WYKŁAD 5 7.04.2017 Pierwsze przejście demograficzne opis zmian procesu reprodukcji ludności, ich uwarunkowania, zróżnicowanie zmian w czasie, zróżnicowanie geograficzne Drugie przejście demograficzne Koncepcje zmian modelu rodziny - zmiany społecznych ról płci
Środki ograniczające wzrost liczby ludności proponowane przez Malthusa ograniczenia pozytywne według Malthusa (przyczyniające się do skrócenia naturalnej długości życia) - sposób przywracania równowagi między liczbą ludności a produkcją żywności polegający na pojawianiu się cyklicznie katastrof umieralności związanych z masowym głodem, gwałtownymi epidemiami lub wojnami; powoduje to samoczynne usuwanie dysproporcji wywołanej nadmierną rozrodczością zdaniem Malthusa ograniczenia pozytywne były niekorzystne, zalecał więc ograniczenia prewencyjne (czynniki wpływające na zmniejszenie dzietności), których istotą było zmniejszenie potencjalnej płodności przez tzw. wstrzemięźliwość moralną (powstrzymanie się od założenia rodziny, późny wiek zawierania małżeństw, abstynencja seksualna w przypadku już zawartych małżeństw, zwłaszcza wśród osób nie mających odpowiednich środków do życia).
9,6 mld WPP2012 9,7 mld WPP2015
2013 7,2 Źródło: Insitut national d études démographiques, www.ined.fr 2050: 9,6 mld według wariantu średniego WPP2012 year
Pierwsze przejście demograficzne https://www.populationeducation.org/content/
Początki przejścia I demograficznego Europa Zach. i Płn. XVIII w. Europa Środ. i Płd. pierwsza połowa XIX w. Kraje rozwijające się XX w. Źródło: J-P.Rodrigue,Population, Resources and Environment, 2001 Prawidłowość im później zmiany się zaczynają, tym intensywniej przebiegają Zmiany unikatowe: jeden kierunek zmian, ciągłość, nieodwracalność
Przejście demograficzne w Afryce Źródło: Insitut national d études démographiques, www.ined.fr
Przejście demograficzne w Azji Źródło: Insitut national d études démographiques, www.ined.fr
Przejście demograficzne w Europie Źródło: Insitut national d études démographiques, www.ined.fr
Teoria przejścia demograficznego ogólna teoria ludnościowa Istota teorii - sformułowanie ogólnego mechanizmu przejścia od reprodukcji typu tradycyjnego (wysoka umieralność i wysoka płodność) do reprodukcji typu nowoczesnego (niska umieralność i niska płodność). Zmiany unikatowe: jeden kierunek zmian, ciągłość i nieodwracalność Część opisowa - proces przejścia od reprodukcji tradycyjnej do nowoczesnej - 3(4-5)fazowy Część interpretacyjna- modernizacja, postęp cywilizacyjny, industrializacja i urbanizacji Teoria przejścia demograficznego została uznana za ogólną teorię ludnościową ze względu na jej uniwersalny i historyczny opis zmian procesu reprodukcji, który charakteryzował zmiany ludnościowe większości społeczeństw Obecnie można uznać, że dotyczy wszystkich populacji.
Teoria drugiego przejścia demograficznego (SDT)
Model pierwszego przejścia i drugiego przejścia demograficznego (van de Kaa, 2003) 1965
D.J.van de Kaa i R.Lesthaeghe [1986]. zmiany demograficzne wiążą się głównie z modelem rodziny i zasadami jej tworzenia oraz rozpadu. podłożem tych zmian są głębokie przeobrażenia w sferze wartości, norm, postaw i zachowań społeczeństw postindustrialnych krajów Europy Zachodniej i Północnej
Zmiany zachowań demograficznych dotyczących rodziny zawieranie i rozpad związków mniejsza skłonność do zawierania związków małżeńskich rosnąca częstotliwość kohabitacji i związków typu LAT (Living- Apart-Together) opóźnianie zawierania małżeństw osłabienie trwałości małżeństwa (wzrost częstości rozwodów i separacji) Opóźnianie, deinstytucjonalizacja, destabilizacja wzrasta średni wiek zawierania małżeństwa rzadziej zawierane są związki powtórne wzrasta liczba osób, które: pozostają w związkach alternatywnych do małżeństwa tworzą rodziny niepełne nie tworzą rodziny
Zmiany zachowań demograficznych dotyczących rodziny prokreacja zmniejszenie się pożądanej liczby dzieci znacząco później podejmowane decyzje o urodzeniu pierwszego dziecka zwiększanie się liczby urodzeń pozamałżeńskich zmiana wzorca płodności wzrost dobrowolnej bezdzietności spadek płodności wzrost średniego wieku rodzenia pierwszego dziecka wzrost średniego wieku macierzyństwa wzrost udziału urodzeń pozamałżeńskich wzrost przymusowej bezdzietności
