Dlaczego nie czeka nas nowy Baby Boom? Instytut Spraw Publicznych

Transkrypt

1 Irena E. Kotowska Instytut Statystyki i Demografii Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Komitet Nauk Demograficznych PAN Dlaczego nie czeka nas nowy Baby Boom? Instytut Spraw Publicznych Rodzina 500+ Czy czeka nas nowy Baby Boom? Warszawa,

2 1. Czynniki strukturalne: nawet jeśli wzrośnie nieco dzietność, możemy się spodziewać jedynie zmniejszenia przewidywanego spadku urodzeń a nie o baby boom 2. Czy wzrośnie dzietność? W krótkim okresie (dwa trzy lata) może dzietność nieco się zwiększyć ze względu na zmianę kalendarza urodzeń (przesunięcie w czasie zamierzonych urodzeń), ale nawet jeśli się tak stanie, to będzie to łączny efekt rozwiązań wprowadzanych w ostatnich latach Jednak: - stopień realizacji zamierzeń prokreacyjnych i ich zmiana w latach nakazuje ostrożne formułowanie oczekiwań - rozpoznane bariery prokreacji wskazują na większe znaczenie stanu zdrowia i trudności łączenia pracy z rodziną dla decyzji o dziecku - wysokie koszty dzieci bariera wskazywana przez gorzej i lepiej sytuowane rodziny; znaczenie aspiracji konsumpcyjnych

3 3. Poprawa sytuacji dochodowej rodzin z dziećmi a znaczenie czynników materialnych Znacząca poprawa dochodowej rodzin współwystępuje ze wskazywaniem znaczenia czynników materialnych dla decyzji o dziecku Czynniki te są wskazywane zarówno przez rodziny o niższych jak i rodziny o wyższych dochodach Analiza urodzeń dostarcza wskazań niejednoznacznych o wpływie czynników materialnych Wpływ liczby dzieci na poziom konsumpcji Nie tylko obecny poziom konsumpcji, ale obawa o jego obniżenie w przyszłości wskutek urodzenia się dziecka może wpływać na nadawanie wysokiej rangi czynnikom materialnym

4 Czynniki strukturalne: nawet jeśli wzrośnie nieco dzietność, możemy się spodziewać jedynie zmniejszenia przewidywanego spadku urodzeń a nie o baby boom Zmiany liczby urodzeń i płodności w Polsce, ogółem miasto wieś Źródło: Roczniki Demograficzne, GUS

5 struktury wieku ludności a reprodukcja: negatywne momentum, pułapka niskiej płodności Płodność i urodzenia w latach ,9 3,6 3,3 3,0 2,7 2,4 2,1 1,8 1,5 1, TFR Urodzenia (w tys.) Źródło: I.E.Kotowska, Evolving population age structures and their relevance for demographic and social change, Kongres Statystyki Polskiej, Poznań, kwiecień FR PL FR PL 5

6 2,1 2 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 Przyszłe zmiany płodności i liczby urodzeń, , POP TFR 1, FR PL URODZENIA (w Przewidywane zmiany liczby kobiet w wybranych grupach wieku FR PL FRANCJA POLSKA Źródło: I.E.Kotowska, Evolving population age structures and their relevance for demographic and social change, Kongres Statystyki Polskiej, Poznań, kwiecień

7 Czy wzrośnie dzietność? W krótkim okresie (dwa trzy lata) może dzietność nieco się zwiększyć ze względu na zmianę kalendarza urodzeń (przesunięcie w czasie zamierzonych urodzeń), ale nawet jeśli się tak stanie, to będzie to łączny efekt rozwiązań wprowadzanych w ostatnich latach Jednak: stopień realizacji zamierzeń prokreacyjnych i ich zmiana w latach nakazuje ostrożne formułowanie oczekiwań GGS - Rodziny i generacje - wyniki specjalnego badania przeprowadzonego w 2010/2011 (GGS 1) i w 2014/2015 (GGS 2) na tej samej grupie osób GGS 1 - w pierwszej rundzie zbadano osób w wieku lat GGS 2 - w drugiej rundzie zbadano osób w wieku lat, w tym osób, które brały udział w pierwszej rundzie (62%)

