prof. dr hab. Irena E. Kotowska dr Katarzyna Kocot-Górecka,, dr Izabela Grabowska, dr Paweł

Transkrypt

1 prof. dr hab. Irena E. Kotowska dr Katarzyna Kocot-Górecka,, dr Izabela Grabowska, dr Paweł Strzelecki, mgr Wojciech Łątkowski, mgr Sylwia Timoszuk Wykład: piątek, godz.9:50 11:30, aula I Zajęcia w laboratorium komputerowym budynek S Szczegółowe informacje podane zostaną przed zajęciami Materiały do wykładu pod adresem:

2 Nr Data Tematyka wykładu Wprowadzenie do problematyki badań demograficznych. Źródła informacji o zjawiskach ludnościowych i ich pomiar. Budowa współczynników demograficznych. Siatka Lexisa Analiza procesu tworzenia, rozwoju i rozpadu rodziny. Przemiany rodziny w Europie 3 L Obliczanie i standaryzacja współczynników demograficznych Płodność analiza, przemiany płodności. Wybrane teorie płodności. Zróżnicowanie płodności w Europie 5 L Tablice trwania życia zasady budowy tablic, analiza podstawowych parametrów tablic Stan zdrowia ludności i umieralność, przegląd podstawowych zagadnień współczesnych 7 L Współczynnik przyrostu naturalnego. Koncepcja ludności zastojowej i ustabilizowanej. Prawo Lotki Pierwsze i drugie przejście demograficzne Struktury demograficzne. Proces starzenia się ludności Migracje zewnętrzne i wewnętrzne: pomiar, wybrane teorie migracji, prawidłowości współczesnych zmian 11 L Prognozowanie ludności metodą składnikową Metody prognozowania demograficznego. Inne metody prognozowania ludności (modele wielostanowe, metody prognozowania stochastycznego) Sytuacja demograficzna w świetle przewidywań ludnościowych - świat, Europa, Polska Zmiany struktur rodzin i gospodarstw domowych. Społeczno-ekonomiczne konsekwencje nowej demografii Europy Polityka dotycząca ludności a polityka społeczna

3 Literatura podstawowa: J.Z.Holzer, Demografia, PWE, Warszawa Kotowska I.E., J.Jóźwiak, 2012, Kotowska I.E., J.Jóźwiak, 2012, Nowa demografia Europy a rodzina, Roczniki Kolegium Analiz Ekonomicznych, Zeszyt 28/2012, J. Kurkiewicz (red.), 2010, Procesy demograficzne i metody ich analizy. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków.

4 Literatura uzupełniająca: I.E.Kotowska, J.Jóźwiak, A.Matysiak, A.Baranowska, 2008, Poland: Fertility decline - a response to profound societal change and transformations in the labour market?, w: T.Frejka, T.Sobotka, J.M.Hoem, L.Toulemon (eds.), Childbearing Trends and Policies in Europe, Demographic Research, Vol. 19; Article 22: M.Okólski, A.Fihel, 2012, Demografia. Współczesne zjawiska i teorie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. Frejka T., Sobotka T., 2008, Overview Chapter 1: Fertility in Europe. Diverse, Delayed and below Replacement, in: Frejka T., Hoem J., Sobotka T., Toulemon L., Childbearing Trends and Policies in Europe, Demographic Research, Vol. 19: Matysiak A. (red.), 2014, Nowe wzorce formowania i rozwoju rodziny w Polsce. Przyczyny oraz wpływ na zadowolenie z życia, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.

5 Literatura uzupełniająca:. Sobotka T., Toulemon L., 2008, Overview Chapter 4: Changing Family and Partnership Behaviour: Common Trends and Persistent Diversity across Europe, in: Frejka T., Hoem J., Sobotka T., Toulemon L., Childbearing Trends and Policies in Europe. An Overview, Demographic Research, Vol. 19: European Commission, 2006, The Demographic Future of Europe from Challenge to Opportunity, Communication from the Commission, Brussels, COM(2006) 571final. Raporty Rządowej Komisji Ludnościowej: Sytuacja demograficzna Polski, GUS.

