Annls of Wrsw University of Life Sciences SGGW Forestry nd Wood Technology No 74, 2011: 199-205 (Ann. WULS-SGGW, Forestry nd Wood Technology 74, 2011 Chrkterystyk ozdobnych drewninych posdzek w Muzeum Zmku w Łńcucie. WOJCIECH KORYCIŃSKI, IRENA SWACZYNA, ANDRZEJ TOMUSIAK, ANNA RÓŻAŃSKA Zkłd Konstrukcji i Technologii Wyrobów z Drewn, Wydził Technologii Drewn, SGGW w Wrszwie Abstrkt: W prcy przedstwiono nlizę bdń ozdobnych drewninych posdzek w Muzeum Zmku w Łńcucie. Przedmiotem zinteresowni był chrkterystyk wzornictw, konstrukcji, użytych gtunków drewn, ze zwróceniem uwgi n jego cechy ntomiczne, orz stnu zchowni posdzek. Z uwgi n sklę obiektu orz przebudowy wnętrz w różnych okresch wszystkie obserwowne cechy okzły się brdzo różnorodne. Ozdobne posdzki znjdują się w dwudziestu pomieszczenich Zmku, w sumie jest trzydzieści jeden niepowtrzlnych wzorów tfli, sześć się dubluje. W Łńcucie spotykmy głównie tfle lite dodtkowo intrsjowne, rzdziej klsyczne tfle wrstwowe. Słow kluczowe: posdzk, prkiet, tfl, konstrukcj, wzornictwo, Łńcut, zmek WSTĘP Podłogi intrsjownie n zmku w Łńcucie są jednymi z njciekwszych w Polsce obiektmi tego typu z uwgi n kunsztowne wykonnie, wysoką jkość rtystyczną, różnorodność, przede wszystkim jko zespół w pełni zchowny w oryginlnym stnie. Choć z pewnością wzornictwem ustępują posdzkom z Zmku Królewskiego w Wrszwie to tmtejsze podłogi znmy dziś jedynie z rekonstrukcji. W Muzeum w Łńcucie jest pond sto różnorodnych pomieszczeń, z czego zncząc większość pokryt jest posdzkmi drewninymi. W dwudziestu pomieszczenich są to posdzki ozdobne w pozostłych różne rodzje prkietu klepkowego orz podłogi fryzowe tkże podłogi deskowe. CHARAKTERYSTYKA WZORNICTWA W poszczególnych slch spotykmy się z różnorodnym sposobem ukłdu tfli. Ukłdne są n cłej powierzchni powtrzjąc pojedynczy wzór, bywją otoczone bordiurą, z rozetą w centrum, jk w Sloniku Rokokowym i Pokoju Kolumnowym, lub z smą rozetą jk w Jdlni nd Brmą. Njbrdziej rozbudowną dekorcję m Sl Blow, gdzie występuje sześć różnych wzorów tfli. b c d Il.1. Tfl z Gbinetu Ordynt ( widok tfli, b wzór i kierunek przebiegu włókien) orz Aprtmentu prdnego- Slonu (c widok tfli, d wzór i kierunek przebiegu włókien).