8 Racjonalność decyzji prokreacyjnych osoby zdecydowane na dziecko w ciągu najbliższych trzech lat mają najwyższych odsetek realizacji zamierzeń I odmienność realizacji zamierzeń kobiet i mężczyzn w odniesieniu do kolejności urodzenia W jakim stopniu zrealizowane zostały zamierzenia osób planujących urodzenie dziecka w ciągu 3 lat i tych, co nie planowali tego uczynić? 100% Realizacja zamierzeń prokreacyjnych Kobiety i mężczyźni lat (n=3254) 80% 60% nie zostali rodzicami 40% 20% 0% 47% 24% 7% 11% zdecydowanie nie raczej nie raczej tak zdecydowanie tak zostali rodzicami Intencje zadeklarowane w pierwszej rundzie badania: Czy ma Pan(i) zamiar mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat?

9 Odsetek osób, które zostały rodzicami według intencji zadeklarowanych w 2011 r. Mężczyźni bezdzietni (n = 644) 100% 100% Mężczyźni z 1 dzieckiem (n = 302) 80% 80% 60% 60% 40% 20% 0% 4,4% 5,7% zdecydowanie nie 21,5% 48,9% raczej nie raczej tak zdecydowanie tak 40% 20% 0% 10,5% zdecydowanie nie 25,8% 34,7% 56,0% raczej nie raczej tak zdecydowanie tak Intencje w pierwszej rundzie badania: Czy ma Pan(i) zamiar mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat? Kobiety bezdzietne (n = 531) Kobiety z 1 dzieckiem (n = 516) 100% 100% 80% 80% 60% 60% 40% 40% 20% 0% 7,9% zdecydowanie nie 13,1% 20,5% 43,7% raczej nie raczej tak zdecydowanie tak 20% 0% 15,7% 12,3% zdecydowanie nie 27,1% 41,8% raczej nie raczej tak zdecydowanie tak

10 Czy zmieniły się zamierzenia prokreacyjne badanych między pierwszą i drugą rundą? GGS1 Intencje krótko- i długo-terminowe kobiety i mężczyźni lat Intencje prokreacyjne w roku 2011 i 2015 (dane przekrojowe) osoby bezdzietne 46% 41% 13% 1 dziecko 53% 15% 32% 2 dzieci 12% 5% 83% 3 i więcej dzieci 7% 2% 92% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Zamierza mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat GGS2 Intencje krótko- i długo-terminowe Zamierza mieć dziecko ale później kobiety i mężczyźni lat Nie zamierza mieć (więcej) dzieci 2015 r. (n = 3355) osoby bezdzietne 38% 48% 15% 1 dziecko 45% 13% 42% 2 dzieci 9% 4% 87% 3 i więcej dzieci 2% 3% 95% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

11 Deklarowane intencje prokreacyjne w roku 2011 i 2015 GGS-2011 Intencje krótko- i długoterminowe kobiety lat (n = 3225) GGS-2015 Intencje krótko- i długoterminowe kobiety lat (n = 1913) osoby bezdzietne 52% 37% 12% osoby bezdzietne 41% 44% 14% 1 dziecko 49% 16% 35% 1 dziecko 43% 14% 43% 2 dzieci 11% 5% 84% 2 dzieci 8% 3% 88% 3 i więcej dzieci 5% 94% 3 i więcej dzieci 2% 95% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zamierza mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat Zamierza mieć dziecko ale później Nie zamierza mieć (więcej) dzieci Zamierza mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat Zamierza mieć dziecko ale później Nie zamierza mieć (więcej) dzieci GGS-2011 Intencje krótko- i długoterminowe mężczyźni lat (n = 2556) GGS-2015 Intencje krótko- i długoterminowe mężczyźni lat (n = 1442) osoby bezdzietne 42% 44% osoby bezdzietne 14,3% 34% 51% 15% 1 dziecko 60% 15% 25,5% 1 dziecko 48% 11% 41% 2 dzieci 12% 6% 81,5% 2 dzieci 10% 4% 85% 3 i więcej dzieci 11% 88,3% 3 i więcej dzieci 3% 96% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zamierza mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat Zamierza mieć dziecko ale później Zamierza mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat Zamierza mieć dziecko ale później