Teoria drugiego przejścia demograficznego Dirk van de Kaa, Ronald Lesthaeghe (1986, 1987) przemiany strukturalne industralizacja, urbanizacja, rozwój sektora usług, zmiany struktury społeczeństwa i organizacji państwa ogólna poprawa poziomu życia, rozwój systemu zabezpieczeń społecznych, wzrost poziomu wykształcenia i zwiększenie się udziału kobiet w życiu ekonomicznym i społecznym Globalizacja Rosnąca aktywność zawodowa kobiet zewnetrzne i wewnętrzne przesłanki pracy zawodowej kobiet Zmiany społecznych ról kobiet i mężczyzn
Teoria drugiego przejścia demograficznego Dirk van de Kaa, Ronald Lesthaeghe (1986, 1987) przemiany polityczne i światopoglądowe (silent revolution) prowadziły do rozwoju demokracji i egalitaryzmu społecznego, wzrostu autonomii jednostek, sekularyzacji, kontestowania tradycyjnych wartości oraz rozpowszechnienia wartości pluralistycznych i liberalnych, uniwersalizmu, indywidualizmu, a także do przesunięć w hierarchii potrzeb wiodących do zorientowania się na potrzeby wyższego rzędu; masowa indywidualizacja, rosnące rola niepewności w wymiarze indywidualnym i społecznym ( społeczeństwo ryzyka, płynna rzeczywistość ) zmiany technologiczne wprowadzenie pigułki antykoncepcyjnej i rozpowszechnienie skutecznej antykoncepcji, rozwój medycyny, a także rozwój systemów telekomunikacji a zwłaszcza rozpowszechnianie się informacji; rewolucja informatyczna
Źródło: T.Sobotka, Pathways to Low Fertility. Expert paper No. 2013/8, UN Department for Economic and Social Affairs Czy deinstytucjonalizacja rodziny w trakcie SDT musi prowadzić do niskiej dzietności? W krajach o większym odsetku urodzeń pozamałżeńskich dzietność jest wyższa
Czy aktywność zawodowa kobiet musi prowadzić do spadku dzietności? Przekrojowy współczynnik korelacji aktywności zawodowej/zatrudnienia kobiet i współczynnika dzietności Europa Zachodnia Europa Centralna i Wschodnia Źródło: A.Matysiak, Interdependencies between fertility and women s labour supply, Springer 2011.
Zmiany rodziny Zmiany zachowań dotyczących tworzenia, rozwoju i rozwiązywania rodziny zmiany demograficznego modelu rodziny Zmiany ekonomicznego modelu rodziny związane z rosnącą aktywnością zawodową kobiet - stopniowe przejście od modelu z jednym żywicielem rodziny do modelu z obojgiem pracujących partnerów Zmiany ról społecznych kobiet i mężczyzn
Lesthaeghe R. (1995), The Second Demographic Transition in Western Countries: An Interpretation, w: K.O.Manson, A.M.Jensen (eds.): Gender and Family Change in Industralized Countries, Clarendon Press, Oxford. Liefbroer A.C., Corijn M. (1999), Who, What, Where, and When? Specifying the Impact of Educational Attainment and Labour Force Participation on Family Formation, European Journal of Population, No. 15 (1), 45-75. P.McDonald, Gender equity in theories of fertility transition, Population and Development Review 2000, 26 (3) P.McDonald, Gender equity, social institutions and the future of fertility, Journal of Population Research 2000, 17(1) Gornick J.C., Meyers M.K., Families that work: policies for reconciling parenthood and employment, New York: Russell Sage Foundation, 2003 G.Esping-Andersen, The Incomplete Revolution: Adapting Welfare States to Women s New Roles, Cambridge, UK: Polity Press, 2009 G.Esping-Andersen, F.Billari, Re-theorizing Family Demographics, Population and Development Review 41 (1), 2015 F.Goldscheider, E.Bernhardt, T. Lappegård, The Gender Revolution: A Framework for Understanding Changing Family and Demographic Behavior, Population and Development Review 41(2), 2015
Kontekst zmiany demograficznej w Europie w poszukiwaniu wyjaśnień dotyczących zmian modelu rodziny Źródło: G.Esping-Andersen, F.Billari, 2015
Równowaga Beckera model rodziny z mężczyzna jako żywicielem (male breadwinner model) Równowaga oparta na partnerskim modelu rodziny (dual-earner dual carer model) Rosnący udział kobiet w kształceniu i rynku pracy Rosnąca aktywność zawodowa kobiet współwystępuje z rosnącą równością płci w sferze prywatnej Niestabilna równowaga między potrzebami i realnymi możliwościami łączenia pracy z rodziną model rodziny z pracującą matką i podwójnym obciążeniem kobiet (modernised male breadwinner /double burden of women model) Źródło: G.Esping-Andersen, F.Billari, 2015