Wzornictwo tfli jest dość proste- geometryczne, ogrniczjące się do stosowni jednego (il.1) lub kilku gtunkó drewn (il.2-5) orz brdzo urozmicone- oprte n stylizownych motywch roślinnych (il 6-8). b c d Il.2. Tfl z Glerii rzeźb ( widok tfli, b wzór i kierunek przebiegu włókien) i Kplicy (c widok tfli, d wzór i kierunek przebiegu włókien) b c d Il.3. Tfl z Slonu wejściowego ( widok tfli, b wzór i kierunek przebiegu włókien) orz Pokoju kwlerskiego (c widok tfli, d wzór i kierunek przebiegu włókien)., b Il.4. Tfl z Aprtmentu prdnego Łzienki ( widok tfli, b wzór i kierunek przebiegu włókien. Il.5.Tfl z Sli blowej ( widok tfli, b wzór i kierunek przebiegu włókien). b W sumie w Łńcucie w dwudziestu pomieszczenich znjduje się trzydzieści siedem wzorów tfli intrsjownych w tym trzydzieści jeden niepowtrzlnych. W dziewięciu przypdkch tfle mją swoje pry z powtórzonym wzorem, ntomist posidją odwrotny ukłd gtunków drewn (Il. 6, 7, 8). Jest to rozwiąznie stosowne w meblrstwie dl inkrustcji à l Boulle. Powstwły one przez jednoczesne wycinnie wzoru
w dwóch (lub więcej) deskch z różnych gtunków drewn lub innych mteriłów, nstępnie zmieninie elementów tł i wzoru. Odwrotne tfle są używne do dekorcji w jednej sli w ukłdzie szchownicy (Sypilni Dmsk) lub do dekorcji dwóch sl w odwrotnym ukłdzie kolorystycznym (np. Slonik Rokokowy i Slon Kolumnowy). Il.6. Tfl z Pokóju Boucher i Slonu Nrożnego ( widok tfli, b wzór i kierunek przebiegu włókien) c Il.7. Tfl z Sloniku Rokokowego i Slonu Kolumnowego ( widok tfli, b wzór i kierunek przebiegu włókien) c Il.8. Tfl z Sypilni Dmskiej ( widok tfli, b wzór i kierunek przebiegu włókien). Dekorcj posdzek powstwł prwdopodobnie poprzez dptownie istniejących wcześniej prkietów, przez co jest niejednorodn konstrukcyjnie i stylowo czsem nwet w obrębie jednego pomieszczeni (Sypilni Dmsk). Pondto w żdnej sli nie m nwiązń do dekorcji ścin czy sufitów. Jedynie w Sli Bilrdowej (nzywnej również Pokojem Obrzowym) kije i bile w umieszczonej dekorcji identyfikują funkcję sli. Wzornictwo w łńcuckim zmku nie nwiązuje bezpośrednio do populrnych tfli frncuskich, nie widć też nwiązń do posdzek w okolicznych dworch [Swczyn, Kędzierski, Różńsk, Szymczyk, Tomusik, Rżewsk 2010]. b KONSTRUKCJA POSADZEK Posdzki w zmku posidją różnorodną (Mączeński 1953), jk i nietypowe rozwiązni. konstrukcję, są to zrówno trdycyjne
W części sl spodni powierzchni prkietu jest nierówn, stąd konieczność stosowni pisku jko podkłdu (il.9a). Część wnętrz m ntomist tfle montowne do ślepej podłogi, co zpewni im dużo większą stbilność (il.9b). A B Il.9. Sposób ułożeni posdzek w Kplicy (A: - tfl. b - pisek, c wylewk) orz sposób ułożeni posdzek w Sli Blowej (B: tfl, b - deskownie, c belki stropowe, d pisek) Prkiet dębowy w slch pierwszego piętr m w kżdym pomieszczeniu inne rozmiry oscylujące w grnicch 220-295 mm długości i 110-147 mm szerokości. Wszystkie klepki mją jednolity przekrój - promieniowy. Klepki te od spodu obrbine są jedynie zgrubnie i mją mocno zróżnicowną grubość (il.10) zrówno pomiędzy poszczególnymi klepkmi jk i w obrębie pojedynczych klepek, ich wymiry oscylują od 12mm do 35mm. A B Il.10. Przykłd klepki z Sloniku Rokokowego z widoczną różnicą grubości orz szczeliny w prkiecie powstłe przez kurczenie się drewn orz przykłd ich uzupełnieni drewninymi listwmi. Zbieżystość deszczułek i jednolity promieniowy przekrój ich wierzchniej wrstwy wskzuje n pozyskiwnie mteriłu przez przetrcie promieniowe sposób, który jest mło ekonomiczny lecz djący stbilny sortyment [Krzysik 1978]. Tkie rozwiąznie dje też ciekwe efekty estetyczne dzięki widocznym n tym przekroju drewn dębowego błyszczom. Nierówn spodni wrstw posdzki wymgł zstosowni podłoż które dopsuje się do jej ksztłtu djąc jednocześnie dobre podprcie. Dltego klepki ułożone zostły n wrstwie pisku. W slch pierwszego piętr wrstw pisku wynosi ok. 0,5m i jest nsypn bezpośrednio n stropie. W Pokoju Chińskim zstosowno nieco odmienioną wersję tej konstrukcji. Tu również nierówny spód klepek wymgł ułożeni n pisku, nie jest to jednk tk grub wrstw jk w pozostłych pomieszczenich n pierwszym piętrze, jedynie 32 mm. Pisek nsypny jest n deskownie ułożone n belkch stropowych, szczeliny pomiędzy deskmi są uszczelnione pskmi płótn. Dodtkowo pomiędzy prkietem deskowniem znjdują się legry o szerokości 100 mm ułożone w odstępch ok. 370 mm.
