problemy polityczne współczesnego świata

Transkrypt

1 Zbigniew Cesarz, Elżbieta Stadtmuller problemy polityczne współczesnego świata Wrocław 1998 Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

2 Spis treści Od autorów 5 Wstęp 7 I. Problemy globalne współczesności - ich cechy i katalogi (Zbigniew Cesarz) Specyfika problemów globalnych Geneza problemów globalnych Rewolucja naukowo-techniczna a rozwój badań nad kwestiami globalnymi Pojęcie i cechy problemów globalnych Katalogi problemów globalnych - próby klasyfikacji Badania nad problemami globalnymi. Efekty i wskazania dla praktyki politycznej.. 23 II. Międzynarodowy ład polityczny (Elżbieta Stadtmuller) Przeobrażenia w procesach światowych i regionalnych z przełomu lat 80. i wyznaczniki przełomowych zmian Procesy dezintegracji i integracji we współczesnym świecie Procesy dezintegracyjne Procesy integracyjne Poszukiwanie nowej formuły międzynarodowego ładu politycznego 35 III. Pokój i bezpieczeństwo we współczesnym świecie (Elżbieta Stadtmuller) Pokój i bezpieczeństwo w teorii i praktyce stosunków międzynarodowych Badania nad pokojem Pojęcie pokoju i bezpieczeństwa Modele bezpieczeństwa międzynarodowego Kwestia pokoju i bezpieczeństwa u schyłku XX w Opcja atlantycka: NATO-Partnerstwo dla Pokoju Opcje: wszecheuropejska i regionalna - KBWE/OBWE, UZE Opcja uniwersalna: ONZ Użycie i wyrzeczenie się siły w stosunkach międzynarodowych Siła i jej zastosowanie w stosunkach międzynarodowych Rozwiązania prawne Problemy polityczne Pacyfizm i jego zwolennicy 71

3 3 7 4 Spis treści IV. Konflikty zbrojne jako problem międzynarodowy (Zbigniew Cesarz) Pojęcie konfliktu zbrojnego i wojny wprawie i stosunkach międzynarodowych Rodzaje konfliktów zbrojnych Źródła wojen Geografia konfliktów zbrojnych i fronty agresywności Skutki konfliktów zbrojnych 100 V. Kwestia zbrojeń i rozbrojenia (Zbigniew Cesarz) Wyścig zbrojeń i jego skutki w stosunkach międzynarodowych Wpływ rokowań rozbrojeniowych z lat na kwestię zbrojeń Problem zbrojeń w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych Aktualny proces rozbrojeniowy 118 VI. Kwestia suwerenności współczesnych państw (Elżbieta Stadtmuller) Pojęcie suwerenności i jego ewolucja Zagadnienia suwerenności we współczesnym świecie Czynniki wpływające na kwestię suwerenności państwa Zakres suwerenności we współczesnym świecie Szczególne postanowienia w zakresie suwerenności Suwerenność na obszarach wodnych i w kosmosie Morza i oceany Przestrzeń powietrzna i kosmos Antarktyda Wojska i ich bazy 131 VII. Rozpad ZSRR i polityka zagraniczna Rosji jako zagadnienia współczesnych stosunków międzynarodowych (Zbigniew Cesarz) Międzynarodowe skutki rozpadu ZSRR ZSRR a Rosja - polityczno-prawne podobieństwa ról Odrodzenie się i powstawanie nowych państw na obszarze byłego ZSRR jako kwestia międzynarodowa Rozpad ZSRR a problem pełnej suwerenności państw Europy Środkowej Polityka zagraniczna Federacji Rosyjskiej Założenia, zasady i kierunki rosyjskiej polityki zagranicznej Realizacja polityki zagranicznej Rosji 143 VIII. Niemcy w latach dziewięćdziesiątych (Elżbieta Stadtmuller) Proces jednoczenia się Niemiec i jego polityczne konsekwencje Rola Niemiec w latach dziewięćdziesiątych Pozycja gospodarcza i polityczna Założenia polityki zagranicznej zjednoczonych Niemiec Rola Niemiec we współczesnym świecie i jej uwarunkowania 157 IX. Wpływ czynnika demograficznego na środowisko międzynarodowe (Zbigniew Cesarz) Problematyka ludnościowa jako zagadnienie badawcze i kwestia międzynarodowa.. 161