6 Elementy oceny końcowej: Zaliczenie przedmiotu: Wymagana jest obecność na ćwiczeniach (laboratorium komputerowe) Egzamin Składa się z pytań otwartych, zadania z ćwiczeń i testu Zakres egzaminu obejmuje treść wykładów, ćwiczeń i odpowiednie rozdziały z literatury obowiązkowej Możliwość podniesienia oceny z egzaminu do pół stopnia za przygotowanie na ćwiczenia krótkiej prezentacji (w grupie 2 lub 3 osób)

7 WYKŁAD 1 ( ) 1. Proces reprodukcji ludności i jego składowe 2. Źródła danych 3. Podstawowe współczynniki demograficzne 4. Siatka Lexisa

8 Podstawowy przedmiot demografii populacja cała ludność zamieszkująca określoną jednostkę terytorialną jednostki badania poszczególne osoby, rodzina, gospodarstwo domowe cechy demograficzne i społecznoekonomiczne struktury demograficzne

9 Struktura ludności: według płci, wieku, stanu cywilnego, cech społeczno-zawodowych, wykształcenia i miejsca zamieszkania Reprodukcja ludności - odtwarzanie (w czasie) liczby i struktury ludności pod wpływem przyrostu naturalnego i wędrówkowego. Ruch naturalny - urodzenia, zgony, tworzenie i rozwiązywanie rodzin (małżeństwa, rozwody, separacje, kohabitacja) Ruch wędrówkowy (migracyjny) - migracje wewnętrzne - migracje zewnętrzne (imigracja i emigracja, repatriacja) Procesy demograficzne - rodność i płodność, małżeńskość, umieralność, tworzenie i rozpad rodzin oraz gospodarstw domowych, migracje

10 Ludność Polski w latach tys. 2013: tys tys. (60,5%) 2013: tys tys. 2013: tys. Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013 roku, GUS, materiał na konferencję prasową w dn

11 ZMIANY LICZBY LUDNOŚCI POLSKI P0P2010 VS. POP , , , , PROGNOZA GUS 2013 WSKAZUJE SPADEK DO 33,95 MLN W 2050 R.

12 Źródło: Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2014 roku, GUS, materiał na konferencję prasową w dn

13 Czy program Rodzina 500+ doprowadzi do wzrostu urodzeń w Polsce? Zmiany liczby urodzeń i płodności w Polsce, ogółem miasto wieś Źródło: Roczniki Demograficzne, GUS

14 struktury wieku ludności a reprodukcja: negatywne momentum, pułapka niskiej płodności Płodność i urodzenia w latach ,9 3,6 3,3 3,0 2,7 2,4 2,1 1,8 1,5 1, TFR Urodzenia (w tys.) Źródło: I.E.Kotowska, Evolving population age structures and their relevance for demographic and social change, Kongres Statystyki Polskiej, Poznań, kwiecień FR PL FR PL 14

15 Przyszłe zmiany płodności i liczby urodzeń, , POP , ,9 1, ,7 TFR FR PL 600 FR PL URODZENIA (w tys.) 1, ,5 1, , , Przewidywane zmiany liczby kobiet w wybranych grupach wieku FRANCJA POLSKA Źródło: I.E.Kotowska, Evolving population age structures and their relevance for demographic and social change, Kongres Statystyki Polskiej, Poznań, kwiecień

16 Składowe dynamiki ludności Płodność Umieralność Migracje stan ludności w momencie t = stan ludności w momencie t -1 + urodzenia w okresie (t-1, t) - zgony w okresie (t-1, t) + imigracje w okresie (t-1, t) - emigracje w okresie (t-1, t) Zmienne zasobów np. liczba ludności, kobiet, nowożeńców, gospodarstw domowych, pomiar w ustalonym momencie czasu Zmienne strumieni zdarzenia zachodzące w tych zbiorowościach (np. urodzenia, zgony), pomiar w ustalonym przedziale czasu

17 Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2014 roku, GUS, materiał na konferencję prasową w dn

18 Typy struktur wieku ludności (G.Sundbärg, 1894) przemiany struktur wieku w procesie przeobrażeń reprodukcji ludności, teorie przejścia demograficznego J.Z.Holzer, Demografia, 2003, s.134

19 Typy struktur wieku ludności (G.Sundbärg, 1894) przemiany struktur wieku w procesie przeobrażeń reprodukcji ludności Struktura typu: progresywnego zastojowego regresywnego wiek Polska GUS 2008

20 Źródła informacji o ludności powszechne spisy ludności rejestracja bieżąca regularne badania oparte na próbach reprezentatywnych specjalne badania ankietowe

21 Pomiar zmiennych demograficznych Zmienne zasobów, zmienne strumieni Wielkości absolutne Wielkości względne ujawniają wzajemne relacje zasobów i strumieni: 1. Zasób do zasobu 2. Strumień do strumienia 3. Strumień do zasobu