Posdzk w tym pomieszczeniu jest w dużo lepszej kondycji niż w Sloniku Rokokowym, jednk nie możn jednozncznie ocenić czy to konstrukcj wpłynęł tk pozytywnie n stn zchowni, poniewż przez Pokój Chiński nie przebieg trs zwiedzni. W Pomieszczenich gdzie zstosowno dużą wrstwę pisku widć obniżnie się posdzki w miejscch którędy przechodzą wycieczki. Powodownie jest to przez rozchodzenie się pisku n boki. W przypdku posdzek n prterze w Kplicy i Gbinecie Ordynt, gdzie wrstw pisku jest niewielk (ok. 20 mm), pod nią znjduje się stbilne betonowe podłoże, nie widć zmin spowodownych przemieszczniem się sypkiego podkłdu. Tk jk w przypdku Pokoju Chińskiego dodtkowym czynnikiem dodtnio wpływjącym n stn posdzek jest z pewnością również to że nie są one stle udostępnine dl zwiedzjących. W Sli Blowej i Wielkiej Jdlni tfle prkietowe ułożone są n deskowniu spoczywjącym n belkch stropowych. Dje to dużo brdziej stbilną powierzchnie i mimo intensywnego użytkowni tych pomieszczeń powżniejsze uszkodzeni dotyczą jedynie tfli znjdujących się bezpośrednio przy wejścich. Tfle wykonne są z desek o grubości 27 mm ntomist czrny dąb jest wpuszczny w nie n głębokość od 5 do10mm w zleżności od wzoru. Poszczególne klepki są łączone n wpust-wypust ntomist tfle pomiędzy sobą n obce pióro. WPŁYW GATUNKÓW DREWNA NA WŁAŚCIWOŚCI UŻYTKOWE POSADZEK W nieml wszystkich typch drewninych posdzek występujących w zmku główną rolę odgryw drewno dębowe. Jedynie do wykonni podłóg deskowych nie użyto dębu, w Pokoju Kwlerskim występuje on tylko w postci intrsji z czrnego dębu W posdzkch w zmku znjdują się trzydzieści cztery tfle, w których zstosowno kilk różnych gtunków drewn. W mocniej eksplotownych miejscch wyrźnie widć, że różne gtunki ścierją się w różnym stopniu, co potwierdzją też bdni odporności n ściernie i twrdość [Swczyn, Tomusik, Kędzierski, Koryciński, Policińsk-Serw 200]). W Muzeum są tylko trzy tfle wykonne z jednego gtunku drewn (we wszystkich przypdkch jest to dąb), ntomist njliczniej w obrębie jednej tfli występuje pięć różnych gtunków drewn. We wszystkich posdzkch Zmku występuje w sumie siedem różnych gtunków drewn: dąb, czrny dąb, klon, orzech, jesion, czereśni i mhoń. STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ W większości pomieszczeń posdzki są w dobrym stnie. Njwiększe zniszczeni obserwujemy w ciągch komunikcyjnych Muzeum, które są mocno eksplotowne. Njbrdziej jest to widoczne n elementch wykonnych z czrnego dębu, który mocno wykrusz się szczególnie w okolicch wyjść z pomieszczeń. N pierwszym piętrze w skrzydle północnym zmku, gdzie prkiet dębowy zostł ułożony bezpośrednio n pisku (bez deskowni), pod wpływem dużego ncisku związnego z licznie odwiedzjącymi Muzeum turystmi, podłoże przesunęło się n boki powodując wyłmywnie się wpustów w klepkch. Część uszkodzeń powstł z okresie przedwojennym był dorźnie nprwion poprzez przybijnie odstjących klepek gwoździmi. W Wielkiej Jdlni n końcu sli przy wejściu dl służby widoczne są śldy po ustwinych w tym miejscu beczkch z żywnością. W większości prkietów powstły szpry spowodowne kurczeniem się wysychjącego drewn, niekiedy są one uzupełnione drewninymi listewkmi (Il.10b).