4 375 Spis treści 2. Wzrost liczby ludności, jej rozmieszczenie w świecie i najważniejsze procesy demograficzne Skutki oddziaływań czynnika demograficznego na współczesne stosunki międzynarodowe 169 X. Polityczne aspekty współczesnych tendencji w gospodarce światowej (Elżbieta Stadtmuller) Cechy gospodarki światowej i kierunki zmian Instytucjonalne podstawy ekonomicznego ładu po drugiej wojnie światowej Kwestie walutowe Wyznaczniki zmian w światowej gospodarce lat dziewięćdziesiątych Stan rozwoju gospodarczego wybranych obszarów Azja Ameryka Europa Afryka Zróżnicowanie. Czy konflikt? Problemy Północ-Południe Cechy krajów Południa i ich dążenia Lata dziewięćdziesiąte - stan i tendencje polityki rozwojowej Współczesny ład ekonomiczny-kierunki reform Zmiany instytucjonalne Decyzje ekonomiczne Wymiana towarowa Finanse międzynarodowe Integracja międzynarodowa Integracja europejska Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (NAFTA) Współpraca Ekonomiczna Państw Azji i Pacyfiku (APEC) 202 XI. Kwestia żywnościowa i surowcowa we współczesnym świecie (Elżbieta Stadtmuller) Wyżywienie ludzkości-problem globalny przełomu wieków Produkcja i podział żywności we współczesnym świecie Głód Brak wody Próby rozwiązania problemu wyżywienia ludzkości Działania ONZ w okresie powojennym Międzynarodowe bezpieczeństwo żywnościowe w latach dziewięćdziesiątych Polityczne uwarunkowania bezpieczeństwa żywnościowego Globalne problemy surowcowe i energetyczne Surowce Energia Próby powstrzymania kryzysu i jego możliwe skutki 217 XII. Międzynarodowe aspekty ochrony środowiska (Elżbieta Stadtmuller) Środowisko naturalne u schyłku XX w Podstawowe pojęcia i problemy Główne dziedziny ekologicznych zagrożeń 222

5 376 Spis treści 2. Środki zapobiegawcze - prawo i praktyka Rozwiązania instytucjonalnoprawne Działalność organizacji i stowarzyszeń Organizacje regionalne Organizacje i stowarzyszenia społeczne Partie ekologiczne Bilans osiągnięć u schyłku XX w. i dalsze perspektywy Polityczne konsekwencje dewastacji i ochrony środowiska 235 XIII. Integracja europejska i jej problemy (Elżbieta Stadtmuller) Powstanie i rozwój integracji europejskiej do połowy lat osiemdziesiątych Integracja zachodnioeuropejska po drugiej wojnie światowej Motywacje, idee i pierwsze organizacyjne rozwiązania TWorzenie podstaw pod Wspólnoty Europejskie Trudności w rozwoju europejskich Wspólnot Struktura i cele Wspólnot oraz instytucjonalne rozwiązania Intensyfikacja procesów integracyjnych w drugiej połowie lat osiemdziesiątych Jednolity akt europejski i jego konsekwencje Europejska Współpraca Polityczna Europa bez granic-układ z Schengen Od Wspólnot do Unii Europejskiej Traktat z Maastricht i jego konsekwencje Nowe cele integracji oraz zmiany instytucjonalne Kontrowersje wokół traktatu i proces jego ratyfikacji Wspólnota/Unia Europejska i jej problemy w latach dziewięćdziesiątych Jednolity rynek i trudności w rozwoju dalszej integracji Proces rozszerzania Unii na nowe kraje Unia - problemy i perspektywy u schyłku XX w Integracyjne idee i dążenia w Europie Środkowej i Wschodniej Uwarunkowania współpracy i integracji regionalnej Instytucjonalne rozwiązania i perspektywy ich rozwoju Droga do Unii Europejskiej 282 XIV. Prawa człowieka i demokracja w stosunkach międzynarodowych (Elżbieta Stadtmuller) Rozwój regulacji prawnych w odniesieniu do praw człowieka Podstawowe pojęcia i geneza praw człowieka Rozwój ochrony praw człowieka po drugiej wojnie światowej Specyfika procesu KBWE w zakresie ochrony praw człowieka Organizacje pozarządowe praw człowieka Problemy ochrony praw człowieka u schyłku XX w Nowe obszary regulacji prawnych Łamanie praw człowieka 298 XV. Polityczne aspekty problemów kultury we współczesnych stosunkach międzynarodowych (Zbigniew Cesarz) Różnice kulturowe i ich wpływ na stosunki międzynarodowe Mocarstwa kulturalne w stosunkach międzynarodowych Problem nowego ładu kulturalnego w świecie 311

6 377 Spis treści 4. Komunikowanie międzynarodowe i informacja jako zagadnienia polityczne współczesnego świata 313 XVI. Oddziaływanie ideologii i religii na stosunki międzynarodowe (Zbigniew Cesarz) Oddziaływanie ideologii na międzynarodowe stosunki polityczne Ideologia a stosunki międzynarodowe-geneza zjawiska i relacje pojęć Pozytywne aspekty oddziaływania ideologii na stosunki międzynarodowe Negatywne skutki oddziaływań ideologicznych na stosunki międzynarodowe Teraźniejszość i przyszłość uwarunkowań ideologicznych w polityce światowej Rola czynnika religijnego we współczesnych stosunkach międzynarodowych Struktura wyznaniowa świata i jej ewolucja Oddziaływanie czynnika religijnego na współczesne stosunki polityczne Efekty oddziaływań czynnika religijnego na międzynarodowe stosunki polityczne, gospodarcze i kulturalne 338 XVII. Terroryzm międzynarodowy (Zbigniew Cesarz) Terroryzm jako zjawisko społeczno-polityczne Pojęcia terroryzmu Terroryzm międzynarodowy Terroryzm państwowy - wewnętrzny i międzynarodowy Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego 368