22 Współczynniki demograficzne ogólne i cząstkowe Współczynniki ogólne (surowe) (ang. crude rate) iloraz liczby zdarzeń demograficznych, które nastąpiły w badanej populacji w jednym roku kalendarzowym do liczebności populacji w połowie roku (przybliżenie przeciętnej liczebności populacji w ciągu całego roku) Przykład: (ogólny) współczynnik urodzeń (crude birth rate) Wur (ogólny) współczynnik zgonów (crude death rate) Wzg t t U L t t Zg L C t t C

23 Współczynniki demograficzne ogólne i cząstkowe Współczynniki ogólne ogólny współczynnik płodności (general fertility rate) Wpl t K U t 15 49, t C Cząstkowe współczynniki Przykład: Współczynniki płodności według wieku (age-specific fertility rates) Wpl t( x) U K t t ( x) ( x) C

24 Cząstkowe współczynniki płodności, Polska 1990 i 2011 (urodzenia żywe na kobietę w danej grupie wieku) 0,20 0,18 0,16 0,14 0,12 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0,00 2,039 1, Polska 1990 Polska 2011 TFR t 49 x 15 U K t t ( x) ( x) C Ogólny współczynnik dzietności (total fertility rate) Który współczynnik ma większą wartość poznawczą: ogólny współczynnik płodności, współczynnik dzietności czy ogólny współczynnik urodzeń?

25 Współczynniki demograficzne pierwszej i drugiej kategorii R.Pressat (1980) współczynniki pierwszej kategorii - iloraz liczby zdarzeń do liczby ludności, która mogła wcześniej doświadczyć tych zdarzeń, czyli populacji podlegającej ryzyku wystąpienia tych zdarzeń Przykłady: współczynniki pierwszych urodzeń małżeńskich - liczba urodzeń pierwszej kolejności odniesiona do liczb bezdzietnych mężatek surowy współczynnik zgonów - liczba zgonów odniesiona do liczby ludności

26 Współczynniki demograficzne pierwszej i drugiej kategorii R.Pressat (1980) współczynniki drugiej kategorii - iloraz liczby zdarzeń do liczby ludności obejmującej zarówno osoby, które doświadczyły tych zdarzeń jak i te, które ich nie doznały Przykład: współczynniki urodzeń- liczba urodzeń odniesiona do liczby ludności, czyli mężczyzn i kobiet w różnym wieku

27 Metody analizy demograficznej: analiza poprzeczna (przekrojowa) - dotyczy zdarzeń, które wystąpiły w danej populacji w pewnym przedziale czasu analiza wzdłużna (kohortowa) - dotyczy zdarzeń, które wystąpiły w jednej generacji (kohorcie) w ciągu całego czasu istnienia tej generacji (możliwość analizy natężenia i kalendarza, czyli rozkładu zdarzeń w czasie)

28 Populacja - cała ludność zamieszkująca określoną jednostkę terytorialną Kohorta jest to zbiorowość osób, które doświadczyły określonego zdarzenia w tym samym czasie. Kohorta hipotetyczna wiele kohort składających się na populację osób żyjących w danym roku, który jest okresem obserwacji.

29 Linia życia Źródło: Caselli, G., J. Vallin, G. Wunsch, 2006, Demography. Analysis and Synthesis. Elsevier

30 Oś wieku wiek Linia obserwacji Siatka demograficzna c c Siatka Lexisa Linia wieku Oś czasu Data kalendarzowa t

31 Oś wieku wiek Linia obserwacji Siatka demograficzna c c C-P Siatka Lexisa Zbiorowość zdarzeń II rodzaju 3 - Linia wieku Zbiorowość zdarzeń I rodzaju A-P Zbiorowość zdarzeń III rodzaju 0 - Oś czasu C-A Data kalendarzowa t C-A-P

32 Siatka Lexisa Typ obserwacji Okres Wiek Kohorta kohorta-wiek Kohorta Wiek (C-A) (C-A) (I rodz.) (I rodzaj ) Okres-kohorta Kohorta Okres (P-C) (C-P) (II rodz.) (II rodzaj) Okres-wiek Wiek-Okres (P-A) (A-P) (III rodz.) (III rodzaj) (t-1,t) oraz (t,t+1) x (t-x-1, t-x) (t, t+1) x oraz x+1 (t-x-1, t-x) (t, t+1) x (t-x) oraz (t-x+1) Zbiorowość żyjących I rodzaju - osoby dożywające wieku x ukończonych lat w roku kalendarzowym (t, t+1), są to osoby z kohort (t-x, t-x+1) Zbiorowość żyjących II rodzaju - osoby będące w wieku x ukończonych lat w ustalonym momencie t