Obecnie co roku posdzki drewnine są konserwowne przez nnoszenie i wciernie pszczelego wosku. Pozytywną rolę w zchowniu dobrej kondycji Łńcuckich posdzek m również obowiązek noszeni przez turystów ochronnego obuwi z filcu co zncząco ogrnicz powstwnie uszkodzeń powstłych przez ściernie i wgnitnie się drewn. W posdzkch, gdzie prkiet zostł umieszczony n pisku i które znjdują się n trsie dl zwiedzjących, konieczn jest ingerencj konserwtorsk w celu stbilizcji podłoż. PODSUMOWANIE Z uwgi n sklę obiektu orz przebudowy wnętrz w różnych okresch, wszystkie obserwowne cechy posdzek okzły się brdzo różnorodne. Wzornictwo posdzek zbytkowych w Muzeum Zmku w Łńcucie jest urozmicone, zrówno geometryczne jk i z rozbudownymi kompozycjmi ze stylizownych ornmentów roślinnych. Dobór gtunków drewn w intrsjownych prkietch jest szeroki, skupiony n wrtościch estetycznych, nie użytkowych. Konstrukcje posdzek są zróżnicowne nwet w obrębie pojedynczych pomieszczeń. Obecny stn prkietów orz ich intensywn eksplotcj wymgją rozwiązń, które pozwolą n ztrzymnie degrdcji tych pięknych posdzek, pozwljące jednk n dlsze udostępninie obiektu zwiedzjącym. LITERATURA 1. Swczyn I., Tomusik A., Kędzierski A., Koryciński W., Policińsk-Serw A., 2009: Indenttion nd brsin resistnce of decortive wood floorin of the Cstle in Łńcut [w:] Ann.WULS-SGGW, For. And Wood Technol., nr 69. 2. Swczyn I., Kędzierski A., Różńsk A, Szymczyk A., Tomusik A., Rżewsk Z., 2010: Wzornictwo drewninych posdzek w zbytkowych obiektch powitu kolbuszowskiego [w:] Ann.WULS-SGGW, For. And Wood Technol., nr 71. 3. Mączeński Z., 1953: Pordnik budowlny dl rchitektów. 4. Krzysik F., 1978: Nuk o drewnie. Author s ddress: Wojciech Koryciński Andrzej Tomusik Ann Różńsk Wydził Technologii Drewn Zkłd Konstrukcji i Technologii Wyrobów z Drewn, 166 Nowoursynowsk str., 02-787 Wrsw, Polnd e-mil: wojciech.korycinski@gmil.com e-mil: ndrzej_tomusik@sggw.pl e-mil: nnmri.roznsk@gmil.com Wyrżm zgodę n publikcję tekstu n stronie internetowej Muzeum Zmku w Łńcucie z zchowniem prw do wglądu i modyfikcji. Wojciech Koryciński