12 PERCEPCJA NISKIEJ DZIETNOŚCI W POLSCE - DIAGNOZA SPOŁECZNA 2013 Jak Pan(i) sądzi, dlaczego obecnie ludzie w Polsce nie decydują się na posiadanie dzieci? niemożność zajścia w ciążę/poczęcia dziecka (bezpłodność) ryzyko chorób genetycznych dziecka trudne warunki materialne, brak pracy lub niepewność zatrudnienia trudność godzenia pracy i rodzicielstwa przyszłość jest bardzo niepewna niechętna dzieciom postawa partnera/partnerki zbyt krótki urlop macierzyński zbyt krótki urlop wychowawczy zbyt niski zasiłek na urlopie macierzyński i/lub wychowawczym złe warunki mieszkaniowe brak miejsc lub wysokie opłaty w żłobkach i przedszkolach zagrożenia dla dzieci (np. narkomanią, agresją, pedofilią itp) dzieci odbierają swobodę życiową 20 powodów, Ich ważność oceniana na skali: 1 BARDZO WAŻNY POWÓD 2 WAŻNY POWÓD 3 NIEZBYT WAŻNY POWÓD 4 - NIEWAŻNY POWÓD 5 ZUPEŁNIE NIEWAŻNY POWÓD chęć robienia kariery zawodowej ze względu na łatwe sposoby zapobiegania ciąży zbytnie odraczanie decyzji o posiadaniu dziecka dzieci przestały być potrzebne na starość wysokie koszty wychowania brak odpowiedniego partnera/partnerki, na którym/której można polegać dzieci to zbyt duża odpowiedzialność 12

13 PERCEPCJA NISKIEJ DZIETNOŚCI Korzystając z analizy głównych składowych wyodrębniono 4 grupy wskazywanych powodów rezygnacji z posiadania dzieci Bariery wynikające ze światopoglądu (GRUPA 1) Bariery wynikające z niedostatecznego wsparcia rodzin przez politykę publiczną (polityka rodzinna) (GRUPA 2) Bariery wynikające z trudności materialnych, braku pracy i niepewności dotyczącej przyszłości (trudności materialne i niepewność) (GRUPA 3) - dzieci odbierają swobodę życiową - chęć robienia kariery zawodowej - łatwe zapobieganie ciąży - zbytnie odraczanie decyzji o dziecku - dzieci przestały być potrzebne na starość - wysoki koszt wychowania - dzieci to zbyt duża odpowiedzialność - zbyt krótki urlop wychowawczy - zbyt niski zasiłek na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym - brak miejsc lub wysokie opłaty w żłobkach i przedszkolach - zagrożenia dla dzieci - zbyt krótki urlop macierzyński - trudne warunki materialne, brak pracy lub niepewność zatrudnienia - trudności godzenia pracy i rodzicielstwa, - złe warunki mieszkaniowe, - brak miejsc lub wysokie opłaty w żłobkach i przedszkolach - wysokie koszty wychowania Bariery obiektywne (GRUPA 4) - niemożność zajścia w ciążę - ryzyko chorób genetycznych dziecka - niechętna dzieciom postawa partnera - brak odpowiedniego partnera 13

14 POWODY REZYGNACJI Z DZIECI RESPONDENCI W WIEKU LAT Wskazania na określone grupy powodów rezygnacji z dzieci według liczby dzieci 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 80,0 70,0 60,0 Osoby bezdzietne Najważniejszy powód Jeden z trzech 7,3 12,5 1,0 6,8 41,7 51,2 50,0 59,5 GRUPA 1 GRUPA 2 GRUPA 3 GRUPA 4 Osoby posiadające dwoje dzieci Najważniejszy powód Jeden z trzech 67,7 67,7 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Osoby posiadające jedno dziecko Najważniejszy powód Jeden z trzech 13,5 4,9 6,7 4,1 64,7 62,0 25,2 17,8 GRUPA 1 GRUPA 2 GRUPA 3 GRUPA 4 Bariery obiektywne główną przeszkodą zostania rodzicem 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 25,1 16,6 3,0 6,3 4,2 9,4 GRUPA 1 GRUPA 2 GRUPA 3 GRUPA 4 Dla rezygnacji z drugiego i trzeciego dziecka decydujące znaczenie mają powody związane z warunkami bytowymi, niepewnością zatrudnienia, łączeniem pracy z rodziną 14

