie były zbyt skmplikwane i żeby nie trwały zbyt dług. Wymagania wbec dziecka muszą rsnąć pwli, b inaczej będzie sfrustrwane i zniechęcne. Nie mżesz całkwicie zrezygnwać ze swich zaintereswań, gdyż nwa zabawa ma również i tbie sprawiać przyjemnść. C mżesz przekazać dziecku w trakcie zabawy Pwinn się nauczyć czekać na swją klejkę Pwinn się nauczyć bserwwania przebiegu gry i dstswywania d teg swjeg pstępwania. Pwinn wytrzymać cały czas trwania gry aż d jej zakńczenia, nawet jeśli wynik był dla nieg niezadwalający. Pwinn się nauczyć radzić sbie z prażkami. Pwinn się nauczyć przestrzegać reguł. Bądź przygtwany na t, że zabawa czy knkretne ćwiczenia z dzieckiem nie będą przebiegały bezprblemw. Nie reaguj złścią, jeśli twje dzieck straci chtę d zabawy, a na niepwdzenia będzie reagwać agresją czy płaczem. 16

Wzmacnianie mechanizmu samkntrli Usiądź bk swjeg dziecka. Jeśli nie mże się n dczekać, kiedy będzie jeg klej, za każdym razem, kiedy ma zamiar cś zrbić, dtknij jeg ramienia. Unikaj ciągłej krytyki ( Ile razy mam ci mówić... ). Na pczątku wybierz gry krótkie i knsekwentnie staraj się dprwadzić grę d kńca. Jeśli dzieck chce przed czasem puścić swje miejsce, staraj się mu w tym przeszkdzić. Dzieck musi się nauczyć, że należy przestrzegać umów i ustaleń. Pamiętaj, że uznanie i nagrda są dla dziecka czymś niezbędnym. Zwracaj na t uwagę, chwaląc dzieck przy siąganiu nawet najmniejszych pstępów. Stsując system nagród, należy jednak uważać, aby nagrda nie stała się dla dziecka celem samym w sbie. Infrmacja tym, czy wynik pracy jest dbry czy niezadwalający jest niezbędna dla pstępów w nauce. Infrmacja ta jednak nie mże być niszcząca i nie pwinna pdważać gdnści dziecka. Kntrlwane rzwiązywanie prblemów Efektywne rzwiązywanie zadań jest mżliwe tylk wtedy, kiedy jasn kreśli się, c ma być zrbine. Krk pierwszy: Dzieck najpierw zadaje pytanie: Na czym plega mje zadanie? O c w nim chdzi? Krk drugi: Czy znam już takie sam alb pdbne zadanie? W jaki spsób g rzwiązywałem? Jak t teraz mgę wykrzystać? Krk trzeci: Jak mam pstępwać? C muszę zrbić, żeby rzwiązać zadania? 17

Krk czwarty: Rdzice mgą wesprzeć dzieck rzmawiając z nim w trakcie pdejmwania decyzji, naprwadzając dzieck na prawidłwy tk myślenia. Krk piąty: Rzpznawanie błędów cś tu się nie zgadza; sprawdzę jeszcze raz, d któreg miejsca wszystk przebiegał bez błędów. Krk szósty: P zakńczeniu zadania dzieck jeszcze raz sprawdza pracę. Dla dziecka z zaburzeniami kncentracji nauczenie się stpniwania wysiłku nie jest prste. Ptrzebuje wsparcia drsłych. Dzięki regularnym ćwiczenim (jak najczęstsze pstępwanie w ten spsób w różnych sytuacjach) dzieck mże djść d wypracwania własnej struktury rzwiązywania prblemów. BIBLIOGRAFIA: D. Stipek, K. Seal Jak nakłnić dzieck d nauki?, Warszawa 2002. G. W. Green Jak pmagać dziecku w nauce, Warszawa 1997. A. Faber, E. Mazlish Jak mówić, żeby dzieci się uczyły w dmu i w szkle, Pznań 1996. B. L. Mc Cmbs, J. E. Ppe Uczeń trudny. Jak skłnić g d nauki, Warszawa 1997. H. Weyhreter Zaburzenia kncentracji u dzieci, Warszawa 2001. J. Fultn Sprawdź mżliwści swjeg intelektu, Warszawa 2001. Trudne sytuacje w szkle pdstawwej 18