15 ustalenia dotyczące barier wzrostu dzietności (dotyczące respondentów) znaczenie przeszkód obiektywnych (dla zostania rodzicem) kobiety częściej niż mężczyźni powołują się na przyczyny obiektywne, których znaczenie rośnie wraz z wiekiem respondentów duża rola przypisywana czynnikom materialnym ale poziom dochodów nie różnicuje ocen dotyczących znaczenia trudności materialnych zarówno w percepcji barier posiadania dzieci jak i bezpośrednio wskazywanych przeszkód brak pracy jako przeszkoda zostania rodzicem i decyzji o kolejnym dziecku trudności łączenia pracy z rodziną ograniczają plany prokreacyjne kobiet, szczególnie plany matek dotyczące drugiego dziecka Konkluzja ogólna dotycząca barier posiadania dzieci: osoby bezdzietne przeszacowują potencjalne koszty rodzicielstwa i powołują się na przyczyny materialne niezależnie od poziomu dochodów rodzice jednego dziecka trafniej oceniają swoją sytuację materialną - wskazują częściej na trudne warunki bytowe, gdy znajdują się w niższych grupach dochodowych 15

16 Zmiany realnych dochodów netto gospodarstw domowych według wieku głowy gospodarstwa, próba panelowa , Diagnoza Społeczna Wiek głowy gospodarstwa Zmiana dochodów realnych netto na jednostkę ekwiwalentną marzec 2009 marzec 2011 marzec marzec 2013 marzec lata 98,90 100,48 109, lata 105,38 99,12 113, lat 105,88 95,86 118,08 60 i więcej lat 104,31 96,14 115,48 Mężczyźni 102,68 96,14 114,60 Kobiety 104,96 95,58 116,88 Wiek głowy gospodarstwa Współczynnik Giniego lata 0,359 0,306 0,350 0, lata 0,366 0,354 0,337 0, lat 0,329 0,318 0,319 0, i więcej lat 0,259 0,258 0,254 0,254 Mężczyźni 0,267 0,260 0,252 0,256 Kobiety 0,237 0,240 0,238 0,236 Poprawa sytuacji dochodowej wszystkich grup gospodarstw stopniowe zmniejszanie się nierówności dochodowych szczególnie w latach poprawa bardzo wyraźna wśród gospodarstw domowych osób z głową gosp. w wieku lata

17 sytuacja materialna gospodarstw domowych według typów rodzin Krzywe wzrostu dochodów realnych w latach według typu rodziny Stopa wzrostu dochodu 180% 160% Małżeństwa bez dzieci 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Kwantyl rozkładu dochodu Małżeństwa z 1 dzieckiem Małżeństwa z 2 dzieci Małżeństwa z 3 i więcej dzieci Rodziny niepełne Poprawa sytuacji gospodarstw o najniższych dochodach najszybszy wzrost Małżeństwa z dziećmi wyraźna poprawa w porównaniu do małżeństw bez dzieci Relacja przeciętnych dochodów rodziny określonego typu i małżeństwa bezdzietnego (w przeliczeniu na gospodarstwo domowe) [w %] Małżeństwa z 1 dzieckiem Małżeństwa z 2 dzieci Małżeństwa z 3 i więcej dzieci Konkubinaty bez dzieci Konkubinaty z dziećmi Rodziny niepełne Relatywnie najlepsza okazała się sytuacja rodzin z 3 i więcej dzieci. W tej grupie dochody wzrosły zależnie od pozycji w rozkładzie dochodów od 120 proc. do 140 proc. Najmniej korzystna zmiana dla rodzin niepełnych